장음표시 사용
91쪽
1σ EusTRATII rN MORALrνM ARIs T. expetibilius sit ' vero dixit,quae cirra felicitatem, non q-de felicitate insuis in id carere liqnificatione prorsus videtur: ostendit enim eos qui haec dicunt,substantiam eius minime declarare,sed quae circa ipsam sunt,tantummodo exponere:quae vel cutem, ut ira dicam superne attingunt,vel sublimius etiam circum ipsim volitam. S V N T etla,ini sicui simul externam prosperitatem assumant.& hoc non ita inquit, ut in definitione ipsi duoque alsumptum existimemus: sed quoniam etiam isti rationi iam dictae non aduersi trur: quippe qui antedicta quidem accipiat,cum ipsis tamen externam quo prosperitatem quasi supplenientum quoddam adiungant ripsa avinterdum felix ad operationes quasdam
Atm ex alia multi Sc antiqui,sia pauci & illustres uiri dictitant:quos ι o
sure aberrare tota uia utrosque minime: sed in uno saltem aliquo, uel in ple. risque assequi ueritatem uerisimile est. E x his quae dicta suntonquit e selicitate alia multi 5 antiqui,alia pauci 5c illulties Viri
dixere.issis ob vetustatem,liis ob claritatem, utpote sapientibus reuerensia est exhibenda. neque hos igitur,neque illos absolute in iis quae dicunt, errare ratio ulla conceseret: sed in uno saltem aliquo,vel in plerisque assequi veritatem. cum in uno saltem dixisset, postea uuasi nomine horum virorum eum puderet ii tum multi ec veteres, tum pauci sapiet tes in uno stolummodo de felicitate assequuti veritate dicerentur vel in pleris p statim sub/iu in id quod de talibus actaratis Viri inciparest. -
Cum illis sane qui dicunt omnem uirtutem, uel quandam eam elIe nostra consentit oratio: quippe cum huius sit operatio secundum uirtutem. interest tamen non parum fortasse in possessione ne,an in usu,& in habitu item an insperatione esse optimum existimemus.
inii felicitatem, inquit,virtutem ei se aifirmant, conuenientia quidem rationi eius iam assignatae dicunt, quippe cum selicitas operatio ex virtute definiatur:disserentia tamen non parua est in postellione an in vi,item in habitu an in operatione optimum censeatur.vsiis
enim ecpollessio de instrumentis,ct siquid his proportione respotaeci,dici consueuit: hastatus vero Ac operatio de qualitatibus,quae in aliqua re considerat s eam perficiunt exempli causa diuitiae ae supellex, artium item instrumenta in possessiiqe eorum qui ea habent,esse dicuntur: unde uti ipsiis ad res necessarias oportet,iae frustra esse possesso illa a atur. Ars vero ec scientia oc virtus habitus animae sunt, quae in ipsi tanquam in subiecto insunt: ido in quo insunt,perficiunt.iccirco ne frustra habere habitus videamur ex ipsis quoque opera tioms proserendae sunt. sicut enim non apparentis thesauri vana omnis possessio inrita tabitus bonus,nisi operetur,inanis existimari merito potest.
Fieri enim potest ut habitus licet adsit, nullum tamen bonum ess ciat : id
quod in dormiente, uel alio aliquo modo manente ocioso homine euenit . ut operatio autem nihil boni agat, non datur. aget enim necessario, &bene
etiam aget. Habitus,ec quae ex Q prouenit,tmerationis disserentiam hic non paruam osteditio quidem ille quavis in simiecto aliquo sit,potest nullum bonum Moere,ut in dormiente fabro,aut gramatico,aut geometra,aut eo etiam qui vel morbo aliquo,vel occupatione inis peditur, quo minus artis aut scieritiae continuare operationem possinat ut operatio habitus conueniens officium non exequatur,fieri omiurio nequit Quemadmodum vero in esse habitibus,eorumq; operationibus,ita etiam in virtute titia tar. cessario qui secundum virtutem operatur: ac bene etiam amaex bono siquidem l tu bonam esse etiam operatio/nem iecessse est.
Sicut autem in Olympiis non pulcherrimi,& robustissimi coronaturased
qui decertant: ex his .n .nonnulli uincunt: sic exhonesti sprobis hominibus in uita illi qui recte agunt,compotes fiunt. Idem adhuc comparauo confirmauhoc est recte dictum fuisse animae operationem,
92쪽
LIBRvMPRIMYM s . non habitum esses tacitatem. sicut enim, inquit,incertaminibus exercitatoriis quidam sunt pulcherrimi dc robustissimi,sed non ob id tamen coronantur, nisi etiam certet, viresin suis operibus ostendantecertantiunt autem sentcoronae,cum aduersariis superiores euaserint:
ira in inta quociue eum multi sunt sertasse honesti acprobi viri, qui recte agur,operibusui habitum manitemnun compotes effici utita est gloriae,laudis psiusq; beatitudii iis cap ais assequutores fiunt.Olympia vero erant certainitia, quaeui honorem Iouis Olympii in Arcadia,seu H elide celebrabaruur. ipsorum uita suauis ac iucunda.laetari enim ex asse stionibus animae
is est. unicui* autem id est iucundu ad quod spectando talis rei studiosus quis, piam dicitur: ut equus equorum spectaculum spectaculorum studio B: eode
modo Sc iustitiae amatori iusta:& in uniuersum uirtutis midioso uirtus.
