장음표시 사용
101쪽
rs E VER s. SING. CERTA M. ec supplices praebent. nam hoc i pso colitentu r se esse minores θύ uictos. Pugnare a atem contra eos qui se uictos fatentur,neq; se defendunt,ut iaciunt supplices est con tra humanitatem di contra sortitudinem. sortes enim quaerunt solum uietoriam h nestam quia est inter bona quae sunt digna honore, ec per se eligibilia: ostendit enim cellentiam uirtutis. Et ideo recte redarguimus Vergilium, qui induxit Aeneam interficere Turnum,postquam consessus erat se uictum ec uitam deprecabatur,ut dicetur in sequetibus. Qui enim non remittunt iram cum homines praebent se supplices, peiores sunt canibus qui iacentes humi prostratos non mordent: quia putant se uicit se,uidentes eos humiles factos et se oc minores. Quod quidem argumeto est,
a natura nobis insitum esse, ut ignoscamus errantibus, cum satentur se minores Oc ui ctos. Qui ergo secus facit, naturae aduersatur: quod est turpissimum. indicium est enim animi tum feri ec inhumani, tum etiam maxime ingrati: quippe cum a natura nos maxima consequuti sumus beneli ciruEt ijs qui nec contumeliatores, nec subsannatores, nec cotemptores, aut nullius, aut non bonorum, aut talium quales ipsi: uniuersaliter uero ex contrarijs mitigantiara consideranda sunt. Praeterea ijs quos timent,& quos uerentur: nam quamdiu sic se habent,non irascuntur.impossibile enim est timere simul,aim irasci. Hoc etiam ialoco potest intelligere de eis qui uere neglexerunt, sed quia non sunt soliti negligere, ne P contumelia asiicere, uel bonos, uel tales quales ipsi sunt qui iniuriam acceperunt, ideo desinunt irasci illis. Sed oportet addere si fatentur se no recte fecisse, ec de an iste atm humiliter se gerunt. & ita uerba ista ostendunt facilitate potius ignoscendi, quam quod omnino sit ignoscendum: id est, quod ijs qui no sunt soliti iniuria anficere, quomodo diximus, consentit rationi ut magis ignoscatur, quam illis qui sunt soliti. Alteri enim uidentur iniuriam facere consuetudine,alteri quasi fortuna, uel alio qua alia repentina de causa Ignoscere uero ijs quos timemus 5c ueremur,non attinet ad uirum honore dignum, quia non uidetur e illa uiri sortis: non enim est uirtutis se a
timiditatis. Propterea non est ad rem nostram: quippe qui loquimur de remissione irae, quae honeste fieri potest Oc debet.
ν, Ad hae ijs qui ira concitati fuerunt,aut non irascuntur, aut minus irascunturi non x, enim uidentur contemptu secisse, quippe cum nullus iratus cotemnat. est enim coms, temptus ab sp dolore, ira uero non sine dolore, his etiam qui ipsos uerentur. Hscitem uerba uidentur poste intelligi de hs qui aliquando ira concitati, iniuria assiciunt eos qui sibi causam irascendi aliquo modo dederunt, aut etiam non dederunt. Sed quia de his diximus insuperioribus, ad illum me locum reiicio.., Praeterea qui modo se contrario habent, quam qui irascuntur, eos patet mites eL . , , se: ueluti in ludo, in ioco,in die festo, in selicitate, in successu in consummatione:ac in ,, totum, in non dolendo, ct in laudabili uoluptate, ac spe honesta. Insuper eos qui , , iamdiu est ex quo perturbati fuerunt sedat enim iram tempus. Sedat aut etiam maio, , rem hominis iram, susceptum ab alio prius supplicium. Socirca recie Philocrates, , , , cum ei quidam dixisset, Cur te iratae plebi non purgas. Nodum, inquit, opportuna. ando igitur Cum alium, inquit, condemnatum uidero. Mansuescunt enim, cum, , iram in alium effuderint. od Ergophilo contigit, quem.quamuis magis in eum sa, , rerent quam in Callisthenem, quoniam tu pridie Callisthenem morte damnarat, s , , cile absoluerunt. Si praeterea maiora incommoda passi sunt qui deliquerunt, quam ia, , rati eos asseclissen . quasi enim supplicium sumpsit se arbitrantur. Hic etiam potes hintelligi remissio irae quae a uera iniuria orta siti sed oportet addere eas proprietates quas supra addidimus: quia iis c solum uidentur ostendere facilitate ignoscendi, non simpliciter remissionem irae. quae sit digna homine honorato. nam sine illis proprie eatibus non potest ab ira discedere uir tortis, cum nondum uindictam sumpserit: sed proprietatibus illis additis optime potest.., Ad lige, si intulisse ipsi putant iniuria ac ideo non iniuria uexari non enim ex iure,, facto aut dicto ira proficiscit: cu ergo immerito uexari arbitratur quod ira erat ora , , tione castiga di sunt. lare uel serui siccastigati. minus moleste serunt cu puniantu Hoc uidetur euenire, quia csi quis uexatur ab eis quibus ipse iniuria intulerit, no aricitur iniuria. sed dat poenas: ideo merito non debet irasci,neq; de uindicta cogitare.
