Tractatus de natura substantiae energetica, seu de vita naturae ejusque tribus primis facultatibus I. perceptiva, II. appetitiva, et III. motiva... authore Francisco Glissonio

301쪽

aso Apparatus ad probationem Cap. XIX.

sit ima basis cuiusvis suppositi, dc ipsa ratio ob quam actiones

seipposito tribuuntur. Ex hac autem parte noster Suatius non aeque feliciter sese expedit. Cum enim non distinguit subsistentiam modalem a fundamentali, passim confunditur. Nihilominus ipse Suarius verum atque proprium operationis principium optime intellexit , id nimirum nihil aliud esse

nisi naturam substantialem : verum quia huic naturae omnem. subsistentiam per se negaverat, nullo Facto eam nomine sup positi admittere potuit. Nos autem supra monstravimus, subsistentiam fundamentalem, & primam ejus naturam energeticam, realiter idem esse, & utramque ex natura rei 1 sub

sistentia moduli discriminari. EXistimo igitur naturam substantialem, quatenus eadem est cum subsistentia fundamen tali, s etiamsi non simul includat subsistentiam modalem,)potuisse olim, confuso quodam modo, vocari suppositum. Veteres enim, quicquid realiter per se subsistebat, suppositum nominabant , & subsistentiam modalem vel non intelligebant, vel saltem 1 subsistentia fundamentali non distinguebant. Asseruerunt itaque operationes esse rerum per se subsistentium, hoc est, habentium subsistentiam fundamentalem et s nam de modali non videntur magnopere soliciti.) Attamen ne, hoc assirmando, nomen suppositi ad incertam significationem deducam , idem distinguo. Dupliciter itaque accipi potest: vel proprih & accurath, sic dicit subsistentiammodalem , vel vulgariter & more veterum, & sic omittit, seu quasi negligit, istum modum , sed perpetuo subsistentiam fand1mentalem includit, absque qua impossibile est ulla operatio producatur. Atque hoc sensu intelligo commune istud Philosophorum axioma, operationes esse supposiorum. Et

enim hoc modo verba ipsam fundamentalem operandi rationem ( scilicet entitatem per se exprimunt, dc pernobilem sententiam conficiunt, Entitatem per se esse ultimam seu pri

mam omnium operationum causam. Veruntamen sive veteres ista verba OActiones sunt sippo librum J ita intelleXo

runt,sive secus, haud multhm moror: hoc saltem affero, en litatem per se, sive naturam substantialem proprie dictam, esse ultimum & radicalem fontem omnium operationum. Hoc vero supra Cap. I . probavimus. Hic inferendum est, Ope rationes materiales quae vitam arguunt,si quae tales invenian

turdi

302쪽

HI cap. XIX. vitae naturalis ab esse in

tur, non tanilim accidentia, aut formas physicas, a qu bus magis immediate profluunt, esse ' evas probare ; sed & ascendete ad naturam substantiae per se subsistentem, eamque vi, vani esse densonstrare. Quemadmodum enim vitra colorata, radios luminis transmittentia,eos varie assiciunt & modificant; sublato autem originali lumine nihil amplius agunt: it formae materiales & accidentia, vitae primaevae naturam varie immutant 8c alterant 1 sed sublata ea viti, illico omni operatione privantur. Forma enim ipsa, dc quicquid vitae est informa materiali, profluit e primaeva vita naturae substantialis ;ita ut sublata hac, illa una tollitur, nullumque vitae vestigium reliquum est: atque idem multo magis dicendunt est de accidentibus. utraque enim suum esse, de quicquid in se habet, a natura substantiali,quatenus est per se, mutuatur , ut ex upra dictis clare elucescit. Hic vero non procedimus a causis vitae ad effectus ejusdem, sed contra, ab effectis ad causas, nempe a posteriore. s. Operatio activa in genere definitur,eausatio seu productio Descriptio aliel pus esseeius, operis, seu termini. Hae enim voces realiter

