장음표시 사용
221쪽
De causa forma es ciente, Cap. XI.
i. Tymi. Est ergo terminus vel tantum flens, vel faetus & confirmi nus fens, ius. Si motus activus sit cum victoria, producit terminum di ardi fictum seu confirmatum i, sin sine victo ia sit, dat terminum solummodo fientem. Exemplis illustrabo, Sit trabs, cujubruiAria. altera extremitas terrae innitatur, altera inclinetur in eo
lumnam. Trabs premit columnam, sed sine victoria : simul ae vero I columna amovetur, prcs ura ccssat, nullumque post se sui vestigium relinquit. Similiter libra plumbi mensae tui posita, quantum pendet mensam deprimit , sed sublata, it lico pondus quo eam prius gravabat cessat. E contra, ubi motus est cum victoria, producitur terminus perma nens : ut si calculus mensae incumbens digito huc vel illuc im pellatur, motus est cum victoria , ( calculus enim supponi tur pressurae cedere : ) producitur itaque novus terminus, isque permanens, novus quippe situs , situs enim est proprius terminus qui motu locali producitur. Dices, situm calculi permanere, non gratia motus triumphantis, sed gratia stabi litatis mensae cui innititur. Si enim idem calculus in aere
libero huc vel illuc impellatur, amoto motore situm non retinet. Respondeo, terminum dici permanentem in quantum non sine novo motu & contrario tollitur. Verum nisus
qui sine victoria est nihil in passo relinquit quod novum motum contrarium quo expellatur requirit, sed sublato nitente uti desinit. Quare manifesta differentia est inter terminum motus cum victoria, & sine victoria. Ille enim non sine novo motu aboletur et hic, cessante causa, sponte cessat. Ratio est, quia motus cum victoria supponit actualem motum in passo factum. Non ergo sine contrario motu ad priorem statum reducitur. Motus vero nitens sine victoria non supponit realem & actualem motum factum, sed solummodo nisum seu conatum irritum in passo excitatum. Non ergo
caret motu contrario, quo restituatur.
a me minus Io. Huic adhuc terminorum motus differentiae duae aliae
fluens, es subjungi possunt. Prior provenit . dissimili natura termino
rum : posterior, a manumissione eorum e potestate causarum,
vel non. Respectu dissimilis naturae,iermini alii fluentes sunt, alii fixi. Ad fluentes etiam refero volatiles. Siquidem fluciqhic dicitur id quicquid est in continua dissipatione. Hic lex minus motus conspicue cernitur in flamma lucernae, que p*x
222쪽
Cap. XI. De cavsaformae essiciente. I I
betim fluit dedissipatur. Similiter terminus vitalis motus ineontinuo fluxu est, sed minus veloci quam terminus flammae. lor, porro, est de natura sua terminus fluens ; dc quicquid motu producitur, simulque entitate gaudet quae in motu consistit. E contra, soliditas, tenacitas, durities, ae consimiles issectiones, sunt tremini fixi, & efficacem motorem postulant, si iterum a terminatione acquisita dimoveri debeant. Posterior differentia, quae a manumissione terminorum e potestate causarum vel secus desiumitur, eos distinguit in dispo- Cysii, sitionales, & habituales. Illi relabuntur, cessante impulsore ;ut Sisyphi lapis : hi, minime , ut surculus arboris diu inflexus. Rarefactio dissolvit aquam, vel in vaporem facile condensabilem, vel in halitum habitualem. Ille cito in aquam reducitur, hic difficulter, & appellatur flatus, & est Gas Hel-
montii. Coagulatio motus est, cujus terminus coagulum seu grumus est, & manet cessante motu. Congelatio motus est,& glaciem producit ut terminum: Similiter rarefactio raritatem ; condensatio densitatem ; calefactio calorem,&c. Omnis constitutio cujusvis corporis habet suum motum quo producitur, & contrarium, quo dissolvitur. Termini motus qui a generante producuntur non tantum sunt cum victoria, verum etiam frequenter fixi,& e potestate causarum manumissi: unde absque continuo concursu efficientis permanere queunt.11. Caeterum non omnis terminus solo motu sibi proprio .. D F, producitur, sed aliquando ab accidentali concursu aliorum termini in motuum luctantium emergit. Hinc igitur terminus motus egmperse, aliam adhuc divisionem fortitur. Est enim alius per se, alius per accidens. Terminus motus per se est, quia motu ad talem productionem naturaliter destinato provenit: ut densitas est terminus naturalis condensiationis, raritas rarefactionis, &c. Terminus per accidens est, qui, a causa impedita, aut a concursu causarum se mutuo impedientium, viresque invicem frangentium, exsurgit: ut tumor, qui oritur partim ab impermeabilitate partis contusae, partim ab affluxu semguinis aut humorum non permeante, sed in sede affecta congesto,partim a fibris partis irritatis,& se ad expulsionem irrito constringentibus. Verum de omnibus speciebus terminorum motus hic agendum non est : ex dictis autem satis elucescit eos commode, & quidem vastis modis, a motu essicientis ex-Z a oriri
223쪽
oriri posse: adeoque secundo Qxuaesito satisfactum esse.