Cum satis Q sit,ae quid sit selicitas,demonstrari nitunc ad reliquas duas quaestiones de stendit:vultq; ostendere quaenam insint ipsi, dc propter quid insint i qualisnam sit, ec qua ob causam eiusmodi sit quae v ero inesse ipsi inquit,sunt hosiuauissimum, optimum,& pulcherrimum. atque id ex veterum opinione.nam dixit cum voluptate ipsam esse, aut non isne Usuptate. cum voluptate,cum tanquam partem etiam ipsiam selicitatem una' cum aliis accipite non sine voluptate, cum voluptatem aliquid ex consequentibus selicitatem appeυ
lati hae vero quaestiones quale aliquid sit, ae propter quid lit, minime a se mutuo separatae ro sunt,sed inter se cohaerent,seq; mutuo explicat. assignata enim causa citraliquid sicut insit, simul etiam minsit,cti propter quid insit, declaratur.ut autem demonstrationem constituat ab uniuersiliori communimiqi incipit, atque ita ad propositum orationem deducit. Unis cum n.inquit, id est iucundum ad quod spectado talis rei studiosus diciturae λοτριουτος, quasi tali coIam appelles: ut equicola apsellatur qui equis studet: ct huicit udi equi sunt. speeiaculicolam,qui sipectaculis Itiidet, eisq; delectatur: dc huic simili modo sunt iuculida spectacula.vinicola item quin vinum amat: huicq3 vitium iucundum est. sapienticoIa.i. misios hus qui sapientiam coli nec huic quom proculdubio sapietia est iucunda ac suaui Lat hoc modo cum uniuersite.c maiorem ratiocinationis propositione inductione coprobariti ad proposita asserendum descendit: eodem modo, inquae etiam iusta,ec omnino quae ex virtute qualibet proueniunt,virrimcolacii. virtutis studiose elle iucundar nastudio . vi tutis ad virtutes Octando earumcis ad iones, talis rei studiosus dicitur.unicui autem iicunda sunt ea, ad quae spectando talis rei studiosus dicitur.studioὶ igitur quoque virtutis
virtutes,earumq; aetiones iucundae sunt: adeo ut Vel si alios etiam talia agentes videat vel audiat,videndo atque audiendo delectetur: vel si ipse agat, iucunditate etiam maiore assis ciatur. ia praeterea selicitas animae operatio ex virtute definita est, felix cum voluptate operabitural erantemq3 animum habebit iis quae ex virtute aget aulai. n. aliud esse quod Istetur,volimrateq3 assiciatur, nisi animam manifestum est.
Apud plerosque uero iucunda inter se pugnant, propterea quddelusinoodi natura minime sitiit: sed quae studiosis honestatis sunt iucunda, ea natuo. M iniucunda sitnt,ac uoluptuosa: tales autem sunt actiones quae ex uirtute prosueniunt.
Quoniam In vita voluptates multae sunt,& iucunda diuersa ex quibus voluptates semiresia ex se sucunditatem habent,alia ad aliquid spectandor ut sapietia & virtus earnq; operationes per se iucundae sint: licet nonnulli M, qui iniudicii deprauatione ea non amenuequus vero, tectaculum, inum,piscisset uehuivismodicaetera persequidem 5c natura iucunda minime sunt,sed illis inruum qui talium rerum fiant amatores, videntur iucunda: is, circo Aristotcles hie ea quae per se α natura sint iucunda b M is que non sunt huiusmoodidistinguens ita inquit.plerique enim. i.vulgus ea quae sibi iucunda sunt,natura esse iucunda arbitrates,ea inter se et pugnatia haberiquippe re alius dulcia amet, alius salsa,hic equos,
i ille arbores:hie spledidis,ille 'vallidioribus indumetis delectetur: nonulli vini dulc Malii austeripotionE asse fienti ut hinc pateat non esse haec natura laetanda ed illis Blummciso, si ita sunt assecti. illa vero natura sunt luctaa,quibus honestatis vere Midiosi quos γλ ιαμ
sa. Milicolas studiose honestatis vocat,desee intuticuitanodi virtutis a stio a
93쪽
sunt id quod ciciudicio esse manifesta pol.iucundae. n.videtur nostiasui irratioriali dedius hominibus,sed recte sentientibus, qui la recte iudicant oc ratione vivunt. quae veto aliter iucunda sunt,sensu iudicantur,siensiumq; oblectant illa praeterea quia natura eluiniussi sitim queni modum iudicantur:consentientes inter se ac concor tuam habet uin' disset lientes ec saepe etiam repugnantes:eo φ natura talia minime sunt, iud quantum λd 'lus spe .ctat,qui iudicant: qui cum irrationalibus facultatibus in iudicando utantiar : irr tionalibu utroque appetitioitibus,irrationaliq3 imaginatione ad ea quae natura nuntinς sunt imus ferri ac trahi consueuerunt. stare Ooniam natura sunt iucundae virtutis actiones, di uidistis virtutis,cti per se tu i d sui I cs
Ipsorum autem uita uoluptate quasi appedi aliqua minime indiget: lea in
in se eam habet. - μ . . . A IAduersus eos qui dicunt non sine voluptate esse posse Ioicitatem,oratio naec est. na qui
ita dicunt videntur significare voluptatem quali appendicem quandam selici adesse oportore: id quod falsum est. siquidem felix cum id quod vere dc secundum naturam iucundum
Praeterea enim quae dicita sunt,qui bonis actionibus non desecratur, nus minime est. neque enim uel iustum quempiam dixeris, qui iuste agendo non delectetur : uel liberalem, qui liberalibus actionibus non gaudeat:& in alijs simili modo. i - . , - ''
Iden probat. qui s. n bonum 5c felicem dicat eum, qui bonis adii onmus non deIectetur: Verbi causa i aliquis vel iuste agens ex iusta actione voluptatem non percipianves liberalitate utens ob id non gaudeatad quod in caeteris virtutibus considerari etiam potest.