ori s. Item, Si ignoraturos putant, quod propter ipsos at* pro iis quae Passi sunt. ut nim
102쪽
LIBER V. υnim ex definitione patet,ira in singulo est. Quare recte dictum est a poeta, Vlyssem ιι
dici urbium expugnatorem: quasi no ultus nisi a quo, 6c quam ob rem, cognouisset. . costendit his uerbis Aristoteles,uind ictam non eide sumptam, cum aliquis poena as ficit eum a quo existimat se iniuria affectum luisse, si non cognoscatur ab illo qui poenam patitur, nem is sciat propter quam causam patiatur. ex ideo laudat Homerum, qui induxit Ulytiem, postquam erudiet oculum Cresopi, quia non dixerat quis es set qui ei oculum effodisset: ob hanc causam reuertium eiu ad Cyclopem, maximo
etiam ipsius uitae periculo, di dixi iste: Seias o Cyclope illum qui tibi oculum effodit, fuisse Ulyllem, expugnatorem Troie, quia interfecisti eius socios.& tunc putasse Visissem, sede ipso Cyclope uindictam sumpsisse. Quod sine cossentit rationi: quia potuistet existimare Cyclops, ab aliquo alio effossum sibi fuisse oculum, neque ipsum poenititisset socios Vlyssis interemisse. Ex quo loco perspicue patet,quam longe decipiantur illi qui nocte, uel personati, uel per aliquos alios laedentes eos a quibus iniuria affecti fuerint, putant se de eis uici dictam sumere: cum hi nesciant se laedi illorum causa quos ipsi iniuria affecerint, ecita non pluris faciant illos postquam passi sunt, quam ante. ex quo plane sequitur, ut ii minime suas iniurias ulti sint. Patet etia, poena posse separari a uindicta: qa Uysses ante qua reuerteret ad Cyclope,eim indicaret us esset, affecerat illu poena, effodiens oculu, Bc tam e no ultus erat. Colligitur item uindictam esse seiunctam aliquo modo a poena qua afficitur cor Pus,licet no a poena qua allicitur animus: quae apud eos qui recte intelligui, est uindicta quae maiore uim habet ip poena corporalis.Na qui ab ira desistut eis modis quos enumerauit Aristoteles, sumpserunt uindictam, sine tame poena qua affligit corpus. Et ob hanc causam sortasse dixit Aristoteles interesse inter poenam ec uindictam: i. R .is. quia poena est causa eius qui patitur,vindicta uero eius qui facit ut expleatur. qui edigo ulciscitur, non debet quaerere per se poenam,non est enim ipsius gratia: sed uindisciam, quae est illa qua expletur ipse. Potest igitur ex sententia Aristotelis elle uim dicta sine poena. 1iod innuit etiam Aristoteles, eum loqueretur de infestis: quos di 6.ribis. s. xit non placari nisi sumpta uel poena uel uindicta. Qiare nec csteris qui no sentiunt, irascutur: nec defunctis, quasi iam extrema pas- . . si nec dolituri, nec cognituri sint quod irare cupiunt. apropter probe Poeta, cum . . Achillis ira sedare uellet, qua in Hectore iam mortuum gerebat, dixit: Surdam enim . . terra iratus uexas. His uerbis maxime redarguuntur illi, qui laedui eos qui no senistiunt,& qui ia cent humi ut mortui, aut uere sunt mortui: uel eos qui sunt propinqui mortuom,ut de mortuis sumat uindicta: cum,ut ait Aristoteles, no sint ipsi dolituri, neq; cognituri id quod irati cupiunt. Necp uero uidetur hoc repugnare eis quae alibi dixit Aristoteles, cu cocessit mortuos cognosterona hic negat Aristoteles,mortuos ucognoscere:quia uidelicet no cognoscunt ita sortunia & infortunia ut ex infelieibus '' fiant felices uel cotra. Itam laedere ipsos nihil uidetur esse, propterea quod nihil patiuntur ipsi, aut doleant quod irati cupiunt. Perspicuum igitur est ex uerbis Aristotelis, iram naturaliter ei e remittendam, Ec per consequens uindictam, eadem l ra tione iniuriam: id quod nobis erat propositum ostendere. Ea aut quae cotra afferebatur huiusce opinionis in comoda, quod uidelicet homi nes fieret prςda Mysoru: idi esset prebere ansam iniur is, ita ut n5 minus ignoste euerteret humana felicitas, c9 ulciscedo: imo etiam lato magis quato plus spier iniuriaris ultione homines timet ne det poenas,si que iniuria afficiat, ob idq; magis ab in iuriis Zc malefici js abstinet. Hsc inqua incomoda negamus sequi propterea quod qui confitent errores suos, eoru P ipsos maxime poenitet, deprecaturq; ueniam, nosunt ii sine poena .Etenim nulla potest esse maior poena. iij ore suo sateri errores suos, ec ostendere se illorum poenitere, rogare ut sibi ignoscatur. Durum est enim homini sorti oc magnanimo descendere ad hanc humilitatem. atque hs qui sunt iniuria affecti, nulla maior potest eme isticia, quam uidere illos a quibus acceperunt iniuria, fateri se inique re praue fecisse, eius cp rei ualde ipsos poenitere, etiamsi reuera nora poeniteret. satis enim illis est, s cogant eos a quibus offensi sunt, dare signa poeni tentiae,& deprecari ab se ueniam. od si nulla est maior Leticia, ergo non est maior uindicta: quia uindicta cui ostensum est fit, ut expleatur is qui iniuria est g alsectus.
