장음표시 사용
81쪽
diixerim:aes super aquilarum adas portaremiiu.Prior ramen imius,inihi magis arridet.Dicut autem Hebraticaquilam,praeter morem aliarum allium: luae interpede pullos filos portat, filios
super alu leuare,ne 1 iriantibus, peti possint:
sed timeo hoc esse fictiliv.Occurrit&alius senissus non contemnendus iste.c. Vos uidistis, quae Egyptiis fecerim,amore uestii,dc portaui uos, super alas aquilarum d es Et Rc tanto amore, sicut aquila,cum mutat nidum sit aut pullos: ab uno,in alium locum .Erant enim Iudii in a
gypto quasi pulli,sed afflicti,occisi,male trare
ti: bominus uero quasi aquila,quae ex malo loco, pullos sitos,in bonum transfert, ab AEgypto, ubi tam male uexebantur, transtillii iii terram bonam,& opulentam, ubi neminem timerent.
In quem sensum puto,Davide dixisse. Vineam de aegypto transtulisti:eiecisti gentes de plant sti eam. Od enim Dauid uineam uocat, hic nidum aquilarum, dici puto. Et quod sequitur.LS adduxi uos ad me,huic sensui concortare uidetur Et tunc cogruit,id quod de aquila liebraei dicunt: quod uidelicebsuper alas,nidum portet, cum illum murat.Conrmatur hic sensus, ex eo, quod Deutero stillabetur: ubi sic dicit Mala Custodiuit eum , scilicet Israel, ut pupillam oeuli sui: Vt aquila, quae excitauit nidum suum, super pullos suos, e auidi pandit alas sua accepit eum: portauit eum super alam suam, ubi pulchre describit,quomodo Dominus, Populu quem aquile nidum uocat ex aegrito, in terris metam portauerit, sub similituuine aquila qcum nidum suum,seu pullos ex uno in alium locum transferre uulsiduo in itinere tacit. Nam aliquando alis suis, pullos tegit,cubans super eosne multum eleuentur, quandoq; cum eos fessos uiderit, alas extendit iub eis: ut sic eos teneat edecidere contingat Irius ergo excitat nidum nolentem egredi, limo dum in uia quamdiu u res ad uolandum habet tegit: quos si fessbs uiderit, is exusti sus erat. Eritis mihi thesaurus dilictus Vnica est in hebraeo dictio,scilicet
sigillati,cuius significatio non plene nota est hebraeisluidetur tamen significare praetiosum , aut charum Au peculiare quid Eccle a. dicitur. Coaceruaui mihi argentum,& aurum, ii milles, i 'praeciosum, aut peculiare. Pstas Quoniam Iaacob elegit sibi Ilisnulato.i .in praeciosum,aut placviae. s. Erunt mihi, dicit Dom, imo figul .i singulare', ai: Paralis M. Alieit inuid.
l luntatem meam, in donacgulat, i peculiarum Gaut lium .Hic uidetur etian
resignificare quias pulis. Vnde inter haec significat praeciosim iadetur magis conuenire. Vos ei itis mihi retia sacerdotum,c Viis uncta dest, Eritis multi regnum tam mundum , tamque impollutum, ac si omnes essetis sacerdotes: quos mundissimos esse uolo.Quem sensum sequens clausula explicare uidetur, ut mos est sacrae scripturae, utinaret in cum dicit Sanctifica mihi populum, hodie dc cras: de in quo huiusmodi sanctificatiocosistat, statim explicat.Et lavet inquit uestime
ta sua. Na sequitur. Eigens sucta id est, se
darata a pollutionibus. Hebraeis enim, idem est canini,qFab immundiciis separatu.Alio mo potes sie locus explicari Eritis mihi regnum sacerdotum .i per sacerdotes administratum, non per prophanum regem. Voluit enim Dominu Erit constat ex primo lib.Samuelis, regnum Israel psacerdotes uicarios suos administrare: de arguit eos Samii et, qd praeter deu,& summum sacerdotem, aliuni regem uoluerint sibi designari. Potest & tertia interpretatio addi, haec. Eritis mihi regnum sacerdotale i. cultu diuino applicatu: sed prior sensus aliis praeferendus uidetur:quod si stoliantin principes intelPreteris, sensus erit. Vos eritis milii raenum principum,ita 'uod oeseritis quasi Principe nemini nisi mihi subiecto,
sicut contigit cum no erat Rex in Israel, de unusquisque, quod uolebat satiebat Iudicum .is.
Vehio ad te in densitarie Sub Aut in multa
nebul L Nolebat enim Dominu uideri a Moseli: neque a populo deo innube multa, seu densa: se uenturum praedicit.f. ad loquendum cum m.
Et credant tibi in faeculum. Cum enim uide
rint,me tecum loqui de nube: cognoscent,te u
ra sibi ex parie meatoqui. Sactifica eos hodie
re lini praecipe ab inmundi iis separari: ut si non tangant rem polluram, A lavent corpora,&uestes: ubi explicat, quid sit sanctificare, sciliaeet insidare se, dc uestes.Sint parati in diem tertiam. Verbum chum,significat etiam firm retunde uerri potata sint certi,& firmi in die ntertium: ut scisicet non extendant, aut minuant
die, sed prior interpreratio uerior est. Iaculaudo iaculabitur, ut iaciendo iacietur, id est, i culis confodietur.Aut si deiidiendo deii ietur legas, sesus erit, quod ab alto loco p pirabitur: ii, prior interpretatio magis placet: quoniam iuidetur uelle Dominus, im iaculis peti loco la
pidum: i H montenvecederet. Cum protri
xerit buccina . Verbum tabes, hebraeis significat ducere: sed uerius uidetur solificare
82쪽
xvi I. A D MORE s. emi uoces Elicet humana. Ne forte
avi scilicet terminos prefixos. Domi namut uideant illum. s. curiositate quadam
ducit. Et etiam sacerdotes , appropin- fuantes ad Dominum: sanci lia Mile.
rado se ab immuditiis. Sed in nodii esse t sacerdotes institutia duo dubita est qui sint isti sacerdotes Et hebraei dicut mille erimo'enitos fi lioris in Israel, iiii rite secerdotio uirgebatur.Dictio hebraica heli,no solii sacerdote significat: sed etia principe ut saepius admonuimus: de posset uerti, & principes: sed quia additur, qui appropinquant Domino, uidetur quod de sacer dotibus sit sermo Legimus aut cap. m. sequenti, pueros principii filiora Israel,obtulisse dfio holocausta,& sacrificia pacifica.Vnde uidetur accepta dii, illos primo nitos Principii, ante iacerdoti uni acerdotio taliae os: licet lioc mihi non plene satistaciat, ideo crediderim iacerdotes iam institutos, licet scriptura hoc pol modun ala
te, protrahere. Inde finicius arboris, dicitur ie-bul ab extensione, em suspensione, qua ab arbore suspi ditur, maxime botrus seu racemus,iuxta illud Chabbacii h s Et non erit lebiit i. racemias, seii suspensum, in vineis: ubi alii filictum uertunt. Inde esiam est Iobel. i. iubileus: dc ex consequens buccina, ex cornu, maxime arietino, id Cibanno iobiles, fieret sonitus. Clangebatur enim buccina in principio anni Iobel ut omnes se liberos esse scirent.Et uidetur quod blaecina dicatur Iobet, uixta uerbi,a quo deducitur significatione, ab extensione eu prodiictione. Et tarte annus iubileus, ite dictus est,quod extenderetur axo .inso.annos,& uideretur productus ualde,psestim his, qui in seruitute erant. Et ei sensi is, v. cuni buccina sonum protraheret, licere tacedere iri montem Sane libitauit populum. Noaliam sanctificationem hic intelliso, separationeni ab immiinditiis,Dt.cnon esset inter eos aliquis, qui aliquod tetigisset inim undis,aut sanguine, uel semine, e:lciscindatus, qui corpus non lauaret de uestes Et ad ilitandalii senimis iminui i- ditiam, praecepit eos non appropinquare uxoribus suis ita ut tam corpora, quam ues es mundas haberent Fume it tonitrua. Hebraice ei E.
