장음표시 사용
411쪽
Ginque classes motuum Cap. XXv.
retentur. Neque magnopere soliciti fuimus de accurata eo
tum distributione,cum infra sigillatim tractandi sint, oc quie quid extra propriam sedem hic forte reponi contigerit, ibi
corrigendum & in ordinem meliorem reducendum sit. vix enim mihi, nondum ad amussim rerum naturis perspectis, eas posse accurato ordine digeri verisimile visum est. Similitet singularum classium communitates,quas in se complectuntur,
ut & differentiae ab invicem, quibus distinguuntur, facilius &elarios,sigillatim omnibus prius exploratis,innotuerint. Interea loci his qualibuscunque,& ut sunt, si lubeat,seuere mecum. Prima Classis continet Formas & motus quae circa dimensiones & potituram materiae exercentur, & schematismum proprie dictum constituunt.
i. Densitas, & raritas , quas conservat in statu quo sunt motus libertatis, quasque mutat motus condensationis & r1refactionis. a. Crassities, & subtilitas, quas producunt motus incrassandi & subtiliandi: earum effectus sunt motus penetrandi seu permeandi, & motus obstruendi seu impermeabilitatis. 3. uniformitas positurae, difformitas, uniformis difformitas: quarum species sunt, i. porositas & imporositas , a. opaeitasti diaphaneitas , 3. positura striata, . laminata , s. nodosia; d. libera & sibi similis , r. fissilis; 8. sculptilis ; p. scissilis, io. ductilis; D. ramosa simplex sine organidatione,s nam organiZatio proprie dicta plantis & animalibus appropriatur. q. Asperitas, & laevitas. Motus qui circa focmas hujus ecpraecedentis numeri versentur sunt motus figurationis simplicis, nempe figurationis vel uniformis, vel difformis, vel uniformiter difformis, vel ramificatae. Seeunda Classis continet Formas & motus quae ad unionem particularum corporaM spectant, & tonum partium conficiunt. Sunt autem, 1. Continuitas,Adc divisibilitas, earumque modi. a. Tenacitas, seu firma cohaerentia partium inter se, fibro
sitas, robur , friabilitas, fragilitas, teneritum marcida 3. Lentor
412쪽
Cap. XXV. ad inanimata spectantium.
s. Lentor seu visciditas, cujus forma opposita caret nomine ; vocari ergo potest seu friabilitas fluidorum aut liquidorum.' .. Tensibilitas, & intensibilitas seu rigiditas ista quae ten
Flexibilitas, & inflexibilitas. Huc referri quoque posse sunt positura scissilis, fissilis, sculptilis, ductilis , quanquam ob
particularum teXturam, quam quoque involvunt, spectent etiam ad Classem priorem . .
d. i. MotuS continuationi S,seu motus cohaerentiae , a. motus divisionis, motus eXhorrescentiae solutionis continuitatis ;3. motUS marcisis, corruptelae, putredinis, incinerationis, calcinationis, . motus rupturae, fracturae, contusionis, vulnera,
tionis, incisionis,secationis, puncturae, pulveriZationis. Tertia Classis continet Formas & motus quae ad quietem & inquietudinem particularum inter se spectant, & dant corpori qualemcunque consistentiae modulationem. Sunt autem,
1. Constitutio terminata, vel interminata seu fluida. Ad formam terminatam, motus quo particulae in fruitione societatis suae cum aliis particulis quibus junguntur acquiescunt, refertur: e cyntra, ad formam fluidam pertinet motus disefluens, quo particulae, nisi coerceantur, quaquavershm ab invicem recedere nituntur, motu gravitatis eum cohaerentiae superante.
