장음표시 사용
61쪽
cujus cognitionis nihil esse : nisi convenientiam qui item cum re cognita ; talem scilicet ut res sic se liabcat , sicut cognoscitur : virile satis patet falsitatem non consistere nisi in disconvenien ta ornosita. Probatur minor. Ad praedictam disconvenientiam Opus cst , ut res apprehcndatur aliter , quam app'reat et sed nunquam potest apprehcivli ali-zzr quam apparcat : ergo Sc. Major rursus constat ex imminis; minor vero probatur ; quia si res aliqua aprchcnderetur aliter quam appareat , apprehenderctur ipsa S non ipsa ; ipsa quidem ex hypothesi , ac tum non ipsa; quia juxta Adversarios quando contingit apprehensi nem tac falsam , tunc res , quae appreheiulitur non est ipsa, quae apparet e at contradictorium cia apprehcndi rein ipsain , & non ipsam: orgo &c. Probatur Secunia. Discurrendum cst de apprehensione circa res intelligibiles, sicut de visione circa res visibiles : sed visio nunquam potest tac falsa : ergo Sc. Major probatur , quia apprehensio est illa Prima intuitio , qua mens rum conspicit ; minor Ctiam probatnr sic.
Visio est perceptio objecti producta per cam impressionem, quam iniciunt in oculo species visibilos ab objecto immissae ; & haec propositio probabitur in Physica , cium agendum crit de visione : scd talis pcr-ccptio nunquam potest esse falsa ; impossibile enim est, ut impressio omnis passua non respondeat activae; talis autem perceptio non est, nisi impressio quaedam passiva respondens impressioni activae , quam Objectum exercet mediantibuς speciebus visibilibus, sive, ut physice loquar , mediante immissione luminis modificati. Ergo Sc. Novi est tamen dissi nutandum sirpe contingere ut visio sit occasio erroris, sive judicii falsi , quo decernitur rcm in se ipsa aec, qualis vidctur. Exemplum esto baculi partim sub aquis mersi , qui distortus aut fractus videtur, licet sit rcctiis N integer. Visio itaque illa baculi clistorti , aut fracti non est filsa ; quia lumen ob refractionem ,
quam patitur transeundo cx avre in aquam dc rursus ex aqua in aerem,
Partem baculi submersam, repraes tat in loco non vero; & sic gignitur visio baculi distorti , quae proinde est ucra, quia est conformis ob jceto rcpraesentato. Nihilominus errabit qui protulerit baculum taufractum, aut distortum , asserens talem esse qualis conspicitur; neque enim o aeta talia sunt semper qualia videntur, licet simper talia vi- .eantur , qualia apparent. Sic montes, turres , urbes , arbores , & alia id gcnus quaecunque procul posita conspiciuntur subobscura ; errabis tamen si subobscura aec dixeris; cum propius conspecta rutilent, nihilque liabeant coloris illius ; quem procul conspexeris subobs
62쪽
O rcies Frimo. Operatio quae potest esse vera , ac denominari vera , potest etiam csse, ac denominari silia r atqui apprehensio p test esse ac denominari vera : Crgo &c. Minor constat, quia apprehen
sio rei sicuti est , haud dubie est apprehensio vera; sic enim si quis in
Sole apprehenderet magnitudinem, quantam obtinet; nunquid talis apprehensio esset vera , nunquid posset vera denominari Z Maior autem probatur : quia veritas & selsitas sunt duo contraria accidentalia; con trariorum autem accidentalium ea est natura, ut successive possint suis
subjectis convenire ita calor & frigus possitiat per vices convenire ligno , &c. Et ut id ipsum magis pro tur exemplo jam proposito Solis, dico magnitudinem Solis posse dupliciter apprehendi qualis est ,& qualis non est : si apprehenderetur qualis in , apprehensio esset vera ; ergo est filia quando non apprehenditur qualis cst : id autem
in commune rcbus omnibus posse apprehendi ut sint, & aliter quain sint et ergo Sc. Resp. Ueritatem quae convenit apprehensioni non esse nisi indeter minatam & implicitam , non vcro determinatam & inplicitam, qualis est in assertione audiciali : de ista autem procedit quaestio, non de illa, quam potius occasionalcm vocabis ; cum non sit nisi occasio proserendi judicium verum. Quapropter ad siminum non poterit convenire