' v V sacerdotes initiariteri quonia tarte uuleretiir si
ruerunt uoces. Vocaterim hebraismus tomm bilitare ad vim accedere , pter munus sacerdotrua, uoces Dei: iuxta illud PF. Amsimul q---rificii, aceeecebat ad dirim.'Te so
dit uocem tuam, Priuidinem de carbones ignis. P . . in . V v
, t i ctuarias significatione , hebraei tribuot uerbo patvoltis est omnis populus. Ucbmi , de uoim, ras si diuidere,diruere, cogere, multiplicare, traii uertunt. Expallit omnis populias: siret iterbum re terminu.Sed si quis recte loca qui ponitur, charad,uidetur potius significare moueri, min- expetat,depti det solii significare diuidere, seu molieri,de si terreri aut timere, ideo ei , quia ti- scindere,&multiplici re, quod id qd diuiditur, mentes & territi,corde commoti sunt,& notauia multiplicetur in partes, de de priori significati
corpore trementes quando liri metu . , ne exes tu habes. r. Samia .s ubi dicitiar. Paras.i. li
are jecit ucsth popara in occursu sit. uuit seu ext i dfis inimicos meos, sicut ditridu
- - .r asta. i. exledeste, seu helces ad occidete quo in
Ioco, abii dede significatione uerbi, disseruimus
tur: qiloniam ii oces, det fulgura, dc nubes delita, in qua erat Duis, in dies ad eos appropinquabat.
Steterunt in iv ericii parte montis. Imbrat eo. Sub monte id est ad radices montis, ctra terminos p xfixos e mons Sinai fumata et si ista facie. scilicit Domini, id est
ante Dominu, quod scilicet descedi stet dominus seper ipsum, ii igne: id est intra speciem ignis, Vnde locus iste stet sic reddi. Ne tarte scindat eos eu diuidat eos coiia inuedo. Termina mole. i. pone terminos, quos noliceat populit plerire si anSTFica ,.s mota l. sanctu taclara, ut
nemo audeat eu lasere: queadmodii no licebattagere re sanctim,seu tallttii diuino applicatani.
Irum apparebat. Et tremuit ois popa ualde. Sacerdotes e populus non destruant.
n ut superius uerti posset. Et commotus esti sterminos pixos Invita loc ste,nec 'tare
Fuit sicae bucci ira tens, id est protenta seu
crebra ac sortis ualde. Ne si intellige tu est, exte-- buccilia: creuisse: quoma ut dictu est signum recessius Domini, a monte, sedit tae: nisi dicamus eam extendi ,quoniam. Prim abalia populum. pondebat
stupra diximus: dictione. s.colien, no significare hie sacerdotes sed principes: unde uerri postis. Principes depopulus no destruant terminos. Et id dixim' sacerdotes accessiste ad diam, etia potest de principit, ' uerificari, qui ema 'inqua ba: addes: ut costat capit et .sequeri: de multis alii, locis. Sed si s Nerdotes uertas, non damno. '
83쪽
EXODI. XIX. A D MORES.CAPITIS. XIX. AD MORVM
i Myrenaetatifuntii deserto, ere, is
ne moratis. Exigit doctrina, celsum,& mundanis citris expeditum liominemn leo Dominus iudws in desertum locu induxit: ubi e peditiores ab omnibus iaeti, coelestis doctrinae .ssent capaciores. Apud Hostam legis. r.cap. Ecce duco eam in talitudinem:&b
eor tuum. Eritis mihi re iam facerdotali
. Beatus Populus, cuius Dominus rex eius. Audis thyisci oporteat eos, qui dignum Dei e se debent,nempe mundos & ab omni labe sep beratos, quales sunt sacerdotes dei ut in eoru muri ditia, & puritate appareat, cuius sint serui. Si enim reges mortales, caro de foenum, tales petunt is eruos, ut dicat David, eu tibi administratum, qui ambularet inuita immaculata, cur no P
us Deue mcati seniores populi. Costat ex
hoc lo seniores dc priores in popul ipsius populi uices gerere Mittitur enim Mosel, ad domu
Et i radditur. Eresione motu.insinuat deurretii simu ad docendia, legisse locu ut lieluti doctor,ex eminetiori loco,inote. c. posset diuin accoeleste doctrina,in suos effudere, Vos nidis sis
quae ieci , Iptiis. No ta gratu est homini, ut
eius gratia micos illi' diligas, aut eis benes, ias, V ut inimicoset' odias,&malefacias eis: de quonia diis nouerat,iioc summe facere iudvis, hoc illis primit,inter collata beneficia, 'ponit. Sic&Mmelitae t his dicit. Dilexi vos,& qrunt in quo . a.Quaesiit sigila dilectionis, ios editti nobis: N5n in lino rater erat Esau Iaacob, 8: laacob dilexi,Esau uero odio psequut' sunt,& positi moles
eius in solitudine,&haereditate ei tibili dracones M , - -
deserti irebatur etiam saepius Saul, a uia a priusscire te in uite, ingui, i in in pia
iis .ia esset, lutei gratia odiret David. Audite inquio pta: sed clausis fere oculis, cuncta promittunt filii genuni. Etia omnibus uobis, dabit filius i ai l aut potius mentiuntur.Docent tamen nos lianc agros,& uineas omnes uos ponet tribunos,& ce mentem erga Deum habere: ut putemus eum timones: lilia coturastis aduersum me, Sino est no impossibilia nobis praecepturum, ideo facile qui ex uobis, aperiat aurem mea,cum finduit me promittere possuntiis, quae ipse praeceperit.