idem significant, & sola ratione inter se distinguuntur. Si--

quidem eadem res, quatenus respicit suam causam, est effectus , quatenus operans, est opus , quatenus movens, est terminus. Interimque hi diversi respe stus non variant rem in absoluta entitate sua. Quod vero operatio activa sit causatioessicientis, Suarius, ut mihi videtur,essicaciter probat Disp. 18.L. Io. n'. 3, 6, . utrum vero sit modus termini sui, aut dependentia hujus a sua causa, (ut ibi insinuare videtur, di infra considerabimus. Verum operatio passiva potius est cau- salio materialis , viZ. est receptio seu sustentatio praedicti effectius,

operis, seu termini. Verum vi X possumus aliter operationes in genere describere aut explicare, de propterea ad earum divisionem protinus descendendum est. 6. Operationes distinguuntur in quinque species , actio- suinquenes, passiones, cessationes, motum, & quietem. Dices, divi- operatiosionem operationum sequi debere divisionem facultatum. Cum ergo sint tres tantum primae facultates, sequitur esse tres tantum generalissimas operationes, perceptionem, appetitum, & motum. Respondeo, revera cuilibet facultati respondere suam operationem , ut perceptivae, perceptio fili a nem i

303쪽

as et Apparatus adprobationem Cap. XIX.

nem , appetitivae, appetitum , motivae, motum. Quas specias operationum primarum malit me proprias de legitimas puto,& in eas vitam naturae supra divisimus: verum de iis ambigitur, an in eorporibus reipsa insint, necne. Necesse itaque est alias operat num differentias hic prosequamur, ut 1 notioribus ad ignotiora procedamus. Hinc igitur operatio respectu efficientis causae audit actio , respectu recipientis, passo resipe stu amotionis utriusque, cessatio , respectu innovationis, motus , . respectu absentiae innovationis, quies. . Quo sensu T--, cessationem & quietem non esse operationes.. id, esto. Fateor, si in se solum ut nudae privationes spectentur: velum si peratiq. ut appetitui cessantis aeut quiescentis gratae vel ingratae consil-derentur,omnino ad operationes revocandae sunt. Si enim velis agere aut movere,& actio aut motus ab extrὲ ligetur passio quaedam naturae infertur: e contra, si velis cessare aut quiescere,& nihil ab extra impediat,tute ipse facultatem tuam sive agendi sive movendi ligas: utrovis modo operatio quaedam involvitur. Utcunque sit, ea latitudine operatio hic sumitur, ut cessationem & quietem tanquam species a stioni oc motui

oppositas,simulque tractandas, quoquo modo complectatur, Actio 8. Objicies iterum,actionem,passionem,& cessationem,om-m vi seqr nes operationes comprehendere,nec opus esse motum & quie

adjiciamus. Respondeo,illas,ut & haec modo latitis,modo strictilis accipi ; ita ut in aliqua forth vocum acceptione actio, passio & cessatio omnes operationes contineant: nihilominus com saltem ratione, nempe quoad modum significandi, & ut inadaequati conceptus inter se differant, sat fundamenti esse cur seorsim proponantur, & strictius inter se comparentur. Etenim ens, unum, verum & bonum inter se non realiter discrepant , distineth tamen consideranda sunt. Non dico actionem & passionem non realiter differre a motu : sed si hoc detur, non inde frustrari operationum in dictas quinque species distinctionem et, quod distinctio rationis ad distinctam tractationem sufficiat. Jam vero qu5d quinque species enu meratae saltem ratione inter se discriminantur, ex eo liquot, quod actio causationem agentis, passio receptionem pasti, sed motus innovationem recipientis, dicat. Similiter cessatio proprie negat actionem, aut passionem , sed quies, innova' tippem quiescuntis, p. Porro,

