장음표시 사용
231쪽
uis, ut erndita sit, ut liberalis, ut admirabilis,lit pos lita, ut sensus, ni dolores habeat, quantum opus sit, non est singulorum articulorum , in toto I ectantur haec corporeo Vt porro constersa sit quasi uerborum sententiarum 3: poribus, id non debet esse fusum εα qliabiliter per omnem orationem, sed ita distinctum,
ut simi qκ i in ornatu dist ita quaedam insignia re
lumina. Genus igitur dicendi est eligendum,quod maxime teneat eos, qui audiant, quod non solum deo lectet, sed etiam sine satietate delectet. non enimi me iam expectari puto , ut moneam,rit caueatis,ne exilis, ne inclitia sit vestita oratio, nebulistaris, ne
obsoleta: aliud quiddam maius ingenia me hora tantur uestra , ex aetates) difflcile enim dictu est,q aenam causa sit, cur ea, quae maxime siensius noαstros impedκnt, uoluptate, stecie prima acerrime commouent, ab que celerrime fastidio quodam er μαtietate abalienemur. Quanto colorem pulchritudine,
et uarietate floridiora sunt in picturis nouis pleraqκe, quam in ueteribus' quae tamen etiam si primo alteractu nos ceperunt, diutius non delectant, cum ijdem nos in antiquis tabulis illo ipso horrido obsoletos teuneamur. Quanto moliores sunt, er delicatiores iucuntu flexiones, falsae uoculae, quam certae π ρα uerae squibus tamen non modo aut teri, sed, si sepius sunt, multitudo ipsa reclamat. Licet hoc uidere in reliqliis siensibus, unguentis minus diu nos delectaαri summa acerrima suanitate coditis, quam his moderatis; er magis laκdari qAod terram , qκam qκod croclim olere uideatur .in ipso tactu esse modu et mela
232쪽
htudinis leuitatis. Quin etiam gustatus,qia est sensus ex omnibus maxime uoluptarins, quis dulcitudisne praeter caeteros siensius comouetκr,quam cito id,quod ualde dulce est, asternatur ac restuit i qκis potione uti,dut cibo dulci dutius potest i Quam utroque ingenere ea, liue leuiter sensium uoluptate moueant acidi me fugiant satietatem: sic omnibus in rebus uoluptatibus maximis fastidium sinitimum est. Quo hoc minus in oratione miremur,in qua Nel ex poetis,uel ex oratoribus possumus iudicare,concinnam,di tinctam, ornactam festiuam, sine intermissione, sine reprehensione, sine uarietate,qκάκis claris sit coloribus picta uel poeαsis,uel oratio, non posse in delectatione esse diuturna. atque eo citius in oratoris,aut in poetae cincinnis ac fuco offenditur,quod sensius in nimia uoluptate natura, non mente satiantur: in scriptis N in dictis, non aurrirem solum , sed animi iudicio etiam magis, infucata uitia noscuntur. Qu e, bene er praeclare, qκamuis
nobis sepe dicatur: belle π festisse,nimium sepe uoαlo. quanquam illa ipsa exclamatio, Non potest mee lius , sit uelim crebra, sed habeat tamen illa in dicen:
do admiratio ac summa laus umbram aliquam recessκm,quo magis triquod erit illuminata, extare atrque eminere uideatur. Nunquam agit hunc uersum
Rositus eo gestu,q o potest, N.ι sapies uirtuti honore praemiu,haud praedam petit: sed abiicit prorsus, ut in proximo ,
sed quid uideo 'ferro septus possidet sedes sacras,
Incidat, icia admiretur, tupescat. Quid ille alter tQuid petam praesidiis Quam lenite quam remisse,
233쪽
LIBER III. IIT quam non actuose instat enim, V pater, o patria, o Priami domus. In quo tanta commoueri actio non posset, si esset cono sumpta fVeriore motu er exhausta. Neq&e id actoures prius uiderunt, qaam ipsi poeta , quam denique illi etiam,qui fecerunt modos,a quibus utrilique sum ramittitur aliqui deinde augetur,extenuatlir,in latur, variatur, distinguitar. Ita fit nosis igitur ornatus ersualiis orator, nec tamen potest aliter esse,ut suavitaratem habeat austeram: solidam , non dulcem atque decoctam . nam ipsa ad ornundlim praecepta,qκα da αta et smodi sunt, ut ea quamuis uitiosissimus Orator explicare possit. Quare, ut ante dixi, primum oluarerum ac siententiarlim comparanda est, qua de parte dixit Antonius: baee formanda fio ipso π genere οπrationis,illuminanda uerbis,uarianda sintent s. Sum ma ακtem laus