Hi filius meus, cum filio Isai: Ano est qui Oi x Ecce venio ad te in Anstate nubis i au
Iadb: sc respondentibus senioribus, totus populi espondisse perhibetur. Vbi simul adite t a d leniores situm mille, ut pro toto populo deligerent sibi deum. Beatus ille populus, in quo senes eligunt, litae toti populo comaelii; in non iuuenes: qui potius appetitum, quam natio
nem soliuntur. Omne quod loquutus est do
nitu Facile et Hegem,& praecepto riam ac uotoriam obseritantiam polliceri, sed difficile prestare Mirum ualde es , quam facile lio-mines,innumerabilia, etiam dissicillima promittimus:& quam difficile implemus Et illi ignari, an lex foret facilis, an difficilis, quia non intendebant implere, cuncta facile pollicetur. Debebat
de sunt serui dei: ut alas aquila: opporteat cum prius pcutere. qui eos tedere nitit . . alii lios in
uos psequitur, aut occidi neq; qui nos uti inerat: sed qui laedit. Nevi dicit, tagit corpus ineu, Pede, aut bracii iii,uel salte oculii sed pupilla oculi: cu- . ius dolor intessissimus ell,3: acutus valde. Et Ieremiae. r.Sactitas ino Israel,priniitiae frugii eius: omnes deuorates eu delitus uenti malu ueniet supcos listhuc planet laesequitur.E, itis nulli peculiare aut precimum Queadmodum
deus, te ut re Dosa aetegit, odit,& recodit: ita mili te eu nabere tit quid peio inii,& desiderabile, queadmodii David habebat, qui in psal. at iuxta ueritate hebraica. Dua diro, seus meus es tu,boitu meum no est supra te.i aliud a thaut iis plus te diliga. Na queadmoduin auarus phis in pecunia, . in corpore, cor struin habere videtur: ita Deus, apud eos quos peculiariter diligit. Q sem amorem erga se petebat in Canti. sponsa dicens P eoinquiome, sicut signacul viri superi sal is. Docet pulsare locus iste, qualiter principes, de- beant ministros suos maxime publicos lacinor re: nequis de populo,audeat eos serui pendere. Si enim populus inderit ministros, minoris fieri
apud dominos no curat eorumneq; eorum tierba.
Sic fecisse Pharoli legimus. cum Ioseph AEgyptorta: feriiset. Ego inquit sum Paroli. Abs ille imperio tuo, non mouebit sequii , in I gypto.
Sav ctifica eos, hodie di cras. Vides quali
mi inditia opus sit, ad colloquium cum Deo iniscendum: S: adhuc maiori, ad eum famili rius tractandum. Pones terminum, per circuitum incutis. Expede quaeso locum illum. Adue Sunt multi nostris temporibus et elati, qui telum eundia tuta esse arbatrantur, cum leges posuerint, praecepta, ct anathemata multiplicaue, rint, quo facto, securi in utramque dormiunt aurem, nihil laboris aut uigiliarum apponen tes ad grestis sui custodiam. Non scaurent Dorini inus,sed postquam,semel ait iterum populit
84쪽
EXODI. XIX. AD MORES. D eontestatur: se mai poni amonet i pius, no Docentiar pallores, dii lini gregis: i opulum uduetras redi. Suete re lagati .
Etiam hic pulchram liabent admonitioilem piae las: ut cum uelint praecepta sua a subditis seriori, prolubranti in alcai rei conmn. Ob hane cat s sui, forte Dominus Euae prohibuit ea teste)arboris in terdicta contaciunt, ne contingeret eam uenire ad ei ii in Sic & Cliti suis Mart. .&.6 peccatorum initiatiam seuere interdicit, ne contuigat in grauiora ruere. ruare&hie Dontinus, non solum prohibet monti, alcensum, sed contactum. Ideo enim prohibet Canai, ne contingeret cede
re optimum et , ii quia praecepto prohib sraenot murum addere: auoni. am. ut arua yrouerinum est, in arca aperi etiam iustus peccat. Vulsimul disce, quam sit Oauendum , peccati termi nos accedere i uis non peccare. Non tanget camantis Execrabilis ualde res peecator, praeseratim sacrilegus: ut mratibus attrectari prohibeatur. Iam animal quam tar. Voluit dominus, suis te ibus,in bruta etiam animaduertere: ut bomui es a peccatis deterreret: ct scirent se propter Peccata,minritassivinas daturos: pol quam uideret, animali by bruti nec sine ratione,no parci Ne
propinquetis uxoribus. Sunt multi his te- Poribus, utina notatu nomino sancti colurali:
qui raro,aut nu tua, ab uxorti amplexi sus, in litoro abstinet:&nillilominus frequentis,ime comunicatimquetius colloquia cu Deo miscere praesumunt, nihil coniugalem ingrestum, cuictitati obesse credentes: quibus frequenter, locus iste obiiciendus esset, ut sanctissima reuerentius tractare disceret, scirentq; etia corporalem immunditia, puritati diuinae officere coit noscerent' r. non tum consed corpus,& vestes, & cuni ta in una an-- da esse,cu ad Deum accedendum sit.Ex quo is ortu puto, apud iudaeos, queadmodu et capi ne diximus: manus & uel es lauare,cii ad oratio nem accedendii est et Nullus enim iudaeorum, rare praesunni: nisi prius manus quas Deo debet extendere, lauerit. Et licet Dominus in noua le- re magis interiorem quam externam mund:tiem ligat: non tam a corporalem omnino negligit.
Fuertit uoces, um: ac terrae motus. Ad quid bridne deue arbitrariis est Dominus, i beri Malutenim homines. in mala terrae se libe deos' acceptabile ei offerre. comotus est motis ualde. Ostedere uoluit Diis peccatoribus ae legus iam uiolatorii, terribile: & pote tem criminusuoru uindice haberent qui mouere terra potest aetereae hiatib' lidmines dealustre Cotestare popula. Audisquira sit diuina clemedia, quat toties
admonet, ne ualereisores punire coliti t. Similiter dura ceruix humana, ut notatu duplici admonitione,sed se ac uallo,opiis fit,ad ea retine
dum Ahedat a domitiu ut uideat. Effrenis
ualde est,humatia curiositas,& quae uix compesci potest, ne uideat, qliae diis uoluit ea ignorare. Nodra scrutari,sed amare oportet Elia lacer olei
qui accesse ad domiti ctificet e. Illi minia
me admonendi stini, ut aliquid faciant, qui te puerant admonitione no indigere, aut sibi ipsis fidui: lqueiam ii, admonendi sunt de ni oditia, apud liacu, qui se in udos si cospectu eius e lesiumut ii lii de iusticia, tui suae iusticiae fidus. Illi de si itate, qui sita iactant pulchritudine. Admonetur et aptati, s admonere, quos uiderint negligetiore ,
in his i sibi necessana sunt. co poterit rapui
a cedere. No debet platus, facile subditis fidere: Notada sed ad custodi seper debet eos habere sit spectos: a moni' terminos, ac cotestationes,& admonitiori mul tio. tiplicare Moseli enim tans nouitius phitus , iacile si ibditis fidit ac unica admonitione, uidetur esse contentiis: Diis au , qui nouit quid in homine mali lateat, admonitiones multiplicari, termianos V praefigere pra illat.
