장음표시 사용
81쪽
Iracp selicitas Magredoru sinis sie,persectum quodda ac sessicies uidetur.
H quasi conclutio quaedam eorum quae dieia sit perius sum. N am quia,inquit, Micitas agelidorum bonorum gnis extremus est, ut nullus alius ultra ipsam perlectior inuesnsatur: eam elia perseeri a quoddam ac miciens manifestum est: quippe quae nulla alia re ad persectionem sui indigeat,sed isibi ipsa sola sufficiat ae satis sit.
Sed sertasse si dicamus felicitatem optimum esse, concessum quoddam ab
Oibus uidetur: adhue tamen desideratur,ut euidelius quid ea sit exponamus.
Cum proposuerimus,inquit,assignare quid sit inicitas,multa iam diximus, quibus per/sectum quid ipsam esse ostenderemus: nondum tamen quid ea fit,plaue explicauimus: motito vero dubitare adhuc unusquisque posset, desideraretq; euidentius quid ea sit, cognosces re . non enim si persectum quoddam ac sumens eam ei Iedidicimus,continuo quid ea sit,
Fortasse uero hoc steret,si hominis opus sumeretur. nam quemadmodum tibicini & statuario, alijs. arti Rcibus,& dentin omnibus quorum opus alist quod&aditio existit,in opere bonum ipsum,Sc id quod bene est,uidetur consistere: ita homini quo* si modo eius aliquod opus est,este uideretur.
Euidentius,ut dixit,iam ostendere volens quid sit felicitas, propius, atq; accommodatius ad id probandum accedit, ex specialibus activis artibus, earum que operationibus operibus sumpto argumento: atque ita demonstrat primum esse quiddam hominis opus φω eo quo homo es einde quemadmodum in i liis exequutio κ bonum finis eIti ita in hos mine quoque abiblute ei te oportere . quod si inuenerimus quid si, iam habebimus quod quaeritur. QMemadmodum enim,inquit,in Gia canendi arte ac statuaria, caeteris que aliis artibus, ec earum artificibus,& in omnibus demum quorum opus aliquod,atque actio eranit: tunc dicimus bonum'ec id quod bene se habet, inesse, quando opus ec actio recite ocapte perficitur, quatenus 5c ars ipsa ec subiecta es materia admittit: sic in homine quo b num ac persectio tunc inesse videretur,quando opus ipsius quatenus est homo, bene esset libBlutum: quatum ad rationem spectat tum eius,tum singultarum, in quibus quatenus lio
mo, versari consueuit omnes enim artes hominis sunt: earum tamen operationes oc fines diuersa proculdubio sunt ab opere ac fine hominis quatenus est homo. N am sicut aliud est hominem dicere, re Gicinem hominetiuitem hominem,& grammaticum hominem, id genus caetera: illud enim substantiam Ec naturam hominis in eo quo homo est,manis stat: hoc & substantiam 5c accidens:alia que est ratio, quae quid sit homo simpliciter: Δ alia quae quid sit unumquodl eorum, declarat: sic Sc opus nominis quatenus est homo,ar tibicinis hominis ut statuarq,aut grammatici opere diuersum quid est. Δ quemadmodum in illis penes bonuni,bonam oc operis oc actionis affectionem persectio est: ita quoque in
hole consideratur,si modo opus aliquod ipsius est,quod sit ab artium exercitatione diueratum. Demonstratio autem ex prioribus, isq; quae manifestiora nobis sunt,ad ea progreditur quae naturae sunt notiora ac manifestiora: ia est ex causatis ad causam: constatq; conti nientia ec similitudine,vel etiam arsumento a minori. Sed re manifestius explicemus. Rastio hominis cum gignat ipsa artes itq; earsi causa: propterea artibus natura prior,notior is eiusnis igitur quoque ipsius fine artium similiter prior,notior que erit. S ed tamen quia fisnes artium sensui expositi sunt: notiores u opus Sc finis animae nobis iniciutur.animae enim ipsius finis sensum excedit,nobisq; primo ex sensu operantibus obscurus, ignotus que estr uippe qui ratione,non sensu percipi valeat atq; inde fit, ut ab artium finibus, ut te nobis certioribus ad ipsum animae finem conuenientia ac similitudine usi deducamur. S icut enim in artibus bona in actionibus re opere uniuscuiusque affecti ossinis eius, bonumq; est: ita in homne quatenusest homo,esse verisimile videriir. A minori quo argumetum sumitur, hoc modo.si artes quae causatae sunt, ratione hominis longe inferiores, bonam assectioρ .nena, numue ipsum finem habe multo prius idem in homine absolute inuenietur. ad idem probandum,id est humanum finem absolute,& hominis partibus,& finibus uniuscu/iusque ipsarum inituratque haec ita dicta sint. Redeamus ad Aristotelis verba . Eam paraticulam oc denique omnibus quorum opus aliquod re actio existit soriaste addidit ea de
82쪽
causa,quia tempus multoriam inirentionem siqvindo assert, praeter ea quae ab anibus edartificibus fieri consueuerunt:& in eo opera aliqvi 5c actiones existunt. Nam ita etiam artes constitere: dum subinde noua qusdam in unaqua ν inueniuntur:atm id tantisper,quoad singulae fuerunt abselutae. vlide ars quoque colle 'io ex perceptionibus exercitatis dicitur. opus vero hois quatenus est homo esse praeter ea q in artibus emciuntur,deinceps ostedit.