eloquentia est,ampliscare rem ornanα do quod ualet non solu ad augendum aliquid π tololendum altius dicendo , sed etiam ad extenuanda alique abi jciendum. Id desideratur omnibus iis in locis, quos adsidem orationis faciendam adbiberi dixit Antitonius,uel cum explanamus aliquid,uel cum conciliaumus animos,uel cum concitamus. Sed in hoc,quod ροα stremum dixi,amplificatio potest plurimlim, ea ; una laus oratoris es π propria maxime. Etiam maior est illa exercitatio, quam extremo sermone instruxit Anutonius, primo rehciebat laudandi er uituperandi. N ihil est enim ad exaggerandam er amplificandam
orationem accommodatius, quam virlini eborre credi
mulatissime facere posse. Onsiquentar etiam illi loci,
234쪽
DE ORATOREq i qηοξ am propi' causerum, inhaerentes in eorum nexuis esse debent,tumen quia de uniuersa retractari solent,communes a ueteribus nominati punt quorum partim habent nitiora et peccatorum acre quanπdum cum amplificatione incusationem,aut qzerelam, contra quam dici nihil sole nec potest,ut in depeculaαtorem,in proditorem,in parricidam,quibus uti confrGmatis criminibus oportet.aliter enim ieiuni sunt atque inanes. Alii autem habent deprecationem aut miserationem : alij uero ancipites distulationes, in quibus deliniuerso genere in utranque partem diseri copiose licet. Quae exercitatio nunc propria duarum philosoαpbiarum,de quibus ante diale utatur: apud antiquos erat eorum, a quiblis omnis de rebus forensibus dicedi ratio π copia petebatur. De uirtute enim,de officio, de aequo er bono,de dignitate,honore, nominia, praemio,poena, similibusq; de reuelis in utranque parte didicendi omnino uim i r artem habere debemus: sed
quoniam de nostra Possessione depulsi in parno eo litigioso praediolo relicti sumus, aliorum patroni nostra tenere tueriq; non potuimus ab Vs,quod indignifisimum est, qui in nostrum patrimonilim irruperunt, quod opus est nobis,mutuem r. Dicunt igitur nunc quidem illi,qui ex particula parua urbis, ac loci nomehabent, Peripatetici philosiophi, aut Academici noα
minantur, olim autem propter eximiam rerum maxiαmarum scientiam a Graecis Politici philosophi appellati uniuersarum reram publicaru nomine uocabantur, omnem ciuilem orationem in horum alterutro genere uersari, alit definita controuersia certis temporibus ac
235쪽
LIBER III. II 8 reis, hoc modo,placeat ne 2 Carthaginiensibus captiae uos nostros redditis suis recuperari: aut in inite de tiniuerso genere quaerentis, quid omnino de captiuo Aiuruendum, ac sentiendum sit: atque horum superius illud genus causam , aut controuersiam appellant, eamq; tribus, lite,aut deliberatione , aut laudatione definiunt: haec autem altera quaestio infinita quasi
proposita, consiuitatio nominatur. atque hactenus lotiquuntur. Etiam hac instituendo diuisione utuntur, sed ita,non ut iure aut indicio, ut deniqlie recuperare
amissam possessionem , sed ut ex iure ciuili surculo defringendo usurpare uideantur. Nam illud alterum genus, quod e t temporibus, locis, reis definitum,obatinen atque id ipsium lacinia. Nunc enim apud Phiαlonem , quem in Academia maxime Migere audio, etiam harum iam causarum cognitio exercitatioq; celebratur. Alterum uero tantlim modo in prima arte . tradenda nominant, oratoris esse dicunt: sed neu que vim, neque naturam eius,nec partes, nec genera proponunt: ut praeteriri omnino fuerit satiZs, quam attentatum deseri . nunc enim inopia reticere intelliuguntur,tum indicio uiderentur. Omnis igitur res eandem habet naturam ambigendi, de qua quaeri diu sceptaripotest, siue in infinitis consultationibus disiceis
piatur , siue in iis causis, quae in ciuili, atque in D: rensi disiceptatione uersantur: neqκe est ulla,quae non aut ad cognoscendi, aut ad agendi uim rationemq;. referatur'. nam aut ipsa cognitio rei scientiaq; perquiritur, ur, Virtus sinam ne propter dignitatem, an propter frκctus aliqκos expetatur: aut agendi
236쪽