Arminum 1a. Tertium Quaesitum erat, Quomodo terminus motu, mortisprae- praeservet ideam moventis in subjecto a movente divelso. serva icte Certum est, terminum motus pusse ideam movcntis sic prae q*- servare, quod iste terminus qui motu ab eXternis sensibus ad internos defertur, absente objecto, in memoria maneat. Fateor, absente, quam praesente, multo obscurius manere ut
cunque tamen manere, & hoc recedente, non continuo eva
nescere. Videtur itaque per modum impressi sigilli manete & multo licet obscurius quam antea moveat, adhuc suo modo repraesentare. Certum igitur est, motum quem infert objectum terminum in cerebro producere, qui, absente liuet movente, ideam quandam ejusdem eXprimit. Nihilominus ditauitas de praeservatione ideae, qua perceptio naturalis fit,
adhuc haeret. Nam haec per modum tigilli impressi praeservari nequit. Siquidem in corporibus similaribus, utcunque
confuse agitatis, reperiuntur tales termini , ut calor in aqua bulliente : fieri autem nequit ut idea, per modum sigilli impressa, in liquore tam confuse moto conservetur. Existimo igitur alio modo, de quidem magis reali, hanc praeservatio. nem ideae naturalis essici. Dico igitur, ipsum terminum mo, tus, quamdiu in passo manet, esse suffcientem moventis ideam, etiamsi hoc de praesenti absit. Etenim, ut dixi antea, effectus suo modo continetur in causa, & causa quoque relucet in effectu : Praesentemque refert qualibet herba Deum. Quare manente termino motus 1 generante illato, manet idea generantis, dc hac manente, materia habet sussicientem exemplarem causam ad cujus imaginem, pereunte veteri forma, potest novam generantis similem e suo gremio edin
q*emb. 13. Magna adhuc exceptio sive limitatio eorum quae hic de necessitate ideae generantis ad actum generationis com plendum dici a sunt superess ; in omni generatione talem ideae impressionem non contingere. Datur enim, ut Scholis placuit, generatio uni Voca, regularis sive ordinaria, dc sequi Generatis voca, irregularis & extraordinaria. In priore quidem, i ca iis , Sqnixo communicari videtur ; in posteriore vero,uts A.f. ma communicetur fieri nequit. Generans enim,in hoc casu, genito
educendae. plane dissimili3 est,neque genitum ad exemplar id eae generan iis
224쪽
Cap. XI. De causa formae e ente. IJ
iis formatur, ut abunde ex plantis & animalibus sponte natis liquet. Verum enimvero in his quoque materiae praeparatio triplex occurrit , motus. dispoiitiones permanentes,& idea formae educendae. Motus, ut plurimum, pendet apstredine aut fermentatione materiae, aliave violenta causa , dispositiones permanentes a reliquiis prioris formae, aut concursu aliorum essicientium : idea denique formae futurae partim a motu, partim a dispositionibus fixis praesentibus, di- manat. Naturalis enim perceptio non tantum noscit praesentem suum statum, sed N aptitudinalem, etiamsi futurum. Continetur enim forma futura potentialiter in motu & dis, positionibus praesentibus. Habet itaque materia rite praeparata ideam formae futurae. Veruntamen quamvis in ordinaria generatione, ut supra declaravimus, idea generantis ad perfectam materiae praeparationem requiratur , in aequivoca tamen productione ea non est necessaria, quippe ex concursu aliarum causarum ejus defectus suppletur. Satis