Vtrum igitur fabri 8c sutoris opera sisnt aliqua,&actiones: hominis vepro opus est nullum,sed natura homo ociosus est an queadmodum oculi, pe dis,manus,&deni ν uniuscia iusto membri opus quoddam extat: sic etiam holo minis praeter omnia haec opus quoddam statuere aliquis posset
Id quod dicitum est, Sc ab artibus re a corporis partibus demonstrat . si enim unaquaeqiam propria habet opera quaedam & aetiones,in quibus, si finem assequitur suum ars , Dona
elucet: multo magis hominis natura quatenus homo est, pruria opera Ac actiones habestat,in quibus si recte egerit, num consequetur. Alioqui emceretur, t ipsa ex se ociosa ac vana a solis artibus,carum que operibus,atque actionibus omnem persectionem haberetria quod absiardum sane est: ut scilicet hominis natura disciplinis atque artibus quas ipsa ii uenit,deterior sit,atque imperfectior: illarumlauxilio indigeat ad persectionem cosequedam sussicientia omni carens: neque ex se boni participationem habeat sed ab iis quae ipsa procrearit,perficiatur. Cum vero dubitationem in hac oratione proposuerit: ad Blutionem ac re resiponsionem sequentia subiungit:itaq; inquit: AN quemadmodum oculi, pedis,ma/nus oce. Ex singillis enim membris quae in homilie sunt, ostendit hominem etiam ipsum simpliciter Sc absolute opus quoddam habere ac finem,quem si altequatur,bonum sibi comParet.sicut erum Unumquodi membrum tanu instrumentum animae inseruiens fines artia exequitur. habeti per te opus quoddam quo cum bene operatur, proprio que ossicio suis intur, ne se habere dicitur: verbi causa oculus videre ac bene videre:pes sustinere corpusia ingredi vel currerer manus item tangere oc trahere dc impellere,propulsare re repellere noxia,utilia attrahere dicitum ac demum unumquod membrum inniti modo: Ita homi/nis quoque absolute praeter haec re artium & membrorum opera peculiare opus quos da eri quod cum exequetur homo,quatenus est homo, proprium bonum, propriam quem persectionem habebit.
idnam igitur hoc erit nam uiuere commune etiam cum plantis uides tur: nunc uero proprium quoddam est, quod quinit .unde nutriendi auge
Cum artium fines quorum causa stillicet artes consistunt,ob quosque operantur, resece ri ostenderit que non esse homirus proprios in eo quo homo, sed in eo quo huius artis vel illius artifex est: Cum item fines membrorumhominis resutarinquippe qui sint quidem a finibus artium diuersi,non tamen proprii hominis quatenus est homo, sed quatenus mei brorum eius sunt: nunc de proprio homini 'fine inquiru,qui primo Θc non ob aliud ipsius hontinis sit.Quoniam vero his ita distinctis nulla alia neque facultas neque operatio ipsi, nisi sola vita relinquebatur,ex qua tanquam a radice vel sonte quodam tum mebrorum, taartium sacultates oc operationes emanaiaude ea considerare incipit, s* disterentias quasdam assignat.nam cum diuersae sint in homine vitataquaenam sint communes cum alijs,qus*ecie re genere ibrtasse etiam ab eo differunt,quae item propria duntaxat ipsius sit, inuesti gat:atque ita demum insam felicitatem ex nulla communi vita definit,sed ex ea selummodo quae propria est: qua linis quoque homini proprius praescribitur. vivere enim,inquit, commune elle etiam cum stirpibus videtur: nunc vero proprium quoddam quaeritur. nam stir Pibus quoque ae plantis est vita: quippe quae non sint eiusmodi, ut ima, quae prorsita anima ac vita carent: sed nabeant etiam irisae nutriendi atque augendi vim, qua vivere dicuntur, ani niata ii appellantur. Quia vero homo haec non propria, sed communia habet cum stirpis δ' hunnonis mus ex his proprium ipsius bonum, proprium que finem inuestigare: nam etiam cum plantis communia sunt: nunc vero proprium quaeritur. totum igitur hoc granus vitae ab nomine, cius que tae separandum est: quippe quod non proprium,sed eo mune cum aliis sit.
83쪽
sequitur sentiendi ulta: sed ea quων cum equo & bou omnibus denis
animalibus communis uidetur. Manifestior quidem est vita qua sentimus,u ea qua nutrimur 5 augemur,quippe cum
certiore operatione fungatur: non tamen propria homini sed comunis cum brutis animali bus etiam ipta est. iccirco nem eius bonum proprium erit homini, sed commune cum illis, quibuscum in simplici essenua communicat.
Reliqua est igitur activa quaedam uita,eius quod ratione praeditum est.
Ad ipiam iam propriam homini vitam deuenit producta in medium ratione: eunam ab
omnibus aliis separauit,quae aliter uexrauoiae vitam traducunt:atque ita bonum homini proprium intim t.
Id autem partim rationi obtemperat: partim eam habet,at' intelligit.
Vt exactius rem omnem excutiat: nem rationem indistin iram relinquit. nam quia himanae animae pars una est,quae ita utitur ratione,ut ipse quidem rasionem minime ex se haheat,sed alteri ex se habenti tamen obtemperare ac parere natura parata sit: altera,quae ex se rationis est compos, ac suapte natura propriam rationem habet,atin intelligere dc cogitare
ex se potest: ut illa assiciatur,haec aificiat at* agat: his vitam quae est secundum rationem distinxit.cum enim prius activam eius quod ratione praedit uni est,eam confia se appellarit:Gepostea distinguinaliudq; inquit esse,quod proprie ec ex natura sua ratione habet, o aliud quod ex participatione accepit.ut quae in his quantum ad rationem habendam spectat, dis Las Tentia est,siquidem alterum ex se,alterum ex participatione habet: eadem ad felicitatem ac beatitudinem consequendasiit.nam quod ex participatione uti ratione dicitur, particeps quom felicitatis est, in eo tantum v rationem proprie habenti obedit, paret: aloe iccirco laude dignum haberi soleti alterum vero in eo selix est,q, et cum illo filii. ossicio suo recte potest,re sine illo meliora ac persectiora ex sese operat .vnde si ab inferiore illo separatii sterit,melius ac beatius es tur.
