장음표시 사용
41쪽
DE ELECTI NE, ET ORATORIA A si dicat, tamen illa quae dicantur, similia scriptorum esseri videantur: atque etiam siquando in dicendo scriptum a se tulerit aliqui quum ab eo discesserit, reliqua similis or is tio consequetur.Haec ille. Si stylus est dicendi magister, si caetera exercitationum genera facile vincit, si locos per agrat omnes, dc ex illis sententias optimas excipit, si verba maxime illustria deligit, dc ita collocat dc conformat, ut oratorium numerum efficiant, si consequitur admiratio nes, de dat impetum dicenti: sine dubitatione semper in manibus est habendus,ac omni cura,studio, diligentia exercendus. Nunquam probaui retarissum pigrumque auditorum genus, quod multos annos in schola sedens pro sessores subaudit, nihil unquam neque relegit, neque reponit. Aures habent quidem pisri, nec eas satis attentas. ore manu pin quibus duobus summus est literarum seu ctus,haud utuntur.Linguae Romanae studet ut loqui posisint. quando emendate loquenturi Scribere latine volunt epistolas,epigrammata,literas,orationes, libellos: quando scribendi facultatem adipisceturi Quis optimus miles a
ma non tractauit Z Quis idoneus gubernator non tenuit clauum 3 quis architectus amuissim dc regulam non appo- .suit3 Quis arator industrius non coluit agrum Z Quid audisse prodest,si quum docti loquuntur,tacendum tibi sitis neque tuas cogitationes mandare literis,nes cottidianet linguae committere audeas3 siq; de tuis studiis non existi mationis de gloriae fructum, sea ignominiam dedecusque percipias r Turpe quidem est atque dedecorosum in stu'dio literarum te longum tempus absumpsisse,sine stequeti vitio loqui scribereve non posse. Stylus vires ingenii. - experitur,
42쪽
c OLLOCATIONE VERB. LIB. I. rs experitur,vagos animi motus continet,mentis aciem e acuit, eorum quae legeris, quae audieris,memoriam excitat, iudicium sorinat, illustrat obscura praecepta, linguam expedit de manum,estq; studiorum cui os, cogitationum interpres,mandatorum nuncius, monumentum scientiarum,dulcis in octo negotioque comes & monitori Scribendum igitur quamplurimum: nec fugiendus est labor, qui sicut magnis in rebus est multus,ita quum vincit,non paruam consequitur laudem Rudimenta componendi. Cap. S. Rincipio ne ponderi succumbat debilis &infirmus,perpauca scribantur. Quemadmodum paulatim robur corporis, ita vires animi crescunt. Et ut molle corpus iniquo pondere grauatum, ad iustam magnitudinem peruenire non potest: sic animus immaturo onere pressus, ad altas cogi tationes vix unquam postea erigitur. Libertatem suapte natura cupit,& aegre vim ac imperium patitur duo m gis amanda sunt puero studia literarum , & vltro magna voluntate capessenda, ne a doctoribus aut flagris aut minis urgeatur. Proponantur ergo materiae frequentes potius quam immodicae. Artes enim haud aliter in animum instillantur,quam liquores in angustiora vasa:& ut labor distributus in partes,agetem minus fatigat: sic etiam duae tresve breuissimae scriptiones minus animu lassant, quam si congerantur in unum laborem. Quod autem praeser bitur, aptum consentaneumq; iit: eius membra cohaereant
43쪽
DE ELECTI NE, ET ORATORIA inter se.& recto quasi filo ductus omnis sententiarum dirigatur. Contortum illud rerum genus & confusum:non difficultatem modo parit imitanti,sed etiam turbat illum sensum communem,& natiuum iudicium, sine quo vana est haec omnis de scribendo ptaeceptio. Etenim recta facilius quam praua sequitur artium rudis &ignarus. Minus aberrat a naturae prudentla, minusque fatigatur hac via tum recta,tum compendiosi,quam si per ambages,&salebrosos regionu anfractus circunducatur. Adde quo ad dirigendam mentis aciem,& informandum iudicium, incurua loquendi regula inutilis est. Detorquet in prauu quod procerum & habile natura procreauit. Naturam vero ut ducem optima sequi debemus. Quia caussae antecedunt, sequuntur effectus, & negociis gerendis suum tempus est ordine constitutum,seruemus hanc in dicendo collocationem , nisi ratio sortior alio nos impulerit Video quosdam sententias quas pueris aut latinis verbis efferendas,aut copiosius tractandas suggerunt, sic immiscere & interturbare, ut ne ipsi quidem quid sibi velint omnino satis intelligant. Deest illis aut ingenium,aut di