DE ORATORE considiκm exquiritur, at Sit ne sipienti capessenda respublica. Cognitionis autem tres modi,coniectura, dea finitio,et,ut ita dicam,consecutio. Nam qκid in re sit, coniectura quaeritur,ut illud,Sit ne in humano genere sapientia. Quam autem uim quaeque res babea deonitio explicat,ut si quaeratur, quid sit sapientia. conα secutio autem tractatu cum, q uid q que rem siqua tu inquiritu ut illud, Sit ne aliquando mentiri boni viri. Redeunt rursis ad coniecturam, eamq; in θησαtuor genera distertiunt: nam, aut quid sit,quaeritur, hoc modo Natara ne sit ius inter homines , an opinioαnibus: aut quae sit origo cuiusque rei,ut quod sit initia legum aut rerum publicarum : alit causa π ratio, ut si qi aeratur,cur doctissimi homine de maximis retibus dissentiant: dut de immutatione,ut si distuletur, num interire uirtus in homine, aut nu in uitissm pose . sit conuerti Definitionis autem sunt disceptationes,ut cum qκaeritur, quid incommuni mente quasi impresesium sit: ut si disseratur, id ne sit ius, quod maximae
parti sit utile: aut cu,quid cuiusque sit proprium,ex quiritur , ut ornate dicere proprium ne sit oratoris,an id etiam aliquis praeterea possit: aut cum res distributatur in partes , ut si quaeratur, qκot sint genera rerwm
expetendarum,ut sint ne tria,corporis, animi,externarumq; rerκm.aut cum, quaesorma π quasi naturalis
nota cuiusque sit, describitur, ut si quaeratur auaristecies, siditiosi oriosi. consecutionis autem duo prima quaestionlim genera ponuntur . nam aut simplex est disceptatio,ut si disseratur,expetenda ne sit gloria:
aut ex comparatione, laus an diuitiae magis expeten*
237쪽
LIBER III . II 'die sint. Simplicium autem sunt tres mos, de expertendis fugiendis, e rebus,ut expete di ne honores sint, num fugienda paupertas. de aequo aut iniquo,aequi mne sit ulcissi iniurias etiam propinqκorum: de honesto aut turpi, ut hoc, sit ne honestu gloriae causa mortem
obire. Comparationis autem duo sunt modi: Anus, cum idem ne sit an aliquid intersit, quaerisAr: ut medilliere ' Mereri,ut rex CT tyrannus, ut assentator πamirus: alter, um,quid praestet aliud ali j,qHaeritur ut illucvtimi ne cuiu*κe sapientes, an populari laude ducuntur. Atque eae quidem disiceptationes, quae ad cognitionem referati si sic fere ὰ doctisimi, hominibus describuntur. Quae uero referκntur ad regendum, aut in officis disceptatione uersantur, quo in genere qκ id rectum faciendumq; sit 3itaritis cui loco omnis uirtutum CV uitiorum estβlua subiecta : aut in ani morum aliqua permotione aut gignenda, aut sedada tollenda Me tractantur. huic generi subiectae sunt coobortationes,obiurgationes,c5solationes,miserationes,οαmnisq; ad omnem animi motκm π impulsio,et,si ita res fere mitigatio. Explicatis igitur his generibus ac modis disiceptationum omnium,nihil sane ad rem pertinet, si qua in re discrepavit ab Antonij diuisione nostra partitio : eadem enim sunt membra in utrisique
distulationibus , sed paulo secus i me,dis ab idolartita ac distributa. Nunc ad reliqua progrediar, meq; ad meum munus pensiumq; reuocabo.Nam ex illis loαcis,quos exposivit Antonius, omnia sunt ad quaeq; e genera quaestionum argumenta 'menda : bed alijs Παneribus alij loci magis erunt apti: de quo non tis quia
238쪽
longum est,qκam qκia persticuum, dici nihil est neeqse. Omatissimae sunt igitur orationes eae,quae latissime uagantur,eT a prissata ac singulari cotrouersia se ad uniuersi generis uim explicandam conferunt'conuuertunt,ut ij,qui audiant,natura π genere uniα Mersa re cognita,de fingulis reis criminibus o litidibus statuere possint. Hanc ad consuetudinem exercitationis uos adole centes est cohortatus Antonius, asque a minutis angustisq; concertationibus ad omnem uim varietatemq; disserendi traducendos putauit. Quare non est paucorum libellorum hoc munus,ut ῆ, qui scripserunt de dicendi ratione , arbitrati sunt,neque Tuosculani atque huius ambulationis antemeridianae,aut nosti ae pomeridianae fessionis. Non enim solum acueuda nobis neque procudenda lingua est,sed onerandum complendumq; pectus