304쪽

XIX. oitae raturalis ab essectis. as 3

p. Porro, Quoniam ( ut dixi ) actio dc motus modo la- Ictibiistius, modo strictius, sumuntur, operae pretium fuerit hic eo- Fac sum lignificationes ab ambiguitate liberemus. Primo igitur, Aetio lato sensu omnem causationem activam sui & passio receptivam includit: & sic omnis operatio activa est aetio ,& receptiva, passio : ipse motus actualis quatenus ab agente procedit est actio , & quatenus in passum imprimitur, est passilio. Quin & eadem operatio, sed diverso respectu, est nonnunquam tum actio, tum passio : ut perceptio naturalis respectu subjecti percipientis est ejus actio , respectu objecti eandem excitantis, est passio. Similiter appetitus est actio appetentis , & passio, respectu objecti informantis. Secundo, Sumitur actio strictius & magis proprie, pro solo nisu movendi, sive motus inde consequitur, silve non. Nisus enim frustrari potest, motus actualis nunquam. Hoc sensu in futuro discursu actio plerumque sumitur. Tertio, Actio adhuc strictilis capitur, pro solo nisu movendi in passum impresso, praeciso termino a quo in agente coepto: & sic intelligendi sunt qui dicunt actionem esse in passo & actionem & passionem, quoad substantiam alterutrius, idem esse. Quarto, Accipitur actio strictissime, pro solo nisu movendi in agente excitato, qui est actuatio facultatis motivae,& pars atque terminus a quo totius actionis. Hoc modo dicimus agens esse subjectum actionis, & Divus Thomas passim asserit actionem esse

in agente, nimirum primum nisum movendi ibi esse. Similiter motus varie accipitur. Primo, latissime, pro qualicundi Motus aeque vel minima variatione cujusvis rei, qua ea aliter se habet cept ei, d quelm antea. Hoc sensu non tantum motus actualis, sed&omnis actio atque passio,omnisque nisus movendi,quin dc ipsa perceptio ac appetitus, sub motu comprehenduntur. Aliter enim res percipiens aut appetens se habet quὲm eadem non percipiens aut non appetens. Secundo, Sumitur motus ut

perceptioni & appetitui contradistinctus , qualiter sumitur

in divisione trium primarum operationum, vi Z. in perceptio nem, appetitum, & motum. Hoc modo includit tumi motum sui ipsius, tum alterius extra se, nempe omnem nisummovendi omnemque motum actualem. Tertio, Sumitur motus stricte & proprie, quatenus opponitur conatui seu nisui movendi. Definitur, motus qui passo innovationem, ad priorem

305쪽

a s Appamitus ad probatiovem Cap. XIX.

statum,fine novo motu eoque contrario, non reducibilem,infert. Vocamus hic,ob penuriam dictionum, motum eiectualem, quanquam alias motus, in latissima acceptione vocis,dicatur quoque actu

alis. Sed in futura disquisitione, motus actualis, & plerumque sola vox motus,ut actioni seu nisui movendi oppossitus sumitur. Hujus enim terminus sola privatione seu cessatione nisus abo letur,illius autem minime. Insuper actionis secunda species seu nisus movendi duplex est, vel impotens, Vel praevalens. Impo tens est ea alio confimilis nisus in pasib, hocm impotentis, qu mnullus motus actualis consequitur: ut calculus exiguus mensae

impositus nititur eam deorsum ferre,sed frustra. Ejus ergo causatio est nisus impotens, seu irritus. Nisus praevalens est eausario matur actualis in passo hujus reactipve nonnibit contemperaii. Motus enim actualis est,in agente, tantum nisus movendi, sed praevalens. Siquidem actio, silve producat motum in passis, sive non, utrobique nititur , & idem nisus, sit resistentia passi sit se debilior,producit motum actualem , sin fortior,non : &consequenter actio utrovis modo est visus motiendi. Distinctio enim haec,non a sola aestimatione virium agentis,sed vel maxime comparatione earundem cum majore vel minore resistentia passi, oritur. Eadem enim actio vocetur impotens respectu fortioris resistentiae,&praevalens respectu debilioris: ut drachma plumbi,quae eandem ubique gravitatis vim exserit, in araneae telam incidens,eam perrumpit , sed filo cannabis excepta, irretitur. Quare,ut nisius impotens est in agente prima pars totius causationis debilis, ita nisus praevalens est prima pars totius motus actualis, nimirum quatenus includit ejus processum ab agente , quanquam praeciso eo processu,tota causatio, quatenus in passum recepta, fatis exprimatur solo nomine motus actualis. Atque haec de distinctionibus harum dictionum. Reactis. Io. verum quid de harum operationum differentiis porronem conti- statuendum sit, infra accuratius dicetur: hic quintuplicem

Iis , ' earum divisionem prosequimur. Contra quam adhuc objici' potest, reactionem esse earum speciem, adeoque jam numqvrum ad senarium excrescere. Fateor reactionem esse operativonem, sed contineri sub actione in genere. Haec enim dividi potest in actionem primario sic dictam,nempe aggressorie &secundariam seu reactionem, defensoris: est & tertia species, qua alterutrum agens alterum aggreditur,& seipsum simul de fendit.