ligentia,aut artis cognitio,aut duo ex illis, aut certe uniuersa. Hinc indigesta rerum sylua rudibus animis tractanda subiicitur, quam ego quidem ineptam & perniciosam
esse existimo. Nolo sensus & continuationes verborum longiores,quas & in narratione,& ubicunque faciles esse
volumus,eo vitamus,quod vocum multitudo,& numerosa partium congeries nonnullam parit obscuritatem. Quanto paucioribus verbis sensum unum coplectimur, tanto celerius illud animo concipimus. Itaque contra cla& minuta
44쪽
i coLLOCATIONE VERB. LIB. L im& minuta primum,deinde circu ducta laudabo. Contra cta de minuta dicimus ea quae a similitudine partium co)poris membra nominantur: circunducta autem,periodo
eomprehesa. Non erit arduum atque difficile, quunt sue rit usu firmata scribedi ratio,quae dissipataiunt atque diauulsa, colligere, de uno longiore ambitu cocludere. u ollius & pronius hoc erit inchoanti, Voluptas debilitat vires, inimica est virtutibus,rationem mentis eludit, totum demum corrumpit hominem. hoc igitur mostrumsug re debemus. Membra quinque sunt hic p rua ac minuta, qualia rudiores haud magno negocio formare positit. Paria fingant initio,&ante simulacri particulas, quam to tum opus constare discant. Longius atque volubilius ex currit periodus,quam vel incisa,vel membra. Ante igitur breui curriculo firment articulos, quam Herculano sta
diose committant. Quum celeritas ab exercitatione sereatur incitatius,sententiam eandem uno impetu percurrat,ge concludant in orbem. Est enim quando longa comprehesione curta illa & quasi mutila sustinere debemusrtum multa redigimus in unum corpus,hoc modo' Quis voluptas debilitet vires,& inimica sit virtutibus, quum s.rationem mentis eludat, & demum totum corrurat hominem,hoc laetate monstru fugere debemus: I Ianc coli. tinuatione si puer aut quiuis rudis initio moliatur,& me dio cursu perturbatus haerebit,& oblitus unde prosectussis,dc clud tendat iter;trahetur in errorem. Metiatur potius interii illa breuiora,vbi principium finemque eodem pene obtutu facile conspiciat. Ad naec inebra singula singuljs punctis; interiectis , singulisque literis grandiuscu-
45쪽
DE ELECTIONE, ET ORATORI Alis distinguenda,ut exploranti tum magistro, tum distipulo clarius appareant,& notas legenti, ubi vocem p va t,sententiam que perficiat, ostendant.Ignorantia puerilis saepe minutistimis literis utitur, angustissima inter ve siculos spacia relinquit, verba verbis nullo interuallo scalligat,ut singuli versus singulas tantum voces habere via deantur. nulla morae respirationasque signa figit: nullum ponit elementum maius: perpetuo contextu sine discrumine ducit orationem. Qua de causa neque scripto ne que arbiter scripta perspicere, neque hic aut ille spaciis exclusus iniquis adiicere quicquam, neq; a versu versum, neque a verbis verba separare potest. Hoc nimirum scimbendi genus officit emendationi, mentis oculos hebetat, omnemque miscet de obruit intelligentiam. Parua in re sepe grande momentum. Qujd enim minus operosum est, quam pingere obtusiore calamo, & literas efficere
grades,ut oculis subiici, facile cognosci, letique possintdi Quid facilius est, quam sulcos de ordines longe diduc
MAEt si suerit opus,aliquid interseraturi Quid minoris est operae,quam principia ducere a litera magna, exitus atHitem interpuncta nota quasi termino finirer ut quo loco sistendum sit atque respiradu,nouerit & author, dc castiagatori Quid rquod distincta de expressa scriptura relegeti iucudior est3Nihilne est in isto commodir Hac voluptate capti saepius antedicta recognoscimus, priora posteriori bus aptamus. ad nouu cursum impetum maiore con citamus. Ne autem prescripta res sit inutilis & ociosar:
