장음표시 사용
91쪽
EXODI. XXI. AD LITER A v. vaei, quoniam significat ligna aut lapides,quibus rosset scribi lex illa. Audi lirael Dominus Deus
noster, Deus unus est. Dicitur mini Deutero. 6. Scribes e super me mi.i. postes domus tine.
Ducimus de significatione nominis, supra capi . n. Et sunt ligna recta, ad latera ostii quibus lidi' num superius transuersepositum, sustentatur.
forabit Dominus aurem eius. subula. A rata quod est perforare, est arsea. i. subula sicare orado dicta. Et erite eru' iuiseruiet ei in seculum i reri suo: quod aliqui line
pretantur,us is ad annum Iobel: quando omnes ad istertatem asciscebantur. Sed iam saepius admonuiuiierbum alam significare abi intere, I tere occultare. Quod enim occultare significet seu latere sunt multa in sc riptura exempla s. primo regum. to ubi dicitur. No fuit uerbum nee-Iam. i. absconditiani ab rege. Et ecclesia Q. super
omne e am .i occulto. Sic leuitici. . ueneelam. i. ct caelatu erit uerbii. Et Numeri s. ue neela. .
eultum fuerit ab oculis uiri sui ,& meo iudicio, ollam significat tempus absconditum, cuius non
est memoria. Ieremiae. r. Meolla i. a seculo, confregi iugum tuum. i. a multo tempore: cuius noest memoria. Disputauimus abunde de significatione nominis Genesis et . Dicit aute rabbi Abraham,significare tempus precisum, de determinatum: sed melius ut simus occultum. Fiebat autem huiusmodi solo, ut seruus stare se addictum illi domui in seculum. Vnde aurem alicui deficere Hebriis,est esse addictum perpetuae sera tuti. Quare in Pial gy dicitur. Sacrificiu &oblatione n isti aure aute pfodisti aut phrasti milita .me tibi in senili perpetuu addixisti: dc sunt uerba Christi ii octa Pauli ad liebraeos interp
tationem Cum uendiderit uir liam tuam in ancillim non 'edietur sicut egrediun
tur erui. Nam serui egrediel aiatur cum corpore suo. i. soli, si soli ingressi essent: no sie autem an illa hebrat,quoniam non solum ad ministerii s sed ad matrimonium alten secundarium. uale erat micillarum radebatur. Et loquitur aevi l cilla liebraea, cognita a domino suo: quae ueli non deleontatur domino,aut filio eius : sed post collo displicebat domino, neq; desponsavit eam
sibi, uel filio suom dissu et iii cculis domitii
sui, ante desponsationem: redimere faciet ea. i. facultatem illi ficia dimendi se, subtrahendo , pes annos quibus seruiuit sibi. Sed quia nulla specialis 'ratia ei febat, pririer alios seruos, qui omnes ho modo poterant se redimere ii detur potius sis mandare, ut dominus eam redianiat, dimittendo liberam, ac si redimeret. Non tamen improbo priorem sensium, quoniam equitur. Non poterit eam populo alieno uende.
re,quas positi suo. yopulo alieno faculta. rem, seu dominium non habesit uendendi
eam. Per populum alienum, aliqui intellia gunt populum alterius loci, in Israel: sed meo iudicio, quia populus alterius urbis, non uid tur alius populas ab Israel: ideo meliuia intelia ligitur, per populum alienum, populum genti xii quoniam spreuit eam, seudum spreuit eam,
scilicet coeundo cum ea. Verbum baa quod lites mere uertis mas, hebrans signi cat praeuaricanorans,di, fallere, haudare, decipe fraudibus aut dolo uti. Et uere dolose, talis egit cum ancilla, ilioniam uir congrediens cum cum inmtrae se fert maritum: Cum autem ii e nollet e se maritus, uidetur ancillam decepisse. Sed meo iudicio, uerbum bagad,significat operte, seu dolose agere, aut tegere. Vnde begia, id est uestis, qu ea, qui tegatur&operiatur. Vertie go pollet hic. Quoniam operuit eam,id est quasi maritum egit. Solebat enim uir cuius fix min in Israel, quain primum uellet eam duce re, extendere pallium suum, de operire eam: ut
patet Rulli tertio. Si autemsilio suo des uti,
fauerit eam, secundum i icium Fliarum
faciet et , id est dotabit emii , quod est ius filiarum, ut scilicet aratre dolentur. Aduerte uerbum laad, quod hic uertimus desponsare, significare multa Hebrans. Omnia, scilicet haec. Conuenire, congregar tempus constituere, phrare,de desponsare, sed meo iudicio, solum significat congregare, maxime ad certum tempus & tem scerum constituere, acquiri despolliones fiebant in iuuenibus & puelli enim certum tempus, inde etiam similitat det illare vi de uerti posset. Si filio uio constituerit id est tempus desponsandi certum dederit,
etilli, secundum iudicium puellarum. Si alterum A, aut illi, acceperit Fimni ea: residuum eius perimentum eiusn habitaculum eius: non diminuet. Miror curnostri, hie
uenerunt pro residuo, uictum, cum cliino ,nouuictum, sed residuum,seu reliquum significet: ut patet.I.Samiae.i6. Adl cscaara. residuus est, seu remansit minor: sed sui a communiter, concubinis dabatur,quod residuu erat,a Principalibutire. oribus,queaunio tu filiis eam, qae residuuerat lprincipaliorib filiis, ut patet Gen i Mobram, iqui dedit omnia qui possidebat istae, filiis aut lconcubinam munera, seu i Fres luis erat: id udicitur hic uim no debere negare ancillita uxore
92쪽
luctae: res duu i .id quod a principali uxore relictum erat: siue esset cibus, siue tempus congressius Nam quemadmodum residuum cibi, dabatur concubinis, ita tempore quod relinqueba svr in incipalibi is uxoribus,uiri uacabant con-t ibus ancillarum, aut concubinarum: ut patet de Agar, & aliis ancillis, ad quas maritus, delic a pruicipalis uxoris, ingrediebatur: uidetur tame hic, pro residuo uictus poni, quia sequitur, regumentum eius, ae si dicat. Non negabit uictunt, residuum principaliori uxori, neq; uiaritiam,seu tegumentu. De tertia etiam dictione. s. Onali,quam tempus determinatum seu statutuuertunt, dubium est: quoniam nus , in hae significatione in tota scriptura inueniturged ma-on,quod ex liac est radice, significat habitaculu, ut ex infinitis scripturae constat locis, q*ae causa breuitatisoniittimus.Psal.M. D ne dilexi meon.i habitaculum domus tuae. Hinc etiam dicitur, esse onen i .praestigiatorem, seu qui oculos tenet, uel Auditine res uideatur ut est in se: dc si iuxti hanc signin tiam; locum reddamus, i dxtsi dum esset. Et habitaculum non diminum.i .locuad habitandum dabit. Aut non diminuet cohabitationem .i.tenebitur elim ea, ad aliquod temus habitare, ad concubitum. Est ergo integer, uius legis sensus fle. Si quis uir, uendiderit alteri filiati, suam,in ancillam,(dc est sermo de hebrais uel ille coluit cum ea, aut non: si colui e iii ea,aut displicet ilea illi, aula, lacet, si dis plicet,lenetur eam rediniere.i .dimittere, ae si redemisi et eam: in precium ablatae pudicitiae: aut perniittere,quod redimatur, ablatis 1 pretio re demptionis ministerii annis. Si ueroplacet, aut atapit sibi, aut filio suo in uxorem. Si is illo, tendtur eam dotare: si sibi, faciat illi, ut uxori. Si alteram sibi acceperibnon diminuet uictum, uesti- tum,& coliabitationem: & si haec tria non fecisset, tenebatur ean, gratis dimittere, sine argeto. Et in hac ultima clausula uidetur, quod cum dieit textus supra Redime e faciet ein, debeat ii telliti, iit diximus.i dimittat eam gratis, ac si r de stet eam. Sed quid iuris,si eam n5 cmnon ectet Tuncroterat eam habere in ministeritum, usq; ad annu Iobel: de poterat permittere,ut sese redipieret Communiter tame, in Israel, homines uendebant filias in ancillas, ut ab eis, quibus
uendebantur,in uxores, aut saltem concubinas, accentarentur.Et concubina erat. Euae ad conciis bitum asciscebamr iolum,non Titereditatem: S erat,aut ancillae, aut mi es principales uxores.
