장음표시 사용
321쪽
a o Disseretitia actionis, passonas, Sc. Cap. XX.
ta nitim modaliter. Jam passio est modus assiciens ; inhaeret enim in passo, idemque ut subjectum suum assicit: non autem assicit ut accidens completum, sed ut rudimentum &ipsum fieri accidentis, nempe termini,cujus est productio. Non me latet, Suarium putare passionem esse modum termini, & esse ipsam dependentiam termini . sua causa : de qua re infra videbimus. Atque haec de differentia inter passum & passio
Distincti, i . Procedo ad distinctionem actionis a passione. Acti- actionis a onis quatuor acceptiones Capite praecedente notavimus: ve-MJq'e, secunda acceptio, scit. nisus movendi sive se, sive aliud, sive utrumque simul, in quovis eorum genere totam actionem complectitur : acceptio autem tertia & quarta dicunt tantum partem totius actionis : dc quarta, primam partem in agente coeptam, tertia, partem alteram in passum propagatam, exprimit. Jam vero actio in quarta acceptione a passsione realiter differt. Nisus enim movendi, facultatem agentis motivam actuans, est in agente , & passio, quod in solo passo inhaereat, ab eo nisu subjecto dividitur, & consequenter ab eodem realiter differt. Nullo enim sano sensu nisus movendi, quatenus tu agente, est passio, sed causatio pas
Misis a ii. Secundo, Nisus movendi in secunda acceptione vo- differt a cis, quatenus totam actionem involvit, ab alterutra sui parte realiter distinguitur. Totum enim plus continet quilibet sui parte,dc consequenter ab eadem realiter discrepat. Supr autem probavimus, nisum movendi in agente, esse primam partem actionis qua producitur terminus , & nisum movendi in passum distributum, esse alteram ejusdem partem. Unde consipicuum est, hosce duos nisus esse partes ejusdem totius, & consequenter alterutrum realiter differre 1 suo toto. Certum quoque est, nisum agentis, quatenus in agente, concitato consimili nisu in passo, immediate cessare, ae sola vi novae atque continuatae fluxionis ab agente durare : ita ut actionis haec continuitas non sit in se permanens, sed jugiterfluens , nempe fluat in passum, & eo ipso in agente desinat esse, nisi quatenus hoc permanens in actu continue renove tur. Etenim facto termino, aut parte ejus, pars actionis
Oeam praecise producens defungitur: si autem actio ulterius
322쪽
Cap. XX. Sterminorum in respondentiori a I
manere dicatur, per alias sui partes continuatur. Impossibile enim est, causatio alicujus partis terri ini, ea jam fae a, permaneat. Est enim ac si diceres, eam partem esse adhuc in fieri, cum jam antea sit facta , quod repugna .is. Tertio, Actio seu nisus movendi in tertia vocis signi- Actionem f.atione supra exposita (nempe nisus movendi in passum piopagatus ) passione sola ratione differt. Faeteor enim, in R
hoc sensu, substantiam ( ut loquuntur actionis & passionis
eandem planh rem esse. Siquidem actio ipsa est res quam passium recipit & patitur: & aetio in passum recepta,quatenus ab extra venit,est hujus passio. Si ergo hoc sensu se intelligi velint qui actionem dc passionem sola ratione distingui asserunt, iis assentior. Eadem enim res in pasib inhaerens, respectu hujus, . passio, respectu causae essicientis, actio audit. Superest igitur
accurate inveniamus substantiam totam utriusque in qua iis convenit. Certum est, utramque, tum actionem tum passe subist iii isionem, nisum movendi includere : ecquid vero aliud, viκ- actitata dum satis ostenditur. Suarius, Disp. 2 o. s. s. n'. 2 . negat actionem in genere includere substantiam motus. Ait enim, ineludere tanshm substantiam fluxus: nimirum propter ac sones Divinas : verum de aliis actionibus quae in materia fiunt motum esse substantiam actionis largitur. Nihilominus (ut hoc sustineatur) motus in latissima acceptione vocis sumendus est, quatenus Omnem operationem, tam activam quam passivam, complectitur: alioquin occasionem errandi facile ministret. Motus enim quatenus opponitur nisui movendi non semper substantia actionis est. Etenim actio ex renitentia passi eousque ligari potest, ut nullum motum actualem in passis producat: ut siquis ingentem columnam manu premat, illae hujus pressuram facith repellit, & immota stat. lare substantia actionis non est actualis motus, sed solum nisus movendi. Quanquam vero passum reprimit actualem motum, semper tamen nisum ab agente provenientem patitur. Actio enim ipso momento agendi infert passionem , s aliter enim non esset actio transiens:) sed motum, quem agens actione sua inferre conatur, non semper infert. Quare motus actualis non necessario spectat ad substantiam actionis.