o J VJ pacto pax ut Deum tuu colere : sed intra
non teneris me deuitati habere,quonia sertius me es que eduxi de terra Asipti, Sc de domo seruo .i in qua eras seru' ac si dicat. Duplici iure mihi deuinci' es cracti & libertatis mionia lues debet subditis tradi: ostedit pri', eos este subditos suos de seruosmi sciat se astrictos ad thes suasaddit aut de domo seruom, ne iudaei causarentur, se eductos ex bona terra, in qua erat disit,aut si te li- qir uoties lex eius, homini frageda occuluere
. tonitrua, inc mita ilia nil rarum quae in eius Diniit ga, tione cotis: a ad memoria reuocat eua pece . to seci edo, deterrere dc ad memoriam reuocaret
deii, cui os leges frasit,horii dominis,lonitruo aut frigui ei uri rem tinnio comminuere possie, sed humana malicia, diuinae formidinis expers: deu offendere: eiusq; leget quotidie intangere no ue-
ri,& diruinari,im bona seruituti addiso, esset Et est sensus. De Ammi uoi v. i. inu eras seru :
tractabaris veluti seruus:aut dedonio seruom. i. de domo, in qua cum serui non lil eris mane- b. xs. Solet enim homines nobile in domibus suis, mansiones habere diuersas Mosdam sibi. aut liberi qui apud eos manent, ira, item uilloi ac ueteriores, ueluti carceres, ad seruos, ex qitibus,
Dominus dicit se edisti se illoc : ac si dicat
85쪽
EXODI. XXExsilissimi. doinibus in quibus manere solant serui, uos eduxi Exire feci te.Non dicit. Vimpuli re,ut exires: sed feci, ut tu ipse exires, de qFnemo te prohiberet, sed totius te terram suam
exire aegyptii cogerent.Sic Ioannis. .hal es. Dedit eis potestatem filios Dei fieri Nodixit Fecit filios Dei incet uerumst, sed dedit eis potestate, ut ipsi facerent se, si uellent,filios Dei. erut
braeo est: quod alii uertunt,ante inessui coram me.Dictio hebraicaacher,significat alterum, i- una,& alienum: led frequentius de uerius,alium, quiani alienum, ut patet Iob. si .ubi dicitur. Molat leaster.i. alii uxor mea de super eam incurvetur acliarim,i alii. Idem Ieremiae. 6.& Daniel ii.
Si ergo legas alium seia sus erit.Non eri' pro non erunt tibi, dii . xlii: super faciem ni eam t. nullumpneter me deu habebis: in praesentiante seu riae cum .Et quia ipse, ubique erat praesen nullibi licebat iudaeo, idolum habere.Si uero placeat alienum legere sensus est Non erunt tibi dii alieni i. quos alieni, a te, quales sunt omnesgetiles habet, uel coli int:in ptaesentia mea et me uidete. Clial deus uertit, Pr er me quem sensum, lite in- , hoc eodem capite, explicare uidetur dicens. Non facietis mecum,De's argenti, uel auri. Et aduerte, uod significalatius dixit,coram me, aut super faciem meam quampraeter me.Nam dice- do. Non erunt tibi dii alii, sui ficienter alios praeter se exclusit, sed dicendo coram me, ostendit eis,se ubiq: praesentem,neyutarent in abscondito, idolia luabere posse. Pollet etia in lingulari ue ti. Non erit tibi Deus alius cum me, uel iuxta faciem meam .i mecum, seu ii templo meo. Sutetiam qui putant, primum praeceptum de vi esse Ego sum Dominus Deus tuus Secundu uero Non erit tibi alius Deus, pr aeter me. Mihi uero uidetur hoc, se dum este Primia praeceptum
in quo illa duo includuntur, scilicet non si malium Deum: deliabere me pro Deo A facies
tibi , tile. Significat uerbum Pasal dolare,
a quo petet,id est, dolatii uel sculptum: sivest lapis, sigili liue cuprii, siue aes,aut quodcu et aliud: et sermo dedolato, quod noli est cuius reis militudo Solebant enim gentiles, noli nunquadolatos lapides, ut ligna,etiam ii nullius rei imagines e aen prodiis uenerari. Potest etiam hoc pracepto prohiberi sculptile quod sit alicuius rei imago, oc quod sequitur,scilicet Et omnem similitudinem ei te e licatione huius Ac tertio pos sit exponi. Non facias tibi sculptile. i. inia inEalicui rei,ne moeni similitudine, qualis q: illa sit siue imago,isue similitudo imperfecta. Et aliqui dicunt hoc esse secundiam decalogi prxceptum.. Et cenisnulitudine. Hoc enim sigilificat no-A D LITERAM.men temuli ab A autoribus Hebreti dicitur tam de rebus corporalibus, qua si ualibus: ta de lilii
quae setasu Percipiuntur, ita de illis, i per imaginatione fabricantur quibus no subicrido, quia puto hic de rebus corporeis textu loqui. Deute. dicitur.Quia no uiuitiis omne themunali. i. similitudine.lde cap s. eius te. Eoru ibi tarius desuper si te ut iblis unae, aut stellarum, aut cuiuscunq; rei coelestis Et quae,scilicet, ut hi terra deo lini ut talpam umbricorii,&id
genus similiti Et citiae in aquis de sub terra,
id est q sunt sub terr aut in aquis: qu aqui sunt sub tecta Alan incurvabis te eis, no per uias eis. No uidetur hoc nouis praeceptu, sed ad
secundu pertinet: ut sit ora fiat sculptile ut im ro, seu similitudo. s. ad culto. Nam Diis praecepit fieri cherubim si per propitiatoriu Et per incuritatione, intelligit cultu qui corpore, aut in bris corporis fieri si let:per seruitute uero, omne cultum, que teritus Dino praestare solet. Nam prius
uerbum .s sachali ' ruertimus incuruare, si nificat proprie humiliari, secundu uerou abad, significat servire: quo ebed. i. reus. Oniam ego
Dominus Deus tuus sum deus aemulato C.
aut sum fortis aemulator seu retores: habens s licet relum qui non patitur consortium Et si metem legas, sensus est. Sum tartis aemulator ciuia, scilicet potens su m,iniuriam illatam propuli, D& punire eum qui iniurius milii fuerit. Vistas
iniquitatem patrem Aper sol, Dp ter
tinc super quartos, odientibus me Ver
bum pachad, ut sepius admonuimus, non soluuisitare,sed potius recordari,& memorari significat: de similiter sequens dictio aon, frequentata- me in sacris literis,aecipitur pinna iniquitatis,
ut abunde in regulis monstrauinius: dcta capite huius libri:&.i Samuelis. is ostenditur,ub lex
habet. Pachadti,id est,recordatus sum, eoru quae fecit Hamalecti Israeli ubi nullomodo quadrat, Visitaui Quamobrem,hic optime uertas: Recordans punitionem patrum,in filios, id est,memor punire filios ob patrii iniquitates: in i ct quartos' id est, in tertia & quarta progenie. Videtur enim Dominus obliuiosus, cum iniquum peccantem non statim punit in se ipse tamen, ut nic explic
tu punitionem eius aliquando seruat in. s. de . progeniem: modo perseueret in eis odium Dei. Dicit aute hoc Dias, ne eum, quis iii ustum pii te cum non punitreccatorem, in propria periona: sed sciant eum, ibi a cenam in tertios de quartos imiaturii. Per id autem quod dicitur. Odientibiis me, statuitur obiectum , quod est apud Enchie. cap. i8 ubi Dominus dicit. Filium, non
86쪽
miraturum iniquitatem l . poena iniquitatu e
tri ac uterque textus seipsum explicat. Nam hie non dicitur, memorans pinnam patris,m tertiosci quartos absolute, sed additur. Odietibus me, id est, in tertios dc quartos perseuerantes in odio mei.Textus etiam apud Erechielem citatus, habet Sigenueritvir filium,& uiderit omnia pei cata patri quae fecit,& timuerit, dc non fecerie 'Ismin ipse non morietur propter iniquitatem patris sui: ita quod non erit haeres poenae patris,
nisi fuerit haeres lueae. Diligentibus me , cu Zodientibus praecepta mea. Hoc additum
es nequis sed urens s dicat. Diligo Deli, & non Cistodiat mandata eius:qui mendax a berato Ioane iudicatur. Et videtur explicare, quis fit ille ui eum diligit, nempe qui mandata eius cui q-it Si e&Christus Ioannis i .Siquis(inquit diligit me,sermonem meum seruabit. Non fuis
mes nomen Domini Dei tui, in uarium.