a. Mollities, & durities , quibus respondent motus int nerationis, & indurationis. 3. Coagulatio seu concretio, & fusio , quae vel cum, vel sine mixtura aut separatione, sive novarum, sive prius junctarum partium, fiat. Hoc posteriore modo metalla,pinguedines, oleum, cera, gummi nonnulla, mel, &c. tum fundi, tum coagulari, possunt. Priore modo sales, saccharum, tartarum, succus lapideus,&c. in copia liquoris liquescunt, in penuria concrescunt. in & ex his nonnulla in aere humido in dili-quium abeunt, in sicco indurantur. Motus concretionis varius est, granulatio, grumescentia, crystalliZatio, coalitus aculeatus, cubicus, rupi sermis, formi cremoris, faeculae, magisterii, praecipitati. Hi motus hoc habent commune, quod secretio Aa a nem
413쪽
Giuque classes motuum Cap. XXv.
nem quandam includunt: iis omnibus opponuntur liquatio aeremistio. . Congelatio, & regelatio , quibus vel tota materia con erescit, vel tota dissolvitur sitne secretione: quo nomine dis erepat a priore.
s. Fixatio, medius fluor, & volatilitas , quae spectant admodum unionis elementorum in mi Ato. Huc referimus motum cruditatis, maturationis, & coctionis. maria classis continet Formas & motus quae eX proportione quadam aut improportione corpora ad stilum suum determinant, aut ad eundem innovandum excitant. Sunt autem, i. Situs ipse, qui quatenus commodus aut incommodus, ob viciniam corporum juvantium aut laedentium, quodammodo reducitur ad formam, & motum eXcitat.
q. Similitudo, dissimilitudo , consensus, dissensus; sympathia, antipathia , familiaritas, cognatio, disparitas. Motus hue spectantes sunt, i. assimilatio, a qua similitudo ipsa profluit, a. latio, seu motus localis , 3. gravitas & levitas, seu motus congregationis majoris s. motus magnetaeus seu eieci ricus, qui est motus congregationis minoris , cui referre possumus motum attractionis similaris 3c fugae, item motum amicitiae & hostilitatis, s . motus conformitatis , 6. motus facilis admissionis, aut rejectionis corporis alterius. Uuinta Classis continet
Formas 3c motus quae magis immediate circa ipsam naturae vitam eXercentur , nimirum circa tres primas facultateS, eas, vel excitando, vel sedando, & ad vitae activitatem aeut torporem denotandum spe stant. Sunt autem,
I. Motus quilibet vividus , cessatio ejusdem. a. Calor , frigus.3. Ignitio; extinctio ignis. . Calor vitalis , extin gio ejusdem. . Fermentum, fermentatio dc putredo , sedatio eorun
. Subtilitas, subtiliatio 3 crassities,& in crassatio.
414쪽
Cap. XXV. ad inanimata spectantius.
s. Spirituositas, salsedo, oleositas, terrestreitas, aquositas. s. Siccitas , humiditas. io. Lumen, tenebrae , seu nox, & dies , colores, opacitas, diaphaneitas. 11. Torpor, seu qualitas narcotica, somnus, vigiliae.1 a. Fixatio, medius fluor, volatilitas: quanquam haec diverso respectu spectent quoque ad Classem tertiam. Quaelibet Classis ad aliqualem unitatem reducitur. Prima enim fundatur in aetuali extensione materiae, ejusve saltem modo extensionis,seu in politura partium inter se : Secunda,ineontinuitate & divisibilitate materiae,necnon in formis ae motibus ad eas spectantibus : Tertia, in quiete & inquietudine particularum, & in formis & motibus inde oriundis: Quarta, in mutua proportione aut disproportione qui stibi invicem co pora vel opitulantur, vel noAia sunt: Quinta, in aetivitate& torpore corporum, & in iis quae ad alterutrum vel excitandum, vel sedandum, conferunt. Proximo Capite solas formas densitatis & raritatis, motumque conservativum earundem, nempe motum libertatis, tractare animus est. Reservatis ad Caput peculiare subsequens motibus condensitionis& rarefactionis, squibus mutantur,) quod plurimis dissicubtatibus involvantur. Deinceps vero de caeteris formis & motibus ordine proposito acturus sum. Hoc solum praemoneo, in
hac Dissertatione accuratam sive formarum sive motuum trutinationem exspectandam non esse. Si quidem obiter tantum hic tractantur, ec non tam ut sunt in se, qu im ut sunt in ordine ad probationem vitae naturalis subjectorum suorum. Nihilominus in locis ubi peculiaris quaedam occurrerit dissicultas diutius insistendum puto , interim aliis locis leviter decursorie dimissis. Aa a a CAR
415쪽
De densate S raritate, Oe. Cap. XXus. CAp. XXVI.