Quaeret forte aliquis, ecquid aliud praeter nisum movendi ad hanc substantiam spectet. Existimo hunc nisum secum unati deferre
323쪽
et a Disserenitae aditonis, passionis, Se. Cap. XX.
defetre ideam motus ae formae quam agens motu inducere molitur, actuque resillantiam passi minorare. Hinc passum, percipiens motum formimque inferenda, & utraque suae naturae ingrata esse, renititur, nec sinit eadem in actum prorumpere. Atque hinc conspicuum est,quam reactio in rerum natura originem & locum sortitur, eamque inter motum actu tem passi & nisium agentis quodammodo intervenire. It terea loci habemus substantiam actionis ad extra propagatae, quam passum patitur , scilicet nisum quendam agentis quo motum, eoque mediante formam quandam, inferre nititur,
actuque resistentiam passi debilitat, & in idem istius motus
seu formae ideam infert. Hoc enim totum actio transiens quatenus in passum recipitur significat , eundemque nisum, ideam motus 5: formae, necnon debilitatem aliqualem resistendi, passio quoque denotat. Constat igkur actionem Sc passionem hoc sensu quoad substantiam utriusque realiter idem esse ; & soli relatione hujus ad passum, illius ad agens, inter se differre. N1m actio dicit habitudinem transcendentem ad agens, a quo effective profluit , & passio similem habitudinem ad passum, tanquam ad suam materialem causam, inquam recipitur,& in qua sustentatur. Atque hoc modo, quantum rei veritas patitur, nosmet Clarissimo Suario reconcilia
Reactis II. Observavimus modo, reactionem inter nisum movendi& motum actualem intercedere , & consequenter, prius quam
ulterius in disserentias horum inter se inquirimus, aliquid de ipsa reactione dicendum est. Eam esse quandam actionis Eius divi- speciem, superiore Capite declaravimus , dividique posses', hanc in offensivam, defensivam,' & partim defensivam, partim offensivam. Aelio offensiva, agentis seu aggressoris est, de qua hactenus locuti sumus. Actio purh defensiva est nudaxeactio, de qua agimus. Aelio partim defensiva, partim Osefensiva, est actio recalcitrans, quae partim defendit passum, partim incessat ipsum agens , ita ut hoc casu inter agens &patiens praelium quoddam seu certamen committatur: alterutrum enim in alterum insurgit, & ab altero repatitur. De actione hac recalcitrante seu reverberante, an sit, dubitari nequit, cum innumeris instantiis evidenter probari queat.
psa acies ferri frequenti secatione retunditur aut hebeta-
324쪽
Cap. XX. O terminorum iis remue titium.