Sed cu duobus mod is etia haec dicatur,ea q est in operatione, statueda est.
Propterea m ec artes 5c scientiae re virtutes in habitu consideratae in tractationiblis pera ectiores evadunt,felicitas autem summum ac persectissimum est: iccirco nunc vitam quae proprie oc ex natura sua rationalis est,hisariam diuidit: in eam quae in habitu, re in ea quae in ahu& operatione consistit:&inquit eam quae in actu est magis proprie dici: quippe caec ipsa persectionem iam adepta sit,nem nos ubi ea potiti fuerimus, progredi ulterius vis leanuis.ex qua felicitatem quam qu rit,definit. 1 IQuod si est opus hominis animae operatio secundum rationem, uel no sione ratione,idem p genere esse opus huius,& huius probi asseueramus: ut es tharoedi,& probi citharoedi:&GBlute in Oibus,si excellentia uirtutis operisierit adiuncta: citharoedi. n.est cithara canere: probi citharoedi bsi id facere
Cum opus esse quoddam hominis quatenus in homo,ostenderitiquod diu lsum re ab artium N a membrorum finibus sit,propter quos re artes ec mei libra existunt: id Niso 4, ctissimae omnium quae in homine considerantur vitae ascripserit quae propria in se nabet rationem,SI liuelligit, propriem anima re est Oc dicitur: hoc quasi iam deinόnstrati im,aec5 cessum sit,sumit: atm ita inquit: Q. v o D si est opus hominis animae operatis stoin si ra/tionem, vel non sine ratione Isecundum rasionem/posuit,ut de animes ea parte intelligamus quae propriam habet rationem,& intelligit: non sine ratione vide ea quae r ii nixat: nam ec setilitiae attimae operatio dum paret rationi, solius hominis operatio est : h absolute autem operando felicitatem minime poni, sed in bene operando,rursus ab auibus pibybat:primum uniuemli,desnde etiam exemplo usii sadem enitis, inquit,genere esu opus huius,ti huius probi asleueram dioe uniuersale est: in unoquo di, qualis ian: is sit qui arid quam exercet,idem esse opus genere hiatiis operanti 5c huius bene operanes. siquideram hic u/ vnia uisu comune quid est: quippe cum cuilibet ex singulis acconio dari ponsed inde ad diluciditatem exemplum subiungit: uno tantum contentus, ne si nim i ptouxi oratio euadat, inepta videatur.rursiasq; ad uniuersite reuertitur, inquies. v τ timari di ei, mobicitharoedux Asblute in omnibus,si excelletia virtutis operi fuerit adsiliis,mam cithara .
84쪽
cithara canere quoquo modo, 5c bene cithara canere sub id quod est citharizare simplici/ter tau sub genus reseruntur. disserentia vero se du spem euwsi quoquo modo,& bene, adiungitura quasi speciem faciens disserentia quaedam , excellentia scilicet virtutis ad opus: quae quidem excellentia nihil aliud est,quam cum,bene,dicimus. intonia vero longo orationis ambitu usus est,ideo varias repetitiones iacitratque ita obstiaritate circintionis emendat,dum inquit:
iniὁdsi,inquam, ita est: dc hominis opus esse uitam quandam statuimus:
eam animae operationem&aistionem curatione esse asseueramus: ac pro hi uiri bene haec,recte exequi esse censemus. od si ita est,id est si in unoquoque opere & actu probi viri bonsi inest: statuimusq;
hominis opus vitam quandam vise,quae est operatio oc a filo animae cum ratione: na quo admodum in aliis probi viri est bene ei recte proprium opus absoluerer sic etiam inopes ratione animae cum ratione bene sese gerere probi viri est: atque hic est finis,haecm persoctio. Sed fortasse quaereret quispiam,quo modo fieri postat,ut aliquis cum ratione oper tur,nec tamen bene operetur : aliudq3 sit bene, ec aliud cum ratiine: quippe cum omnis opsatio cum ratione bene sese habere videatur Sed tamen si hoc esset,nunquam ratio ad ovicio aberraret . quia vero non aberrare corum est, quae prorsius extra corpus ac gene rationem sunt, &ratio humana cum his est, quoad cum carne hac suerit colligata , mulsis ta que inde habet impedimenta: efficitur,ut multa opus ei sit exercitatione, multa experientia, longo item tempore, nec non assiduo labore, ut habitum aliquem bene operandi in omnibus consequatur: atque omnia quae debet, in operibus exequatur. Quocirca fieri poste vi operatio cum ratione aliquando peccet,negandum absolute minime arbitror. Singula autem beneex propria uirtute perficiuntur. Sicut artis persectio, re quae in ea contingere potest absolutio,virtus artificis est,pro ratione subiecti generis, ac methodi qua ipsa ars utitur bonumq3 in operibus assequitur: sic quoque hominis virtus quatenus est homo,rationalis animae persectio erit:ex qua in opes fibus hominis,quatenus est homo,bonum eueiure consueuiucum habitus virtutis in oporationibus ac tractationibus bonum consequitur. so Si ita est: operatio animae ex uirtute bonum humanum efficitur. Quasi ex continuatione quadam sententiam de selicitate concludens, definitionem eius hie assignat. non dixit autem animae operatio est, sed efficitur, ea de causa quia nunquam iistere homo perfectus debet, quin bene operetur: sed semperio hono persistere, eiq; semper incumbere. temperantiam enim,sortitudinem, iustiuam tam comedendo,quam versando eum in quibus oc dormiendo, re quiduis demum tractando, prae se ferre unusquisnpotest: quippe cum bonum honestum in omnibus queat est ere: nullusque ex no sit, qui,quoniam virtus re visium locum in omnibus habent,admittere bonum 5c malum non valeat . atque huiusce res exempla sumere ab unoquoque licet,qui vel bene vel male vitam hanc traducunt. Possumus etiam alio modo hoc explanare. nam res nonnullae sunt, o quae in eo essentiam suam habent, uini fiunt: ut theatrales Iudi dies,mensis,annus.horum enim totum non absolutum atque integrum subsistit, sed particulatim praetereuntihus die hus efiicitur .idem in operatione videre licet: ius cum pars una iam cssecta praeteriit, alia stillam, re post hanc item alia deinceps si accedit: atque ita nunquam tota integra exismi , sed paulatim persi itur. iccirco de ea quoque proprie diici hon potest esse, sed ess/ci, ac fieri. D
Si plures sint uirtutes,ex optima Sc persectissima.