Percutiens utrum, mortuus serite moriendo moriatur.Ponii: trar lex incommuni, ut omnis percutien siue in dat occidere, siue no: ec percussus fuerit mortuus talis morte erat Me ctendus: sed istatim nutur exceptiones, taliae
i me. Et qui nco est illi insidiae: sed deus oecurrere jecit. Dii.ad mansi ei videtur lixe
l ex loqiii,de occidente, cui occurreris, antea su rati murilis, de Dominus occulto iudicio, aut potitis,ut illatae inii triae poenas daret, tradidit eum n manus eius,cui iniuria intulerat: tali in vicisor non instigebatur mortis poenased sugiebat,ad aliqua ciuitatem refugii. Et cui verbe
e erit hir, contra proximum suum,ut occistat eum in dolo, ab altari meo accipies eu, ad mortem seu ad moriendum. Verbu rad,
quod uertimus superbe agete,no est hebres plane notu:iligetur tamen lignificare intumescere. aut eleuari,ut ex Ps .ia colligi uidetur et ubi dicitur.Aquae Medonim .i .intumesceres, aut superbae. Sequens uero dictio.L ormali, ab ariam,q est imiolum ess ortum habet: dc si fimi astutiam,maliciam,seu caliditatem,maxime ad ni tum Attribi iurauis,huiusnaodi occursus deo, quonia nihil potest,susterfugere eius provide
Va.Dicitur autem tradere alique, in manus est
rius ad occidendunt: quoniam eius est, omnibus ius dicere,ec uindictam dare, quam non dant iudices,aut quia nolunt,aut quia occulta eis sunt.
Fhram uirum, Id uendens ipsum, di iniustus est in manu eius: marriendo moriatur
Sed si uendidit rei quomodo potest, in manu eius inuenires Dupliciter potest haec lex intelligi.
Alteror modo, ut disram uim,dc uendens ipsum, ut ipsu uetat, Sc inuenituraiahue, in manu elua quia tisidia eu tradidit ei cui uediderat:morietur. Alter uero qui(meo iudicio) est germanior lite rae,est. ras uim,d: uedes ipsum dc inuenitium manu et .sempto sis, morte moriatur. Sed quid iuris, ino essetia inuet in manibus illius Au alia leti traditus Crediderim tuent axime occideduueditori: quonia magis ethatiat 1 restitutione de lege sic intelli eda puto. Furis homine' ue..
dens,morte moriaturi etiam si honio uito ablitus, inueniatur in manu eius, aut emptoris
sim maledixerit patristiore matri me,
morriendo more tur. Verbum chalat Adaeis die significat maledicere, sed alleuiare, leuem reputare,de uelocem esse: ut Gene.8. multis stultaritatibus, probauimiis: hi uero uideret signifiea e despicere,qFel leue reputare. Quod si legas malevitare,sensus est.Mala imbas patri suo, si
Nd est certa significatio egro , id pu uertimus:quonia inuenitur signitio e sedit. Na uerabu Drapi, quo egroth, simificat reuoluere, mi patet Iudi . . ubi divitu Torrens clus aer
93쪽
liam. i. reuoluthseu deuoluit eoiande mearephali. i. gleba sic dicta,ut ruto, quod in aratione reuoluatur.Vnde etiam, ni euerti possiet Percuties socium suum apide uel fleba No tamen dari si pugno uertas, licet mihi nullus occurrat,inscriptura locus, ubi dictio egropli, syificet pugnu:posset tamen illum significare, ob reuolutio nem: quoniam tacite digiti reuoluuntur, ad faciendum pugnu: aut quia nihil aliud est pugnus,
c digitorii reuolutio. Tatu requie,seu cessa
tiouem l .dies,in quibus cessauit,seu lucri de&ctum, statuet,& mededo medebitur.i .soluet medicinas dc medicum aut suis impetis,sanabit percussum.Vbi aduerte,Deu uoluisse, hominem socio suo, iniuriam gratis AEdonare,modo exolu Te qaeuacando amiserat,&quod medendo sibi
exposuerat. Vindicando uindicabitur. s. servius uel ancilla occisi,de diro suo. s. secundum iudici x arbitrium. nde uerbum naclian,nsi solum vindicare,sed & iudicare significari quonia iudicii erat,mala illam uindicare.Sed si p die aut dies, stetistet.i non moreretur itatim inullas dabat dominus poenas,dc rationem lex fit bdit. Mioniam pecunia eius est Et fuit holex tam mitis: quoniam raro, quis seruunt suum, sponte occidit.
Cum eleuati fuerint viri. I. in inuicem.