Verbum nasia,quod hic ponitur, significat pro
Vare, elevare,letiare.Unde ad literam uern erat.Non lembis nomen Dei tui in uanum. Dicit autem non levabis,quoninmjuramgtum fieri solebat, apud Iudaeos leuando manum ad coelum, ut patet Gene i Leuo(inquit Abra
hoc sceptu, nostris, dc Hebraeis explicatur: ledinter oes explicationes huius praerepti: tilia uidetur celebriores, litarii in priores .No assumas nomen, Diri Dei tui,in uanum,id est, pro re nil illi, seu nullius momeli.Iniurius enim Deo esst, qui nomen eius,pro re futili sumit, iurando scilicet pereu.Alteraquq mihi germanior esse uidetur, est. Non levabis, des non iurabis, per nomen Domini in uanum,ides rem,quam non intendis implere: iuxta quem modum, Dominus in Ps .dicit Quae procedunt delabiis meis,non faciam irrita: ac si dicat iurando non mentiar . S mel iuraui in sancto meo ii dauidi metiar. Et ad , literam uertendum erat.Novisumes nome Dei. tui,mendaciter: seu ad mendacium,aut mentiendo, quae dixeris: quoniam dictio saue , proprie mendacium ae fictione significat, ut patet anfra.rs .Non assiimes, auditione sau id est, me laesi. Et se Thargum uertit Idem Deuter.s. No. testificaberis contra secium, testimoniti fauehu: mendacii, seu mendax. Alii(tella Sancte)uerarant Non assumes,nomen Dei migratis,seu inistra, id est, non iures, in eius nomine nisi ob i
necessitatem,quoni am ueritas non est iuranda,
nisi ob necessitatem, sed secunda expositio,caereris praeferenda est. Subditur causa praecepti
ho, dure diei Sabbati i sanctifica lum
illum. Hoc estis praeceptum. Dicit aute recordare, quonia homo,sex diebus,sitis ministeriis impeditus,uix seritabit die Sabbati,nisi eius, ante recordetur.Aut lilia homo lucri cupidus,uix curabit seruare sabbatum: ideo praecipit eius recordari, ut sinctificet t. separet ab aliis diebus, aut cui tui diuino applicet Duo enim(iit Gene.t.c V ite admonuimus importat chadas, quod est sanctificare,scilicet eultui diuino applicari,dc separari, a rebus prothanis, aut immundis. Idem ergo ei Edictu Sanctificabis die Sabbati, quod separabia illum, ab aliis prophanis diebus, aut temerab. operibus seruilibus. Vel secundum alteram significationem Memento,ut illum cultui diuino applices. Et sublucta rati uidetur approbare priorem Cudiositionem:ut fit sensus Memeto , ut digsabbati sancti fieri, id est,separe, illum,ab illis diebii bilinedo in eo ab operit,' seruilibus: quoniam sic fecit Diis Nam sex diebus cuncta crea
um .die ab operibus abstinuit Sex diebus o.
'eraberis, facies omne opus tuum. He
braice est Sex diebus seruies,dc signi Erantius, ut comprehendat seruos 3c liberos. Et prima state tia, icilicet sex diebus seruies,uidetur ad seruos pertinere , quibus Praecepit, ut sis diebus se uiat dominis suis Ad liberos uero pertinet, quod sequitur, scilicet tacies omne opus tuu: quoniari hoc interest inter dominum de seruum, Dias facit opus suum eruus uero non suum, led dii sui: &abitu tidie s rebati uacare scipit.Sonae aute sabba septe. Et idem es , requiesces die sabbat O requiesces septima die. Et peregrinus
tuus elui est intra portar Loquitur hia
Dominus de peregrino,non conuerso ad iudais inum: iui qua diu moraretur inter Iudaos, tenebatur sabbato requiescere, quemadmodum Iu-dvus Et esse intra portas, est nebrat ii pro morimi in ciuitateaut inter aliquos. Et aduerte 'Fhebraice non dicitur.Qui est intra portas , sed in portis, dc significantius: quoniam peremini,
plurimum,habitant potius in portis, dc sub urbiis ciuitatum,quam intra urbe. Idcirco bene
r. cap. nedicere Dei, esse benefacere ut bona praecari.Benedixit ergo Deus, diei sabbati, id es LPenefecit et,quoniam, uoluit illum esse ab aliis: diebus separatum id cultui nisum: dcuc iis o- .l Peraremur,non autem in eo, dc ut laborans praei uolaretur illum,no autem alios: de multa alia, qt loco citato enumerauimus bona, quae Deus con
cutit dies r. Etsi lificauit illum, separadio
qui ouauerit, seu portauerit , noni et sumti, si,utdiximus ab aliis diebus,& applicando illua me lacium: ac si dicat: Punicteu,hac de cae culivi suo Honorapatre tuus arae tua verbi
87쪽
verbum cuba roprie fgni fatonerare,' si auare:& ex consequenti licinorare & simi scitius interpretaberi, onera patrem tui honora, quonia psius uerbu, non solu os edit honoradu: sed onerandu donis de muneribus:iit sciat filius ; hosolust teneri ad honorem praestandum patre sed
etiam omnia alia necessaria Iotest tamen communis interpretatio tollerari, quonia eos quos uolumus honorare: muneribus oneramus,& bonis,ut patet Numeri .rr.ubi Balach narratur, misisse nuncios ad Bilham,quid cerent.Honora
do, honorabo te, valde.Et Bilham intelligens, uis nam ei set hic honor,quod uidelicet esset coerresbi munera,respodii Si daret mihi Balach Edmuni firmis plenam argento,& auro,non possum transgredi sermonem pro ira
aenise dies tui Aliqui legunt. Vt prolongent