103쪽
s, E VER s. SING. CERTA M. aliaetas. N ita ex hoc quM detur aliquando uenia eo modo quo dictum est,non soquitur euerso humanae naturae, quemadmodum obiiciebatur: quia huiusmodi uonia non est omnino sine uindie a, ut ostendimus. sequeretur quidem, si daretur u nia simpliciter Ec absolute, non eo modo quo diximus. Ac rationes &uerba Ariastotelis quae asserunt uinductam esse sumendam di non dandam ei se ueniam, ne fia mus praeda Mysorum,di alia huiusmodi intellietuntur de uenia quae datur, etiamsi itule qui iniuria at secerit,non sateatur se improbe fecisse, nee prae se serat se eius iniuriae ualde poenitere, neq; ueniam supplex deprecetur: quae cum fiunt,tatum abest ut uir sortis re magnanimus non possit saluo honore suo dare ueniam,in eis quae supra cinmemorata sun qui si non det sit maxime praeter natura constitutus.& per conseques maxime dignus uituperatione, sicut ex eis quae dixit Aristoteles patet Humanu nim est ignoscere poenitentibus, quia scilicet humanum est peccare Nihil ergo mea
quide sentetia incomodi sequitur ex eo quod posuimus, aliquado esse ignoscendJ.sECTIO OCTAVA.
OVibus explicatis,mihi uidetur perspicua quom esse ditatutio qusstionis principalis huius loci: qua obissciebatur,sequi ex eis quae erant dieia, ut issiones ills Rus sunt uerae iniuris,non ellent uenia dignae,& homines cogerentur siumere de eis uindictam,ut recuperarent id quod perdidistent,ob eas rationes & auctoritates A, ristotelis que afferebantur. Ex hoc uero effici ut pax omnis & concordia ex homina uita tolleretur, & per cosequens felicitas, ait ita humana natura plane everteretur. Huius inquam quaestionis dissolutionem ex iis quς dicta sunt,plane sequi arbitramur. ostendimus enim,is noscendum esse alis uando etiam ueris iniurijs cum scilicet qui nos laeserunt latetur te inique ec improbe secisse magnami animi poenitentiam prae se ferunt ac ueniam supplices deprecatur. Quod si qui reperiantur, qui cum alte. rum iniuria uere affecerint,nolint horum quicquam sacere, net ultu dent poenitentis animi signum,eos uero negamus esse uenia dignos: quoniam sunt homines pertinaces duri, & praeter naturam affecti.Si enim essent ex natura recte dispositi non re cusarent fateri se peccasse,suiq; peccati poenitentiam Ostendere,ac ueniam petere cu, humanum sit peccare. Itam tantum abest ut iis sit alio modo ignoscendum,ut e cis uitatibus 5c ex hominu societate sint penitus eiiciendi oc exterminadi, atq3 omnino ex natura humana tolledi utpote humanae felicitatis perturbatores maximi Sc euerissores. Nam cum humanum sit peccare, ut saepe iam ductu est, uelle perseuerare in maleficiis di in iurii s ne II ullum poenitentis animi signum dare,est uelle manere in peris petuis simultatibus. odiis ac caedibus, & humanam societate maxime perturbare aes dii soluere. Nam cum ab eo quisuit iniuria assectus, sit aliquid boni praeter iusticiam re aequitatem ablatum naturae humanae ratio exigit,quemadmodum supra demon stravitnus, ut is qui eo bono fuit priuatus, nisi uelit ei se seruorum ae mancipiorum plane similis, adhibeat omnem curam & diligentiam, ut recuperet quod sibi inivitie S per uim est ablatum. Hoe autem restituere cum nolit ille qui abstulit, nocessitas ipsum cogit ut quaerat illud quam optima di honestissima uia potest. ea
uero est per leges di magistratum. Quod si hac uia ius suum persequi non potest,
uel quia non habeat idoneas probationes uel propter alias causas,quas in sequenti. Lib.De bovi bus commemorabim aestat ut ad uim armorum confugiat,eo modo quo diximus
in libris De honore. Ne p enim ullo pacto permittendum est ut impune abeant qui tam iniqui oc peratinaces sunt,ac praeter naturam constituti.ut cum homines interfecerint aliasm iniurias quae uerae sunt iniuriae intulerint, nolint tamen ullum poenitentiae re doloris signum dare,neq; ueniam petere.hoc enim plane indicat, istos negligere eos quos in iuria affecerunt:futurumQ ut iterum ait iterum conentur ijsdem iniuriam facere,ita ut occidant etiam ipsos si detur occasio. Aequum est igitur ex ratione naturali ut homines se defendant & quae sibi ablata sunt recuperentiquod quide conari quantum possint,bruta etiam animalia quotidie videmus,cum totis uirib. 5c toto ut aiunt pectore insurgiat aduersus eos qui co tendunt ipsa Opprimere:ac denti b. ec unguib. uel comi b.ec quibuscsiq; a natura quasi armis munita sunt sese tuent,nihil omnino omittetia,quin se usis ad nece uirili defendat. iod plane argumeto est, a natura nobis insitum