tur ; baculus cedendo frangitur, &c. Reaetio pura est usus ira defendendi se . mutationi quam percipit agens eonari Fbi
inferre. Agens enim perpetuo conatur sibi allimilare, & consequenter mutare, passum : Passum, hoc percipiens, renititur, & se tueri satagit. De hac reactione, an sit necne, forte quis dubitet, quod vix satis aperte occurrat objectum in quod reagat.ψCum enim sit reactio pura, ejus renisus supponitur non pertingere ad ipsum agens, adeoque deest subjectum in quod recipiatur. Respondeo, esse toto genere actionem immanentem & perfectivam fui, & consequenter esse vitalem. Nam se vindicare a mutatione aut corruptione, est seipsum perficere. Haec autem actio in agentem non insurgit, sed sibi soli, hoc est, suo subjecto, ne innovetur, cavet. Quare aerionis intentio non ad extra, sed ad intus ad propriam conservationem, terminatur. Est ergo ipsum passum, hoc casu, suae reactionis subjectum. Dices, passum manifesta aliqua qualitate saepissime repellere agens : ut ingens saxum sui gravitate obliquae pulsioni debilioris agentis resistit. Respondeo, gravitatem duobus inadaequatis cynceptibus subjici. Secundum priorem est qualitas, & declarat quomodo se res habet ad operationem : secundum posterioremn reipsa, est motus seu nisus movendi se deorsum. Hi duo conceptus non
sunt duae res, sed duo duntaxat conceptus ejusdem rei tali ratione distincti. Grave igitur suo motu deorsum repellit lateralem pulsionem debilioris agentis, motusque hic provenit ab interno principio. utpote idem grave in declivi loco positum levi appulsu deturbatur, quia de natura sua tali motui minus resistit. Quod vero datur reae io pura, innumeris prost instantiis monstrari potest: sed lassiciat nominasse eas
quae ex influxu solis in terram oriuntur. Hujus enim radii varios nanciscuntur effectus, pro varia natura recipientium, sive animalium, sive vegetabilium, sive mineralium, aliorumque corporum inanimatorum. Cum enim hi radii plurimis horum benigni sint, quodlibet eorum pro modulo suo re- gendo, simulque cooperando, eos eRcipit,& in usum ac emolumentum suum convertit. Non vero horum reactio ad solem usque retorquetur, aut retorqueri vel debet vel potest;
sed intus manet, & occasionem hinc arripiens, se intrinsech Perficit. Quare contemperatio haec radiorum & conversio
325쪽
et Disserenita aclionis Cap. XX.
Diuis. re. ad usum suum est reaerio pura. Dividitur autem ea hoc genusque is in repellentem,& coutemperantem. Repellens, passum aiatisne quam agens inferre nititur sartum tectum serueat. Contemperans, mutationem quam agens molitur corrigit, mitigat, demulcet, temperat, ut fibi tolerabiliorem aut commodiorem res dat. Notandum est, reae ionem hanc purum putum nisum movendi nunquam repellere, sed eum totum in se admittere : tanthm avertere motum actualem, & mutationem
inde oriundam. Sed sinquies) cur ita fit. Forte ex eo provenit, quod actio transiens necessario sit productio quaedam in passio. Quanquam vero passum cavet (saltem quantum in se est o ne agens motum actualem aut mutationem permanentem in se producat: impossibile tamen est praecaveat ne simplicem nisum movendi eiusque aliqualem termi-uum in se essiciat. Achio enim transiens sine passione, aut passio s quae productio quaedam est I sine re producta, implicat contradictionem. Dico insuper, rea stionem praeiuPponere actionem. Non igitur est reactio nisi praecesserat actio. Nisus movendi prius admittitur qu m excitatur pas, sum niturale ad reagendum. Cumque hujus renisus sit pure defensivus sui, non impugnat actionem, nisi quatenus sit illi