mioniam non una solummodo virtus est,sed plures,& ipse singulari numero usius seli/citatem esse animae operationem ex virtute distatuit: ideo hoc adiunxit rut optimae ex vimatibus,tiusq; operationi bonu asscribat: quae est prudentia, quae rationalis partis animae vir tus est rationalis vero animae pars praecipua ex omnibus est, subiectisq; aliis praesidet ire psm cum ipsis opportuna, parum ex se propria operatur,nunquam a recto honesto,
Et insaper in uita persecta.uerenim neque una hirundo, neque unus dies Eustrati d
85쪽
secit: ita quoque beatum Sc selicon hominem ne* unus dies,neque breue in
'i' vim si obseruationem ponit,qus speculari volentibus felicitatem tenenda est.oportet enim, i luit,hoc in vita persecta prorogari: ut usq; ad finem praesentis vitae hominis huiuscemodi operatio sine ulla intermissione perduret . sicut enim hirmo quae veris indiscium affert vim solummodo ad eius temporis significationem non suisicit: sed opus est ut multae aduolent, si ex ipsis veris temperiem agnostere velimus,quae toti generi huius ani malis. Quod per hiemis frigiditatem atque intemperiem in abdito pene mortuum iacebat, reuiuiicentiam affert: neque praeterea ad ver declarandum satis unus dies est,sed totum iblud tempus requiritu quod spatio huius anni partis accommodatum eli:lla neque beatum Ac felicem unus dies, aut breue aliquod tempus efficiet: sed opus erit, ut eiusniodi recta operatio usque ad finem perpetuo duret: quo vere ei qui ita recte vixerit, asscribi beatinis
' ' Bonum Igitur ipsum ita circusicriptum sit.oportet enim fortasse prius figum
faecdeinde postea depingςrς' , . . . . rCum proposuisset dicere quid sit felicitas, multa prius circuivit,dum quae insunt selic ii di i mniunibus animi notionibus, re a plurium, proborumque ac sapientum sentent is colli in deinde cum propius ad selicitatem ipsana accessisset, attigisset que ea quae propria
masti, felici tati sunt,usque ad vitam deuenit: mq3 multae essent vitae quae in homine ins a sunt.eas quae vel cum plantis, et cum animalibus eram communes, utpote ad praesentis rei considerationem minime accommodatas repudiauit.reliquum erat vitae illud genus quod
rationis est compos intelligicque ac cogitat: hoc facultate re actu bisariam distinxit: p, stea id quod actu est , ut perfectiissimum persectioniq; id est felicitati accommodatum,Heuit cui postremo probum adiungens definitionem absoluit, alliumens etiam quasi coimseciuentia ti optimum 5 I in vita persecta/ut integra destri ptio talis euadat. Felicitas est animae operatio, quae ex optima vir te invita persecta efficitur.circumscriptionem vero appellauit, eo quod quasi circulus quidam sit, qui intra se humanum bonum cones dat: quod quidem bonum ex multis quae indagando circuiuit,extiteriti breuici; hae fuerit oratione comprehensium.vnde etia figurationem eam vocat,quasi statua atq; imago qudi foedam sit qua quid sit selicitas,denotemus:quam postea depingen atque expoliens bene ocapte assignatam fuisse osten, . Videretur autem cuiuslibet esse ea quae bene circuscriptione lunt compre.
hensa producere ac distinguere: Sc tempus testu inventor, I adiutor bonus esse unde dc artium saeia cnt incrementa.
In iis inquit, qus incerta,aim obstura sum,quam ad essentia attinet,qusq; essentis rati nem abstrulam habendis te est admodii inuenire quid sint: sed si aliquis bene hsc orati ne descripserit,tunc quilibe modo voluerit,dilatare, ec distincte ac plane explicare facile potest,adescriptione quasi a fundamento oc radice exordio sumpto. perinde ae siquis sta' tua aliqu1 Mibre ad archetypia esse; iam cosipicatus,vniuersani quanda formulae notatio nem ante oculos habeat:deinde mebratim singula diligentius examinans spem ipsam inusniat a qua status illius facta imitatio tueri uaccurateq3 eam exemplari comparando agnoscat bene& apte suisse ad eius imitatione sabrefactant. Demadmodum. n.hic difficultas omnis artificis est, iudicium vero re examen est iacile quo mini iritur, recte ne 5 exquisi, te ad exemplar expressa imitatio sit: ita in quibus obicitra, abstrusaq; ratio siubstantiae est, eam inuenire dissicile admodum est i distinguere vero atque examinare rei e ne assignata fuerit,satis quesit ad rei quaesitae substantiam declarandam,nihilq; in se superuacuum, misnimeque accommodatum habeat: non est valde dissicile. videretiar enim,inquit,re teni pus talium inuentor atque adiutor bonus esse qualium reorum nimirum quae ad exami nationem distinctionemq3 sacium: qtuppe cum multa ex ηs quae tempore aliquo eueniri, ad icurorum declarationem assumamus. cum vero dixisset inuentorrui se corrigere , subiunxit vel adiutorinon enim inuenit tempus: sed mali de causa sit, qua res intcpore
OMusic diuuat et ipsum tepus eos,qui res in tetare examinat,viciniora ac clariora ea quae
86쪽
Cuiuslibet enim est quod deest,addere.