enim est ad generationem, si id ea legem essendi oc operandi
futuram continens in ipso articulo mutationis quoquo modo adsit. i. . Consimilis quaedam re monsio alteri objectioni, mul- In gener tum licet diversae, obvenit. Sumitur autem a generatione taene de- ista defectiva quae ex subito interitu plantarum aut anima , ad lium consequitur. Animal quidem demortuum moli in plura individua, imo & in plures species, tot scilicet quot continet genera partium similarium, dissilit. Cadaveris enim quaelibet pars similaris ab omnibus aliis divisa integrum individuum constituit , & consequenter novam formam diversae speciei ab ea integri animalis nanciscitur. Verum interfecto animali, quodnam novum generans, quaenam nova idea ad novae formae generationem in cadavere confluat, non constat. Mors enim animalis privativa quaedam corruptio est,& positivam causiam novarum formarum partium non eX-plicat. Inventu ergo omnino dissicilis est genuina causa harum formarum. Effciens enim nulla cernitur , motus in partibus mutatis non est satis conspicuus , constitutiones permanentes carnium, ossium, membranarum, &c. eaedem propemodum in defuncto quae fuerant in vivo manent , neque satis constat
formae idea, ut exemplaris ejus causa, deveniat.
225쪽
De generibus formarum. Cap. XII.
Sed respondendum est, in istiusmodi casibus, reliquias priori, formae viti animali orbatas, eo ipso quod sic orbentur, a priore statu satis dimoveri ; imo eo ipso momento prioris sta tus lethen bibere, & jure proprio in se assumere materiae do.
minium, sibique adeo conformem in eadem ideam resultatefacere.' Sussiciens ergo causa sunt novae formae. Continent enim, motum degradationis a priore statu, necnon praevia, dispositiones ad novam formam educendam requisitas,nempe
affectiones priori formae superstites, & denique ideam forma,
futurae in materia opera reliquiarum siustitatam. Quare in omnibus partibus similaribus cadaveris tres causiae efficientes generationis a nobis supra assignatae, motus,dispositiones per manentes, & idea formae educendae, respectivh adsunt. Qua re tres causae exortus 3c interitus formarum prius datae variiqmodis generationis rite applicatae sussiciunt, nec opus est de aliarum causarum investigatione ulterius simus soliciti. Sed haec de Formis materialibus in genere.
De generibus S speciebus Formarum.
Digressionu I. uanquam, ut supra quoque monui, tractatus de Ma- occasa. teria & Forma phylicis ad locum hunc non spectata, cum tamen scopus noster hic sit tractare de natura iubstantiali, ejusque tribus primis facultaetibus, potissimum in ordine ad res materiales, vix potui absque insertione hujus digressionis commod. procedere : cumque de formae materialis natura dc causis supr egerim, visum est hic quoque generalem quandam formarum divisionem subtexere. Fb a es a. Dividuntur itaque formae in essentialas, accidenta' sentiales,re les. Illas vulgo vocant substantiales, ( quae denomi natio quo occi essisse sensu iis competat supra declaravimus nos hic essentia ei dicimus, quod additionali essentia materiam alias incompte tam compleant, oc ad species essentialiter distinctas contra
simile j, s*h ividimus in siimplices, 3c mixtas. Formae sim- Umit plices non tantum elementarias, sed oc eas alioru G. corpo
226쪽
Cap. XII. De generibus formarum.