Discessinius hic ab omnibus interpretibus, qui hic uertunt.Clim rixati fuerint uiri. Quonia uerbum natali, potius eleuari aut eleuare se, significat, rixari:&in challebreti cocedunt,signis re uolare, aut eleuari,ut costat Threno. .ubi dicitur.Qiaia nassu .i .eleuauerunt se.Et Ieremi. S. Dath(inquit alas Moab, quonia naso nese. i. eleuado eleuatin se. Inde nos h. i.ala sic dicta, q&e
cipiterisseab eleuatione dictus. In 'mnibus aut loci ubi hebra: iuertunt, etiam in niphat rixari, tam bene quadrat, si eleuare uertas: queiam dum et captiuius libri diximus: ubi liabetur. E ce duo uiri hebraei, ni .i .insurgentes. s. in se inis uicem, potius v riliantes. Et no distraties uerbii,
a sua Ppria signification*-Eti fuerit mors simul eris, codevado codenabitur,sicut po/Aerii up illos clarit' mulieris: dabit,
sistatuerint iudices. Quoniam uisus fuerat
costituere parte iudice, maritu uidelicet muli ris, addidit q. F i equitur: q&.s sol ipse no arbitrabitur my solueta es in abortivo: sed in iudiciae. Aliqui intelliguli uniri isti, et soluituri perania P arbitrio mariti, sed sicena, corpori innige- tiri lint in arbitrio iudicu: sed prior senius, milii macisplacet. Sed si moreretur mulier, cidedi erat ipsi. Caietanus noster hanc lege, etiamia pueros extadita a r. sit illi emisi morerentur,
etiam disti etesimaris, essent morti obnoxii ea mihi eius Hiletia noaebatur: quoniam no uidetur aequii, ut tanta piama imponatur ei, qui em-brione occiderit,sicut illi,qui perfectu iam uitu. Nasi ipm,deseruo occiso domino noluit l* eu puniri pinna mortis, quoniam pecunia eius esset.Et licet talis sit uerus homicida, si foetias animatus era uotamen, poenam cosumati homicidae subibat Dabis aut iras anima. Hebraicmus es , pro damnabis uitam, pro uita ablata. Oculi .sianu,uel auferetis oculo sablato Vulnus pro uulnere,seu perciissionem Spercussione Dicunt hebraei,uerbii paci,si nificare pcutere,usq; ad stasuinis effusione: suspectam tamen reddit,hanc significatione , id quod dicitur Deut.rs ubi dicitur. No ingredietur taxi. attritus attritione, aut fractus: quare aliqui dicunt, uerbuiignificare frangere, potius T uulnerare. Et posset hic uerti, fractione P fra tione, livoreny lurirre. Verbum chabara quo dilabur . i. liuor, significat coniungere, sociare, colligere. Vmide chmurali i liuor,quod in eo s. guis columitur Si cornupetierit lv.Explicat lex haec, ob scurum locum,qui ponitur Gene.s.ubi Diis dicit, se requisiturum hominis sanguine, de manu omnis bestiae: neq; tamen posuerat requirendi modu,quem hic manifestat. quirit enim Dns, i. punit hic belliaminoue muteta. s. sc puniendo, requirit hominis sanguine, de manu eius, camandat bovem lapidari,& prohibet, carnes eius
in cibum sumere 'i expiatio imposita tuerit super eum, dederit redemptionem anum ut ecudu omne Tuod impositusuerit
'pere, ut audi, liberabitur 1 morte. Acuerte hic uerbum est M. i.redimere , ignotae significationis esset,apua hebraeos. Dicunt enim, significare bituminare, expiare, placare, parcere, reniouere, sc redimere: sed ( meo iudicio uerbus ignificat,linire, M operire: d quia postqua ' catum opertum est,no uidetur ad punitionem, significat parcer'& lare,seu nonpunire: progia tamen significatio, usque hodie ignota est. iis putauimus abunde, uera Gene.6. ubi di
turi vectivaria, id est dc picabis, seu pice lini- e eam ii cet arcam. Sishum comvet
rit lut silianismiudum iudicium hoc .
. et et is contingat, bouem cornupetam, filium. . aut filiam. s. domini illius bovis, cornupetere: si non erat ab heri & nudius teritu ornupeta, la pidabitur bos, scit dominus, erit innoeens: sed si
erat. s. cornupeta, dominus interficietur. Possetetii esse sermose filio aut filia: cuiuscunquela mi i
94쪽
minis, 5 talum de filiis aut filiabuc domini bouis cornupetae:&hunc sensum, sequens senten
probat ditans QSod i comi et serit fer
i ut uidelicet alicuius hominis, uel ancillam, dabit domino illius serui, argeti .so.siclos se bos
idabitur. tam aperuerit uir puteum, uel
foveam. Rabbi Dauid dicit, in libro radicum, hoc interesse,inter bor i cisternam, de beer id es puteu, qtiod bor. i. cisterea, no est sine aedificio, sed bene beer Dicit tamen bor,esse cisternam, cuius aquae colligutur, sed no scaturiunt: sed ( meo iudicio)bor significat taueam, siue fit miteus siue cisterna,sive carcer, aut etiam sepulchriam. Et potest esse,huius legis duplex sensus. Prior tloquatur prima pars, de puteo iam facto, cum quis cos eius aperit,de secundus sensus est, ut loquatur, de puteo de de cisterna, ut bor uo loco Puteunt, tero uero cisternant, significet E st ergo sensus. Cum quis aperuerit putea, aut cisternam, scilicet iam faetam, sed clausiana, v aperuerit os eius, aut cum m ierit eam. fi de nouo. Et iste(meo iudicio est literae sensus: d decre-
tu est clarum. Domite ci leni Creddet a tete
tum. Hebraice ad uerbum est integrabit arseritum e restituet domino Hus.s uis, uel asini. Et quod dicitur in rabit algentum, debet iii-tellis,quod integrum,ad uisualorem,restitumi eu aequabit argentum bovi, Sc restituet domino: sed haec lex, ut exsequenti constat, intelligitur, quando dominus gnorat boueni esse cornupetani, ab heri de nitdiustertius: quoniam si sciret, locum habet lex se eum quod . credditui' esset boue uiuu,pro occise a cornupeta sito, de cadat tererat illius.Aduerte etiam hie, uerba cha si,aquocheseph, id est argentum, significare maue, ct cheseph argem se: i pecunia: qcrab c inniti fere diligatur,& ametur Similiter, ubi omnes hic in fine uertunt. Reddet bouem, pro bone,potest reddi: integrabit, boue pro bove.
S Iemerii eruum hebraeum: sex annis
seruiet tibi. Admonet lex lxxe, alio affractu, prosequendos esse seruos, in gente tua, atq; io extraneos: ut tuorum, non sinas perpetuo seruixe, licet possis rati aneos, ad hoc cogere. Et in priori capitis sententi aduerte: priticipe,non ibium leges debere eondere,quae ad initium pertinean de ad se sed etiam, quae ad pacificum pertineat, rei publicae coiit imi: unde dicit, haec sunt iudicia quae pones cora eis Et simul aduerte, qtrali a diu, diem septimuin prosequatur Deus: ut non ic luna tio uecit, in eo cuncta quiescere , sed etiam ab eo expectare libertatem: &propter. .diem,sanctificasse. .anuum, & etiam
D Et simul disce, qualiter uolueis te seruum tuum tractare, quem septimo anno , nosti mro liberum. Conita etiam ex hoc loco, hominem fidelem, posse in seruum tomini fideli uendi.
Si maritus mulieris erat. Dominus,
mariti erga coniugem, affectum, ideo noluit,s cile separari Vbi hini liter docet non detinere alicui, inuito,quod maxime diligit Dilexi uxorem mmm. Quas angustias, uir subeat ob co iugis, Sc filiorum amorem: pulchre subindicat locus iste:ut scilicet seruituti perpetuae, carceri' multis aliis malis, adiici patiatur, propter eos. Mavult enim homo, propter eos, perpetuo sediuus esse, quam ad horam fine illis ubertate frui.