.c.parentes, suis orationiae & praecibus dies tuos Nessitem ab hac abhorret expostide Aben Errab legit,ut prolonget.s precepta Dei, dies tuos. Sunt qui hanc promissioncm,referant in obse vatores legis totius,iuxta illud Leuitici 18. Quae faciens hciro uiuet in eis Sed melius ad parentum honoratores referas quoniam saretcs, yro talibus orant, illis benedicunt frequenter: quae causa sunt longioris uitae. Sanctus Thomas alii affert caiisam.Nam quia munus uitae , post Deuia. . a parentibus habemus,dignum est, ut ei qui gra-itus est,beneficio uitae,quod 1 paretibus accepit: l conferuetur uita Quemadmodum enim ingrci xinbeneficium auferturilia dc gratis cotinuatur. Non adulterabis.Sunt qui hic uertunt. Non fornicaberis,alitorem interpretationis habentes Christum: qui Matth.6 praeceptum lioc inte pretatur, ut idem sic adulterari, quod fornicari. Audisti,(inquio quod dictum est anticuis. Nomoechaberis Ego aut dico vobis:qui uiderit mulierent,ad concupiscendum eam tac si dicat. Ego exilico, omnem concuti scente taminam, minisci ueste.Hoc ide dicit luc expresse Aben Errab, qui asserit omnem concubitum, qui non est uiri cum uxore sua, hic esse interdictunt. Et videtur ex lege probari.Nam lex prohibet meretricem, de scortatorem de filiabus & fliis Israel, ergo prohibet cmnc in uasum congressum: dc per conse-
tibus rotast diciti extum solum adulterium hicyrohibere. Ponaani uerbum naaph, proprie s-gi: ificat adulteiari, ut patet Prouer.6. Noeph, id est,adulterans, muliere deficit corde. Et Erechi .io. Mulier li menaephet i. adulterans iubtilio suo. Item Iere.ry.Ienaaphia .i .adulteriu c misi iunt, in uxoribus amicorum suorum. Et ad Christi interpretationem dico Christum non fecis lec, simi lici fornicatione adulterium, quae
ab eo torpe distat: sed addidisse iacupiscentiam tamin. coniugata,cile adulteris: quod illi se te ignorabant aut adulteri uestro somicatione accipi dc fornicationem Hobi se os uero hie disputamus an hiis uerbi, fuerit Iudaeis prohibit quini enim sit prohibita Christianis,manifestum est ex uerbis Pauli primi ad Corinthios ro. Primae ad Corin.f. dc ad Epheseos s ad Hebraeosra.& Apocali p.ri. An uero alibi indere ueteries Rhibita simplex fornicatio in uniuerium: crediderim, quoa sic, dc destia lacerdotis costat Deutero.22. quae praecipitur uitlcano tradi, si fornicaretur. Nitiin .eta is taxatus opulus, qui fornicatus est cum filiabus Moab. Et Hos eh. .Non uisitabo super filias uestras cium fuerint fornicat . Videtur etiam quod fuerit lege naturaliptahibita, quoniam Iuras damnabat nuru sitam Tt, mar ad morte ob fornicatione Ad Aben Ebab, de ad alii id,quod ex lege obiicitur dicimus, ueruesse,omnem vagum concubitum te e prohiberi. Non tamen sequitur omnem simplicem fornicationem,misi e Iudaeis prohibitam,quonia ad sis
tutam,quae uirum non haberet,poit et quis acce-emo no saeccatum: uia factus Thomas, & multi alii ecaciter proban ornutatione amplaee, naturi sibusaduersari:ideo
indubie tenendum es eam este mortale Deccata
legiq; riaturae aduerim Et dolanduli si uam facile Christian hoc praeceptum transgretantiinquod tam Iu quam Gentiles, tanta
ambitione obseruant. 2 n restasiis ius,
tum tuum testimonium mendam Verbum
anali duo Hebraeis sanificare dicitui cilicet res pondere,& humiliare: sed cum secutita significatio on uideatur conuenire, accepta laest prior. Et videtur esse sensias.Si in fratris negoci etiainterrogatus a iudice de ueritate on ressendebis in eum falsum testimonium. Alio modo a sset exponi Quantumcunq; fueris odio habitus a fratre,non respondebis odio istius ,salso testimonio ineu . Sed primus sensus est germanior, Quia etiam Hebraeis respondere,est audire,ut patet primo Regum .iyanent i exaudi me Domine, exaudi me.Et Ps .i s. velociter Ueni dest. exaudi mbubi idem uerbum ponitur: sset odi tertius sensus. Non audies in secium tuum a contra laesum tuum: alsum testimonium , Aut non loqueris,ut ponatur respondere, pro loqui.
Non desideralis uxorem Non est distinctu
rr ceptum hocsesequentibu ut scilicet diaderium uxori sproximi,constituat unu praecepis, de desiderare eius bouem,uel unum, aliud: iracmnia haec ad idem praeceptum pertinent: dcui derutaeo omne malum desiderium aut avaritia
Irohibere, scilicet desiderare uxorem , & alia
ona eius Et aliqui ex Iudaeis, hoc intelligunt ineffccturiit scilicet uelis ab eo uxorcm, boue,uele asinum
88쪽
sinum habere ii irrohiberi hie, sina tam cci cupiscentiani sed rectius & sanius intelli mi, qui hic cocupistenti. am, etiam nudam, prohitaeri autumant. Est ergo praeceptum non male concupiscererem aliquam proximi, quaeciinq; illa sit.
Omvis populus uidetes, id est audientes uoces
i.tonitrua,quae ut in capitis initio dixi, uocantur
voces Dei. Et lampades eluis taces, ut patet Iudicum. is. Et posuit lapid i facem unam, hie uero fulgura significat, quae simul cum tonitruis
uictbantur. si uoniam ut tentaret nos uenit. Dominus. i. uteuireretur, an timeretis ipsum.
iEt noti peccaretis si dieat. Ad hoc uenit Dominus, ta terribilis, legem suam dare, ut postea, cum peccatum contra legem faciendum occurreret, memores essetis illius terrori , quem habuistis, cum lex primum daretur, super illud, holocausta tua. i. sicrifici a quorii carnes omnino cremabantur Scin fumum ad Deuascendebant Et pacifica tua. Melius integra
tua. Quoniam huiusmodi si ficia fiebant, pro domus & rerum integritate: Si uerbum salam, integrum,&perfectum e se,significat, ut saepius ad
monuimus. In omni loco iquo memoriam s.
iam nominis mei. i in omni loco,denominato 1 nomine meo, seu qui uocatus fuerit domus Dei.Ditatur aute domus Dei,memoria nominis Dei: quia in ea homines Dei recordantur: de ibi inuocant nomine suo est. Aut in quo facia homines,recordari nominis mei: qui locusetata Domino decretus: ut filii Silo, dc postea xemplum.