latura motum actualem, & consequenter mutationem aliquam. Tota igitur rea aio pura versatur vel in repulsione, vel contemperatione motus actualis, terminique indE consecuturi. Animalia quidem a longinquo sibi prospiciunt,& vel fugiendu, vel occultando se, ver alio modo evadendo, vel denique parando se ad pugnam, ipsissim actionem aggresssoris eludere conantur:-corpora naturalia non item. Verum est quoque in animalibus constitutio naturalis, quae ad reactionem antequam ab agente aliquo actu provocetur non excitatur , ejusque rea tio est ejusdem generis cum ea corporum naturalium. i Dubites adhuc de termino hujus re-siectionis. Cum enim sit actio quaedam, nono sine suo te mino. Dico, terminum huj reactionis esse conservationem axi, re assequitur in reactione repellente ; in commoth, actua temperante,saltem obtinet ut motus agentis minus laedat. alia e a i8. Tempestivum jam est redeamus ad collationem inter muct ipse se actionis & motus actualis. Verum haec collatio variari potest sesullatim varias acceptiones terminorum. Motus aur
326쪽
Cap. XX. S terminorum ivrespondentium. aps
tem in latissimo sensu omnem operationem includit. Quare hunc sensum hie rejicimus,ut & secundam acceptionem superiore Capite memoratam, qua in se nisum movendi continet:& solam tertiam significationem ibidem datam, qua opponitur nisui movendi, & significat motum actualem, hic amplectimur. Aetionis autem differentias ab hoc motu in quarta, secunda & tertia vocis acceptione, ibidem exposita, sigillatim explorabimus.1 v. Primo,Actio in quarto vocis sensu,quatenus dicit nisum retus passi movendi in agente coeptum, realiter differt a motu actuali. Primo enim, fieri potest ut nisus movendi in agente motum is actualem in passio, quem intenderat, non producat quo cam gente. su ab eodem, ut res actu exsistens 1 re potentiali seu non exsistente, hoc est, realiter, differt. Secundo, Si eveniat motum actualem in passo produci, nisus movendi in agente, quo producitur, ab eo quoque realiter differt. Nisus enim est in agente, & motus actualis est in passu et motus autem agentis . motu passi actu dividitur. Si verb, tertio, supponas nisium movendi non esse actualem motum in agente, sed tantum esse causationem motus actualis in passio , . fortiore ille ab hoc realiter discrepat, vid. ut nisus movendi includens negationem motus in se ab actuali motu alterius. Adeoque in toto hoc genere comparationis nisus movendi in agente ab actuali motu passi realiter distinguitur. ao. Secundo, Actionis acceptio fecunda Capite praece, dente notata totam actionem qua producitur terminus, tam si differrentium movendi in agente coeptum, quam eum in passum influxum, simul & uno conceptu involvit. Hoc sensu, si actio cum motu actuali passii componatur,manifeste ab eodem realiter disterminatur 1 scilicet, ut totum ab una sui parte. Motus
enim actualis passi est tantum pars totius actionis qui terminus in passo producitur, & nisus agentis est altera pars ejusdem, ut suprὲ fusilis probavimus. ai.'Tertio, Actio in tertia significatione vocis, quatenus Acthnem sumitur pro nisu movendi praevalente in passo haerente, spraeciso termino quo in agente,) non differt a motu actuali T 'passi. Atque hoc sensu planissimh assentior Suario, motum
esse actionis, & motum actualem in passo excitam tum, sive ut actio sive ut passo consideratur, non realiter aut Nn a ed
327쪽
ex parte rei, sed sola ratione discriminari. Etenim taemotus hic denominatur actio, sive passio, nihil passu additur aut demitur nisii relatio transcendentalis, hinc ad passum, illinc ad agens: quae duae relationes substantiam rei (quar, ut dixi, consistit in motu actuali) sola ratione distinguunt. Dices, me stupri substantiam actionis in nisu movendi posuisse, & ibidem motum actualem rejecisse. Fateor, & recte
Contingit enim aliquando, agentem non inferre motum a stualem quo casu alia quaerenda erat substantia actionis, quam declaravimus esse nisum movendi. Si quando autem eveniat, agens in passum non tantum nisum movendi, sed & motum actualem inferat, me non negare, quin assirmare, substantiam actionis in hoc aeotu ad uali confiistere : tantum, ut hanc substantiam complearhus, addimus, hunc motum actualem secum