Sed si Domitius dederit ei uxorem Quid il
li faciunt, qui non sinunt seruos suo&, uti libertate coniugii: Deberes seruo tuo uxorem dare si non hestat,& tu prohibes eum, habere uolentem: unde serui, in uagos concubitus, dc peccaminosos, frequentissime mut:quor tu caulam
esse dignosceris,qui coniugium prohibes. Horsilii, erunt Domini. Quoniam, omne
quia nascitur in tando meo, meum est. Similiter disce, eum operas&oleum perdere, qui in
alieno operatur. Perforabit aurem eius subtili Quati facienda sit libertas optime docet locus iste:&quas poenas subire debeat, qui ea non utitur, cum possit.Similiter admonet, non tanti taciendum esse, coniugis & liberorum mors, ut maxima & extrema mala, propter eos subire iactis. Docet etiam, eos puniendos, qui dedecusseruitutis non sentiunt, neque curant, ut sentiat.
Si uendiderit uir filiam suam. Potest pater
anguili aut paupertate pressu filiain uendere, aut filium: & pulchre docet locus ille , nodeh'nestare, cociuiu nostrorum filias:sed ex ancillis, coniuges fuere. Similiter docet, dotem:pudi stiae puellarum pretium esse. Similiter puellac
ciuis tui, ut filiam esse tractitam. Pohulo alie, no non poterit eam uendere. Periculo idololatris,obuia ire uoluit diis, quonia nouerat, Stacile, minae sequatur mores, immo&fide mi usu, & populi apud que morantur. Maledicti illicait tauid ad Saul qui me,li reditate diti pelluli dicentes Vade seriai diis alienis mi uero dici-
eutSi dis licuerit in oculis Domini, osten
dit, magnum malum sit,displicentiauiri, er x
Uxorem,ut maluerit, inter eos facere diuortiu:
si in perpetua inimicitia uiuere.Secundum mo
remfluarum faciet ei. Qualiter tractandae
sint nurus,ostendit locus iste: ut licet uili condi,tione,utpote ancillia snt,si tamen cotingat filio
95쪽
coniungi me redas esse, ut filias Subiit etia uxor, licet uilis, uiri conditionem & nobilitatem.
Amentum euia, uectimentum cohabitationem eius non sini mei.imetria
fiant, quae uir debet uxori suae:uictum. s. uestitum,& cohabitationem: talem ad tempus. Noest enim propter inanem uiri appetitum, uxori
uum suum occiderit.Vbi simul aduerte, ut plurimum, non esse magnam poenam innigena hi, uidi ad quae homines proni no sunt. Na quia rari sunt, qui seruos suos occidant, tam mitis fiuit in dominos,seruos occidentes lex. Argentum eius est. Ex hoc loco collige,homine posse proeso estimari, de tanti fieri, quanti constitit.
auferendum,qui sibi iure debetur. Emmdie. Et egress fuerint nati eius. Non tanti fieri
tur 'ratu , a que argento. Pluris ficiet debet aborius, seu occiso puerorum, in matriadae libertas, omnia haec: ubi etiam disce,D utero mistentium, quanti aliorum pueroru deum omnino uoluisse, puella aliquam suae pudici hominu 'iii aut iam nati uel iam prouec aeritiae habere recompensationem,ut si contingat et xii sunt. Similiter sit caueta diuisio pregniti,
iniuste auferre Has te ad ea teneri. Si ei nosve Dabit sicut imposuerit ei marte multi se
rit insidiatus. Displieuit semper,d: summe Non esie relinquenilani peccati potnam, inpa Deo malicia, & studiose uindicta: & parcit illi, I- 'Π'demonstrat sex haec, quoniam Oeeu,
qui iusta dolore prouocatus, inimi eum occurre- t g rinan ne causae suae .Et post et levtem occidit. coeo in loco, simul expende, nullu '' im,ux orporis na,met in arbitrio malum,homini casu euenire, sed iusto Dei iudi-Co icet nobis occulto, unoqueq;, suorum peccatorum minas dare, & aliquando, cum maxime
securus esse uidetur. Si uoluntate, ab altari meo,auelles eum. Audis hie profecto, qualiter
Diis, uoluerit Itomnis uolutari punire cedem, ut nihil ei immunitatis: sacer prestaret lo . Nucuero sacra loc homicidarum,& id genus pecca- mariti,taxatio uero pecuniae,in estimatione iuditu. Oculum pro oculo. inuissima lex, quem citru aeqm x Liberum dimittet eum,
pro oculo eius. Manna auaromuleia est,seruum perdere, si inebrum aliquod mutilaret aut perderet: serui sui:& ut abstineret ab huiusmodi percussionibus,uoluit seruos perdere, qui me
. torum,speluncae meta sunt.Quid enim nunc uti bos cornu era ici
miliu quis lectorum acolluctorum, ianim Mim, militers sit custodi eda res tua, i proximi oemeto esse potest. Lapida o lapidabitur bos. Audis hic iuemadmodum aliis scripturae locis)quanti Deus homicidium tacit, qdlatiam in brutis uindirat: de T parui homines illud faciunt qui pro re nihili,hominem occidunt. Co ita D
tio facta fuerit Domino. cum promisi e se
aut rebus suis proximis nocet, admonendus est qui si non custodiat,mus damni est, eos is ad restitutionem teneri, qui aliquid tenentur custodire
dc non custodiunt, di redemptio impo ita se
rat ei. Habent hic leges prudentes, morte qui quis non oninino moeretur,posse pecunia estimari ac redimi, quemadmoduni mors serui occisi Domino suo,dc puerorum,in matris utero existallu: quae coperiari pecunia possunt. Estimatur autem hic a lege ; o. siclis serui mors. Si quis e. ruerit cisternam. Cautos docet esse homines, in huiusmodi, de . a. tenera ad restitutionem , qui damni causam ali Cui x percusserit bos alicuius,louem alterius, hae lenes
sunt a quibus sapient genti uin, mutuasse uide exorcistaruin,suum implet munus: Ad id uenit res,ut nunc sacri ordines, in priuilegia facinoro- Isbrum hominii,uersi sint. quare sineo iudicio ecclesiae consultum esset, quoni o lsae de Trauia caedes in immensum multiplicari videmiis, si minores ordities,non nisi simul cum sums traderentur. Qiima dixerit patre aut matre, morriendo moriatur. Vt scires quanti facienda sit
patris,aut matris percussio, haec lex sancita est: quae non solum occisorem aut percuirerem e rum occidi mandat,sed maledicentem. Et si qui solum mala parentibus precatur: tales dat 'enas, quales dabit qui percusserit, uel occiderit
Si percus erat quis proximum uit , es no
luerit mortuus. Non praecipit lex haec ob iniuriam, i quid solvere,quoniam haec gratis condonanda esset: scit operarum cessationem, dc in medicos expensis Ciuini ob rem non sint praecitata es confestares: ut preter haec semper iniuria ex
motui iubeant, licet possint, sed quoad possiit, sual deati su: ratis iniuria codonare. Vbi etia aduerite, talum illum legem hanc damnare ad morte, qui morti uisicietem causam prebuit, Si qtii,
percu perit peruum, uel ancillam. vili, est
simorum conditio,iit no sit reus mortia , qui ser
96쪽
I fututus fuerit uir bcuem uel pecus.