De De aleoliaritate, motuque Libertath quo conseroavtur. Sch matu diXi, versatur circa actualem extenso simis qui . I nem seu dimensiones atque posituram partium materiae,& schematismum proprie dictum constituit. Quanquam enim frequens mentio fit a Subtilissimo Vicecomite S i Alba iii late . tis schematismi,non tamen existimo eum intendisse dari schematismum ita latentem, ut, instar occultae qualitatis, sit plane incognoscibilis: sed id eum agere, ut ingenia nostra ad accuratiorem schematismorum perlustrationem excitet , siquidem circa eos multa adhuc latent, & minus certo explorata sunt. Primum par formarum oppositarum hujus Classis est Densius de Raritas.
h Ah i. a. ViXdum inter Philosophos de hisce formis, quid protas sitim- prie significent, convenit. Aliqui exponunt densitatem per Frsigi, imporositatem, & raritatem per porositatem. Neque quidem hi inter e fatis consentiunt. Alii enim admittunt Va- evum, dc quo densius corpus aliquod sit, eo minus vacui, quo rarius, eb plus admiseent. Alii contra, negantes vacuum, ejus loco substituunt corpus subtile. Aiunt enim, corpus, quo densius est; eh miniis porosunae esse, de consequenter minus corporis subtilis in se continere , quo rarius,eo magis porosum esse, dc plus corporis subtilis in se complecti. cuum 3, Prior sententia magnis dissicultatibus urgetur. Primo, 8 ii dissicillimum est: humano intellectui quid sit vacuum conci 're. Vulgo definiunt, & re ste, sparium in quo non est carpus , , vel, esse corpus mathematicum sine physico . Veruntamen
hoc ipsum in physicis realitatibus vix concipi potest. In abstractis quidem conceptionibus, trina dimensio sine corpore conceptu sicillima est : sed tunc conceptus iste extra intellectum nihil est. Verum hic trinam dimensionem non soluma isqvii abstractam, verum etiam Aealiter in natura exsilientem, im actu ingredientem rationem formae raritatis, pons thri uius, Helmontius itaque existimat,spatium in quo non est cx x
416쪽
cap. XXVI: De densitate raritate,
rus, esse ens reale sui generis vere in natura exsistens, idemque nonuine Magnalis dignatur: quod nec substantiam esse, nec accidens, sed esse ens tertii generis, contendit. Videant illi qui vacuum in natura vere exsistens, dc ut partem formae raritatis admittunt, ne ad hoc asylum confugere coganitur. ' Nam vacuum, seu spatium in quo non est corpus, non est substantia. Si enim esset substantia, (cum trina dimensio ei simul concedatur) esset corpus, sic non esset vacuum :sin foret accidens, ut ex longitudine, latitudine Sc profundi tale (quas continet videtur esse, sine subjecto exsisteret, quod repugnat. Vel ergo dicendum est, vacuum esse en stertii generis, vel nihil esse. Si hoc dicatur, habemus intentum, vacuum non dari, non esse, non exsistere. Sin illud, in Hel montii errorem in carrimus , quem . tamen sustinere nemo potest. Cum enim hoc magnale, seu vacuum fpatium,
seorsim ab omni subjecto exsistat, fuerit ens per se suo marte stans, Sc consequenter fuerit substantia ,seu ens per se subsiste hs:
cumque ex concessis sit dimensum, fuerit quoque corpus,&, ut dixi, non vacuum. Existimo itaque vacuum ut realiter in natura exsistens vix ab intellaeta nostro capi posse. . Altera dissicultas quae hanc sententiam urget, in Rrihil, aere, verbi gratia, ad unam particulam corpori S, contineri vacuum minimum bis mille partes vacui: quod cum phaenomenis in aere observatis consistere nequit. Probatur antecedens. Aurum expandi potest ad raritatem aeris, ut ex auro fulminante cernere est , & consequenter, aer reduci potest ad densitatem auri,aut saltem corpus aequalis raritatis cum aere sic potest reduci. Ita hac reductione, corpus ad auri densitatem reductum ivltra bis millies sphaeram quam prius habuerat an gystiorem
occupat. Atque hoc e X variis e Xperimentis rarefactioniis eccondensationis,si opus foret,facillime evinci potest. Quare aer ex hac sententia bis millies plus habet vacui qu in aurum, &consequenter ad unam partem corporis adfert bis mille partes vacui: quod erat probandum. Infero, hoc non consistere cum phaenomenis aeris. Omnia phaenomena huc facientia recensere immensi operis esset , pauculis erimus contenti.