Cum tae uni inquit principiti tuerit, re ala occasione iam acceperit apte conuenieterm
bus exhibita: addereti adhuc desunt Uriumuis uncit m ηδε α --r'
tae rei moliantia conlequutur. et acaiam uararet incio quae breui orati 5e rei substitia dociarat,πε ιγ re p. A. descripuo seu circus spuo dicituriita dii Iblutio eius de ictio amella, tur: quippe quae latius partes definitionis explicei,atque examinet: singillasq; ex ipsis bene 5 apte in descriptione assumptas Histe demonstretad quod etiam in medicina fieri potest cun .n. salubrium,morbosorum,oc neutrorum ars ei se definiatur: qui rationem hane dii uere voluerit,sinsulas eius partes diligenter exquiret: Ostedetq; recte sumptas ad declarat, dum quid ea ars sit. quod GalenuS quot in ea qua paruam arcem inscribit, facere conspici tur: qui sane liber ex definitionis diliblutione totus constat.
Oportet autem eorum quae an te dicta sunt, meminisse:& exactam tracta, tionem no eodem modo in Omnibus requirere: sed in singulos,prout sit biecta materia postulat.
Cum felicitatis descriptionem assignata hac definitione fecerit: vult eam etiam ipse dis stinguere atque explicare.pri iisq; ea quae ad hoc facere vidctur Praeponit.ac primum civ modo admitti debeant ea quae dicentur.nam Priu etiam dixit non oportere eodem minio in omnibus exacta tractatione requirere, sed ubi P prout subiecta materia postulat. Quorumeminisse etiam in praesentia hortatur. quoq; de ipsis multa ibi latius dili eruimus: quae nunc quot sunt memoria repetenda.
Atque id eatenus, quatenus arti unicuique conuenit . faber enim &peoometra diuerso modo rectum angulum utrique conliderant. ille quatenuζso
Iummodo ad opus utile est: hic cum ueritatis occulator sit,quid,& quale sit indagati ri a
Non solum quantum ad subiecta,inquit,attinet, ii quireda diligenter res est: versi etiam quantum ad artes quae circa ipse subiecta Versuatur: Ut etiam ex ipsis,prout Mnicuim couestrit, exquisita tractatio exi Ptur.s e. inurium divcrsas etiam artes quae circa idia simiectum veriantur,eundem icopum ramen minime habere,sed aliam hunc,aliam illum propositum finem spectarci ut opus sit, unamqua P in rebus examinandis eam prestare dilii enti quae proposito suo conuenit.Cuius rei exemplum,illud est.faber ec geometra inrcitatis guli inquisiuioe viril vercuitur. rectus autem angulus est,qui ei scitur ex recta linea supra rectam perpendiculum collocata, ita ut aequales anguli Utrini reddatitur. sed faber ciuis dem rectum angulum inquiritea de causa,vi recte ligna inter se coaptet: sicut etiam aedificator, ut rectam columnam in aedificio statuat: virique amussi instrumento quod exuraece luctae similitudine alpha appellatur,ad directionem utentes. quod quidem alpha trian ualus est recta lus cuius rectum angulum cum vel ligno Vel saxo alicui erecto adaptant: id dirigumessiciuntq; ut rectum,at. ob rectit ariem stabisse ac firmum consistat. aloe hoe fabri est reaedificatoris.quaa aedilicator etiam perpendiculo utitur: quod instrumentum Sumbo ad uniuersi medium per rectos angulos Opus dirigit : parietemq; ita eripit,vi rocius in neutram partem quicquam inclinetur. alip hi quidem eous 3 recti anguli consulerationeni habeo,ut nihil amplius de ipso inquirant,u quantum ad Opus ipsorum coserre visceatur: at geometra re substantiam 5c qualitatem eius inquirit, quid ur Quam ad acutum & obtusum ditarentiam habeat. non enim id spectat,an ad materiale optia, mare
malemq; enectum conserati sed quid sit, cic qualiscid est qus substantia eius situ, uindria ei sitidebemus enim re praeter rerum substantias ea quoque quae ipsiis insunt,quae utie consis quuntur in rure. Ita enim persectaco nitio coni paraturad F ingr/mmai ita quom
87쪽
se Eus τRAT Ir IN 'ARis T. έnsa natere noteritaves. singulas orationis inrtes didicerimus' solum in si, αμ lautas eas dist uimus,atcν huiuscemodi resiqua consideramus: Euonsequentia etiam inue stiganius,quasi eo modo integram rarum cog vii I
Eodem modo in at is quoque faciendum est: ne plura ornamenta extrinaecus ipsum opus ad ni declararet quod dixerat dest .eractam tractationem prosubiecta materia inquiri
ris propositum, quae ob id πάρεργα appellant, uor ipsumessicietur: eolus omittis adusii id quod anteducta subsequitur,descendendVm ςst' - - , α. . ara
Neque simili modo in omnibus causa requirenda eli: led eit in quibulciam suis,si bene demonstratum fuerit, sint: id quod etia in principiis ipsis con tinetit. in autem fit aliquid ,primum ac principium quoddam est.