si ita est: actiones secundum uirtutem per se iucundae sunt:
udit id quod dictum est: non esse felicitatis appendicem voluptatem, sed actiones
ex virtute ex se ei se iucundasqui enim laudabiles aliquos habitus possidet, operaturo fracundum illos propriis operationibus delectatur: utpote amator. virtutis,qui qw ream raperfruatur.Quinetiam cum aliquis sortiter aliquid operando labores maximos subit, dolorescii sustine in eo quoque voluptatem capit: propterea V dolores laboreaq; onino boni honestiq3 exequutio stiperat.adde etiam Q ii coluit aliut sortiter agendo aliquis ad mortem ipsim impellatur,modo pro honestate ac virtute periculum sit: mortem gloriossam ignobili vitae lamper aliteponet. Cum igitur in virtutis actionibus naturali uita iit voluptas,quo pacto quis eam extrinsecus annexam esse quasi appediceni virtutis dicat: dc non potius in eadem substantia ac natura coniunctam elie assirmet rQuin etiam bonae & honestae: atque unum quod horum maxime. si modo de ipsis probus bene iudicat: iudicat autem,ut diximus.
Non selum,inquit, virtutis actiones ex se iucundae sunt: ut quasi in eadem substatia i sitam habeant νoluptatem,sed bonae quom re honestae: ut bonum oc honestum Una cum iucundo naturam earum expleat:atque unumquodl horum no mediocriter,sed mar eipsis inest. hocq; ex eo qui iudicat esse manifestum potest.probus enim cum sit,quiiudicat, de ipsis rectum rationis iudicium habet: atm ita fit,ut virtutis actiones quia ' eo iucundissim,Optimae,ac pulcherrimae iudicantur,ut dictum est: tales etiam necessario sint: alioqui bonus esset malus: di rectus peruersus:qu0d est absurdum, .
Optima uitiir, pulcherrima,& iucundisssima res est felicitas:neque distincta haec sunt: sicut Deliacum illud epigramma praestribit:
Si ualet,optima: si est iustus, pulcherrima res eli: Iucundisssima,siquis quod amat potitur: omnia enim haec operationibus secundum uirtutem insent: Τ'
Poste felicitatem animae operationem ex virtute esse definiuit,operatione ex vir tute re actiones optimas,paecherrimas,α iucundistimas esse demonstrauit : nutic si tu etiam optunum, et pulcherrimam felicitati m ne
94쪽
concludit. 5c aduerte quomodo uni cum eo q, quid sit Micitas, cognotamus quaena etiam aptiualint,ia propter quid mist,habemus: atqueia conuenienti ex causi obiter autem Deshaidim epigram ma damnat. Delus enim insula est, ubi antiquitus templii Sc oraculii A pollinis inerat,in quo epigramma hoc fuerat inscriptum: quod pulcherrimum, iucundissinii, oc optimuisarare inter se videtur: illud iustitiata hoc sanitati: aliud consequutioni rei amatae alicribens.quae tamen omnia insulit felicitati. propterea inquit,nequaquam haec inter se sint disti iusta,ut epigrama quod in Delo erat, praescribit. sed unita omnia inter se sunt: quippe cum omnia inelia in operationibus secundum Virtutem reperiantur. Has autem,aut unam ex his, quae optima sit, felicitatem esse assirmamus. Virtutes cum optimae inhabilibus sint optimum in se habent: ma probis viris cu vo Iuptate eligantur, atque exerceantur suauissimum ac iucundissimum: m pulchritudo ipsis inlitfvt vitiis turpitudo:licut imissima sunt Uitia, eorumq; ad iones, ita virtutes earumq3 acti6es pulcherrimae sint,nectile est.est igitur selicitas vel simul omnes secundum virtutes operationes: velli unam istumodo aliquis eam esse dicat, ita ea proculdubio optima om nium erit: quae inter omnes alias pulcherrimas,optimas, Bc iucundissimas operationes eracelleriatque haec ea esset quae ex vera sapientia ac prudelia prouenita quae alias omnes complectitur,ac conseruM.