apprehensioni nisi seisitas timiliter indeterminata ,& implicita, vcI potius, ut dixi, occasionaliso Aliter responderi potest non esse generaliter verum , quod contraria etiam accidentalia possint cidem se ceto convenire pervices : sic enim licet lignum possit minio calcfieri, modo frigefieri , atque ita de multis aliis ; de igno tamen id ipsum non potest veri ficari, quasi modo calidus esse possit, & modo frigidus: addidius enim est uni contrario; scilicet calori : atque ita nihil impedit, quominus apprehensio sic veritati addicta sit, ut non sit obnoxia selsitati. Ex quibus probὰ inccllactis non unam tantum et sed multipliccni iacile crure sblutioilem objectionis. Objicies Secundo. Operatio, quae est dirigibilis , potest esse filia ista apprehensio in ope catio dirigibilis : ergo &c. Major constat ex teria minis , quibus attentis perspicuum est operationem dirigibilem idem esse , ac operationem retrabibilem ab errore , in quem posset incidcre; minor vero fatis probatur ex si Pra dictis quando assertum indiscrimina tim filii operationes mentis esse dirigibiles , easque sub tali respectu esse objectum Logicae. Error autem , cui operationes mentis obnoxiae sunt , non alius in, quam selsitatis et ergo &c. Resp. Negando majorem, ideoque neganda est; quia ad hoc ut operatio mentis sit dirigibilis , satis est, ut sit obnoxia consistoni ,
ideoque falsamavi. Distin guttur
veritas c. nveni ens a mprehen sioni.
sio, in inquiunt stabiaeet dilecti ni, ideo
63쪽
at chremis apprehensio non sit obnoxia selsitati ; est tamen obnoxia confiisioni; quoties znim id accidit ut mens objecta confuse apprehendat perinde ac oculus consist illa consipicit, sive ob nimietatim distantiae , sive ob debilitatem specieruin , sive ob indispositionem medii, &c. Cum itaque apprehenso sit actat confiisioni, capropter Logica illam dirigit cavendo ne mons ,suurn de rebus apprehensis strat imprudenter Iudicium , ad quas utique neccsse est ut mature seriouue attemtit, antequam decernat rem sic se habere, sicuti apprehenditiir Unde sequitur omnes operationes montis esse dirigibiles sinstulas suomodo, apprehensionem ne confiisione dccipiatur; judicium, ne
operatione , qua est Iudicium.
OTANDUM est iudicium nihil aliud esse , quam
meritonent , qua mens sive apud se ipsem verbo intori , Huc apud aIIos Verbo cxterno vocali, aut seripto, d mminat rem aliquam sic st habere, vel non sic se habere e talis est hujusinodi enunciatio , qua deci sive asseritur silem lucere, aut solem non lucere. Haec autem operati iudicativa evidenter praesupponit , & sibsequitur apprehensionem neque enim serta potest judicium de re non apprehensa , seu non praecognita οῦ ubi per rem praecognitam intelligo subiectum simul& prareticatum , quini de illo affirmatur aut negatur. Hinc duplex est iudicium, mativum stilicet, quod etiam vocant compositivum :de ne tivum , quod aliter divisivum nuncupatur. Ammativum fiequando ex duobus, aut pluribus apprehensis , sive per complexam , sive per incomplexam apprehensionem , copulatur unum cum alio perparticulam copulativam es, aut expressam aut subintellectam ; 3e ἐεostra negativum elicitur, cum ad illorum separationem enunciandam
64쪽
adhibetur particula negativa non , aut alia aequivalens. Q uae omnia sic clara sunt, ut in Mitione nulla indigeant : quare venio ad difficultatoni : quae circa judicium excitari porcst: scilicet utrum ex sua natura cxigat dotcrminationem , , cortitudinem praeviam notitiae: vel utrum ei sufficiat cognitio quaecunque dubia & incerta ; agitur autem de judicio , quini in vere iudicium, in quo mens quiescit.