Praecedenti capite est lex de furto hominis,hic statuit de turris boum, aut pecorum aliorum: de mandat ut qui furatu bouem mactauerit, uel uendiderit restituat s. ae uno boue, d . .pecudes una pecude: dc ratio legis es Lquonia rates elogit se, a restitutione Si enim novendidisset, neq; mactasset, sat erat duplum restituere,ut in rius dicitur Et aduerte quod dictio seli,quam pecus uertimus, significat pectis in c5muni,& extenditur ad agnum,& bsum . ut patet Deutero. r .ubi dicitur seh.i. Unus ovium, ct seli .i .haedus caprarum, seu pecus ovium,& pectas caprarum. Idem supra cap.ir.Tolletit sibii nus litisque seli.i. pecus postea sequitur. De ouibus, x de capris,accipietis.Si autem quaeras, Vir pro botie.s restituere praecipiat. uero oues seu pectides, pro una. Dicunt hebdie s. addi bovem, pro ministerio bovis, quo interim prauatur do minus: non sic autem homo utitur ove, aut pe
cude. Si cum per istorio aut in periosio, ne, inuentu uerit fur, permissus fuerit, En mortuus fierit ron illi sui lives.
Si ortus fuerit sol super lxum unguines
illi, reitituendo recilliticis non illi,simis
detur pro furto suo. Iste est hebraismus: cu
ius status, utcunq; obscurus est. Potest autem esse duplex,secundium quod uerba illa, sanguines e possunt ad percuit rem referri dc ad flarem pcussum. Et si ad percuitarem referantur, sensus est.Si inetassione cdomus, inuentus fuerit fur licet de nocte, & fuerit percussus. s. a domino domus,& fuerit mortuus ex percussionibus no illi .spercussori sanguines staris percussi uel o risi,imputabiantur. i. non proinde morietur. Si uero orto sole super fit reni:dominus percuteret eum, sanguines illi.s domino imputabuntur tu ris. Sed pur tenebitur furtum reddere, & si non haberet unde,itendedus erat pro furto. Qtii sensus probari uidetur, ex his, quae de Dccidente euqui urbem refugii egressus, a redemptore sanguinis occis,occideretur:de quo textus Numeri. ss. dicit.Si initenerit propinquus sanguinis homi idam,extra terminum urbis euasionis suae, & o ciderit,non illi sanguines.s .imputabuntur. Si autem quaeras qu. iter hir poterat restituere, aut pro furto uendi, si fuisset occisus. Dicendum, legem loqui, de fure percus' non mortuo. Si uero ad furem referas, sensis erit. Si in perfossio-ve,noctu .s inuentus si ierit fur,& percussi is fiterit, & mortuus, non illi .s furi sanguinem cocci detis dabutur, aut no uindicabitur eius sanguis, sed si orto solerecussus uel occisus fuerit: illi ianguines uindicabutur cultio ab occidere, aut ap
tiere stimetur ipse tame fur, reddendo reddet scilicet furtum, aut si non habuerit uedetur profarto. Ex his duobus eligat quem maluerit lector. Aduerte hic uerbu cliatar, a quo macteret id est persessio, aut perfossorium, significare fodere,ut te multis locis scripturae constat Iob et .ehatarii pertadit in tenebris domos. Et Eoeestiaeir chalarii.i perfodi mihi in pariete. Est tamen locus Ioneb. i. qui hanc turbare significationen, uidetur,ubi dicitur.VMach terii l. Et ptaieceriit anchoras uiri, ut reducerent.smaueni ad aridi: sed tu melius seruata propria significatione, uertas. Et foderunt scilicet remis, aut remigariant. Nam remige remis fodere itidentur aquas crebris percussionibus.Ex quo loco dista, non ilicile pruri sim uerbi significationem este mutandam, ira conuenientiam invertiendam ut Lepi
us admonuimus. Si inueniendo inuenietur in manu eiusfurtum ab ove usque ad assitum, sue ad pecus tuentia, duo resti
tuet. Haec lex exceptio est lesepositae, in initio cap. ibi enim statutum est, furem, qui furto latum bouem uendidisset, aut pecus, uel mactasset, s. boues &. q. pecudes, pro una debere resti- tuere: sed si sit latus esset,& non mactasset, aut vendidisset, non erat statutum qua esset pinnamus indus, quae hie explicatur. Et adirestes ex hoc locon sacris literis cepissime sententias no . semper suo ordine annecti, sed quando is alienam inseri inter duas, qiuae connectendae ad inuicem essent, luemadmodum in regulis admonuim' ex Prouerbio i ubi dicitur Si dixerint tibi impii, Insidiemur sanguini abscondamus nos contra innocentem gratis: i sententiae statim adiugenda esset illa tuae reddit rationem quare uelit occulte insidiari tantii ni innocenti, dc non palam illi nocere,quae s uitur. LFrustra enim si Sixurrere,ante oculos omnis auis. Ac si apertiusicat. Ideo admone itisidiari occulte iusto se guini, quoniam frustra, aperte aduersus eum ageremus, quemadmodum frustra spatitur reth ante auium oculos sed agendum est insidiose eum: de tamen inter has duas sententias, quae connexae omnino sunt, ita multae inseratur,scilicet Declutiamus eum. Omnem substruitiam praecioiam reperiemus. Sortem proiice in medio nostri. Fili mi ne ambules cum eae Pedes enim eorum ad malum currunt: Sc tandem sequitur.Frustra serieti tur rete, quae locanda ii mediate erat post illam , cuius causiam reddit. Et expilade hic quanta pro temporum dc locorum differentia, uti uin uarietas,ut apud lini eos fur non esset reus inbreis iuro i implici furto, .
nisi esset hominis. Nunc uero propter turum co lpiam, i re ubique damnantur ad mortem, seu sui .
97쪽
et sus dium.videriartamen quod hominis Prae M tiola &suauis ui non dederet pro bonorum temporalium expillatione tam facile tradi, sed
quia fures in immensum creueriant, non mirum
si leges in homines seuerius aduertat tam ' ci
fecerit quislui agrum uel uineam. Et explicans qualiter hoc fiat, addit. Et miserat tu,
mentum suum t depastatur Vm ahere, de bono agri fui,ode bono uineaesuae e.