quana apologos & fabulas quidam quora est Aphtho
mus) inter exercitationes enumerant. Non omnes apo-
46쪽
logi, nec omnes fabulae vanae sunt. saepe enim continent grauissimam aut ad bene dicendum, aut ad bene vivendum sententiam,cuiusmodi scribentem deligere oportere existimo. Etenim quum omnis oratio constet rebus de verbis, dc res sint animi instar in corpore: insanit ille, qui verba sine re,id est orationem sine animo contexit. de quo Cicero praeclare, Composite, inquit, de apte sine sente ., tiis dicere,insania est sententiose autem sine verborum oriam, dine dc modo,infantia. In leuitate rerum quid meditator assequitur praeter nugas,dc inanem verborum congeriem Nonne satius est grauiora versare,quae semel oratione tractata,vix excidunt animo, dc ad similia reperienda parant
mentemr Si optimis quibusque debemus assuescere s debemus autem) optima est oratio quae grauitate sententi rum dignitatem, proprietate de ornatu verboru pulchritudinem consecuta est. Tot sunt historiae praeclarie, tot exempla rerum gestarum,tot decreta philosophorum,tot
adagia,& argute dicta,quae graeci ἀ- ἐγλα- vocant, tot similitudines dc comparationes acuta got sententiosa mina poetarum, tam multa nobis suppeditant hominum sermones , tot tamque varias suggerunt res lectiones cottidianae: nihilne graue ex tam multis excipere possumus.
Juod verbis exprimamus, dc vestiamus oration et Id quiem sicuti facile est, ita honestum de utile, dc ad excellentem disciplinam necessarium. Obtinuit autem consuetu-dO,aut potius abusus,ut irrones literarum ante verba de loco in locum traiicerent,oc illum naturalem ordine permisceret,si cur di quomodo illud faciundum esset,intelligerent. Improba certe quide dc insana ratio componendi.
47쪽
quae naturae sermonem, etsi interdum durum de incubium, tamen facilem & rectum, & priscis illis scripto m
bus amicum despicit:perplexum, implicatu, permixtum, contortum spinosum, exhorrentem, prodigiosum ante
ponit. Via publica sui opinor) semitam ignoranti tutior est. Certa sunt incertis praestantiora: Vox gestusque natu ratis decentior est,quam flexus arte mala confusus,& dis sonans. Nihil omnino tam ridiculum est, quam quod a
xie & solicite eam cuius est expers, imitatur artem. An vero saltator ignorans numeros, palaestrites inscius caia tionum & petitionum, gladiator imperitus armorn, dux rudis: ordinum ridetur vliartifex a χνοι, & simius imit tor : non ridetur indoctus de ineptus verborum compositor,qui quae sit ratio ordinis construendi, nescit, nihilo mimis more simiarum, sine aure, sine mente, sine iudicro, sine arte temperare vult orationem Quum verbuni de
suo loco transtuleris, ubi quaeso collocabist Melius, inquies, alibi sonat. Qui scis3Αurium iudicio opus est,& a te , ut hoc quale sit, certo iudicare possis: nec quod optime sonat, id semper optimum censetur . Potest illud& carmen,quod vitium est orationis,essicere. Fierip test ut aliquid tibi sonorum iucundumque sit, aliis omnibus stridulum de odiosum. Cur de conglutinatione syllabarum,quae iunctura dicitur, praecepta tradita sunt2 cur de pedibu de numeris, de membris, de continu alio nibus, de imitatione tam multa scripserunt veteres, si omnia suo loco statuere nosti sine praeceptis & arte r Non est ita,sed omnis elocutio arte constat, & usu longo perficitur. Expectemus ergo tempus, utamur consilio disse
48쪽
eo LLOCATIONE VERB. LIB. II istorum, ne quid inconsulto & temere loco donemus: A Nam subeunda ratio collocandi sinquit Fabius Quinti