Vidctur tame etiam ipsa externis bonis,sicut diximus indigere. fieri enim non potest,uel non facile sit: ut cui necessaria non si appetusiis bona atque ho/
nesta agat. E i ii telicitas,inquit, persecta ex se atque integra est: quandoque tamen externorum bonorum adminiculo indiger.externa autem bona ea vocamuS,quae neque animae, neq3 corpori sed alia quaedam praeter haec fiunt: ut propinquos,amicos,diuitias, at* id genus cael ra: quae μαῖα. i.forensita quo iccirco dicuntur,quia soris sunt a nostra animae scilicet, eccorporis substantia aliena: quibus sane felicitas non sui causa indiget, sed ob sit biectas res in quibus ciuilis versari consueuit: quae dis ni ac perfici sine pecuniarum sibsidio non possunt.nihilomulus quoque in multis domestici 5c amici, ministri etiam quando re serui conserunt. nam si felicitas sui causa externis indigeret bonis,rebus longe te deterioribus imoo digeret: id quod absurdum est.sed subiectie res sunt,quibus chir tiae aliorumq; externorim suppeditatio necessaria est:quippe cum eas millo modo vel dissiculter line horum alis quo exequi valeamus.verbi causa,si Milum contra hostes est sus endum, necesse omnis
o est in pecimiaesuppetant Nuibus tum p tum tum cquitum oc armorum omnium costpiam S Fkquid aliud ad bellum ccisiarium est, comparemus. si praelium ite naualens bis est faciendu,biremibus,triremibus,qui ueremibus atque huiuscemodi nauibus prorellitisus indigemus. atque ita omne externorum.honorum neceuitatem subiects res faciunt: sis cuidi ni est. μο
Multa etenim & per amicos, Sc diuitias, Sc ciuilem potentia quasi per in
strumenta quaedam aguntur. Idem adhuc amplius confirmat: nam sicut in artibus licet unusquisque artifex in animo habitum,in corpore naturalia instrumenta habeat:indiget tamen instrumentis etiam extrinsecus,quibus subiectam materiam commode tractare atque exercere valeat: quae quidem
Πον.xationem eorum habent,sine quibus esse aliquid non potest: ita quom in selicitatebus vir in animo quidem habet virtutum habitus, habet item corpus quod apte ac p-m'pte ad bonos habitus in operatione deducedos inseruit: saepenumero tamen externis quom tanquam instrumentis adoperum exequutionesindiget,sine quibus subiecta materia foramationem ullam admittere non potest.
i i asibusdam uero priuati nonnulli, ut nobilitate,bona prole, pulchritudine, beatitudinem maculant. non enim felicitatis admodum compos ille est. qui uel specla prorsus deformis, uel genere ignobilis uel Blitarius est, ac pro.
Quae num connumeravisino sunt eiusmodi o/t silici ad habitus depromedos statatu: scit
95쪽
εo tvs TRATII IMua silummodo conserunt,ut notam nullam ac maculam inuri beatitudini estis permittant o leti vidine sane opus ipsi est ad decorem dc dignitatem et quippe cum hominum ain mi natura soleant ea quae iucunda vila sunt,amore quodam erra formosos alpediu assici: ut ex eo vel maxime omnium quae ad ciuilem spectant , pul/chritudo conferre videatur,ad retinendam in fide subditam multitudinem. formetemennitate,ac pulclaritudinis decore illectus populus ad spectaculum principis co irrit sed Imitare generis venerari cicut econi ario ignobilitatem contnora item fit rum procreationem laudamus: siquis liberos bene & animo &fectos trabeat: qui ii a nata ad bona apti tint,eaq; appetant, atque in laude dignis studiis ver/sentur aliquando etiam gratias habere parenti solemus,eO Q horum bonori ciuitati a ctor extiterit: ut non solum hoc in gloriam eius redunde verum etiam ad beneuolentiam ciuium erga ipsum augendam faciat.H aec igitur omnia,cum adsunt,selici honorem ac be ran auuent: cum absunt,maculam qualid1 ac labem ea in parte afferr enam siquis specie deformis admodum sit,insipicientibus quasi inauspicatus inlaudisq; currit,minimeq3 animo esse bonus creditur: m plerim exteriorem . culti animi lignum esse iudicetu. si item genere ignobilis lit aliquis, vituperabilis ea in parare ob generis urpitudinem videtur:praeteritam igili bilitas praesentem vel etia ni suta porcamotascat: quippe cum ciues posteriora praeclara laeta ad priora generis dedecora
reducant. naturaeiam comparatum est, ut multitudo vituperandi studiosa admodum sit, criminationibusq; saudeat si praeterea,sicut ciuiliuni mos eit,vxorem aliquis duxerit,maneat hi solitarius acliberis carens: vituperabo etiam is apud ciues tuos eli.
Nec minus etia fortasse si alicui pessimi fit a suerint,aut boni mortui sint.
Oporobrium quide est liberis carere: ii tamen quis liberos habeat,qui mali sint, vir istexcellant,maius adhuc malum est quippe cum plerici soleat patri filiorum improbitat eniasscribere.si autem fuit boni, 5c mortui fuerint, dedecus quidem parenti nullum concilia' hunt: mortiferum filiorum causa esst: nullo modo potuit: non paruum nam serent:eo Q is liberos amiserit,re profecto quae ab omnibus expeti tur ac dei ciatur. Ucum amittitur,voluptatem selici homini quae ex bonis operationibus prouenit, interturbat. auis moerore eo interdum operationes quoque impediri consiueuerint.
Videtur igitur,ut diximus,tali etiam prol peritate relicitas indigere. Vnγde nonnulli idem eam cum bona fortuna,alii cum uirtute essse dicunt.
Aliud rursus de selicitate inquitit: Unde nam nobis eueniat nam quia it Onest ex iis qus naturaliter consequuntur. ex natura non esse eam patet . igitur diuinitus ne hominibus exhibeatur,an electione ac studio acquiri possit,an fortuito contingat, prius orationem connectite Ut inter se partes omnes cohaereant, maecedentia resumen S, sequelitia si abiungens: atque ita inquit. videtur,sicut iam dictum est,antedicta etiam prosperit selicitas in Dere. iiiiiiiijs,amicis,ac resi quis quae superi, is coni umer xasti
ro haec non in nosra sita sunt potestate,sed extrinsecus aduc ut, ut incerta iccirco nonulli sortutis ea assc stre: at* inde felicitate. i. δουμ ιαν esse dixerunt,quam π αν G raeci appellant, iunxeri into; cum dicternis nostram ac cogitationem: quippe quae bene exequi ossicia sua nisi pora qui virtutem quoque esse felicitatem propterea opinati sint, quia eam ei ex virtute animaduerteruiu: sed idem hi cum fineμpersectione id quod ad em duor, esse existimarunt.