stitue ut integrabit. Loquitur lex haec de
eo, qui sua sponte iumentum suum mittit, ut depascatur agrum,uel uineam, alterius, non de eo cuius iumentum, eo inscio&inuito, agrum uel uineam alterius comedit.Et statuit talem, damnum alteri integrare,de optimo agri sui, uel uineae suae: at a. sentit meo iudicio, quod licet ta-num,aut binum depasti agri, aut fructus uineae depalbe, non siti tram bona , sicut frumentum, aut fructus domini mittentis pecus in agrum, Mel uineam alterius eneatur tamen, deoptimis mitibus suis, damnum restituere quoniam maliciose iumentum suum misit in alterius agrii, uel uineam Grammatici hic dicunt, memin dietione metab, non esse praepositionem, sed literam hemanticam:&sensum esse. Bonu agri sui S uineae suae restituet:sed parui refert, siue de bono,sive bonum legas. Aliqui ieeunt bonum agri eius dc uineae eius. c. iiii laesus est: restituet. i. qui iumentum miserit in agrum, uel uineam alteritis, ad ea depascenda: r iciet bonum agri Ausci uineae eius. s. qui illus es .Prior tamen tensus,
mihi magis artiget. Est &.; sensus.i bonum agri sui id est bonum agrii suum, de bonam uineam suam, restituet ita quod non solum fructus, pro depastis fructibus, restituere teneretu r, sed agrii ipsum,sed non placet smisiis. Verbum bur, signineat proprie pascere, uipatet.I. Re um. 6. Eccemo mabir.i.depascam, posteriora coasa. Elimn lignificat comburere,quod ignis comburens,uideatur depascere dc comedere ea quae comburit, . quemadmodum iumentum herbas. Iolielis primo habes. Devoravit ignis spetiosa deserti. Et abaar,quod ut ducimus es pastare, oritur Hir, quod e F iumentum, se dictum, quod herbas de
eat. Cum egressus fuerit ignis, inue, ne u Omas,ta' comulus fuerit aceruus, uel si es, uel ager, restituendo restituet
comburens combussitionem. Non distinguit lex liue inter eum, ni s te ignem misit, de qui
non sua sponte: crediderim tamen legem loqui, etiam de eo, qui non aduerti de debuit aduertere de impedire. Et huius lebs, res esse duplex sensu. : quoru alter est. Si continetat eo m
ignem 3b eo, qui ad aliquid illii sucrendi uu
nue spinas. s. siccas, quibus incipiat enutriri, demi lapinas comedat aceruum, Icilicet manipulorum, uel fasciculorum. i. segetem demessam, aut istantem, aut aprum. i. apri foenum: aut se ctum comburens.i.ignem ruccendens, qui combussit haec: restituet , seu interrabit damnum, a se factum. Alter uero sensus est. Si egressias fuerit ignis,dcinuenerit spinas, quibus aceruus
manipulorum circundari solet.Solet enim agri colae, fasces manipulorum iuxta aream congregatorii insepe spinarum circundare, ne a iumentis
depascantur,similiter dc agros in quibus sunt seuctus. Et post consumptionem harum minarum, melius fuerit acertius, uel seges, uel Mer: qui ignem succendit,integrare damnum tactum t nebitur. Quia tamen textus dicit. Si eis, es
ses ignis inuenerit Finas, uidetur pri r sen
sus amplectendus. Et tamen non parua coni
eiura est,quod secundus sensus uerus sit, quoniniam chos i. spina, quod hic poniturinon qualemcunque spinam significat, ibi quae cireundat de fui sorat,sicut uerbii melius, a quo descendit: quod significat aestuari de prae aestu quasi sui ari. Et per spinas uidetur eas significare, quas nostri siluas uocant,quae spiculis qui biistam plena sunt quibus agri,apud nos custodii intur.Et aduerte quod uerbum baar , quod in praecedenti lexe, ponebatur pes illic in secuta ponitur significatione. p coburere Si ouis dederit eu cud erat iu cio uo Loquitur lex haec, de deposita pecunia, aut uasis apud alium: dc lex es mei . Et nomen cheli. i. uas, ach ah, quod est implere deritiatur unde cheli. i. s sic quod inreleatur aliqua re,aut quia completum& perfectum est. Sensus legis est: od cum uir, dederit id est deposuerit apud socium suum: argentum scilicet in numismate,aut uas ad custodiam,& f ierintfurto ablata: si fur fuerit inuentus reddet duplum: sin minus, facient appropinquare dominum domus, ad iudices Hui ite uocatur heloini)s non misit manum suam, ad substantiam proximi sui, id esst exanimabunt eum, utrum manum miserit, in substantiam proximi sui. Quod autem dicitur. Ad substantiam socii sui,aduerte,m achali,quod hic substantii uera
timus,significii e proprie opus,urpatet Leuiti. ii.Omne ita in quo fit melachab.i.opus. Et chritas eiusdem. Omne melachali, id est opus nG arietis .Ex consequenti uero,sigitificat omne acquisitum.Vocant autem hebraei acquisitum, factum, iuxta illud Gene. . capi. Et anima quas fecerant in aram, id est de subitantiam quam a quisierant. Inde etiam meo iudicio,angelus seu nuncius, uocatur malach, id est operator,quod per ipsum Dominus peretur opera sua.
98쪽
EXODI. XXI. Super omnem rem pineuaricationis,seu iu
s delitatis fi super bovem uper asinum su
per pecus per uestimentum, super omne perditum, quod dixerit, quoniam ipse hoc.f. amisit ad iudices ueniet causa amborum que impiumfecerint iudicensim prae. uaricatore, restituet duplii proximo suo.
Tractat lex liaee de priuaticationiblisiactis in rebus, qliae alicui in custodiam traduntur: dc statuit, quod cii cotederint duositari , ct is apud querem quanicunque deposuit, & conquaeritur dominus rei, de pr uaricatione,seu inndelitate depositarii,causa ad iudices adducetur: & que praeuaricatorem iudicauerint, reddet socio suo duplum. Et aduerte hebreos dicere, uerbum pati quod hac uertim iis pr aricari,significare rebel-lbe,desicere,&praeuaricari, de ut dicit Chimmi, est exire a uoluntate domini,seu pr cepto,exsuperbia .Et pessa nome, rebellionem & pri uaricationem.Sed meo iudicio, uerbum significat infideliter .agere, & pella infidelitatem quod ad oculum ostendam.Nam Direno tertio dicitur.N's passami, id est praeuaricati sumus, &rebellauimus. H si passa figitificaret rebellare, non adderetur.Et rebellauimus Quod uero significet infideliter agere, patet Isai. v. Dussea. i. dc infidelis seu infideliter agens, ab utero uocaris tu .Vbi lo quitur de Iaacob, i iis utero matris,in fratrem praeuaricati is est,&ingdeliter egit cum eo: unde posset lite uerti. Super omne rem infidelitatisci. qua quis infideliterant,cotra proximum filum, hinterius etiam uertendum est. Quem infidelem,seu infideliter agere iudicauerint iudices, re stituet diaptu proximo suo.Si etiam Uertas praeuaricari,non damno interpretrionem. Clini A.
derit si, locio suo asinum, uel bouem, ut
pecuI,'omne iumentum in cussi odiam;
mortuum serit, nescon inacti uel ca.
ptum, scilicet ab inimicis irruelitibus: cy' nonsuerit nidens, lucet in custode qui possit testificari, e uiderit eam qui occiderit, aut fregerit, aut ceperit, i numentum domini,
erit inter duosis non misit, aut quod non miserit manum suam,in substantiam pro, Nimisui, tr accipiet dominus ipsius . bo
ni sit pecudis,aut cuiuscunque lammis iis auer iumenti mortui, aut iumentum con flam. non rectituet. s. custos. Aut AD LITER A M. Vsus triet dominus ipsius iumenti, iuramentum, .siuramento contentus. Si autem furando
furatu fuerit ab eo mituet domino it P.
Et ratio est, quia tenebatur illud c stodire.