Ad quidditatem formalem αυem judicii exigitur pravia determinatιο , ac certitudo notit a. P Rψη4xuκ Primq. Judicium migit in judicante motivuns rL
susscicias increndi alteram partem contradictionis r scd motivum sufficiens nullum vi sine praevia damni natione , & certi- ιζ bii tudinc notitiae et ergo &c. Major cst cata ; quia sit blato illo moti- ua cetravo sufficietate mons haeret , inquiritque apud se ipsain utra pars con- νς tradicitionis sit illa , in quam dcbeat propendere : ut v. g. in mota δ' 'ςxtu tum aut non motum telluris, quando contenditur de alterutro. Mi 'nor etiam non minus certa est ; si attcnditur niciarem 1iiblata similitor ccrtitudine omni praevia notitiae non ha re rationcili firmam ac tutam aliquid asserendi ; illa enim sola dubietatem Sc anxictat in om- in excludit et quia non potest dubietas cum ccrtitudine sectari, ut satis paret : ergo &c. Probatur Secundo. Ad quid litatem Erinalem veri judicii requitur , ut mens in m confidat, & quiescat : atqui ncc confidere, iaccquiescere in eo potcst sinc praevia notitia certa rcrum , de quibus judicat : ergo &c. Major probatur, quia si mens non confidit N quies- εὼ ebnacit ni judicio , quod profert ; signum est illam perinde habere moti - identiam judicandi oppositam ; id vero quid aliud est, quam utruinque pa- ju4isii. riter aut neutrum potius judicare λ Minor etiam probatur : quatenus non potest mens confidem 5e quiescere in aliquo judicio , quandiu non est convicia de validitate rationum , quibus ad id judicundum fuerit indueta r at quae convictio inc ulla potest absque certa praecognitione talium rationum p ergo Sc. III Ad justiis
Obiicies Primo. Iudicium apud Logicos omnes nihil aliud est quam ea mentis operatio qua affirmatur vcr negatur rem sic aut sic se habere, ut cum dicitur, lepus currit , lepus non currit e sed ad hujuLmodi affirmationes de negationes non requiritur certitudo ulla praeviae nodo '
65쪽
evide tiam sideoque nec certitudinem.
v I I. Sed respondetur equiti eviden
et Logica disput. I. Art. III.
notitiae ; sive enim scias , sive nescias lcporem currere, haec nihilominus propositio lepus eurris in assirmativa ; & similitor haec proposito opus non currit in negativa. Aliunde cliam, ut cuidens est, neutra propositio reserri potest sive ad ptimam operationem , quae est apprehensio ; sive ad tertiam quae est discursus : igitur referenda utraque in ad secundam , quae est judicium t ergo &c. Resp. Logicos confundendo judicium cum quacunque propositione assirmativa, aut negativa accipere illud in 1 cnsu quodam univeriali, & prout abstrahit a judicio vero & fietis , certo & incerto. At nos judicium hic tantinus in sensu striecto, & prout habet rationem assertionis , cui mens adlinet absque ulla fluctuatione ; sicque comtendimus illud praeerigere notitiam certam. . Itaque ad responsionem concinnandam in Erma distinguenda in maior , & concedenda qui
dem si intelligitur de judicio late sumpto; sed negat a si intelligitur de judicio structe & rigorose sumpto, qualiter a nobis in prae
senti casu accipitur. Objicies Seeundo. - Si judicium pra exigoret certitudinem praeviam. praeexigeret quoque evidentiam praeviam : atqui istam non praeexigit: vrgo neque illam. Sequela majoris constat , quatenus ideo a nobis dinderatur intitudo praevia, ut' removcatur haesitatio ac fluctiiatio mentis : at ubi est inevidentia , quomodo aberit fluctuatio illa mentis in incertum p Minor vero probatur; quia alias nullum posset serri judicium de rebus fides , de quibus utique evidcntia nulla est : ergo Sc. Ac deinde cum saepe contingat hominos cum summa securitate mcntis selsa pro veris, aut aliter vera pro selsis reputare ; hinc rursus sequitur judicium humanum esse indopendens ab illa certitudine quam
Resp. Distinguendo sequelam majoris. Si judicium &c. in rebus humanis , & de quibus evidentia obtineri potest , concedo scquelam maioris r in rebus fulci , & de quibus evidentia nulla in , nego s quelam majoris : ac tum similito distincta n nori , nego consequentiam. Ioitur de rebus fidei sertur j ii licii m proprie clictum in-dopendenter ab cui dentia, quia fides licet liac videns certitudinem p ru, ae tu rebus humanis non est cir titudo sine evidentia , & sic in istis desiderari merito potest pro ucro ac firmo judicio evidentia po inde ac cortitudo praevia. Verum id nihil obstat veritati nostrae asseriationis ; inultoque minus id, quod allicitur homines cepe riim sumiama securitate mentis judicia filia , eaque proinde sine ulla certitudine praevia promere: nam haec iudicia filia , non sunt illa stri te sumpta, de quibus agitur ; hi ac enim secum veritatom important, quae ad Dissiligod by Corale
66쪽
hoc ut urentem firmet eximatque ab omni anxietate praeexigit, ut probatum est , certitudinem praeviae alicujus notitiae.
operatione , qua est discursus.