Dico, ad hanc normam aeris corpus nec concipi posse ut codipus continuum, nec ut aggregatum ex innumeris corpusculis in vacuo natantibus. Nequit concipi ut corpus continuum,
417쪽
De de ale raritate, se. Cap. XXVI.
ob vastam vacuitatis interpositionem, cum, ut dixi, bis mill partes vacui ad unam corporis complectatur. Vel enim ducendum est, vacuum contineri in cellulis, quemadmodum mel continetur in favis,aut aer in foraminibus aut poris spongiae ; vel ad instar retis, filis solummodo sibi mutuo conti riuatis, connecti. Quovis ex his modo aer consistere nequit cum suis phaenomenis. Primo, si per modum favi aut spon giae concipiatur, non debet ultra vicies aut tricies plus vacuiquam ipse est continere. Nam favus in ceram solidam eli quatus prope vicesimam partem extensionis favi implet , &iimiliter spongia vix comprimitur intra vicesimam partem suae ultimae expansionis. At vicesima pars spatii quid habet proportionis ad bis millesimam differentiam repraesentandam
Quare necesse est ad alias comparationes confugiamus. Consideremus itaque, secundo, aerem quasit ingentem massam tenuissimarum bullularum, non aere, sed vacuo repletarum.
Verum, cum vacuum nihil farcire aut distendere aptum sit, quis bullas vacuo distentas audire aut concipere potest 3 Deinde,quid fiet de aliis aeris phaenomenis 3 Haec massa bullosa nec radios lucis transmittere potest, nec motum corporum liberum, quemadmodum solet aer, in se perferre. Nequit, inquam, radios lucis transmittere, ob difformitatem substam tiae,& multiplicem indE secuturam refractionem : cujus instantiam habemus in massa spumae quae umbram projicit. Neque quidem motum corporum quaquaversus admittit. Bullae enim virga divisae disrumpuntur , aer autem,si centies millies virga aut gladio percusseris aut diviseris,suum non mutat schematismum. Non ergo constat ex bullis vacuo repletis. Eo adducimur, ut si velimus aeris continuitatem cum tanta vacustate defendere, necessum sit posituram partium reti formem ei concedamus: ita tamen, ut hoc rete non supponatur solum secundum planitiem formari, sed retiformiter quoquoversum contexi ; necnon ut ejus substantia ex filis perexiguis consistat, ut nimirum bis millies plus vacui, quam substantiae
in filamenta insumptae, in suis interstitiis includat. Quin aerequiritur ut fila haec aeris habeant in se aliquid vigoris seu
rigiditatis & virtutis elasticae. Certissimum enim est, aerem,
si comprimatur ultra sphaeram dimensi sui, reniti & quasi res lire. Cum ergo haec renitentia vacuo attribui nequeat, hisc*flamentis