Juoniam in partibus definitionis selicitatis nulla causam simpsit, cur unaquae* ex ipsis selicitati insit, parsh; substantiae eius esse debeat: ut non demonstrativa scientia ex prior busen ec causis conclusionis,sed ex ijs quae vel plerisque vel sapientibus videatur , collecta ratio fit rex posterioribus que sint priora conlirmata: cuiusmodi rationes demonitrati nes sunt quod sit aliquid ,non propter quid sita quippe quae rem tantum demonstrem quoasilinon autem causam cur sit, explicent: iccirco nunc haec subdit exigendum numme elle, Ut omnia stientiam essicientibus argumentis oc ex propria causa demonitrenturinam omnis demonstratio ratiocinatoria medium terminum quendam habet,quae causa eli: non tamen omnis ratiocinatio causam rei mediam habet.siunt enim nonnullae quae cauum solummos
do conclusionis assumunt.neque omnes ex prioribus,sed pleraeque ex posterioribus mem unciquae sane demonstrationes Q res sit, nonpropter quid sit,appellari cosueueriantar esse. n. hoc illi ostendunt:propter quid autem infit,non declarant. Verbi causa ea quae ex globo lunae varias luminum figurationes probat:ex causam probat, demonstratio propter Quid dicitur.qvie autem ex luminibus globosam formam demonstiat: ex causato causam demonstrat oraturq; demonstrati ,q, res sis. quae item ex lamo este igne ostendi nex causa causatam rem ostendit, ec proprie demonstratio dicituratuae vero econtrario ex igneiu vmum,ex causato causam demonstrat: ec demonstratio ψressiti ec coniecturalis nuncupasttur. Quia initur fieri non p5t,ut in Oibus causas ad demonstrandu assumamus,qus non tantuconclusionis,versietia res cause sint,sed multa sunt quae huiuscemodi caulas habere minime possvncinecesse est,ut in his contenti simus, siquis conclusionissolius, non autem rei catusam adduxerit. Stinetiam principia scientiarum cum apud eas ipsas , quarum principia iunt, quod sint solummodo admittant: satis ad declarationem ipsarum id habent: quippe cum nemo de ipsis possit inquirere propter quid sint . quis enim requirere a Geometra consentanee posset cur punctum indivisibile sit, aut cur linea Unam tantum dimens nem aω mittat aut tale quippiam flet V o D autem sit aliquid, inquit, primum ac principium quoddam est.IHoe confirmat principia scientiarum non admittere demonstratiotκ pro somer quid primum enim ac principium est,quod sit aliquid id est inter prima ac principi 'utiolis,assumitur absque demonstratione propter quia: ne si in infinitum ascendamus nitilis positis primis principiis, scientiam omnem etiam tollamus.in eo enim quod a superiore
Parte infinitum est,qui seri potest ut primum aliquid inuenitiqueatriumpsit autem exem
88쪽
plum priticipiorum,ut confirmaret non oportere tu omnibus, propter quia sint,inquirere: sed elle quaedam, quae nulla neque rei neque coi clusionis causa requisita ex sese' absque Quia fide extrinsectis admittere dcoeanius. deinde quia saepe accidit ut in principias quoque obscuritas quaedam inueniatur: Opuo que est rationibin; aliquibus ut claram eorum cos
nitionem habeamus: -dOS quosdam tradit , quibuS eorum cognitio certa effici no/is potest.
Ex principiis uero alia sunt, quae inductione: alia quae sensis: nonnulla que
assuetudine quadam: aliaque alio quodaminodo considerantur. ia dixit principia scientiarum demonstratiotie minime cognosci , neque de eis projpter quid suit, alligi rari: quasi aliquis interroget,quomodo o Aristoteles ea percipiemus,
aut cognoscemus tingnota sint,neque scientiae ulli subiiciantur cita enim ciliceretur,Vt ex incerus incerta mani seitarentur: id quod absurdum est: ideo modos quosdam tradit' qui, bus principiorum cogi titio nobis comparatur: qui tamen sunt ascientia diuerit. Inducti ne nonnulla considerantur,ut ea quX eidem sint aequalia,inter se quoque sitiat aequalia, nocesse est. 5c,si aequalia aequalibus adiungantur,tota erunt aequalia.li enim quis haec aud ens dubitet,habeat ne se ita re9, ut orationes istae exponunt et ad hoc declarandum uti quidem
demonstratione minime poterimus: utemur tamen inductione: numeros que Sc magni tus
dines inter se aequales assumemus: α modo Uni alicui applicabimus,ad quod singula comparentur: silonima illi aequalia ita uenerimus,exeore reliqua inter se clie aequalia cognoscemus: modo aequalia at is aequalibus apponemus: atque ita tota esst: aequalia enetu ipso ostendemus. hoc u fieri tum ui numeris poterit 5c magnitudinibus, tum in aliis omnibus quae mensurae subiici pollunt. nam liquis unitates decem in mensura aliqua posuerit,ec id altera totidem : deinde utrique decadi alias aequales unitates addiderit: verbi causi' qua, tuor, oc quatuor,seu quinque re quinque, ves sex cic sex, ves quemcunque alium num rum, modo aequalis additio utrique adiungatur: aequalia erunt tota, id est ea quae prius sita suerant,υna cum adiunctis. haecque re hirruscemodi alia inductione cognoscuntur
sensu vero proprias primorum elementorum qualitates percipi natas, ignis. scaliditatem, humiditarem aeris,aquae frigiditatem, ac terrae nccaatem at vero assuetudine nihil aliud quam virtutes cognoscimus: quo enim alio modo fieri potest,ri honesta esse agnoscamus. ο ea quae temperanter fiunt, quam cum ea agimus), in eis que alliuescimus experientia auutem Utilia percipiunter, id quod in medicamhnUS alimentis eoiatiligit. nam quia sipe alimentum, atque item medicamentum aliquodi experti sumus. id ei se vel utile ves no