306쪽

Cap. XIX. vitae naturalis ab essectis. as;

fendit. Atque haec tertia species manifeste evincit,tam actionem defensivam quam offensivam esse veras actionis species. Cum enim eadem operatio, qua agens se defendit, hostem impugnet, cumque concedatur actionem aggressoris esse propriam speciem , sequitur defensoris quoque esse ejusdem rationis. Fieri enim nequit ut eadem operatio sit simul vera actionis species, & simul non vera. Ut, eXempli cauSa, calefactio ignis eminus, invadit aquam , hujus frigefactio non pertingit ad ignem. Quare hactenus actio aquae tantum defensiva est, & cavet, quantum potest, ne ipsa calefiat , & consequenter contemperat duntaxat actionem calefaciendi in se susceptam. Habes itaque exemplar nudae' actionis aggres iuris, nempe ignis, & reactionis simplicis, nempe aquae. Jam aqua propius ad ignem admoveatur, ita ut se mutuo tangant. Quid sequitur 3 Illa, eidem frigefactione qui modoreagebat & contemperabat calefactionem ignis, nunc cominus commissa in hunc insuper insurgit, & conatur eundem frigefacere & extinguere. Ignis e conir , qui modo offensive

tantum egerat, nunc aquae frigefactionem reactione repellere, atque se defendere, cogitur. verum non alio modo se

defendit quam calefactione. Quare ut eadem frigefactio aquae est actio & reactio , ita eadem calefactio ignis est actio & reactio. Alterutra enim, quatenus subjectum oppositum impetit, actio est , & quatenus suum tuetur, reactio: adeoque eadem res sub diversa consideratione modo actio, modo reactio, audit. Recte itaque actio, ut genus quoddam, reacti, onem sub se complectitur: siquidem haec ab illa non differt nisi ut eadem res diversimode relata. Interim quod actio sit aliquando tantum offensiva, ut actio ignis in aquam distantem , aliquando tantum defensiva, ut reactio aquae se defendentis ad distantiam; aliquando tam offensiva qu m defensiva

simul, ut actiones tum aquae tum ignis cominus certantium . .

actio in genere recte distinguitur in offensivam,defensivam, Mutriusque rationem participantem. 11. Ad haec dividuntur actiones, ut & motus, in immanen- Alia divites, emanantes seu transeuntes, & partim immanentes partim transeuntes. Actiones immanentes sic dicuntur, quod in o ipso agente maneant, nec extra ipsum terminum quaerant.

Totae enim intus peraguntur, de in perficiendo suum sub- - , jectum

307쪽

asS Appariatus ad volationem Cap. XIX.

jectum versentur. Hoc modo facultas perceptiva, appetitiva& motiva ad intus (nempe quatenus haec de melioratione se. perfectione propriae entitatis solicita est exercentur. Manifeste autem sunt vitales operationes. Etenim perceptio de appetitus naturalis (si modo dentur) certissime & ex omnium consensu vitales sunt. deque quidem de virtute plastica, ( quae ad molixam immanentem spectat, qua partes formantur, aut de rectrice, (, quam aliqui Araheum vocant, quamque Hippocrates simpliciter Naturam, ubi naturas esse morborum euratrices asserit, nominat,) qua reguntur, an simiquqque vitales, quisquam hactenus dubitavit, aut jure dubitare potuit. Etenim qui fiat ut vis formativa naturalis adeo accurate omnes partes intus delineet, si desit idea ad cujus exemplar formet aut cui usui adsit idea, si non percipiatur, de excitet appetitivam, atque dirigat motivam Profecto ex hisce operationibus naturae vita evidentissime monstratur; neque forte de eis opus est simus ulterius anxii. Actiones transeuntes sunt nisus motiendi seu assimilandi aliud, nempe

passum, O terminum extra se produeunt. Motus vero transiens dicitur, quia ab externo motore vel agente provenit. An vero actio sit aliquid in agente, aut motus in movente, infra dicetur. Verum hae actiones & motus, nimirum transeeuntes, lices minus aperte vitam naturae arguant , quatenus