maximaru rerum eT plurimae rum suauitate, copia,uarietate. Nostra est enim si modo nos oratores sumus , si in ciuilim disiceptationiubus,si in periculis,si in deliberationibus publicis adbies bendi auctores π principes sumus) no a est n3κά, omnis ista prudeliae doctrinaeq; possessito,in qua bomiones quasi caducam atque uacuam abundates otio noubis occupatis in olauerunt,atque etiam aut irridentes oratorem, ut ille in Gorgia Socrates, cavillantur,alitesquid de oratoris arte paucis praecipiunt libellis,eossrhetoricos insicribunt: quasi non illa sint propria rheα torum , quae ab iisdem de iustitia, de officio, de ciuiutatibus instituendis π regendis,de omni uiueri, nisque etiam de naturae ratione dicuntur. Quae quoniam
iam aliunde non possumus, sumenda sunt nobis ab s
239쪽
ipsis,a quibus expilatissumus, dummodo illa ad hane
ciuilem scientiam , quo pertinent quam intuetli transferam Vs., neque ut ante dixi) omnem teraemus in his discendis rebus aetatem, sed cam fontes uiuderimus quos nisi qui celeriter cognori nAnqliam coragnosset omnino, ilim, quotiescunque Flis erit, ex ijs tantum , quantlim res petet, hauriemus. Nam nedique tam est acris acies in naturis bominum π ingeαnqs,ut res tantas qui quam nisi monstratas posit uia dere , neque tanta tamen in rebus obsecuritas, ut eas no penitris acri uir ingenio cemat , si modo ad exerit. In hoc igitκr tanto,iam ; immenso campo eum liceat oratori Magari libere,allie,ubicunque constiterit, consistere in suo facile suppeditat omnis apparatus ornaratusq; dicendi. Rerum enim copia uerborum copiam
gigniti: si est bonestas in rebus ipsis , de quibus diu
citur,exi tit ex rei natura quidam sylendor in uerbis. sit modo is , qui dicet aut scribet,institutus liberaliter educatione doctrinas puerili flagret studio, i r inatura adiuuetur,er in uniuersorum generum infnitis disiceptationibus exercitatus, ornatissimos scriptores oratoresq; ad cognoscendum imitandums cognorarit : nae ille haud sanet, quemadmodum uerba struat ter illuminet, a magi tiris istis requiret. Ita facile
in rerum abundantia ad orationis ornamenta sine duce, natura ipsa, si modo est exercitata, labetur, Hic Callitus, Dis immortales,inquit, quantam rerκm uarietatem,quantam uim,quantam copiam Crasse coplexus es,quantis a ex angustijs oratorem educere alidisus es,o in maiorum suorum regno collocare.
240쪽
DE ORATORE illos ueteres doctores auctoresq; dicendi nullum genus
distulationis a se alienu putasse accepimus, semperi;
esse in omni orationis ratione uersatos. ex quibus Hem laus Hippias,cu Olγmpiam uenisser,maxima illa quinquennali celebritate ludorum gloriatus est cuncta peα ne auὀiente Graecia,nihil esse ulla in arte rerum omαnium,3κοd ipse ne=ciret: nec solusas artes, quibus lictberales doctrinae atque ingenuae continerenturgeometriam,mulicam,literarum cognitionem π poetarum, atque illa,quae de natAris rerum,quae de hominu motiribus, quae de reb Ablicis dicerentur; sed annulum quem baberet,pallium quo amictus, soccos quibus inαdutus esset, se sua manu confecisse. scilicet nimis hic
quidem est progressus, sed ex eo ipso est coniectura faucitis,quantum sibi illi ipsi oratores de praeclarissimis ar
tibus appetierint,3κi ne sordidiores quide repudiarint. Quid de Prodico Cio, quid de Thrasymacho Chalceis donio,de Protagora Abderita loquar quorum unusq isque plκrimu temporibus illis etiam de natura reurκm disseruit, scripsit. Ipse ille Leontinus Gordigias, qκo patrono sui Plato uoluit) philosopho succuubuit orato qui aut no est uictus qua a Socrate,neque sermo ille Platonis uerus est aut, si est uietus, elo: quetior uidelicet fuit,et disiertior Socrates,e ut tu ap*pellas,copiosior et melior orator. Sed hic in illo ipse Platonis libro de omni re, quaecunque in disiceptationem quaestionemq; uocaretu e copiosissime diurum esse profitetκr: isq; princeps ex omnibus ausus est iis consuent psere,qua de re quisque uellet audire : cui iatus bonos basitus est a Graecia, soli ut ex omnibus