104쪽
insitum esse, ut nos nostra m tueamur, aduersus eos qui ea conantur per uim isdere
uelauserre. sEx quo sequitur,non iustum esse,nem honestum,talibus prauis ac sii perbis ec co-tumacibus hominibus ueniam dare. iniae quidem opinio tantum abest ut sit dete stabilis ec execranda, propterea quod eam sequatur euersio beatitudinis humanae, ut si aliter fieret omnia sequerentur incommoda,quae dicta sunt in superioribus: itatit humanum genus beatitudine, qui proprius est eius finis, priuaretur. Nam cum homines, ut diistum est, maiori ex parte quando possunt, alios iniuria assciant : nisi esset timor poenae, iniusti ec impii ac pertinaces probis uiris quotidie negocium exhiberent, eosq; uexarent, sic,ut essent praeda ipsorum. Id quod satis indicant, cum nolint reddere quod alterius est,cum possitnt: necpeos maleficiorum suorum ec in
Ex eis ergo quae dicta sunt perspicue patere arbitror, secundum Aristotelis sen, tentiam,& rationem quae a sensu ortum habet, humanum esse Naequum aliquando non ignoscere,quicquid hac de re praecipiat Christiana ueritas: quam explicare hoc loco non profitemur,sed in eis quae sequentur eius mentionem faciemus.sECTIO NONA. ILlis autem laesionib. quae non sunt uerae iniuriae, quin semper danda sit uenia non indetur esse dubium ut supra diximus quandoqllide nobis nihil fuerit huiusmodi laesioni b. ablatum .sed satis supers,si ille qui isserit fateatur se laesi se,uel non sponte, uel lacessitu, uel non cum electione: 5c omnino illi laesioni defuisse aliqua earu pro prietatum, quae in definitione uerae iniuriae fuerunt positae. Nec, quod ad hoc quideattinet ut ignosci debeat,reseri,utrum laeso illa suerit pulsatio, an uerba: quia hoc codonatur infirmitati humanae naturae, quae non potest cogitare, neque cernere omnia quae oportet,iaeque uitare omnia quae fortuito pollunt accidere: sunt enim inii nita. Si ergo ostentium fuerit, illi laesioni deesse aliquam ex dieiis proprietatibus, nulli dubium esse potest ex fundamentis naturae, quin uenia sit danda: propterea quod qui in talibus causis non ignosceret, aperte indicaret se esse nimis durum hominem, atque etiam prauum, di praeter naturam dis ositum, re innorantem: si quidem ignoraret homines este homines, qui ec possunt peccare G peccant, neque possit ni ob infirmitatem humane naturae ob omnibus erroribus cauere. idem enset etiam iniustus quaerendo uindictam: etenim quaerere uindiciam, est quaerere id quod ablatum sibi iniuste fuerit. at nihil iniuste ipsi ablatum suit: nulla enim illata est uere iniuria: ergo quaerens uindictam , quaerit quod alterius est . qui autem hoc saciunt, sunt iniusti: ergo ipse erit iniustus,si conetur ulcisci, neque possit adduci ut det ueniam. Ideo in reconciliandis inter se hominibus spectanda est in primis desinitio iniuriae, singulaecp eius particulae diligenter sunt examinands: de ii ut dixi-ximus in is sionibus qus illat s suerint, inueniamus aliquam deesse ipsarum particularum, concludemus eas non esse iniurias: quemadmodum si inueniremus alicui
animali deest e rationale, statim concluderemus ipsum non esse hominem. Cum uero inuenerimus, issiones non esse iniurias, non dubitabimus statim pacem ecconcordiam conciliare inter eos qui tesserint, ec qui issi fuerint, qualescunque sintilis lesiones, siue csdes, siue uerberationes, siue uerba, quς probrum uideantur in ferre. hee enim nisi sint talia ut inserant iniuriam, non ledunt honorem: quia sua
quidem ui ac natura neque csdes, quatenus cedes, neque uerberatio, quatenus uerberatio, neque uerba, quatenus uerba, inserunt iniuriam. Nam si ita esset, o,
mnis cedes, ec omnis uerberatio, di omnia uerba inserrent iniuriam: quia quod conuenit alicui per se primo, conuenit omni illi, di semper. Sed hoc est salsum quia nonnullis casti Sc fortuna accidere videmus, ut aliquos uulnerent uel intersciant, re tamen neque ipsos neque eorum propinquos iniuria afficiant: neque enim elegerunt illam uulnerationem seu intersectionem: &sic de reliquis. ut si cui cum altero ut fit) iocanti probrosum aliquod uerbum excidat, quod ille tamennon pro imierit ut de eius honore detraheret, is quidem non dicetur iniuria affecisse.