418쪽
Cap. XXVI. De de ate O raritate, Set
hlimentis exilibus, s si ea aeri dederimus) tanquam cruribus ejus, quibus suam dimensionem sibi vindicat, adscribenda est. Si enim aer ex filis istiusmodi rigidis consisteret, non tam
facile, nec sine sensu moventis, motum quoquovershm se dividentem admitteret : aut si hoc quoque fingatur, saltem fila seu crura, saepius divisa, non necessariὴ, cum aer denuo coalesceret, in se mutuo inciderent, nec dimensiones aeris defenderent. Demum, conssiderandum est, an aer consistat ex innumeris particulis in vacuo natantibus, eo nimirum modo quo
pulveres solent in aere vel solis radiis volitare. Verum hoc defendi nequit. 1. Quia aer est corpus pellucidum, quod non quadrat corpori in innumeras particulas diviso. Dissormis enim positurae si multiplex sit) dat multiplicem refractionem radiorum lucis, ut ex fumo bc nubeculis, quae umbram spargunt,liquet. Hoc argumentum redarguunt quoque priores texturae aeris & vacui expositiones. a. Quia si aer consisteret ex particulis corporeis sin vacuo fluitantibus, data unquam quiete, particulae sponte subsiderent, quemadmodum pulvis prius commotus solet: at aer in vitris inclusus, ubi minime agitatur, non subsidit, nec deserit suum vacuum. Sciendum est, vacuo nil levius esse posse. Nihil ergo pulvisculum aereum in vacuo natantem, sublata continui agitatione ejussdem, a subsidentia retinere potest. 3. Quia nulla ratio reddi potest cur particulae aeris in vacuo ascenderent, aut elatae insuperiore parte vacui, eX aequo cum inferiore, haerere persisterent, cum vacuo multo densiores & graviores sint: Meque quidem ad pulsionem sursum confugere licet, cum vacuum circumfluens nihil pellere aut elevare valeat. Oare aer non constat ex particulis seu atomis in vacuo natantibus. s. Tertia dissicultas vacui admissionem impugnans, mo- Defugai tu quem vulgo vocant ad fugam vacui, vel adpraesertiationem nexus rerum, sumitur. Si enim admittatur hic motus, sequitur vacuum naturae odiosum esse, de quodvis corpus potius eligere cujusvis alterius ( utcunque sibi hostilis ) contactum,.quam vacuo eX ulla parte sui exponi. Ratio forsitan esse potest, quod multo plus complacentiae atque utilitatis ex aliorum corporum, quim eX nou-entis seu vacui, contactu per cipiat. Omne enim ens bonum est, & suo modo utile et vacuum
fretra est, &-inutile. Quare natura unius corporis ab ea cujusvis
419쪽
De de ale-raritate, e. Cap. XXVI.