ΟΤΑNDUM est discursuin esse operationem illam, i. qua mens notitiam suam promovet veluti excurrendo, scu vcniendo , in notitia unius rei in notitiam alte- tu. rius ; id autem accidit quoties postquam scrio intro-1rxit vim ac naturam alicujus propositionis , insert ex illa aliam propior connexionem; quam apprehcndit inter utramque rquia vero connexio illa vulgo designari iolet per istam paniculam Eusi vel aliam aequivalentem; hinc fit ut particula ista vocari s Ieat illativa. Neque necesse est, ut advertatur operationem disturmvam esse inter caeteras praestantissimam , multoque splendidius collucere in ea perspicaciam mentis inplorantis in hunc modum , & ac-Cumulantis mirabiliter veritates. De caetero quaecumque de regulis syllogisticis infia traduntur , ca omnia spectant ad hanc tiniam mentis operationem , circa quam hic tantum investigabitur , quid potissimum opus sit ad rectitudincin discursus instituendi, id est . ad recte inferetvlam propositioncm unam ex alia.
Ad recte inferendam propositionem unam ex altera,
necesse est illam , unde sit illatio , comprehendi.
--Ro a ATu R & explicatur simul in hunc modum. Per propositi II. I nem comprehensam intelligo propositionem talem , quae non sit in3tio ac puae, & ut sic loquar, extrinsece cognita, sed insuper intrinsecὸ φοῖ φde secundum capacitatem, quam habet continendi aliam , sive sit una, ii abis.
67쪽
4 Logicae disput. I. Art. I V.
sive sit multiplex : Atqui propositio, unde fit 'illatio alterius , d
bot tae taliter cognita : crgo &α Major satis intelligitur : quate- tenus certum est singulas propositiones 1uam habere latitudinem , ratione cujus non nu se agnoscuntur et sed occasioncm ingerunt veniendi
in cognitiovem propositionum ex ipsis deducibili uin : sic illa propositio Omnis homo est rationalis continet istam Petrus es rationalis: quia Petrus continetur sub homine ; & rursus istam Peινυι est risibilis εἶ quia risibile continctur sub rationali. Minorem sic probo. Propositio quae non in cognita intrinsece , ut dictum in , non potest tae occasio vcniendi in cognitionem alterius , quae intra ipsam continetur: Quomodo crim , ut inemplo utar famesiari : nisi crum nam introlpicias , poteris venire in cognitioncm pecuniae incluta,
cum sola exicrna crumenae ostensio ad distinetam hujusmodi notitiam non sit satis Ergo propositio , unde fit illatio , debet esse intrinseca,& secundum capacitatem seu latitudinem suam cognita , id est com- prchensa. Praeterea non potest reeic inferri una propositio ex alia, nisi cognoscatur prout cxistens in illa : Sed non porcst cognosci in hunc modum , nisi illa altera , undo fit illatio , comprchcndatur : ergo &c. Major constat : quia illatio est veluti quaedam edustio : ad aliquid autem educen luna necessaria cst notitia su odii, unde illud est educendum: atque ita nisi praecognolcatur propositionem aliquam mi rincri in alia , quomodo poterit ex illa culici , sive inferri λ Minor auicin intelligitur cx praeniisss , quibus monitum est , quid per comprehensionem intestigamus, scilica notitiam intrinsecam rei t aut quoci Acm a , notitiam capacitatis scit latitudinis , quae in ca os . Atiaque ut adhuc magis innotcicat quo i assuruimus , finge propositiones univcrsales veluti istas particularibus , quae proin te nisi in iis praecognoscantur , non possunt ex iistem inscrri ; S inde cst, ut propositiones universales non possint cx particularibus rcciproce interri , quia non continciatur in illis. Uno vorbo non potcst insori una propositio in alia nisi contineatur in illa ; N rursus nisi agnoscatur sub ea ratione, qua continetur ; Atque ita illa Micra propositio , unde fit illario, non tantum debet pure apprchendi ; sta ctiam comprehcndi : ut illeium cst.. Objicies, Comprehcndae propositionem est concipere illam secundum omnem latitudinem , quam habet : Ses ad aliquid ex illa in fitendum non cst sic concipienda et ergo &c. Major constat , quia comprchensio est cognitio persedia : triplicat vero Propositionem qliquam persecte cognosci , quin concipiatur quidquid in tota illius Disitigod by Gooste
68쪽
iatitudine continetur. Minor autem probatur , sive quia nulla cognitio humana potest omnem latitudinem cujusvis propositionis concipere ; alioquin Dcus non illam persectius coonosccret; quoci cst ab 1 urdum. Sive etiam quia ad aliquid recte inferendum ex alio sussicit advertere conninionem inter utrumque z ad istam autem connexionem advertendam non rcquiritur conceptio praedicta , ut talis patet, cr-go &c.