tamen sunt conatus quidam sibi assimilandi passuin, suam quoque vitam produnt : quin & ipsae passiones, quatenus iis passum reluctatur, & seipsum tueri nititur, ejus vitam testantur. Actio ( & similiter motus) partim immanens, partim

transiens, non tantism suum subjectum, hae est, seipsum, se 'fmui quid aliud extra se, aut saltem aliam seni partem, moverenititur. Ut grave non tantum seipsum, verum etiam alia,

quibus imminet aut allidit, deorsum ferre conatur: Musculi nervis excitati seipsos, & un i secum articulos, rapiunt: Cors uti creditur ) se & arterias pulsare facit. Hae autem ope' rationes ut naturam utriusque praecedentium participant , it naturae vitam partim directe, partim indirecte, probant.

liis ditii. I 2. Praeterea, distinguitur adhuc operatio in naturalem, vivso operati- olentam, & militam. Naturalis operatio vel ab intus pro opum, venit, vel saltem naturae internae grata est. Violenta nec ab intus provenit,nec natuXae internae grata est. Mixta partim ab extri,

308쪽

Cap. XX. vita naturais abessectis. etsi

exit , partim ab intus, provenit , & partim grata est, partim ingrata. Operatio pure ab intus veniens necessario vitalis est. Provenit enim ab interno motus principio , quod ,tam ratione, quam ex consensu Philosophorum,Capite i . esse vitale probavimus. Sunt autem qui,in totum,hujusmodi principium in materialibus negant. Aiunt enim, Gieqvid movetur, motietur abalib. Alii quidem agnoscunt in plantis & animalibus, sed in aliis corporibus negant. Disputatio longior est qurim quae hie inseratur. Exspectanda igitur Capite proprio: ubi etiam aliquid de operatione violenta,necnon de mixta,quae seditiosa est,& partim placet, partim displicet, obiter advertendum est. Sunt oc aliae dissicultates has operationes spinantes, quas, cum his, ad quinque Capita sequentia reducere possumus. Primum strictius inquirit in generales differentias inter se actionis, passionis, reactionis, cessationis, motus, & quietis. Secundum quaerit an actio sit aliquid in agente, & quidnam.

Tertium, an terminus specificet auionem. Quartum, an term minus ex natura rei sua dependentia aut inhaerentia, an ra- tione tantum , distinguatur. Quintum , utrum aXiomata quaedam huc spe stantia, quae circumferuntur, vitam naturae refellant. Hisce autem amotis remoris, ad vitae naturalis demonstrationem ex operationibus pressius deveniendum est.

Disserenuae Actionis, Passionis, Neactionis, cessationis, Motui, inteus, Torminorum iis responden

tium, perpenduntur. r. uoad realitatem actionis, ClariC. Suarius, Disp. 8. Ictinem

L. I. n'. ', Io, Ii. vos refutat qui existimant a stionem agenti tribui per solam extrinsecam denominationem. gerit enim quo jure effectus denominet suam causam. Si ii,m. enim nihil interveniat inter ea praeter coexsistentiam utriussque termini, nulla ratio est cur unum, sic coexsistens, alterum denominet. Quidvis enim aliud coexsistens causam quam

libet aut effectum perinde suum dicat. Cum enim nihil com- Ll mercii

309쪽

us 8 Disseretiliae asson , 6 c. Cap. XX.