iocirca minime mira uideri debet, si asseramus, fieri posse ut qui alterupercunsetit,
105쪽
sa E VER s. s IN C. CERTA M. serit, huic uerbis ita satisfaciat, ut qui percussus fuerit. debeat ex natura honoris v niam ei dare: in eiusmodi scilicet laesionibus,quas diximus non enim sunt inimiae. Et ita apparet,maxime detestabilem esse illam opinionem. omnis contentione S stu dio iugiendam,qus negat simpliciter uerba non posse satisfacere uerberibus neque uulneribus, ac multo minus caedibus, quia si ni minora. Etenim in huiusmodi laesionibus tantum abest ut uerba minora sint ut nihil quod magis satisfaceret excogitari potuerit. Nam si laesiones quae non sunt iniuriae non auserunt alicui existima tionem di honorem: oc nihil magis quam uerba, potest ostendere laesiones aliquas non esse iniurias nihil enim magis potest indicare electiones ta uoluntates homi- -P se num, quini uerba, quae ut dixit Aristoteles sunt signa earum quae sunt in animaas sectionum non uideo sane quid prohibeat, quin uerba possint satisfacere Iasioni hus ijs quae non fiant iniuriae. lino uero non solum possunt, uerum etiam aliquando non potest aliter quam uerbis satis eri ob eas rationes ec causas quas attulimus. Quod autem uerbera, ut uerbera, non semper iniuria assiciant, perspicue liquet ex eo, quod patres uerberant filios, di ludimagistri discipulos, ut bonis moribus di bonarum literarum studijs operam impendant:quibius quidem uerberibus tantum abest ut dicantur eos iniuria assicere, ut ob haec ipsa de illis optime mereri
Liquet etiam de caedibus quae casu sunt, siue ob alias causas quae non sunt ex electione, ec de alijs huiusmodi laesionibus quae accidunt ob infirmitatem humanae na
turae, quae potest nimium errare: quibus sane erroribus, & ijs maxime qui non sunt spontanei, sed inviti, quum in aliquando ignoscere: ec qui non ignoscunt, non sunt homines, quia naturam humanam ignorare uidentur. Colligat igitur se unucquisque, di consideret in quot errores ipse quotidie incurrat, recordeturque illorum 3. Ubici. uerborum Aristotelis: Cum uirtus circa affectus assitiones* uerse tur cum se in spon- , , taneis laudes, ec uituperationes in inuitis, uenia, interdum etiam misericordia exi , , stat, necessatium fortasse est ijs qui de uirtute considerant, spontaneum ec inuitum, , desinisse. Vult hic Aristoteles, inuitis erroribus non solum aliquado ueniam esse dandam, sed etiam miserendium esse. Quod si ita est,in dubium uenire non potest,quin uerba quae ostendunt quempiam uerberasse alterum,uel inuite, uel per ignorationem, cuinius ipse non fuerit causa:ostendant item eum qui uerberauit,non iniuria affecisse, scper consequens dignum es Ie uenia, ec interdum etiam misericordia. Eodem modo dicendum est de caede quam aliquis faciat inuitus N per ignorationem, cuius ipse non fuerit causa: eadem enim est ratio. Qui igitur negat uerba non esse idonea ut satisfaciant omnibus laesionibus, quae non sunt uerae iniuriae, ex eis quae dicta sunt
intelligi facile potest,quam ualde is Aristotelis sententis, ec quod multo peius est