in passum ideam tam suam quam termini inducendi un imprimere. Atque haec de convenientiis & differentiis harum
Thrminus 2 a. Taiidem resipiciamus ad earumiterminos, ut an, &liberatur quomodo,illae ab his distinguantur perquiramus. Sed ipso limi- h hi' ne i ii tminus ditisnguenda est. Sumitur itaque, I. pro' termino vel vocis, vel rei: de quibus Logici consulantur , ut& de terminis Syllogismi. a. Pro tempore designato quo certae actiones momenti peragendae sunt: ut texmini juridici, quibus de causis decernitur ; ut & termini Academici, quirbus lectiones & disputationes publicae resumuntur. 3. Pro limite quovis, ut pm finibus agri: vel pro pun Eo quo termitinatur linea, scit. pro principio, fine & termino , partibus
continuis ejusdem rei communi. . Pro termino fluidi. Flu idum enim de. se quodammodo interminatum est, oc termina tur vase, aut alio solido, quo continetur, aut quod continet. S. Pro sine motus unius naturae,i quem motus alterius
naturae immediate excipit, ita ut sint simul tempore, & solum
ordine naturae sint successivi : ut motus generationis. mo mentaneus, qui videtur componi ex dqabus instantiis naturae simul tempore coincidentibus; nempe ex fine seu ter
mino motus praeternaturalis seu praeparatorii, P principio motus naturalis seu eductorii sermae: de quo videatur Camput II .n. 2. 6. Pro complemento naturae interminatae & iu
completae: sic forma terminat materiam , & similiter quan
328쪽
cap. XX. O terminorum is resim titium app
iitas interminata materiae quaerit terminum, nempe quantitatem terminatam, qua compleatur. T. Pro complementomodali, quo sensu subsistentia modalis est terminus naturae substantialis. 8. Pro prima parte rei , & sic actuatio facultatis motivae dicitur terminus a quo totius actionis, ut supra explicuimus: quanquam hic terminus reducatur quoque ad septimam signi Mationem, nimirum, in quantum, ut modus, complet facultatem, sed non ut prima pars actionis. p. Pro effectu actionis aut motus actualis: dc hoc sensu hic conii-
a 3. Dividitur in terminum pure fientem, factum, & par- EJus tim fientem, partim factum. Taerminus pure fiens est sola de- η' bilitas quaedam renitentia passi, que cessante actione per se de et ille: Estque terminus actionis impotentis. Agens perpetini conatur movere passum : sed si illud sit hoc debilius, nequit
actualem motum concitare, attamen saltem suum nisum mobvendi infert. diod vero passum aliquando fortius sit agente, eique reluctetur, motus actualis non semper producitur.
Interim actio non penitus frustratur, sed saltem producit aliqualem debilitatem resistentiae passe, Quod demonstrari potest. Si enim libram unam granorum hordei equi dorso imposueris, hujus vires tantillo ponderi non cedunt sed si millies idem pondus multiplicaveris, ej s vires ferendo non fuerint. Unde constat singultim libram aliquid ad earum resistentiam frangendam contribuisse. Quanquam enim actio freque ter non assequitur terminum quem quaerit , semper tamen aliquem invenit: viae. debilitat re Reaiiam DF. Si igitur hoc solum fit quod volunt, qui dicunt actionem esse eum vietoria, recte se res habet sin aliud velint, nempe actionem resistentiae passi eo usque praevalere, ut in eo motum actualem semper
concitet, falsissimum est, sit infra patebit. Quod vero haec debilitatio passi silentitas in fieri, sola cessante actione, scilicet soli privatione causiae, defungitur, nec exspectanda est actio
a . Terminus factus est status seu habitus uotius in passum ab suid ter' agente pravatente mediante motu illatus, utque sola privatione eam se non deletur , sed novo motu, eoque praedirecto sitiei directh contrario, ut passum ad priJinumstatum redueatur, opus habet. utSaxitas est terminus rarefactionis, quae non reducitur absqu*N n 3 contrario.