Nde etiam dubitatur , utrum disoplina, an assuetudine, an alia qua
Piam exercitatione acquiri possiti an ex alicitia diuina rarim exaortu' Diuersitas inquit sententiarum de selicitate facit,ut dubitemus,virum ea auonidi ab adi plina com etur: an assuescendo in actioibus secundum virtutem: an equ- ex ε sione una in bonis operibus licet laborem corpori nostro atque amictauoi I Pr
96쪽
x qxiiii bi dedit essemus dem ut benesimus, etiario ' u Gli Q,Vtras praestare nos couenituriuod in nod
Si tamen aliquod aliud est a diis hominibus exhi bitum donum, uerisimile est felicitatem quoque a diis exhiberi: ac tanto magis,quanto ipse omniu hu
manarum rerum optima est... vi dehonmuruis felicitas aduentataconsentaneum esse,inquit. V Deo homulibus dona dentur,eorumi omnium seliotas optima siti qui seri potest,ut ea inde non emanet ac tanto magis, quanto ipsa omi aliuniana bona antecedit esse enim,vivere,ae operari a Deo est hominibus claroetae ut bone autem Omnia haec fiat ex Qua alia cause ci a Deci rimi,
ne tem omnia haec fiat, ex q al actust fla
: sit'; id cuius cauca reliqua eirciutur.nam si bene esse cum sit m longe melius sit: sitq3 Iia cuius cauIa reliqua elu ciutur.nam si bene esse cum sit mra
Sed hoc sertasse ad fiam magis diseeptatione spectat. uidetur tamen licet a d as non mittatur, sed uel ex uirtute,uel disciplina aliqua, uel exercitatione accedat.' divinissimis rebus seIlaitas esse: quippe cum prsmium uirtutis &tinis optimum quoddam ac diuinum,beatum, esse uideatur.
Quaerere,inquit,Vnde bonorum suppeditatio hominibus profici catur, ad dis utatioras pertinere, heolog -s; contemplationis esse videreturimoralis vero est,de qua nunc agimus:& quantum adipsam Oectat,sitis sunt,quae de his diximus Vexo rum si etiam non absolute aDeo hominibus mittitur felicitas,sed aliquid aliud ex his ottae commemorauimus ad ipsam consequendam adiuuat,ut virtus, disicilii ra,ecesse tamen diuina Quaedam res videsiae Nais, oω- -oli mi bu,
ς quaed/m re videtur. Nam ex iis quae a Deo hominibus exhihabsolute a Deo nobis nihil essicientibus proueniunt: alia laborem nostrum,S electio em requirunt. in quibus propositum nostrumae studitam
requirunt .in quibus propositum nostrum ac studium quasi vicecauta lancitur cuiusnam di sunt,quae in nostra potestate sita esse dicuntur bona:ad quae consequeda a nos dilium' studium impederim , prosper a Deo successus requiritur. absolute, nullum bonum est,quod a communi omnium causa principium no habeat. Probat autem hic Aristotelesdiuinumquid A optimum ac beatum esse felicitatem ex eo
Est praeterea quoddam longe commune.disciplina enim quadam ac di Iigentia acquiri ab omnibus potest, modo ad uirtutem consequendam Iesi ac
a quidd/m longe commmciid est eiusmodi quod a mestis possidera Dotest. que enim at is adesse potest,aliis minime,sed quicunque ad vire
97쪽
enim ipsi es diuinitus datur:potesimo virtute re dis linare diligentia seinpararis estq; praeterea quiddam valde commune.
Quod si melius est hoc modo,quam ob fortunam felicem unumquenque esse: remita se habere consentaneum est. siquidem&ea quae secundum natu, ram sunt S ea similiter quae aut ex arte,aut quapia alia causere praecipue oetima proueniunt: sicut u pulcherrime fieri potest,ita suapte natura se habenti
Respuit his verbis Aristoteles,ut bonorum humanorum causa fortunae at scribatur. si enim inquit,melius est hoc modo, id est ex virtute ec disciplina felicem unumquem euea ex sortinia. rem ita se habere coiissentaneum est. quoniam ubim quae sunt secundum liatura, sic suapte natura se habent,ut pulcherrime potest.quorum transsi natura effectrix causa esst, omnia sic facit,ut fieri possiunt optime atque hoc non in naturalibus solummodo rebus vi, dere licet,sed in illis etiam quae ex arte, vel quapiam alia causa essiciuntur: quippe cum omnis effectrix causa in iis quae operatur, bonum affectet:vt quatenus fieri potest, pulchelisma atque optima essiciat: ec praecipue si optima ipsa suerit.optima autem causa eorum qus apud homines fiunt,virtus est,quae artere natura est melior. Quod si ex ipsa felicitas pro, umr,quae animae operatio est secundum virtutem: dc ipsa optima ut ars quaedam,re opus ipsius optimum euadet. sua etiam rationale animam optimam esse causam qui iam dicat: neque id absurdum eritivirae* enim ec rationalis anima ec Virius, natura ec arte praestano riores sunt aduertendum tamen,in omnibus has quae hic cocludit,nullam elle necesiuatem, sed conuenietitiam solum ac verisimilitudinem, quam subiecta materia postulat: id quod satis superq; esse apud eos debet,qui erudite haec quae dicuntur,iudicaturi sunt: diligentiammin unoquoque genere eatenus postulans, quatenus natura rei patitur. .