mercii aut entitatis inter ea intercedat,nullum fundamentum hujus denominationis relinquitur. Infert itaque,necessario ali quid intervenire,& effectum necessario procedere a causa. Interrogat vero quid sit hoc proeedere. Possunt enim duae res coexsistere sine tali processione, & consequenter processio potest esse aliquid ex natura rei a rebus coeXsisientibus,nempe ab agente& termino, distinctum. Profecto,ex hoc argumento, quis facile putet Suarium intendere,actionem aliquid intrinsecum agenti addere: Verum cum expresse dicat, actionem nihiliesse in agente, non video qui possit hinc inferre, eam agenti tribui per intrinsecam denominationem. Fatetur enim duo coexsistere posse, etiamsi alterum non sit alterius causa. Requirit igitur ut aliquid inter ea interveniat, Ob quod alterum eorum causa, alterum effectus, audiat. Velum si id quod inter venit non fit causae intrinsecum, sed extrinsecum, qui fiat ut causa intrinsecam denominationem inde consequatur Etenim ut effectus est extra entitatem causiae, ita idipsum quod Euarius inter effectum & causam interponit non minus est eidem extrinsecum. Quare potius existimo actionem intrii fece denominare agens, quod ejus terminus revera prius fuisses et in virtute intrinseca causae, licti postea actu ex eadem es fluxit, seu extra eminuit. Fateor utcunque,perdissicile esse reddere rationem actionum Divinarum: forte autem,chm infinitae sint,modo nobis inscrutabili peraguntur ; saltem credibile est, eas via infinite essicaciore quam actiones creaturarum perfici. Quocirca duo adhuc de hac re mihi asserenda videntur: i. infinitam virtutem non requirere entitatem mediam inter se &terminum, sive ex parte sui sive ex parte termini: r. virtutem finitam aliquid requirere tam ex parte agentis quam cae. parte passi, sed fortasse non ex parte termini. Acthnem a. Qeoad assertionem primam, aio, impossibile esse ut cremm labatio Divina naturae Divinae aliquid intrinsecum addat. Repugnat enim Divinae perfectioni, vel minimam mutationis apparentiam in entitate sua admittere. Quare dicendum est, actionem in creatione nihil Deo addere, nisi inadaequavium conceptum sola ratione distinctum, & terminum actionis tempore productum. Verum quo modo aeternitas & immutabilitas Dei cum temporali creatione consistant, Suariui Disip. ao. L 6. n'. 8, p, 1 o. explicare conatur , ubi is cui ani'

310쪽

Cap. XX. Olemmorum iis respondentium. asy

mus est plenitis sibi fatisfaciat. Porro, verisimile est infinitam

virtutem, inter se & terminum, non requirere mediam entitatem , quia infinite superat omnem resistentiam, & immediate attingit terminum, nec eo gradatim pervenit. Non

enim primo inchoat, & dein perficit, opus , sed simul inchoat de perficit. Nulla enim solida reddi potest ratio, cur ipse terminus ab infinito agente non immediate profluat. Eadem quippe difficultas, quae accidit circa processionem termini abseque entitate media, de processione ipsius entitatis mediae absoque alia media, in infinitum sequetur. Si enim causa prima nequeat immediate productionem termini attingere, quod hic sit extra entitatem suam : ob eandem causam, nequit immediate attingere ipsam entitatem mediam sine alia media, quae non minus est extra entitatem suam. Quin &, si cum entitate media terminum producere possit, quid impedit quo minus producat sine eadem Consentiunt enim Meta-

physici, Causam primam, quicquid potest cum secunda, posse sine ea. Sed & major forte difficultas, supposita entitate medii, oboritur, Qui fiat ut ea s quandoquidem finita est

creaturae productionem ex nihilo immediate attingat. Siquidem Causa prima per vicariam actionem aut potestatem non creat. Fieri enim nequit ut creatura dependeat . Deo mediante alia creaturi, aut mediante aliquo rudimento aut

inchoamento sui , sed immediath &per seipsam, necnon secundum totam suam entitatem, a Deo est. Etenim entitas media inter Deum & creaturam concipi non potest. Quis enim audet asserere, dari entitatem quae nec sit Deus nec creatura Sed dices, esse modum creaturae. At neque hoc fortasse satis tuto dicitur. Prior enim ordine naturae est hiamodus qu m creatura cujus modus esse supponitur: quod repugnat communi Metaphysicorum de modis sententiae. Dicunt enim, rem esse materialem sui modi causam, & consequenter priorem esse. Respondet Suarius, Disp. 2 o. f. s. n'. a T. respectu actionis creandi non requiri prioritatem ex parte termini, quia illa non requirit veram ea alitatem, sed meram terminationem. Attamen si non requirat causationem, signum

est non differre nisi modo concipiendi . termino. Quod enim

infiniti causatione producitur, non in duos conceptus ex nae

tura rei, sed iu*m ex inadaequato modo concipiendi, distin- Ll a guttur.