Singula autem ita sunt tractanda, ut natura eorum pollulat: danda* est
opera, rei te definiantur: magnum enim afferre momentum ad ea quae sc/quuntur,consueuere . uidetur enim principium plus a dimidium totius esse: complura eorumqus inquestionem ueniunt,Periplum manifestantur. ia
Cum dei elicitatis dei initione Aristoteles dii Ierat,eamque inuenire sti ideat: no sineratio si principiorum mentionem iacit, sed admodum apte oc opportuite.nam definitio quoque principium est,atque iccirm de ipsa propter quid ur,minime est requiredi inu sed istis etiadebet,li bene quoa sit,suerit explicat una: quippe cum in scient is quoque .ion istum emν ta ea quae αἱμματα, quasi auctorametata dixeris, ec ociis, φατα id est pollulata appellantur, veru metiam definitiones inter principia constituantur. siciit in gebmetria pinactum esse discinius, cuius nulla pars est: oc lineam longitudinem absque latit iudine: ec cicinceps reliqua. 5 nunquam Oropter quid sitiatiae ipsis neque inquir ileque assii mric5siueuit: iidia ali ii ratio in confirniationem ipsorum adducta suerit, eaquMaint,noia cur sint,confirniat.Que admodum cum propolitiotimi eam sumimus, quae inquis: hiqinrii temtinat, una:dinae hone ab eo descit,quod terminatur. oc item illanucorpuscqim Rifari1 iniet aliis,
so sine terminatum est: duas igitur solumodo habet ditiaensiones supAncies, quippe quae vita dimentione. i. protunditate ne nisnor,u corpus, loligitudine tantun lai studine Mnea rursus quia superliciem termittat ostiatu leni seluminodo nectuario liabebit:atque ita demum punctum suae ulla dimentione indivisibile euadeti, eo madui eae qua Pigm
89쪽
34 EUSTRATII IN MORALI vM A R I s T. habet dimetasonem, terminus est . scias tamen in his nullam esse demonstrationem, qtis. nropter quid sivit, ostendat, sed tantummodo, quod sint . atque hic est alius conismando/rum principiorum modus, ab illis quos modo commemorauit , diuersius: hoc est ab indu/ctione,& sensu, ec assiuetudine. fit enim interdum, Ut definitionem qtiae demonstrationisorincipium est ratiocinando etiam probemus: quod sit tamen, non cur sit, demonuram verbi causa , in duobus contrariis quae sub eodem genere sunt, siquis alterius definitio/nem sumpserit, contrariam esse alterius ostendet: Ut in albo & nigro . si albus color est cui visionem disgregat acdiffundit , niger erit qui congregabit ac colliget . adde quod omnes etiam sigillatim partes quae constituunt definitionem, confirmare possiunius, atque ita ostendere totam ipsam in subie sto inesse: non tamen ullam ex ipsis propter quid sint, sed quod sint, demonstrabimus. id quod Aristotelem hic quoque in felicitatis definiti ne secisse perspicuum est.eam enim essie dixit primum animae rati onalis: deinde non vi m dc facultatem ,sed operationem: tum ex virtute: postremo in vita persecta: atque ita partibus taetulis declaratis ex earum compositione totam definitionem absoluita quia vero diuersis modis virtutum cognitio nobis comparatur:ideo singula eo modo esse tractanda inquit, Quo suapte natura venire incognitionem nostram possunt: operam que adhibendam ac diti uentiam,vi bene definiantur, hoc est proprio unicuique modo.ut vero magis adhuc adorincipiorum perceptio item nos incitet,subiungit: V I D E T v R enim principium plus uim dimidium totius etiayperinde ac siquis principiorum breuitatem in verbis spectans miretur,quo modo in sipeculationibus habere tam magnam vim posunt, ita insert: ne lip ctes,iliquit, principiorum in verbis breuitatem,sed Uim eorum considera. quippe quae to' eam considerationis vim demonstrationibus impertiantur: adeo ut plus quam dimidium isa sint: rationes vero ac demonstrationes reliqui vice iungantur: sint: ipsa quae una citi iemonstrationibus ea quae in dubium veniunt, manifestent. Nam demonstrationes propriam vim atque efficaciam a principqs habent: ut principia munerario ac certamiuis prisfecto unde origo certaminis est.icauta essectrici: demonstrationes autemcertatibus comparari merito possintad quod a Platone iactum est.
Dedaeoniniantulumem eum uerat e te eo risu de triplici lamo ad Pliorat Moessario. Cap. VIII.
Considerandum que est de ipsa non solum ex conclusione, ex* ηs qui se
bus ratio constat, uerum etiam ex 's'uar de ipsa dicuntur : cum uero enim consonant omnia, quae in re insunt: a falso autem cito dissonant ac disscrepant. Cum a selicitatis definitione ad communem orationem de principise transiuisset: red trursias ad id principium quod felicitatem definiendo constituerat.quia autem ex multis ra/tiocinando ipsam collegit,quda sit tamen,non propter quid st,ostendendo: nune confidorandum esse inquit de ipsa,an accommodata eius definitio data siunon ex cociusione tantum quae oc principium ec defitutio est, oc ex iis ex quibus ratio constat, id est ex propositionυ
bus ex quibus demonstratio ipsius composita est: verumetiam ad certi orem cognitionem
ex iis quae de ipsa & a' viris philosophis, re ab alqs multis dicunturivi si omnia uiter se conseium int, eclogicae contemplationis consequutio, ocea quae omi de ipsa dixerint: vera esse eius definitionem manifestum sit. veritas enim in oratione idem est,quod in re est entia. Gando igitur ea quae in re insunt,cum illis quae de ipsa re dicuntur,comesuetini: per υcuum erit veram este orationem: sicut cum falsa est oratio,a veritate rei quae non conuenit cum iis quae dicunturAEto redargui consueuit.