ibin siniplicium, si modo tales in natura dari constiterit, complectuntur. Huc referas, si lubeat, corpora coelestia,data eorum incorruptibilitate. Quin & videtur subtilissimus Albani vicecomes inlinuare, in natura quoque inferiori dari nonnullaeorpora simplicia. Prosccto, si talia sint, ex eo ab elementis discriminantur, quia non ad mi tionem cum aliis, sed ad exsistentiam separatam seu solitariam, comparentur. Hujus generis esse i nonnullis putantur aurum, argentum vivum, taleum,&c. Sed de his nihil; statuo quod fortasse (ars lichinesciat) tempus edax rerum ea olim dissolvat, aut sensim atterat. Formae elementariae in puras, & seminali natura impraegnatas, distinguuntur.3. Haec autem divisio non est generis in species separatim exsistentes, quemadmodum animal dividitur in hominem &brutum , sed naturarum concretarum in suos abstractos con-eeptus quodammodo subordinatos. Naturae enim elementariae cum seminalibus concrete exsistunt, & nulla arte ita separari queunt, ut separatim conspiciendae exhibeantur. Naturae quidem seminales ex parte saltem aboleri possunt &corrumpi, manentibus elementariis , non e converso: ut, eXempli causa, aqua florum violarum diu asservata adeo tandem effoeta fit, ut sola forte elementaria aqua supersit. Elementa enim miliorum sunt genera quaedam, sive familiae rerum generales, ad quas elementa feminalia ceu specifica referenda sunt: ut spiritus pinguis rosarum, cinnamomi, absinthii,anis,&e.in genere conveniunt,quod spiritus pingues sint, specie vero & seminali natura differunt. Non ergo exspectandum est ut omnia elementa, eodem nomine donata, sint ejusdem speciei. Tot enim eorum sunt species quot sunt species
mistorum quae in ea resolvuntur et, conveniunt autem genere :nempe spiritus rosarum, absinthii,cinnamomi,&c. conveniunt
in eo, quod sint spiritus pingues ; similiter sal Athali sive fixus
tartari, absinthii, nitri, &c. conveniunt in generali ratione salis fixi, etsi alioquin forsitan specie distinguantur. Sunt tamen qui existimant sales fixos plantarum non retinere nam turam seminalem, nec inter se specie differre, ob destructam aut separatam vi calcinationis istam naturam. Idem forte dici nonnunquam potest de terra, sive capite mortuo. Caetera elementa praeter . naturam elementariam, quae generica
Formas seminalis si agiliores esse elementariis.
227쪽
est, seminalem, quae specifich appropriatur corpori cujus est, perpetuo includunt. Elementa igitur duas naturas in se com plectuntur, generalem sive communem, oc seminalem sive specificam : quanquam haec in nonnullis elementis minus
conspicue elucescat. . Fateor non ab omnibus corporibus haec elementa sepa
rati posse, sed ab omnibus animalium & plantarum parti bus , & nonnullis forte mineralibus, posse : sed ab hi, non idem perpetuo numerus fortitan exspectandus. Nihi lominus' vel in his partes quae quoquo modo separantur, nisi ulteriorem divisitonem admittant, referri possunt ad alia quam familiam elementorum a Chymicis receptorum: ut sal succini, vitrioli, nitri, ad familiam salium , oleum siue cini, bituminum, & id pingue quod in antimonio reperitur,1d familiam sulphuris. Quin & illa mineralia quae respuunt omnem solutionem in simpliciora corpora, si forth ex admixtione extranea variam induant faciem, vel ad salis, vel sulphuris, vel alterius elementi, familiam se addicere observantur: non quod ad illam ver spectent, sed quod naturae elementariae adeo generales sint, ut nihil fere sub specie simplicitatis sensui repraesentetur quod non aliquomodo speciem elementi alicuius mentiatur. verum, ut mi hi videtur, non necesse est ad elementorum vindicationem, ut omnia corpora sint ex illis composita , sed satis est, si ea quae mista sunt, ex illis, & non ex aliis, misceantur. Similiter , quando asserimus haec esse mistorum elementa, non opus est ut omnia missa haec omnia contineant , sed ut omnia quae in quolibet misto contineantur apth ad aliquam horum familiam referantur. Insuper, variis lices modis, corpora in elementa intermedia resolvantur , ea tamen ut teri hs resolvi possunt, & demum ad aliquam ultimorum familiam reducuntur , quo facto, ulteriorem resolutionem revspuunt.