God uero maximum ac pulcherrimum est, id fortuns committere , lode prauum est.
Si maximum ac pulcherrimum felicitas est,quo modo prauum ac peccatum non Met,si dum eius causam inquirimus,eam pessimae ominum causae ali criberemus quae est fortuna& casus.si modo causiae etiam dicendae sunt res quς nullo modo subsistunt: sed eatenus sunt, quatenus in alterius substantia considerantur.
Immo ex ratione ipsa patet id quod quaeritur.esse enim eam animi quan, dam operationem secundum uirtutem definitum est.
Cum sesicitatis definitionem multis a' priori re a posteriori confirmarit: nunc ea tanquam indubitabili ac certa utitur: ac per eam non elie sertunam felicitatis causam ostendit. m quia operatio animae secundum virtutem felicitas definita est,qui fieri pot,ut ea cuab anima sit, di secundum virtutem: sortunam habeat causam, non Potius animam, aut Virtutem,aut utraq; operatio enim operantis est operatio quod vero operatur, illud est cuius est operatio./quadam autem addidit .i. τοιαν τινι quali aliqualem dixeris:proptereavstabilis sit necesse est,ac per totam vita duret:in vita enim absoluta ac persecta eam do . here esse dixit:quasi stabilitas ipsa qualitas quaedam sit.vel fortas te ob pulclaerrimum, opti Φωmum,ac suauissimum/quandam adiunxit,quae felicitati ineste detrionstrauit: dum post de/finitionem datam qualisnam ea est et,inquireret.
Ex reliquis uero bonis alia ineste ipsi necesse est:alia adiutricia atly utilia
Qiloniam bona humana trifariam distincta fiant. i. animi,corporis,et externa. prin uminesse bona animi,deinde corporis necesse est: ne si aliquid horum desuerit,beatitudo,sicut superius dixit,maculetur at externa utilia sunt selumodo ac tanqtia instrumenta adiuuant. quaenam vero sint externa,satis superius declaratum est.
Atque haec cum iis quae in principio diximus, consentirent. finem enim s. ciuilis facultatis optimum esse statuebamus . at haec magnam diligentiam adhibet, ut ciues quodam modo afficiat,bonos j 8c ad honesta agenda id
98쪽
Vt exposita ratio ex toto sibi.psi consbna si nullaq3 ex parte di sentiat ac repugnet, O maxime neces lariis est:alioqui nullam ex se fidem praestare possiet. Quonia igitur hic A mstoteles ciuilem quandam artem exponit,ac de humano fine statim a princi tra fratc , mum ipsum ei sedem6strauit:deinde quid esset, quid ei inesset, ac propter quid,ostendit:
postea ex qua etiam causa nobis prouenire declarauit: non sane a sertuna: sti a Deo,anismiq; nostri virtute, re exercitatione,ac disciplina prius enim quae virtutis natura sit,perdoscendum,exercendumq3 nobis in ea est: vi in afflictationibus asperisq; rebus labores suis eundo ac sustinendo sortem ac tolerantem ani mum nobis acquiramus: in voluptatibus corporis suauia in gustu ec tactu opportune deuitando, temperates efficiamur: in distributio'. io nibus ac commeretis aequum seruando iustitiae assequutores euadamuscin omnibusq; his rationem praesidem se stando,regentemq3 ac disponentem singula, ita ut ea suam dignitate obtinens nulli inferiori incultati cedat ac si iccumbat: sanam prudentiam ac sobriam nobis comparemus. Deinde ubi habitum Uirtutum iam adepti fuerimus,operandum nobis si cundum illos per totum vitae curriculum,oc maxime fecitndum optimum ex illis: nostrisq; his honestis operationibus gaudendum est:vt ita demum selices beatici essici valeamus haec autem omnia millime consequi poterimus, nisi Deu propitium,nobisq; tam in discendo uexercendo oc operando adiutoreni habuerimus.Cum hucusque Aristoteles rationem sese licitatis deduxerit: ea quae proxime dixit, cum illis quae in principio dieia sunt consentire ostendit hoc est,proximam ac continentem felicitatis causam virtutem esici atque inde imao sina quoque animae operationem secundum virtutemAlixit.n in principio,ciuilis facultatis finem optimum elle.ciuilis autem facultas nihil antiquius habet, si ciues quoda modo asceios. i. πλου στινας, quasi aliquales dicamus id est bonos oc ad agedum idoneos reddere:id quod nihil aliud est,nisi ut probi sint,vivantq; atm operentur ex virtute. inde siquidem releges institutae sunt quae praeclara gerentibushonorem decernant, peccantes vero punianuvi vitia ecpeccata ririmantur,ac cessent,virtus magis magisq3 pro&iat,ac crescat:atque ita, perantibus secundum virtutem ciuibus ciuitates finem optimum,pulcherrinasi,ac sua' Dii simum habeant: quae felicitasematque haec oninis de felicitate oratis,quippe cum in ea, praecedentia ac sequentia nulla in mrte discordent,sibi si constans constiatiensq; est.
Merito igitur neque bouerri neque equum,aut quippiam aliud animal sero lix appellamus: quippe cu nullu ex ipsis talis operatiois esse particeps possit.
Videtur hoc quasi auctariunt quoddam antedicta consequi.nani si anims rationalis operatio secundum virtutem felicitas est, anima aut rationalis non est in brutis: neq; talis omratio in ipsis omnino eritat talis operatio labia erit: neque felicitas esse ullo modo poterit.ic circo nullum ex ipsis felix appellatur.