Si discerpendo disicerptum fuerit. f. a M. Ili Adducet ipse s custos testem, O discerptum non restituet. Cum petierit uir a s.cioso fmutuo . O confractnm fuerit uel mortuum: dominus ipsius non es cum
eo.i cc re mutuo tradita , aut ci mutuataorio situendo 1 Fit t. scilicet qui rem mutuo accepit,quia ad suam, dc non domini utilitatem acceperat mutuum .secus in depositato, aut custode, aut ad utilitateni domini, rem eius periculo domini ciis odit. Dicitur ii dominus eius non fuerit cum eo, quoniam domino praesente, constat, casu fiuisse mortuum uel confractum, non dolo aut culpa mutuatarii. Reddit lex rationem,quare gestatuerit. Cum mercenariunt
sit .e ' uehersepro mercedes a. Haec dixta .
tamen uidetiir, propter additam causam,legem is ui de rebus conduetis: non de mutuo tradibris:& sensus est. Cu postulauerit uir a socio su scilicet conducti in i a conducendo.(iumentis idc confractu fuerit,uel mortuum: domino eius non existete inam eo. i.conducente non existente ra re sit restituedo restituet. .ctauctor: si uero fuerit praeses, no restituet,quonia mercenariuei .s iumentum,& uenit pro mercede sita. Explicatio est praecedentis sententiae. Pret imit autem lex conducentem, non posse male animali uti, domino praesente: ideo precipit non restitui, cu
dominus adest. Si declinare fecerit quis uirginem tuae non est desomata, recole. it cli ea: At do dotabit ea, sibi in uxore. .
Potimet aeri viam sententia duo uerb obscura si gnificationis apud hebraeos.spatali, quod decli- nare uertimus, de mahar, quod dotare: dcprius, diciti hebria, signifimis inclinare, declinare cor, ad ea quae sint ptate ratione,&ueritate, irata, persuadere:denique uariant eius significatione, prout uident, loco ouo uerbum ponitur, mi pruere: quod ideo est, quia propriam ignorant significationem. Expensis tameti locis, quibira uerbum inscriptura reperitur, uideturproprie hi si ficu declinare a recto,autab aliqua paret inclinando se ad alteram: unde senificatio eiu uidetiir uaria, quia significassimul ab uno declinare, de ad alterum inclinari, ac si contraria significaret. Hosealiet. Fuit ephraim, sicut colum Potab
99쪽
Deutero M. Cauete uobis, ne sorte lipteli, id est declinet cor vestrum. Illud uero Iudicum.i . de Sinsone,uertendum sic puto. Pati, dei docti resecutrum reuin, scilicet a sua duriti aut inclinare fac. cva aluue tunt. Persuade: qui etiam luc, persuaserit uertuntasilii uero magis probatur,altera interpretatio.(Si declinate secerit uir uitllinem. s. 1 propo-sto suo. Aliud uero uerbum, scilicet manu, di eunt senificare accelerare,dotare,inta, ire, Se stultum esse. Significatio tamen, qua fellinare sim-scat, milii propria uidetur, de quae fere omnibus locis, quibus uerbum ponitur: quadrare possit, ut.I. Samue. Et uir miliari. festinauit Isaiae.si. Miliar,id est festinauit uinctus ut solueretur.Vnde hic(meo iudicio uertendum esst,pro dotando dotabit, festinando festinabit, sibi eam in uxore. saccipere. Et aduerte quod non loquitur textus de tali seductione quaeper mendacia fit: quonii Ut diximus, uerbum lignificat facere declinare, quocunq; modo id taliquo quis uirginem; proposito seruandae castitatis,declinaret i,siue bla liciis, siue mendaciis hoc faciat,tenetur festinando, eam in uxorem accipere, aut saltem pretium
pudicitiae restituere.SDiealta in i d plura aca
e cietanu.M.LCqui obnobaetu ipsi ut on retricem ait erit, uae blanditiis pecunias ab alis quo extorsit. Et iam e dat theologi qui dicuntii rem ad nihil teneri, ii iii inem declinare faciat a proposito castitatis blanditiis, modo nuptias
Non promittat. Si enim moeretriae tenetur restituere, id quod blanditiis, fictis ii uerbis,ab aliquo
ultra consuetam mercedem extorsi cur non erit
restitutioni obnoxius, qui pudicitiam uirginis, blanditiis de fietis uerbis, ab ea abstulite Si no.
lendo noluerit pater eius, dare eam illi.
Constat ex hoc loco, non semper suffecisse in ueteri lege, consensum iitriusque partis ad matribmonium contrahendum , immo aliquando requiri, ut hic,consensum pauit,sine quo non po- terat esse, inter istos coniugium. Ouod non par lxaum argumentum es ad credent misereat et Ili imo esse naturalis iuris cuius onoositu theo-l iogi multi dicunt. Si enim I serias ad edi usi una leturalis esset iuris,non posset pater filiae coniugiu impediue: cuius oppositum hi cstatuitur. Pecuisniam, seu ut hebraice habetur, apis
pendet ecundum dotem moenum.Ponitur
hiem abde uidetur dotem significare, ex quo constare uidetur, maliar, significareetiam dot re. Pollet tamen uerti, sustinendo propriam ue bi significationem, mentum appendet secundusestinationem uirginum, id est tani festinanter, L sestinae uirgines talent ad conivium pena eni- Dicunt doctores lege hanc statim inseream, post legem de no seducenda uirgine, quoniam ut plu rimum, inae maleficie,solent uirgines deciperes ad concubitum trahere.Dicit autem maleficam, non maleficum: quod huiusmodi artes de superastitione, 1 sudiminis , potitii quam 1 viris soleant exerceri. Est etiam aduertendum uerbum chassaph, aequo mecli assessala .i malefica,& mechas sepheli,id est maleficus, significare(autoribus Hebraeis oculos tenere, Sc praestigiari. Mecli sepheli
uero, ni tui leues manus liabet,qitos nos uocamus usettadores: de eos, qui tenent oculos. Itali ut ni baratellarios. Dilpuraui sitis, de sanificatione huius dictionis, supra.cap. .quem locu consulere licebit:rabbi Abranam, in comentarii; laci citati,dicit significare,murantem aliquid n turale, ad aspectum oculi: significatio tamen dictionis non plene nota est. Coiens cis iureiento.