rationi aduersetur,&quam perniciosa sit humano generi haec opinio: ex qua quis dem non solum priuatas simultates ec inimicitias ac csdes quotidie nasci videmus, sed aliquando etiam maxima bella extitiste, quibus oppida,prouincie de regna labefactata di omnino conuulsa fuerint, memoris proditum est. inrare si reperiantura liqui ita male affecti qui in huiusmodi issionibus nolint ueniam dare ec reconciliatu nature quidem humane ratio, aequitas ec honor plane ei flagitare uidentur, atque a deo cogere ipsos magistratus 5c principes,omnes* qui praesunt, ut istos penitus ex hominum societate ei j ciant atque exterminent, magis etiam quam illos qui uere in iuriis affecerint: ut qui sine ulla causa maximi sint perturbatores ocij, pacis ec tran quillitatis, ec sicli unianae bea titudinis: quam quidem tueri inprimis ec conseruare. quam maxime possunt,principes debent, & omnes qui praesunt. Ob hanc enim se Iam causam permissium fuit ab origine mudi, ut unus aliquis siue plures caeteris priessent atque imperarent.nam si uellent homines cui in superioribus declaratum est ex uirtutibus Sc humana felicitate uiuere, mundus non indigeret neque masistrati bus , neque regibus , neque legibus. Sed quia prauitas hominum ita late patet, ut maiori ex parte ipsis uirtutibus neglectis, ipsa que humana felicitate sipreta, o innium generum sagitiis ac sceleribus turpiter sese dedant: ideo necesse fuit ut constituerentur magistratus ec reges, qui eos maxime qui uirtutes 5c humanam beatitudinem
106쪽
heatitudinem labensantes naturam humanam euerterint, ex hominum coetuta ciuitatibus ei jcerent, meritisque suppliciis N poenis profligarent. Qiso quidem tam praeclaro munere si ij sungi negligant, quin ab honore etiam longe rece, dant in dubium uenire non potest:etenim qui a munere suo deficiunt eos demetiam ab honore deficere plane constat: ut milites qui aciem deserunt, honorem deserere neminem latere arbitror. Itaque magistratibus di regibus, qui dignos se uero hono re eoin assici cupiunt, omnis opera & diligentia adhibeda erit, ut eos quos diximus homines prauos ex hominum societate ericiant atqueexterminent, uirtutem, te humanam felicitatem quantum possimi, tueantur ec conseruent. QMod fretis sece rint sciant ex ratione naturali, ipsa natura, se omnino ab humanitate di iusticia alienos esse atque abhorrentes, dignosv esse qui omni honore ec existimatione pristiati ex notestatibus ec regnis atque omni administratione deturbentur,utpote qui munus ad quod fuerunt electi negligant, ingratost se &m naturam 8c in homines praebcant. iod quantum eis turpitudinis di dedecoris afferat,etsi etiam potestati laus non priuentur, nimis perspicuum est. Haec autem nos ut diceremus,adducti sumus ob eam charitatem dc pietatem qua eneris humani infirmitatem prosequimur: conatim sumus ex ipsa natura,& ex Ienistentia Aristotelis statuere, quando ignoscendum tu iniums, quando non uide rvr i noscendum: quia homines maiori ex parte magis uiuunt ut exigit natura ta ei, Dilis honor.quam ut postulat Christi seruatoris nostri sanetistima docti tina quo Iouidem turpi stimum esse,neminem qui Christi seruatoris legem profiteatur diueritatem ipsamaatere arbitror. Sed postquam homines malunt uiuere ex honore ciuit, melius est ut sciant uiuere quemadmodum exigit iste honor,quam ut temere dc nutula ratione pecudum ritu uitam traducant.
sECTIO DECIMA.OVod item uerbis ditatuantur illae laesiones quae non sunt uerae iniuriae, osten,
dere uidetur Aristoteles ubi ponit locos ad dissoluendum calumnias. nam in ciuit De his enim quaestio est, ut lphicrates aduersus Nausicratem dixit, fecisse seu uod ille dicebat, nocuisse, sed non secisse iniuriam. Alius locus,quod erro uel aduersa sortuna uel necessitudo fuit: sicut Sophocles dixit,tremere se.sed n5 ut accusator dixit ut senex uideatur,sed inuitus non enim uellet se annos o ctoginta natum.