Eadem etiam de causa ne 3 puer felix est: nondum. n.est ad tales res agenν das per aetatem idoneus. qui uero dicuntur felices, spe dicuntur.
Non ilum, inquit, nullum obrutis animalibus est felix, sed nem hinninis puer licet naὸ turae sit rationalis,donec nondum aetas procellit,ut operari secudum vi tutem possit. in si aliquis est puer qui felix dicatur re beatus: e tantii modo eo nomine appellatur: eo Gui
ita eu vocant sperant Bre,ut si tempus vitae idoneu accesserit,ralis euadat.spem asst concipere hanc possiunt,quia vel ex felicibus genus deducunt,uel ex bona indole ad honesta aptitudinem quandam at*appetitionem,ad turpia vero coira odium,auersationem 5; praest serre videatur: vel huiuscemodi aIiam ob catium.
Nam sicut diximus,& perseeta uirtute,5 uita persedia opus est.
Ad conseciuendum finem opus est,inquit,ut ec virtus persectionem adepta sit, & vita fine suo concludatur.puero autem nem virtus persecta est,quippe qui nondum nulliu tempus ad eam consequendam insumptait: ct vita est adhuc inter inicia.ut ei beatitudo adesse
nullo modo possit. φιο Multae enim mutationes,& uariae fortunae in uita contingunt:& fieri potest,ut ciui maxime prosperitate floruerit,is in senectute in magnas calamitast tes incidat. sicut in Heroicis de Priamo sabulis proditum est.
cum puerum dixerit selice dici nullo modo posscinunc ostendit Mi virum ante finem
99쪽
vitae selicem esse appellandum icet re virtute 5c sanitate praeditus externis etia bonis omInibus affluat siquide,ut aliqtiis seliae dici queat,non Plu persedia virtute,sed-vita perso Ita opus est.vitam aut perfectam vocat,quae terminalioe praesentis spiritus obsignat ur. ii stabilesar. praeseives haeres sunt: metaq; quae generantur ec intereunt, fluxa ac caduca: quibus non solis corpus nostru,sed anima quo p quantum ad habitus oc operationes attinet, se numero immutari consueuit,quasi vehementillimo quoda fluentis aquς impetu oppreosa ac rapta. Aduerteiactu vero hic est Aristotele, ut reru mutabilitate probet,sortunas,et externa a sumpsit se: eo Q in his facilius cerni mutatio pol.fieri. n.potest,inquit,ut qui mari me prosperitate floruerit,in senectute in magnas calamitates incidat: at' huiuste rei Pria' mu in exemplum adducit: qui cum a vitae principis ad senec tutem Usis it Trosperitate reruvitam tradurisset,rex Troianorum fuisset,inultis 5c bonis liberis floruisitet, multosq; amicos habuisset: in senectute demum omnia amitat:cu urbs ipsius ab Agamemnone oc Graiscis capta 8c excisa,ipse intersectus, fit 3 partim caesi, partim iugo seruitutis oppressi fuerint. In heroicis autem,liiquit,de Priamo: tum quia Homerus qui caeterorum omnium qui de Priamo scripserunt,praestantissimus fuit arminibus heroicis poema composui utum quia ea quae de ipso i poetis memoriae prodita sunt,utpote fabulis poeticis velata, ad aliam intestigentiam ac dicantur,reduci possint.vel fortasie heroica in uniuersum appellat,qus de horoibus traduntur .heroas vero Ucteres eos vocabant,qui nobiles apud Graecos, praeclario in rebus gerendis extitillent.
At eum qui talibus fortunis usus, miserabiliter* mortuus fuerit, felicem dio
Si quis ciuilis vir,in luce hominum versetur,princepsq; ciuitatis,ac regiois sit,naultis*praesideat, ec in omni demum rerum affluentia degat:deinde omnibus his priuatus in coiistrariam fortunam incidat,misereb; moriatur: eum sane appellare felice audebit nemo:quibpe cum misericordia potius ac luctu dignus sit,u ut felix praedicetur. inusin hac uita di dus BIPliarer quidPlix. Cap. X
TVnquid igitur neque alius quispiam homo quoad uiuit, felix dicta est: sed ex sententia Solonis finem speetii re oportet
Sapiens Solon si fit ex Atheniensium ciuitate,qui leges ciuibus sitis sanxit.is dicebat nominem ante finem vitae beatum esse appellandum.qua de re A ristoteles hic inquirium hu/iuscemodi sententiam approbare debeamus: ut quoad in praesenti hac vita bonis omnibus affluxerit aliquis, non sit felix beatusq; dicendus: in vero in iisde horis usim ad fine perseuerans hinc decesserit,tunc demum sit beatus existimandus.
Sique ita statuendum est,felix ne tunc erit aliquis,ubi mortuus fuerit et an hoc absurdum penitus est,praesertim apud nos,qui selicitatem operationem quandam esse dicimus.
Cum opinionem Solonis de beatitudine in medium produxerit, quaerit an bona sit: εc inquiust dixerimus itarem se habere,ut Solon putauit, nunquid re vera post mortem felix dici homo poterit, si eam in bonis costitutus obierit reui statim occurrit,este id penitus ab/surdum inquiens,iniq; contrarium quis elicitatem es. operationem quandam statuerit. nasi post mortem homo operatione omni vacat,quo modo ei qui operari non potest,adeste poterit felicitas,quae operario definita est vel.n operationem nabebit, qui operatione prorsus priuatus esti vel felicitate absente felix recte appellari non poterit.