., lianus in versandique omni modo numeri: non ut quod , que se proseret verbum, locum occupet. Sonantia exilia , grandia parua, volubilia tarda, numerosa dissoluta, persecta mutila,discernat necesse est,qui suum cuiq; ve bo locum assignat in oratione. Natura primem sponte nascentes fructus,& tegumenta rudia,& antea nativa d dit,deinde ars mitiorem victum,splendidiorem ornatum,& illustriores domos fecit. Sua quaedam rebus est infantia , quae quanto meliores sunt, tanto lentioribus augentur incrementis. Sunt & orationi sua incunabula. quamobrem alenda primum est quasi lacte naturae paretis, donec lautiores apparatus arte sibi instruere possit. Quo tepore citra rhetoricas artes puer emendate magis & lati-ne,quam ornate loqui contendit, quumque certam non habet rationem locorum quibus apte verba constituat, utatur ordine naturali: qui si pulcher est s ut frequenter accidit) ne ab artifice quidem est immutandus. Si quam interdum trahit secum deformitate,tum securitate compensatur. Hoc tam seuere tamque religiose teneri nolo, ut ne unam quidem particulam traducere audeat. Dandum aliquid naturae. institutioni trimae,quae non nulla seeliciter in alia sede, si non certissimo, tamen aliquo iudicio locat. Sed in plurimis seruetur hic ordo, quem summi oratores aliquando seruant: ut in his & in ., aliis multis Cicero' Obrepsisti ad honores errore homi- a ri Um, commendatione sumosarum imaginum, quarum.. simile habes nihil praeter colorem . Sed quaestiones v c iii
49쪽
ι DE ELECTIONE, ET ORΑΤORIAM gent Milonem quae sunt habitae in atrio Libertatis. Int
is rim paululum immutat:vi,Si quis iudices sorte nunc ad- ,, sit ignarus legum, iudiciorum , consuetudinis vestrae,inia ,, retur profecto,quae sit lata atrocitas huiusce cause, quod is diebus festis,ludisque publicis, omnibusque negociis - ,, rensibus intermissis,unum hoc iudiciu exerceatur. Quid
quod poetie studiosissimi componendi, sepe a natura noreceduntξ., Fortunisce senex,ergo tua rura manebunt.., Alba ligustra cadunt,vaccinia nigra leguntur. ., Mens immota manet:lachrymae volvuntur inanes.., Regia Solis erat sublimibus alta columnis. Non poeniteat me compositionis huius, Fortitudo est magnitudo quaedam animi in rebus aduersis, quam qui habet, non metuit periculum , non expauescit mortem, non perhorrescit ludibria sortunae. Hic si quicquam so te miscebis, & a natura de ab arte discedes. Natura autem vocandi casum,quoniam vim habet excitandi, primum statuit in Tityre coge pecus. Quia aut nomine aut vocabulo signatur ea res de qua loquimur,sine qua nullum in oratione fundametum est, nominandi casus verbo anteponitur,illi verbum subiiciatur ad explendum animi sensum. v
Nominibus & appellationibus epitheta, verbis adue bia, regentibus 1ubiecta coniunguntur: ut in hac oratione: Virtus optima praeceptoris, amare sancte discipἈ-lo ec
50쪽
los, & continere bonos honore, malos seueritate disciplinae. In his est ordo naturalis, de quo in praesentia mentionem facimus, & quem ab imperito scribendi tantisper
obseruari volumus, donec rationes & praecepta collocandi norit. In proferendis exemplis Vtrum natura pra
seratur, nomen ne rei, an epitheton, non magnopere laboro. Res quidem accidentibus prior est,sed oratio quae expedite fluere debet, ad hos scrupulos tam molestos doducenda non est. Adhibenda sit diligentia: tamen hic magis offendit nimium,quam parum. Hoc sit mihi naturale , quod a ratione naturae aut nihil aut parum discedit. Sit potius incorrupta latini sermonis integritas oc cura. Nunc obiectionibus quorundam occurrendum mihi vij detur. Quid ρ inquient, e lectionibus cottidianis nihilne transcribet imitator in rem suam Z Non assumet cuiusque pulcherrimae locutionis elegantiam 3 Ad quid aliud optimi libri praelegunturr Diximus a poetis sumendum esse discendi principium . Aliam poetis, aliam vero oratoribus eloquendi speciem, de qua Neoptolemus iste iudicare non potest, esse constat. Nihil hic agi temere volumus. Quid fieri iubes ZAn ne totos versus, aut hemistichia pro oratione soluta haberi r An poeticum & inusitatum dicendi genus in usum trahi t Hoc quidem neque decet, neque salubre est, neque Rhetorum quisquam suasit genera permiscere, atque dediscenda magno labore conquirere . A poetis igitur verba propria dc translata nonnulla sumat.Loquendi formulas in tempus aliud omittat: ut infans quum pendet ab ore nutricis, non imitatur orationem primorum ciuitatis & regum, etiam si loquente*'