Praeterea finem pro sine noluit nocere: sed hoc uoluit, ct fecit se quidem de quo ae cusatur nocumentum uero accidisse. par autem est me odio haberi, si ut sic eueniret sedissem. Vult ergo Aristoteles, quὀdijs modis dii boluatur calumnia: ergo etiam inlusia est enim calumnia iniuria quae insertur. Consentit ergo rationi quae est ex natura, ut detur uenia ob illas laesiones quae nosunt proprie inlusiae, cum ij qui laeserunt indicant deeri sicut dictum est aliquam
earum propr ietatum, qus ueras essiciunt iniurias Sed omnis dissicultas uersatur infix laesionibus, quae uerae sunt iniuriae. nam etiamsi homines fateantur se erratie, α
dent sena poenitenti Rueniam deprecentur: tamen non uidetur consentire ratio-
ni ut eis ignoscatur,nem huiusmodi laesionibus uidentur uerba possie satisfacere. ει te ini sunt uerae iniuriae: non enim potest qui ita laesti, dicere se non laesisse sponte eccum electione: 5c breuiter,non laesisse omnibus illis modis qui laesiones et tirumi uera, iniurias intomodo igitur uerba huiusnodi laesion us mederi poterunt, ut ostedant esse uenia dignos qui ita laeserint r Et si poseint, quid intererit inter laesiones quae uerae non sunt iniuriae,ec eas quae uerae lant iniuriae, si omnibus generaliter uer
a tatione lienum uidetur asserere, si quis interlicerit propinquum alicuius,
uel fratrem. uel parentem, sponte, cum electione, non lacessitus posse istum uerbis satisfacere illi caedi Sc honori eius qui ita laesus est: etenim morti non potest satisfie
ri quia ut dicebat Agathon Hoc solo priuatur Deus, ut infecta facere possit quae ' P aeterea ex hac opinione multa nascerentur incommoda: quia praui passim homnes uerberarent uulnerarent, occiderent, si putarent postmodum fore ut uerbis
possent has iniurias delere.nullam enim prauitatis suae poenam sustinerent:quae qui
107쪽
dem res humani generis tranquillitati θc felicitati plurimum noceret. rod cum aruserdum.sit, ut ea quoq; opinio unde id sequitur, sit absurda necesse est. Item quaeritur,Si alicui essent ablatae res aliquae per uim, de ille qui abstulisset sateretur se abstulisse, tamen diceret se poenitere quod abstuli siet,ec precaretur ueniain, at non redderet res ablatas:quaeritur inquam,nunquid huic danda esset uenia quia uidetur sequi ex eis quae dicta sun .utdanda taee. Item Nunquid magistratus debeat dare ueniam iniuriarum, quae facti sint in eis eatas in quibus demonstratum est priuatos homines debere ignoscere. Item erit quΠ endum, Sub qua specie parvipensionis sint ponenda adulteria qui sunt propter amorem: diserta quae fiunt ut aliquisse sustentet: quia dixit Aristote les, ob huiusmodi errores,licet sint iniuriar,non tamen homines dici iniustos: quod
quidem omnino uidetur aueritate abhorrere.
Item,Si aliquis fuerit ab aliquo laesus,qui esset armatus,& secum complures armatos haberet , vel perculsus sit ita repente, ut non potuerit cernere eum qui percussorit, quaerendum uidetur, utrum is sit uere iniuria echis: di si sit, quomodo possit cum eo qui percusserit reconciliari re pacem inire: Sc si per insidias, ut saepe fit, percussus suerit, quomodo debeat hanc iniuriam ulcisci. nunquid in siclijs, uel alia uiar .Rhet ν. Videtur enim insidijs aetendum esse, quia par pari reddere iustum est,ut dixit Aristoteles,ec omne iustum est honestum. Vindicta autem iit, cum par pari redditur. sECTIO UNDECIMA.
HAE sunt quaestiones, quae ea quae dicita siunt,no solum labefactare ac infirmare
uidentur,uerum etiam penitus euertere: ad quarum solutione, si uolumus h rum rerum non errantem dc uagam, sed firmam di stabilem opinionem habere u niendum est.
Respondentes igitur ad primam dubitationem,plane asserimus,in laesionib. quae sunt uerae iniuriae, ut in superioribus etiam diximus, si ij qui laeserunt confiteantur se non recte fecisse, ostendanis se poenitere, di ueniam deprecentur: non solum damdam else ueniam: sed etiam qui non dat, istum euertere naturam humanam, ex per consequens esse omnino honore priuatum. 'inrod autem euertat naturam humanam, ex eo facile colligitur quod dictum est la superioribus de eis quae tollunt iram. Tum etiam iretur in infinitum in percussio nibus re caedibus, quia nullus unquamdaretur earum finis. nam ec stat res fiatrum di amici amicorum persequerentur inimicitias oc iniurias,ita ut Lesilaederent, di rursus laedentes laederentur: sic nullo adhibito modo,omnis tranquillitas atre homina societas, di per consequens beatitudo humana eum teretur. quod cum sit absurdissimum est enim contra id quod natura molitur, quae eo tota incumbit, ut saluti re coseruationi eorum quae ab ipsa pendent, maxime prospiciat ec consulat ut fit etiam absurdum illud unde emanat necesse est. Item. Si non possent homines satisfactione uerborum accepta sicuti diximus Dnire pacem cum eis qui suorum Percusisti Ient aliquem,uel interfectilent ipsismi noscere saluo dc incolumi honore suo, honur estat causa euersionis selicitatis humanae Consequens a veritate maxime abhorret: ergo di id quod antecedit. Consequemtis autem itastas ex eo colligitur, quod honor est ex natura, ec suit excogitatus ut esset signum quemadmodum dictum est) operationum quas homines eo uirtutibus effecissem,communis boni causa. Huiusmodi autem operationibus conseruatur so cietas humana, ec sic selicitas. ergo natura humana conseruatur ipso honore :&per eonsequens ipse mundus. Ut igitur homines inflammarentur ad uirtutes capelliendas ad agendum ex illis unde sequeretur salus humana, excogitatus sirit honor.
abhorret ergo a veritate, Mimarehonorem esse causam euersonishumanae natirae,ri recte in telligatur. .