Veniam ad te, ' benedicam tibi. i. ueniam
ad benedicendum tibi. Aut uisitabo te, ut benefaciam tibi No aedificabis. dolabiis. s. lapides attonsone. i. non 'cies eos excitas ut solet fieri Solebant enim idolorum altaria, fieri ex politis lapi
bus. Si cultris leuaueris,per illud ollues
illud. Multas ctuarias significationes, tribuunthehnaei, uerbo nuptib quod hic uertimus leuare.L. effundere,stillare,aspergere,suffire,leuare, cribrare,dc concutere.sed re uera, uerbium solum si nificat leuare, eleuare,&suffire, quod sit quaeatam funii eleuatio, tuohiam hae sigilification , ubi is congruut Est autem huius loci sensus. Si ad immolandam uictimam,cultrum leuaueris super illud. saltare,pollues illud sis ansiitne iugulatae uictimae: quoniam alta se ex politis lapi sibus cum sit mundu in facile foedatur, Sc macullas sanguinis victimae immolatae cdtrahit, ideo uoluit altare esse terrei aut ex impolitis lapidib' in qui mara
i sanguinis no appareret.m edes paraue ad altare meit,ne nudetur turpitudo tua.
seu reveletur.s his qtii inferius sunt. Aut ne te cadere contingat,&sic nuditas tua reveletur. Sed lubet hic paululumlius, de praeceptorum horudisti fictione, ae numerosis putare. Et aduerte, quod ex cap.; .huius libri & ex ).Deutero. c.nstat, haec praecepta esse decem: sed qualiter enumeranda redistinguenda sint,non ita. Nostri communiter diuidulit preceptum, non concupiscedi,in duo qF. s. no sit concupiscenda uxor Pximi quod ad adulterium pertinet, de de non cocupiscendis aliis rebus, quod ad auaritiam mi uenire uidetur. Sed sillaec diusto uera est, tune
bis poneretur praeceptum, de non adulterando L. dicendo. Non adulterabis,32 no contaifices uxorem: Nam ad idem genus moris pertiuet, ius interior, sc exterior,in eadem materia celit fur est,
non s olu mii rem es enam occulte auget ea eri, qui eam, domino initito cupit auferre. Alii u ro pro horum distinctione afferunt, q ita alia fieratio appetendi res mobiles,&alia immobiles: de quod ubi est specialis ratio appetedi, si aliud sh ciale praeeratum. Sed cum in qualibet re, possie fingi, & eile specialis ratio appetendi, tot deberet multiplicari praecepta, mot lunt appetibilia seecialia tum quia plus differt, in ratione appeti pilis, ux'r ab equo,uel asino: qu in mobile ab immobili,quiata ad concubitum, equus ad ministerium:& sic potius distinguenda esset, concupiscentia alienae uxoris,a concupiscentia equi uel bonis, qu1m rei mobilis ab immobili.Vnde meo tu dieio,non est diuidendum praeceptum,de concupiscentia in duo, in unicum sit s. non concupiscere res alienas, aeraqs sint, siue uxor, que bos, siue aluilius: sed in primo praecepto, uaerenda &explicanda est diuisio haec. Et ut diximus, quida sentiunt, primuis prae tum esse quod ipse sit Deus.2.uero quod non sit alius Deus p aeter ipsum .;.no facies tibi sculptile, Co incuruabis te ei, & non seruies. sanctificatio sabbati. s. honorare parentes.6.non occidere.T. non maethari. S.
non furari. y .non loqui aduer iis proximum falsum testimonium. Io.non concupiscere rem aliennam.Mihi uero melius uidetur, ut etiam iam' admonui illud. Ego sunt Dominus Deus tuus, praeanabulum esse ad praecepta ut intelliginet se inbditos,suibus pollet tele oraecipere Primum uerope tu ea io erit tibi ali 'dev ,cora me.i .meae seu in faeientia me Scideo no faciedu eis e stuptile poti no debet tibi ege alius deus.2. vero.Noadorabis ea. Aliam uero numerationem fretuere acceptamus,modo P.;acceptes.No adorabis ea.
89쪽
E X o D I XX. A D M O R E S. Go Dominus Detis tuus qui eduxi
te, e terna V siti.Quorsum haec Domine Deli, Vide legissatoris prudelia.Solent collata beneficia, hominem retinere, ne benefactorem offendat, delibertas ad memoria reuocara, seruum quas cogere ad obedientcim : ideo Dominus haec duo premittit, ante legem: ut iud sinuitaret, ad suarum legum obseruantiam.
Non erit tibi Deus alius, coram me,sium cum. Novit prudens legislator, seruorum malorum thecnas,& subterfugia: ideo omnia, quae facere etiam latenter poterani,hoc pri cepto iubibet: S primum aliquem colere deum sine ulla imagine, aut sinuli tuditae r ilialiter se coli praecipiebat.a. quodcunque sculptum s. imaginem dc similitudinem,cuiuscunque rei. cultum: in quo
ctiam pulchre sapientia Auina relucet isitans
iniquitatem patrum in filios: super tertios
quartos. Vt non miraretur homo,cum se sine propria culpa punitum uideret, admonuit, ut i priniit reputaret se in nocete & flagellatu a Deo, iniqilitatu patro morii recordaretur. Cum seinet Christi discipuli ( ut Ioannis nono habe-tuouiderent hominem, anatiuitate Cecum: inquirunt a Claristo, qui mam peccauerit, ipse an Parentes eius.Optima consideratio, ut quam prinium uideris poenam, culpae reminiscaris. Qiioniam licet no semper, culpa sit primae caiisa:optimii in est, te cogitar culpis Ppriis,aum genitora flagellari a deo, ut aliquid in te emedes. Est de aliud,q.r hic parentes aduertere debeat quam uidelicet, abstinere a peccatis debeant: non solii, ne Propterea, puniantur ipsi,ied ne peccatoru suo. rum sagella, in filios transfundant. Audi quid Isaiae. M. tantius il aias dicat, de stirpe regis Assiriorum. Praeparate(inquit) filios eius occisioni, propter
iniquitatem patriim eorum. Et consur am con
tra eos ( ait Dominus & perdam Babet nomen, propinquum, filium, & nepotem, dicit Dominus. Annotauit etiam hic vi id m,in eo quod dicitur in tertios dc quartos, dc faciens misericordiam in milibus, quam pronior sit Dominus admiserendum, quam ad uindictaein sumendam, ut iniquitatem uisitet in . . &. . misericordiam uero extendat,admisse. Vbi nos docet, irae non recordari, aut uindictae in aeternum: dilectionis uero in perpetuo memorari. Additur. Diligenti. bus me, custodientibus mandata mea.
Quibus uerbis docet,qui sint, qui custodiant madata eius: nempe eos qui diligunt eu.Sic& Christus apud Ioannem. Si quis cinquio diligit me, iore i . xi quin servabit: & qui non diligit me sermones meos non seruat. Adverte etiam biectuantum noceat iniquitas, ct quid ualeat dite. taio: ut iniquitas non solum noceat facienti, vidi lectio non solum prositis ii diligenti. 2Dv assumes nomen Dei tui, in uanum. Exspende
hie, quanti faciendum sit nomen Donum, ut nihil ,eo interposito pollicearis, quod non intendas implere. Si enim filium aut nepotem, aut re aliquam praeciosam,uerborum tuorum obsidem dedisses, nonne laborares implere, ut obsidem redimeres: Omnino. Si ergo nomen ineffabile dei, cur quod promisisti non imples Sed proli do .lor.Quis nunc, quod iurauit,aut uouit,i:nplere uult Vbique periit: ia, ubique irrita uora, obuiue Ietiam mentita fides. Memento tit diem sabbati sunt times. Quae enim implere cUpimu ,
eoru ante recordamur. Sic uoluit Dominus D us, nos sciliciae diei memorari, ne eam diebus aliis similem reputaremus, & sine debito honore, praeteriremus. Et bene nota, Deum non dicere, quod eius recorderis iit in eo gaudeas, tripudies, , , aut tibi uaces,sed iit sanctifices. sulti en:m sunt, qui dierum stiloru memorantur antequam ueniant non ut i actificent. aut Deo uacent. led ut ludant,comedant,& bibant, caeteris utebit, licen tiosius:& qd deterius es , tunc uitiis indulgeant, haut peccara, ac flagitia seruasse, in diem sanctu uideamur:ae si bona operare ent: cum Dontinua nos, eius ad Jioc memores esse uoluerit et tunc maxime eum colamus, ct laenesciorum, cre tionis uidelicet cunctam rem ei gratias agamus.