Deinde saepissimc accidit , ut legitimae consequentiae deducantur ex propositionibus incomprehcnsis; primo quia indocti legitimas consequentias sepe deducunt, quin & contra artem stilogi 1ticam : ut siqins indoetus diccret Petrus est rationalis , ergo omnιs homo est raιion ιtis. S cundo, quia propositiones fides non comprehcnduntur : &nihilominus cx illis propositiones aliae deducuntur ; ut si quis dic rct , Dcus cst trinus , ergo in adorandus. Igitur ad infercndam propositionem unam in alia non requiritur praedicta comprehensio. Resp. Et distinguo majorem. Comprehendere propositionem comprehensione adaequata est concipere Sc. Concedo majorem: comprehensione inadaequata , nego majorem : ac tum concina minori nego
consequentiam sub cadein distillictione. Igitur assertionem nostram non intelligimus , nisi de comprehensione inadaequata, ratione cujus saltem cognosciatur propositio unde illatio fit : secundum quod continet inferundam. Ncque enim nectae in , ut quoad omnem suam latitudinem cognoscatur; nisi ageretur de inserendis ex illa omnibus, ac singulis propositionibus , quae possunt inferri. De caetero fateor cognitionem hominum non posse tae adaequale comprehensivam , licet intra limites coinprehensionis inadaequatae alii aliis profundius . subtiliusque propositiones pcnetrent , zx quibus proinde plurcs ac tuistiores eruunt consequontias. Tum ad redie in rendam unam propositionem ει alia nego satis esse , si connexio quae inter utramquc est coo noscatur ; praeterea enim neccsse in cognosci unius ab alia dependentiam : ad hujus autem dependentiae notitiam requiritur com- prchensio , qualem cxplicuimus. Ad id vero quod subjicitur dico consequentias , quas in lincti indoeti deducunt, non inu , nisi per accidens legitimas : idque si praestit rint aliunde contra rogulas artis , non tunc consequetulae sed ii, consequentiae sunt. Sic cnim non est consequens; sed in potius in- conloquens onauem hominem esse rationalem , ex eo quod Perriis sit rationalis r aut si nihilominus id voliteris vocare con quoes, adde id esse consequens vi materiae , sicci non vi seriarae. Denique propo sitiones supernaturales fidei pertude ac naturalcs suam habent latitu.
proposiistiones aliae ex aliis nou
lationes non sunt formales ssed ma tetiales.
69쪽
ditaem , quam licet non pertate ; at certe utcunque cognoscimuπ χunde fit ut ex propositionibus fidei perinde ae ex caeteris eruere possimus consequentias ; nunquam tamen id legitime potest fieri, quin propositiones consequentes in antecedentibus cogiκ scantur , sive quod idem est, quin antecedentes comprehcndantur modo supradicto. ει quibus satis patet solutio omnium objectorum. Dissiliaco by Gorale
70쪽
PROLIXAM de ente rationis disputationem instatere, &
quae de illo plerique fusius tractvit propugnare vel impugnare non proposui ; sed ea tantum perstringere , quae alicujus utilitatis ine videanrur ad Logicum institutum , ut quid enim in superfluis immorari Quare haec disputatio quatuor tantum articulos compiceietur ; In primo agetur de ente rationis reali; In sicundo de ente rationis chimaeraco ; In tarito de etate rationis logico ; Et Inlu rio demum de ente rationis denominato , sive de denominationi.
T ANDUM est iuxta pramissam partitionem
hujusce disputationis distinguenda occurrore quatuor Quoegenera entium rationis , quorum alia siliu realia, sint g alia esiimaerica , alia logica , alia denominata aut de ' nominantia. Per entia rationis realia . quae aliter ἀ- festiva vocantur , intelligo operationes omnes , quae a ratione proficiscuntur , nihilque aliud sint . quam ejusdem rationis exercitati Dissiliaco by Gorale