s. vethm priusquam progredior, de numero horum ele mentorum aliquid statuendum est. Magna videtur opinio num diversitas de hac re. Peripatetici quatuor numerant, Chymici tria ; alii quinque ; alii LX, septem, aut etiam octo Si quis autem velit has sententias ita interpretari, ut cum phaenomenis quae observantur in mistorum analysi optime consistant,
228쪽
eonsistant, non dubium est quin in mutuam gratiam rede runt. Nam tria prima chymica, sic ab iis dicta, sal, sulphur &Mereu, ius, non debent eAclusi vh respectu terrae & aquae sumi.Chymici enim non negant terram ( quam eaput mortuumb& aquam (-phlegma vocanto in mistis contineri : sed indignas putant, ob virtutis ignaviam, quae cum tribus primis eodem ordine militent. Sed contemptus hic aquae & terrae haud immerito a Sceptico chymico redarguitur. Qui numerum quinarium, ut dictum, agnoscunt, Peripateticis haud difficulter conciliantur et ut in Prolegomenis Anatomicis p. 3 3. annotavimus. Caeterum ampliando vocum salis &βι--phuris stignificationes, quinarium hunc numerum ad quaternarium revocare possumus. Mercurius enim pinguis rejiciatur ad familiam sulphuris, & mercurius macer ad familiam fatis. Atque adeo quatuor tantum supererint elementa, susulphur, aqua, terra: sed eodem fere res redit. Si enim spiritum pinguem ad olei familiam referas, oleum subdividi potest in spirituosum, & crassum , similiterque si mercurium macrum sali accenseas, sal quoque subdividatur in mercurialem, & fixum. Fixum voco, quod vi ignis vix elevari que-at: mercurialis vero volatilis est, & vix sub forma solida cernitur. Verum quorsum jam haec res evadat Non quinque tantum, sed sex elementa nacti sumus, duo seu bura, duos satis, aquam, & terram. Sed, ut dixi, perinde est. Si enim spiritum lata significatione sumpseris, subdivisionem admiserit, nempe spiritum pinguem & macrum sub se complexus fuerit, & numerum quinarium redivivum dederit. Porro, sulphur crassum adhuc subdividi potest in oleolam, dcbalfiamineum: illud aquis innatat et, hoc iisdem mergitur, &fortasse aliquid salis admixtum habet. Sal quoque manifes Esubdividitur in Athali, & feminalem sive specificum corporis cujus est. Habemus jam septem elementa ; & ii mercurium
s ut prius) duplicem fecerimus, numerus ad octonarium excreverit , duo fuerint mereurii, duo sales, duo subbura, aqua, de terra. Verum, ut dixi, haec omnia istis sibi invicem conciliantur, si modo latiores atque strictiores acceptiones vocum salis, sulphuris & mercurii rite advertas Sc distinguas. In elemen 6. Accuratissimus ille naturae eviscerator, Nobilis Ruberius topril e Boste videtur dubitare an elementa quae arte sipasyrica e mistis A a eliciuntur
229쪽
et ieiuntur re ipsa in iis ut elementa praeeXstitissent, necne. A me obiter de hac re verba faciente nihil mr rem piae, ex spectandum est : paucis quae sentio e X pedi vero, Dico primo, non esse credibile, elementa ante misit generationem ulli biseparatim exstitisse, aut in actu generationis aliunde con fluxisse ; sed vel in ipsa generatione de novo producta fuisse, vel in materia ex qua mistum genitum fuit prius unita de lituisse. In plantis oc animalibus res aperta est , quorum semina manifeste eodem modo mista sunt quo reperiuntur in plantis & animalibus inde genitis. Quoad nutritionem, non dubium est quin omnia mitio succo fclicius quam quovis uno elemento nutriantur. Hinc terra alia sterilis,alia foecunda alii certis plantis quasi indulgens mater, aliis quasi noverca ; nee ex aequo omnis fert omnia telis. Quod ad eas attinet quae sola aqua nutriuntur, notum est quam strigosae evadunt, quam ex iles caules, quam tenuia folia emittunt, quamque languide vir tutes plantae sui generis referunt. . Dico secundo,elementa quae e plantis & animalium patiatibus arte chymici proliciuntur non de novo generari vi ignis, ut suggerit Hel montius, sed in mistis e quibus educuntur prae- exstitisse. Hoc probatur, quia spiritus mercurialis, dc multo magis sulphureus, item oleum crassum, necnon sal et sentialis,