329쪽
contrario motu, viZ. eo condensationis. Sic motus localis producit novam locationem solo contrario motu reducibilem. Sed terminus motus circularis absque motu contrario videtur restitui : sed est motus partium, non totius, nisi secundum partes: partes autem, quae ab oriente ferebantur, exacto semicirculo, orientem versus redeunt: qui motus sunt contrarii, quanquam indirect e. Advertendum est, causationem termini facti esse actionis praevalentis , termini vero pure fientis, esse impotentis seu debilis respectu resisten tiae passi. sui para 23. Terminus partim factus, partim fiens, est habitus iniim ens, completus & adhuc in motu: ut magnitudo in continua augmentatione aut diminutione. quidem magnitudo jam aD secuta est habitus seu terminus factus: sed de futuro assequenda, est adhuc in fieri. Similiter situs lapidis projecti, durante motu, est respectu spatii jam emensi terminus factus , sed
adhuc fiens respectu futuri seu continuati. Locatio enim in omni morula temporis innovatur. Hic terminus est duplex : vel de natura sua permanens, nisi quod a causa actuali continue agatur , ut in exemplo dato de situ lapidis in motu :vel est qualitas seu forma fiens, cujus ipsa entitas consistit in motu , ut calor est terminus calefactionis, & simul est qualitas facta respectu praecedentis calefactionis, sed adhue in fieri, non tantum respectu futurae, verum etiam respectu propriae entitatis, quae consistit in motu. Quaeres, si caloris emittas posita sit in motu, quo sensu vocetur qualitas seu forma absoluta. Respondeo, eundem motum sub diversiis considerationibus, seu sub diversis inadaequatis conceptibus, ratione tantum distinctis,uocari posse vel motum, vel qualitatem sive formam absolutam. Nam calor quatenus est luctatio quaedam expansiva in suo subjecto concitata rectraicitur motus ; sin consideretur ut affectio inhaerens in subjecto, idemque ad alias operationes disponens,est proprie qualitas.Qualitas enim
absoluta nihil aliud est nisi ebelliuila quadam suum subjectumiel ad agendum, patiendum, ecandum, movendum, vel quiescen
dum, disponens. Siquidem si scias ad quas operationes di mores res est disposita, una scis qualitates ejusdem. Etenim cum quaeramus qualis hic vel ille sit, scire expetimus hominis indolem, hoc est, ad quas actiones seu operationes sit proclivis. Atque
330쪽
Cap. XX. s terminorum iu respondentium. aTy
Atque haec de variis acceptionibus vocis termini: redeundum jam ad distinetionem actionis a suo termino. us. Clarissimus Suarius ( eo loci ubi disserit de differentia Ictib his
inter actionem dc suum terminum3 non distinguit terminum disserre ahentem a termino facto , quam tamen distinctionem hic prosequi tenemur, ut mox patebit: tantii in in genere asserit &probat, tam as,ionem immanentem quim transeuntem ii suo termino differre, Disp. 8. f. a. n'. Ia, 13, I . Verum quod nos hic non tam de aestionibus immanentibus quam de trans euntibus agamus, lectorem ad loca citata relegamuscian-thm argumentum quod n*. 16. adducit quod tam actionibus immanentibus quam transeuntibus commune iit, quodque vim demonstrationis prae se ferat, hic reticere non licet. See d b, sinquit est ratio a priore, quia actio ut actio, pisttiera aepropria, nihil aliud et quam productio aut effectio aut causalitas Uscientis ea e : sed impossibile est tiel mente eoneipere de iram productionem, quin per eam aliquid fit productum, Pel ea alitatem actualem sne re aliqua eausata: ergo impossibile est etiam
intelligere actionem fine termino. a . Jam vero ut applicemus hoc argumentum ad terminos I. Itermi pure fientes, hinc elucescit eos ex parte rei 1 sua, causatione
esse distinctos. Nam debilitas qualiscunque resistentiae passi, quanquam videatur sola ratione a causatione debilitante distingui, nimirum quod cessante hac illa sponte cesset , reipsa
tamen ex hoc argumento innotescit, esse verum effectum a sua causatione, saltem ex parte rei, distinctum. Daretur enim alioquin vera atque realis productio in rerum natura
absque re producta respondente, quod repugnat. Hoc porro confirmatur, quod licet debilitas resistentiae passi a sua causatione naturaliter separari nequeat, Divina tamen potentia illa in passo manere potest, hia sublata , & consequenter, faltem ex natura rei, ab eadem distinguitur. At vero si actio impotens suum producat terminum a se distinctum, multo magis Haec enim essicacius operatur, & in tenestum ab agente terminum actu assequitur , illa hoc respectu
et 8. Et sit igitur actio impotens tantum ex parte rei 1 suo u.It rmitatermino distinguatur ; nihil tamen prohibet quin actio prae- mfacto.