Hebresce est. Iacens cum iumento. Vocat autem hebraismus congressum,iacentiam, quod iacentibus mare & foemina, feri soleat. Immolans
diis succidatur, praeter quam dominoso
ipsi rebi charam, quod succidere uertimis significatio,n'n plene nota estnebraei dicunt,
gnificare occidere, de corni tere, cherem uerosvenam,cliam simum, nasum: inter quae, de uerbi significationem,nulla est conuenientia: ideo fimineatio mihi adhuc suspecta est, coniectura mihi tamen non parua est, ex lo is as uibus ue bum ponitur, significare saccidere, ira scindere, aut di uidere: quod ex uerbis Isitae. ii. coniector: ubi dicitur. Vehecherini. i. praecidet aut praeri dere ficiet dominus linguam maris AEgypti Lextremam partem maris rubri, quod in fine,
ciem,ad modii linguae habet, o Leuiti. r . fulta vide uerbi significatione diiseremus. Peregri num non opprimes. Diui nido dicunt Hebrai,
uerbum ranali syificare opprimere,cum Propriam ignorent significationem: neq; ego exscripturae locis luibus uerbum ponitur, potui proprii significationem inuenire. Dicunt autem signifi-rare toriam substiuitiam capere, ignoranter aut scieter iacui oleti siue emedo,cueuededo, rhpiedo populadoq;, uim inferre,& opprimere:*Feuidentissimum lignum est, eos tenorare uersi proprium significatum, st vaniticea multipli t. Nullum tamen ex his uidetur esse communiui, (ut ditamus opprimere, ideo uertendum
puto. Peregrinum non opprimes. Et noli
coartabis eum. Etiam significatio uerbi lachab dubia est, quod hebraei uertunt opprimere, uim .
inferre, & --rarer sed hodie ultima,tri uerbo conuenire
100쪽
Oniae re uidetur, iit patet.r Regum .d. Claudite ostium. lecha iein. i. se opprimite teu comptimite enim .isinter ostia Sic Num . u. Vallicitas i. ct artauit asina, pede Pilliam,ad parietem. Vnde nomen lachas i. arcius iacesiam. 22. Comedere tacite eum p. anem laclaas. i. artationis, seu artu. i. qualem qui artati sunt, comedere solent. Et licitae. so. Dabit uobis Dominus panem arctu:& aquam breuem . Aut melius. Restituet uobis Dominus panem, quem artati comedistis. Ideo
s melius hic uertendum pillo. Non aristi 'ulli T
non opprimes, aut non expilabis, ut uertit Mun
i erus. Ominem viduam O pupillum nou
i filii habu Signi stat latoni, pupillum uel odiphanuin, ut patet Threno. . ubi dicitur Ietlio num .i orphani sitimus, acti no esset nobis pater.
Et hae sequitur. Et 'i uestri, lithommi pupiae seu Orpbani erunt. Verbo mali,
quod humiliare uerrimo , Hebrai multas & uarias tri biiunt significationes, cum uerbum ita usiqnificet respondere,& humiliare, ut patet Psal M. Umnes illic iis tuos, ii m. i. humiliasti. Et Deutero. ri. Eo 'liod inat . i. hinnitiasti eam. cacenim hebrailinus congressiim humiliatione, eo quod foeminam humiliando,& deiiciendo, ieri soleat Quod uero signi cet respodere, ex mulutis scriptune locis notum est steriamiae.r;. Quid mali i respodit Dominus item Isaiae. q. Veanahi.& respondebunt titul e,in aedibus eius. Vbi alii vitiemini Et cantabunt. Vsurpant etiam frequentissime hebraei,respondere,pro exaudire, ut Psal. 1 3. uelociter mens test responde mihi, pro exaudi me, ut uulgatus luterpretatur.
, pupilli in non humiliabitis. s. vprimen
do eos A lii uertunt non alligetis: sed prior intera pretatio nielior est. Verbii malam, a quo almanali.i uidita, gnificat proprie ligar ut pater Gene. s .ubi dicit Ioseph Ecce nostrataim. i.litantes seu manipulantes( si ii eloquendum esset rati iiis auribus inanipulos in agm. Vnde alumah.i .manipulos, sic a ligando dictus: & eleni .i colli eatio hominum i inpioru , ad malum: ut Psal. Nui itere elem. i.colligatio, ii nitiam loquimini igni fait eseam iit niplis, obmutescere, eo quod mutus, sit quasi lig. aliis, ut loqui liaqueata aiae. s. Sicut ouis coram tondente se, ne et mali, id est obmutescet, aut ligabitur. Inde etiam uidua dictur manali, id est ligat seu muta, quod nihil
secere aut loqui audeat. Si hamiliando humi, haueris eam, clamando clamabit ad me.
nsulto noli uerti. Si assigendo assi Xeris, quoniam ut praediximus uerbum anali potitis humiliare,quam astigere signiscat, argentum aut recuniam chebraice tamen' argentum ponitur
ri, est tecum, non eris cciit usurarius,
non ponetis super eum, usuram. Verbum lauab, quod mutuare interpretati sunt iis, igitificat mutuo dare, non italum pecuniam, sed omnem rem, etiam seipsi i m. Addunt etiam hebraei aliam significationem s. adlierem sed in omnibus fere locis quibus adherere uertunt, uidetur quadra re prior fignificatio sicut Ecclesiastes s ubi ait Salomon. Et hoc hi uenii iuui herebit sibi, de labore scio(ut nostri uertuno ubi tam bene uertas. Ethoe mutuo habebit de labore suo. Nam diuitim ct alia bona temporalia, pro quibus tam anxie laboramu , nobis non quidem dari, sed mutuari 1 Deo uidenti ir. Hoc ergo homo, de bonis in quibus laborauit in lituo accipiet, ut ictaretur in eis. Psal etiam 3s ubi nostri uertunt. Alliar niluali .i. scs usest eis, tam bene u rias mutuauit se eis, s licet pro mercede sua, aut pacto iuuiandi eum, cum opus esset. Solent enim reges, alios uicinos hoc pacto in bellis iuuare: quod eis, cu opus fuserit,auxilio snt. Idem Isaia: i .Niluali. i. coniungeriar uena ad eos ut uulgatus uertit ubi tam bene interpretesiis. Mutuo tradet eis. i. locabit si illis. Vnae sequitur. Et possidebui eos, in lemos, dc ancillas Non alio modo Gene. et'. dicitur Illa- uesici copulabitur mihi maritus meus, ut omnes fere ueriunt ubi uertere licebit,mutuabit se mihi quasi pio mercede. Nam Racliel,habebat mari rum Leab, quasi proprium, Letali uero militia tum, uemadmodum ipsa dicit cap. 3', Ingredi . endo ingrediaris ad me, sui a mercando merca- , rasum te P madragoris filii mei Potest tamen . r. signiscare inniungere, quod inter mutuantem, & mutuo accipientem , sit quaedam si ietas,dcconiuctio contractus Posset etiam dici, uerbum protrie significare,coniungere,& coniungi,& ex consequenti mutuare seu contrahere, quod fit quaedam societas. Vnde Liuiatham .i serpens mammis se di ut multis inuolutionibus c
iungatur quasi conivninis icon eris illi Scu exaS'or. Non plene constat, quid proprie ligni
ficet uerbum nait i. i. exigere: neque sunt ceri e coniecturae, ad uenandam eius propriam dc g nuinam significationem. Nam.1. Parali. G. uid . tur significare exigere. Threno uero tertio obli uises, nonnunquam deficere,ut Iere. i. Commuitior tamen significatio est contrahere, d f innera
ri Et quod sequitur. Non pones super eum
usuram Verbum nailo, quo nei lech i. usu a significat proprie mordere,.ss laesi h morsum.
Nam Numeriai habes.Nasiaci inaclias. i. mo deat serpens uirum. Tamdiu enim usura bona mutuo accipietis mordet: quousque contumat.