Quod si mortuu selicem esse no dicimus, nec ν Solon id uoluit: sed Blumodo homine dixit tuc beatu appellari tuto posse,quippe qui extra ola mala Sc
infortuniata collocatus sit: hoc quom dusitatione quanda habet. uidetur.n. mortuo bonu&malu adesse,peringe ac uiuenti&no sentieti: ut honores,dc is
insimiae: filiorum & omnino posterorum prosperς,3 aduerss sortians.
Cum de Solonis dicto dubitarit,beatumq; hominem post mortem appellari absurduinesse,ac felicitatu definitioni conuariunt dixerit,dubitationem nac 2Iuicino solere inqui
100쪽
. nos mortinam hominem, tanu mortuum selice Mellareme SoIonisese Iila sententiam dum eum qui bene intam traduxisiet, beatum esse appellandum censuit: sed quia tuc bonus Matus praedicari tuto'possit, cum iam mala omnia oc insortunia euaserit. mala hie vocat lapsus ac delicta quae ad eleelionem spe stant: infortunia vero ea quae in nostra potestate minime sunt. sed hoc quoque controuersiam sacci mortuo etenim videtur re bonu S malum adesse. hoc uno modo ita intelligi potest, ut beatitudinem bonum ipsi esse existim mus: malum vero, ψ sensium eius nullum habet. Oc si posteri eius bene in omnibus assecti fuerint,lionum fortaue etiam hoc ipsis putemus,quippe quod ad ipsum reseratur: mesum rursus, , suorum hanc felicitate non sentit perinde ac liquis licet bonus sit, in bonisq; oi
nibus vitam traducat: amicorum suorum quietia ipsi bonis Omnibus amitant, vel ob peres' crinatione,vel ob diuriarna,magnaq3 in caeteris Occupationem,cognitionem nulla habeat. De re mortuo in bonis elle saepenumero accidit,cum tamen bonorum quae amicis iis contigere,sensu omni careat.quis enim bonum ei Esse dixerit,qui in bonorum ad se pertinet, cium cognitionem non veniat f A lter interpretationis horum verborum modus est: si intelligamus ipsum in bonis quidem vitam conclusisse, posteros tamen eius in infelicitate constitutos degere.sicut.n.honores nepotum 5c succellit ad mortuum spectant,ita quore runo mimae ct infortunia: atque ita fit,ut beatitudo eius macilletur.Haec aut inquit,ut offendat
ne post morte felici homini stabilem ac certam sutura beatitudinem,iussit in ipsbselo eodkb impediri posset,quia sensu caret.
, Dubitatione et Iisc asserunt. fieri. n. Pol ut ei quius p ad senecti ite beate ui
xerit, secundu* ratione mortuus sit: multe mutationes in posteris ac nepoti, bus contingant: ut alii boni sint,vita pro dignitate consequantur,alia conorea.qui sane in distantiis erga parentes multis modis sese habere possunt.
Alteram quaestionem mouer,debeat ne selix beatus post mortem appellari, cne. que nio vero inde oritur, ψ bona ac mala nepotum pertinere ad mortuum die um est. nam si quis beatus esset,qui usque ad sene 'uteni vixisset, re mortuus suisset postea secundum rotionem: id est secundum c5uenientiam,ac proportionem suae beatitudinis,ut ne in fine quis ..dem aduersi quippiam ipsi contigerit: fieri potest tamen, ut multae mutationes in posteris ac nepotibus eueniant. ut alii ex ipsis boni sint, Vtpote ex virtute vitam traducentes, ira, i, merna pro dignitate virtutis consequantur:alij contra mali,in externisq; insortunati.coni stat etiam necesse essie,ut posterorum distantia ad parentes multipIex, varia a sit: atque ita absurditas quaedam hinc sequi videtur apud eum qui beate vixerit. δε sque ad senec utem vero non temere ita dixit, quippe cum hoc ad rationem selicitatis etiam spe stelion enim qui bene breui vixerit tempore, is continuo felix est: sed longum temporis spacium requis ritur, in quo semper in bonis conseruatus homo dignus tandem si ut selix appelletur is quidem etiam A chilles clarus in vita erititit, noq; sertulis successu quoad vixit,est usus gloriami maximam consequutus esti sed quia vitam in iuuentute conclusit, diqnus felicisse nomine non est habitus. D
Absurdum igitur esset, si mortuus simul etiam mutaretur:& modo felix,
o modo miser essceretur. Haec est absurditas,quae sequitur: quω sesici homini post mortem instabilis esse felicis
videtur.nam si ad illum sipe stant ea quae posteris ipsius eueniunt, fieri potest ut multi cui sint,ae Ionge lates dissiusi,multa ac variis ipsis modo bona,modo mala in vita contingant. atque ex liorum diuersitate atctue inter se contrarietate mortuus quoque simul mutabiturare modo sest x,modo miser esiicietur. '
Absurdum quocν est,si inihil neque ad aliquod tempus posterorum res ad
Parentes pertineant. est,inquit, quod maxime dubitationem facit. quod ex utraque parte cosequentem surditatem habet oratio. nam siquis dixerit, neque ad aliquod tempus res nepotum ac ' suorum ad parentes pertiner absurdsi est insociabilemaa.quenda animi affectu, ab amicistram omni aliena duritiam pre se ferre videtur. si vero contra pertinere 1 cat,instabilis bea/titudo illi qui beate vixerit, cietur: una re diuersitate vitae posterorum ipsa quo P va Eustrat. e