imo ipsa aqua, s ut nihil hic dicam de terra & sale fixo ) manifeste secum auferunt nonnihil de essentiali natura & pro-
triet tibus mixti e quo educuntur: ut, exempli causa, oleum live spiritus rosarum secum aufert odorem, saporem, virtutesque alias specificas rosae; quae quidem corrumpi forte ab igne possunt, generari nequeunt. Constat itaque esse ipsas naturas s sensu quoque judice quae in rosa praeexstiterant. Et confirmatur, quod facta plenaria extractione istius spiritus,
materia in ina tracto vel cucurbita relicta natura dicta orba in posterum relinquitur. Cum ergo videam naturam ali
quam specificam 1 rosa abiisse, eamque ipsam in spiritu abstracte reperio, dubitare nequeo quin quod illic erat, hic jam fit: cumque quod extrahitur rosa tota non sit, sed par
ejus multo simplicior, restat sit ejusdem elementum. Insu per simulac totum rosae spiritum extraxeris, nullo deincepi artificio, nulla vi aut gradu ignis consimilem produxeris aut
extorserit. Sed forte dices, hunc spiritum esse speciale ros felementum,
230쪽
elementum, non elementum in genere. Respondeo, posita natura specifica, praesupponitur generica, dc facilius gener1tur generica quam specifica , sed haec illa facilius destruitur. Si ergo ignis in experimento dato non generat aut destruit naturam rosae specificam, multo minus generat aut destruit naturam elementi. Quare spiritus ille pinguis qui ex rosiis per serpentinam eXtrahitur praefuit in rosa, tum quoad suam naturam generalem, qua spiritus pinguis, tum quoad naturam rosiae specificam, qua genium rose refert. Non admittenda est naturarum migratio de supposito in suppositum. Quapropter non putandum est hanc naturam generalem & specificam rosae ex ea emigrasse absque subjelio proprio. Est igitur spiritus hic selectus proprium subjectum istarum virtutum ; subjectum ( inquam) ad quod etiam in rosa earspectarant, ut ad principium quo mediante rosae communi
8. Carneades, in Sceptico chymico disserentium primarius, An clemen- haec elementa esse tantum diversos schematismos sive texturas) particularum materiae prius concretae, in ipsa separa- musiui tione vi ignis agitantis productos, suspicari videtur. Illi concedimus elementorum separatorum schematismum nonnihil
differre ab illo quem prius in misto obtinuerant , idque potissimum dupliciter. 1. Quod facta separatione,nulli jam amplius
unione aut mixtura heterogenearum particularum textura materiae praepediatur,alteretur aut contemperetur. a. Quod in
ipso actu separationis positio & nexus particularum materiar
multum varietur. Nonnullorum enim elementorum compages attenuatur, in halitus vertitur, iterumque forma spiritus fluentis, olei aut fatis liquidi, condensatur: aliorum substantia funditur, aut saltem uniformiter friabilis redditur , ut sal Athali & terra. Concedimus itaque, in separatione elementorum varios atque novos schematismos materiis segregatis induci, eoque respectu extracta elementa nonnihil dic ferre ab iis prout in mistis prius exstiterunt , minimeque mirandum esse, si novam faciem prae se ferant. Disserunt insuper haec elementa misto suo, ut partes a toto , dc inter se, ut partes ejusdem totius contradistinctae. Interim asserimus,
non specie aut numero differre ab illis substantiis iii quibus respectivae essentiae, quasli misto auferunt, radicatae fuerant. Aa a Nam