Tu filius tuus, em seruus tuus, O bos.
Considera hic quaese beneuolentiam, & charitatem,summi Dei, ut secum uoluerit omnia quiescere, neque tamen secum iubeat omnia lal, rare. Solus ipse creat cuncta, de si fas est dicere, sex diebus laborat nobis, septimo uero die, Omlaia sera ad quietem inuitat. Sic solus C H RI-S T V S passus est, ct torcii lar calcanit status laese, ita ut degentibus iton fit cum eo vir: in die in resurrectionis, omnes sua beata praesetitia latificat. Omnes enim uult secum resurgere, sed non omnes secum pati. Vbi etiam nos,gratitudinem docet, si ii iam ipse tam gratus est otque bona
contulit diei septimae a quo nihil minis erit,inctidendis rebus accepit. Honora patrem tuus matrem,ut prolongent dies trion aut ut
prolongentur super terram. vides laici qualiter bona alicui collat eum ad precandum multent: similiter quid ii eant,parentum benedictione &precationes, quae tibi longam 'Lintuitam, a Domino impetrare: timiliter quanto pluris e ciat Deus, parentum honorem, qu1m ita ui ut
90쪽
litas uolia erit, te potius parentes, quam se honor arequens adna uni eos alere potius, quam sibi laetificia offerre. Et annotauit liac qui tam rabbinus crabbi Simeon, scripturant pluris fecisse, parentum honorem quam Dei, ut uolii erit nos Deum honorare , ex substantia nostra, iuxta Prouer illud Salomonis. Honora Deum de tua substani tia, parentibu uero uoluit, filios subuenire,ex labore manuum sumam:& si non habeant teneantur in pistrino laborare, ut parentibus uictu quaerant. Similiter honorantes se, uoluerit honor re, iuxta illud. t. Samuelis. i. Qiticunq; soli orifica uerit me,honorabo eum, longaeuam uero ii imm cesse it eis, qui honorauerint parentes. Collat inpluris uitani fieri, quam honore. quere
tu nobis ocet locus iste, doctore tale elle debere, ad que iacilis populi sita est uian : debet es- se nini tu formidabilis V s ut i is, it de caelo si uti sum uobis. Etiam uerba haec ad timorem pertinent,ac si clicat Crisiderate, me uobis loco superiore esse, unde uos, ii rebelles sitis, facile
punire possum, ideo timete. Altare terreii frarietis mihi ira, ex Lipidibus excisis. Aiguit
pulchre locus iste,hominu uanitate . etiam in te Irtis dei,d: aedificioria, ae sepulchroru . Vult Diis et altare terreu. nos aut marmoreu consti uimus, dei si lapideuex lapidibus impolitis, nunc uero cuncta polita ne polluti dira uuit: ita ut opus , hiateriam superet. Arbitramur enim Deu nostris uani intibus delectari. Et si in veteri lege, quando deus m. na insa,&apparatu deletari uidebatur haec taxatur quid in noua fieri debet,quae pnecaeteris virtutibus humilitate praedicat, de extollit,
damnat l, ambitione, M superbia: Nohi asceii, desper anadus altare im Summam in sacris honestatem contine lare uidetur locus iste, quam discere debent, qui ait res mi instrant paxime in ascensu de descensu altaris.
Ecfunt iudicia id est leges, quibu ,
seu per quas ius dicetur inter is ahelitas.
Si emeris eruum hebris, , sex annis
seruiet tibi. Significat chanali proprie, posit-dere, de emere, ut patet Gene. . Agro, quem chan i, id es emit, Ab liam. Et Prouerbiorum. ' Dontinus chanani, id est post edit me, aut emit, initium uiarum suarunt. Inde micinae, pecus minutum quod omnis pollessio antiquis, in pecudibus esset. Dicit autem seritum H bimum, quoniam seruos aliarum irationum , litabat ut perpetuum ita ,-- D. .egredietur liber. Significat nomen hebraicu inops,non so-
ilii liberti sed solitariis, ut patet a regum . u. ubi dicitur. Et mansi in domo hachos hst. i solitaria, seii sol a Et aduerte lusionem. Quia enim liberi solent manere in domo seorsum,& peri se i item nisi sed in domibiis dominora irocatur domus in qua quis talus mane domus libera, domus uero, in sua aliis ni oratur, uocaturia olibera Hebraei dicut tomu libera dici, cu non eo utitur aliis domibus sed prior allusio uidetur uerior, ut . s. dicatur quis, manere in domo libera. i. quot liberoris eise solet, in qua liber solus manet. Additur aut Et rati quoniano oportebat seruit, ain o. . aliquid sua libertate donare sed sine ullo alio pretio, aut re: liber egrediebarii'
Sire corpore is uenerit m corpore fluo eis
redietur. Ilebraismus es que i Numis sententia suo more explicat i. s italus uenerit, ad diam suu . i. sine uxore dc liberi 3: sine subit ilia. Quare uenite in codri re suo, hebneris est uenire so-
tu undes ure r. Si dominus gesserit ei uxorem. Dicitur aut in corpore suo uenire,cu no se cum, alia pora adduxit. s. uxoris aut filiorum
Si maritus uxoris ipse Significat Maliud maritu sumus intereretati supergredi,superiore e se, quemadmodum uir uxori prmeli. Et videtur iterbia copos tu, ex ba quod est ita, ac es sui, quest insuper seu superius. Aduerte etiam non hebraim gaph, comunitet corpus signiqcare. Et Etamen locuseuerbio G qui hane isti spectam reddit significatione,i ibi dicitur. Misit puellas sitas, clamauites gam. i. super summitate ciuitatis: ubi sanificare uidetur summitatem.Posset tamenuem clamauit luper corrum ciuitaris i .super totam ciuitatem, quae unum corpus esse uidetur.
Vor e filii eius, eruiit domini ui. uino
ortu habuit lex illa, is partus si uatur uentrem, ut cuius fuerit uenter, eius sit 3c partus. Et etiabici lotan tu, in lege ueteri non ira esse indiliolu- Tua quia hic matrimonium distblue tu ex diato septenio, dc uxor manebat cum liberis, in donio domini sui: uir autem abibat quo uellet.
dducet ilia domiti' id iudices: hebraire ad
elohim, quod ei dii. Vocantur autem iudices dii, ii ita debent esse ita coni inten& inflexibitales io ius dicendo sicut est D eus: quibus practast, pauperuin iudicio no inis ex isplicabit
illam, ad ostium ueta pillam. D reonem
delet, certum est, ostium signeum, quod mouetur, significare, sed meriirali , aliqui pollem- Chodeus limen, canificare dicit. Exscriptura, uidetur cunificare potius postes, quam li-F ij men