cujusvis alterius multo minus quam 1 vacuo recedit. Con cedimus dari corpora inter se pugnantia , sed summum quod ex mutuo suo conflictu alterutrum pati potest, est, unius eorum alteratio axit mutatio : & interim ambobus se tueri quantum possunt, omnesque vires suas exserere, permittitur. Veiarum in occursa vacui, alterutrum ex privatione subjedii in quod agat eluditur &flustratur. Quod enim vacuo circum. funditur, nihil habet in quod agat: cumque omnia sint propter operationes suas, vacuo circumsepta in statum despicabilem & maxime fugiendum deducuntur , stratum quippe frustrationis, inutilitatis, & privationis exercitii omnium suarum virium ad extra. Nolunt itaque corpora ab omni consortib suorum similium divelli: quin potius,contra privatam suam gravitatis ac levitatis legem, modo sursum,modo deorsum, ut conservent universalem hunc inter se nexum, sponte feruntur. Non me latet dari nonnulla eximia ingenia quibus hic motus flexus eo rum minuS arridet. Velum experimentis quibus probatur, an ex omni parte satisfaciant, dubito. In antliis, in suctione per fistulas, in applicatione cucurbitularum, in respiratione, recurrunt ad pressuram atmosphaerae. Ego ex omni parte pressuram istam haud nego , verum ea omnibus experimentorum circumstantiis vix mihi sufficere
6. In antliis enim, qui manubrium tractat, magnum aquaressi uentis pondus se sua vi elevare percipit : nec satis est dixisse, eum tantum incumbentem aerem aut sphaeram vaporosam summovere. Si quidem tubo antliae vacuo, shoc est, solo aere repleto,) nullo negotio manubrium deprimitur, & incumbens aer attollitur: tubo autem aqua pleno, antlans tam eam infra qui in supra antliae sillulam non sine labore a se sustolli sentit. Etenim siquando eveniat s quod ex accidente nonnunquam fit) totam aquam e tuebo in puteum seu fontem excidere seu relabi , magno postea molimine, ac crebra celerique motitatione manubrii, injecta prius superne sufficiente. aqua,aer sensim exant latur,& consequenter aqua e fundo
in tubum paulatim ascendit : verum quo altius in eodem assurgit, eo majore labore manubrium deprimitur , ita ut antlans facile dignoscat se suo nisu & labore aquam attollere, Jam vero, si antlans magna ex parte aquam elevet, quis locutatmosphaerae
420쪽
Cap. XXVI. De de are S raritate, e.
utinosiphaerae relinquitur, totam sui pressuri sursum compellendi Non dantur dua totalis ea e ejusdem essectus. Si ergo
antlans vel totam, vel saltem magnam aquae partem, suo molimine levet, quo iure idem opus totum pressurae atmosphaerae adseribitur 3 Verlim si partem operis quantulamcunque antlanti concesseris,chm nullo alio vinculo,nisi nexu corporum, aqua infra situlam hanc sursum motam insequatur , necesse est un. agnoscas, dari in rerum natura motum nexus, seu motum ad fugam vacui.
. Similiter qui per fistulam aquam haurit, si velit ingenuhfateri, sentiet suo suetu se multum ponderis aquae sustinere: imo quo longior aut major est fistula, eo fortiore suctu ad
hanc actionem opus esse et necnon liquorem modo rapidius, modo tardius, pro arbitrio sugentis, in os attrahi, neque eodem imp*tu constanter ascendere. verum atmosphaera liquorem non modo velocius, modo segnius, sed ex aequo, sursum protrudit. Si igitur tota motus liquoris sursum modulatio 1 fortiore aut debiliore sugentis actione pendeat, motus ipse a pressura atm phaerae non totus provenit: imo quidni putemus, ab eadem causa qui motus liquoris regitur, ab eadem quoque causetur. Quod vero datur vera suetio, ad quam presssura i sphaerae vaporosae nihil planE contribuit, una instantia monstrari potest: scilicet, si clauso ore, & compressis naribus, linguae apex sursum & intus reflexus palato applicetur, idemque sugat. Percipiemus enim linguam quasi palato adhaerescere, idque secum trahere, neque sine sensu suctionis Maliquali sonitu ab eodem divelli. Haec autem suctio ad solam
fugam vacui, aut amorem nexas rerum, consequi videtur. Compressio enim atmosphaerae ad eam nihil plane confert. Etenim tota intus, quo virtus ejus pertingere nequit, peragitur. Siquidem aer undique ab ore secluditur, 3c sola lingua sua volubilitate totam operationem perficit. Datur ergo vera I suetio. Addidero hic aliam instantiam , sed a me,ob defectum idoneae trutinae, nondum probatam, proposuero. Sedeat aliquis in exquisita bilance in manu tenens oblongam fistulam. Bilanx, ponderibus in lancem adversam injectis, exacte ad aequilibrium reducatur. Dein sessor h poculo vini aut alterius liquoris quantum impleat fistulam, & non amplius,
sugat. Si jam devergat lanx in qua sedet, de altera pond*B b b rosior