Cum igitur bona in tres partes distributa sint,& alia externa,Mia circa animam,alia circa corpus dicantur: qus circa animam stant, maxime proprie,ac maxime bona appellamus: actiones autem Sc operationes animales circa a i
. ma statuimus. uue ex hac opinione qus antiquaest & a philosophis com
90쪽
LIBRUM PRIMUM ssst Posterataicitatem esse ani operatiotiem ex irtute definiuit vult hoc his e nunc' dicit tecte fuisse positum ostendere. si iniit m illud a veteribus philosophis concessum, tria
esse quae apud nos sunt bona,anima corporis, Ac externa: re ea quae sunt animae, maxime proprie,ac maxime bona omnium dici. nam si anima corpore at' externis rebus praestatistior est excellentior: bolia quoque eiuS Omnium tam corporis,u externorum praesta tissima sint,necesse est biones Uero animales operation cum neque corporis , neque externa sint,eisse animae bona ab omnibus conceduntur:atque inde philosophantium con sensu selicitatem esse ex bonis animae solligitur ut ratio talis euadat: nae actiones Sc oporationes sub actiones Zc operationes simpliciter reducuntur: omnes autem actiones & ope, rationes animae 'ntabon igitur actiones ci operati eo animae sunt. bene igitur felicitate est. animae operationem desinituna est.
Recte etiam constitutum sint,actiones quasdam Sc operationes finem O, sim dici:ita enim ex bonis animae stat, non externis.
Belae, inquit, dictum suit operationes ec actiones,alii mς esse,neque inter corporis,nem inter exierita bona connumerari: neque Blum hoc,vcrum etiam illud recte: actiones quas Lim & operationes finem ipsum dici.ita enimesticitur,ut finis exanimae bonis,non colo,ris aut externis sit.nam si finis nihil est aliud, i actiones 5 operati oes,omnes vero actiones& operationes animae sunt: finis profecto ex animae bonis erit hoc autem ab eo,quod superius dixit, in eo dissert,cpsuperius bene dictum este animae operationem esse felicitatem asν seruit: hic operationes reactiones eme finem recte dici aflirmat squasdam vero iccirco as iunxit,quia non omnes absolute actiones 5 operationes: sed qualitate quadam assectae. i.
ex virtute, 6c bonae,finis est.
Consentit etiam cum ratione hac illud, q, aiunt, bene uiuere,ac bene agere
selicem .sere. ii bona quaedam uita & bona aetio felicitas dicitur. ,
Posteaq ex Nailosophoruni sententia rationem hancconfirmauit Aristoteles: ex com more hominum consensu adhuc comprobat: qui eiusmodi est,ut belκ vivere,ac bene agrare felicem dicat quae utraque operationes ec act iones prae se serunt,quae sunt animae, sicut dictum estata ut hoc quoqi cum felicitatis definitione conueniat seres aut e cautione quadaphilosophica appossitum est.fieri. n.potest, i noninilli bonam vitam bonami actione esse selicitatem negent: asserant que aliud quippiam ex iis euidentibus ac manitellis,ut voluptktem, ut diuitias atque huiuscemodi aliud ipsam eiici inita tamen a plerisin bona vita, bo/m actio esse dicitur:aedendum est ac vitam bonam,laudabilest actiones este selicit
Videntur autem omnia quae circa selicitatem inquirutu inesse huic quod a nobis dictu est. aliis. n.uirtus,al asprudentia, nonnullis sapientia quςda es Ieselicitas uidetur: quibusda haec, aut aliquid ex his cum uoluptate,uel non sine uoluptate. sunt etiam qui simul externam prosperitatem assumant.
E a quaelisquiruntur,appellat ea quae de seli citate homines opinantur: eo q, non omnes'. μ' idem,sed alii hoc alii illud existiment ac dicantinam si omnes idem dicerent, non esset inquisitum id quod dicitur,sed concessium,ac communi ratioe intellectum. quoniam Uero aliusho alius illudatarit,inquisita appellantur iccirco, quia inter se dii lentitit ac discrepanuat Meo indigent inquisitione. ae licet inter se diuersa silit,insunt tamen omiua in eo quod di ctum est: quemadmodum aeclarabimus. nam quia id quod dictum est,erat illud, felicitate animae operationem,ex virtute esse: siue aliquis virtutem absolute,siue prudentiam,siues pientiam aliquam,sive iis c omnia,aut aliquid ex his cum voluptate eam esse dixerit,omnia definitioni huic consentanea reperientur: quippe cum re omnia haec animae botia,& singu/la animae virtutes sint.inesse igitur in oratione,quae inquit, animae operationem ex virtute
esse felicitatem, omnia haec aientur:nis . haec omnia habitus sunt,definitio operationem v cotinet,quae ex habitu virtutis proseiscituratam voluptas,cum quis suae sibi probitatis e ' conscius seq; bene honesteq; agere sentit,necessario conseqititur. si enim propterea Q est, unusquisque laetatur, oluptateqa assicitur,dum estentia ipsa fruitur, quam natura
pruini: quanto magis propterea et bene est,iaetari debebit, in bene esse u absolute esse .i Eustrati d