Consequentia uerὁ indicari potest hoc modo: quia cum maiori ex parte ut dicis
est homines iniuria assiciant alios, & ipsi inter se percutiant, uulnerent.imors inmemsi fieri posset saluo ec incolumi honore, ut uerbis sitisfieret, persequerentur inimi citias in perpetuum, nullo adhibito modo,ut diximus,&i tacuerteretur humana se
licitas rido ab honore accideret, oc honoris causa:. quia aliter non Posset sensari, re incolumia
108쪽
L I B E R V. HIncolumis in huiusmodi laesionibus permanere. Sed cum consequens sit falsum,
ut etiam id sit fallum ex quo fluxu, necesse est. Ex ipsa igitur natura ,&ex ui ho noris cogimur fateri, uerba polle percussionibus ec uulneribus, di etiam caedibus satisfacere. Item, Nulla est aegritudo cui natura ipsa non tradiderit remedia, modo cognosce rentur: alioquin manca fuisset. quia non satis prouidisset conseruationi humani genetis quo nihil quod magis ipsi aduersetur dici potest. Ergo nulla est iniuria cui tali quam aegritudini honor non tradiderit remedium: alioquin esset mancus, nempla ite consuleret conteruationi hominum. Probatur consequentia quia honor est ex natura,& imitatur naturam quantum potest.Sed consequens esset alsum nisi uerba
pollent fatisfacere iis laesionibus, quas diximus: ergo S id unde fluxit, falsum esse
Q rod autem consequens esset salsum, patet: quia mors uel uerbis, uel morte esset expianda. alterum enim istorum euenire necessc est.Non morte, ergo uerbis.Cur autetra no morter quia esset procedere in infinitum, ec euerteretur beatitudo humana,
ut probatum est supra. Ergo uerbis est fatisfaciendum Cum uero dicebatur, hanc opinionem sequi multa incomoda, quia praui passim homines uel berarent,uulnerarchi, interficerent,si putarent sore ut postmodum uerbis pollent inire pacem, ec reconciliari, neq; ullam poenam horum maleficiorum ociniuriarum daturi essent, oc ita quotidie hominu uitam S sanguine peterent, eos iniuria allicerent. Verba etiam quae ad satisfacienda eos dicere oporteret, ex ore tantum mitterent, non autem ex animo: sic nullam omnino darent poenam iniuriarum quas fecissentii Huic dubitationi satis responsum est in superioribus, ubi ostendimus, non sequi ulla incommoda: ad quem locum me reiicio. Etenim diximus, homines dare poenas, dum constentur errores suos,5c ostendunt semirum in modum poenitere, ec rogare ut sibi ignoscatur. nihil enim ei qui iniuria affectus sit, accidere potest quo ni sis laetari debeat, quam uidere eum a quo iniuria fuit affectus, cogi confiteri se male iecisse, poeniteret ec ueniam petere. hoc enim est uere uincere oc superare aduersarium honestamci de ipso sumere uindietam. Etenim si dum certaretur singulari certamine,ille fateretur se uitariam elle antequam fuisset uulneratus, aut percussi milui pollet in eum facere qui iniuria esset affectus. Naiarin singularibus certaminibus non certatur, nisi ut ostedatur eum qui iniuriam intulerit non suisse idoneum qui auferret a nobis honorem nostrum, qui P nos negligeret. Omnes enim uerae iniuriae oriuntur ex neglectu. Quod si ille ipse confiteatur, ratio postulat ut omittatur pugna, etiamsi nostrum is patrem interfecisset. rod etiam cospicitur temporibus nostris, de si sunt admodum corrupta: quippe cum magna Parte non certatur ut exigit honor oc utituς sed ut solum uincatur. Quomodo aut acquiratur uictoria, insidiisne. an meliori conditione, nihil curae est: quo quidem nihil potest esse turpius.his tamε tam corruptis temporibus,si in singulari certamine alter fateatur se uictum. statim ei ab altero ignoscitur, quacunque is iniuria affectus fuerit, alioquin honore omnino
Si erigo in ipso certamine uerba illa sunt idonea quae satisfaciant, multo magis runt antequam certetur. Probatur consequentia: quia illa uerba quae ostendunt, eum qui iniuria a Tecerit, magis timere illum qui fuit iniuria assectus, magis satisfaisciant iniuriae. Propositio ista perspicua est, sed uerba humilia: quae ostendimus.si dicantur antequam ueniatur ad singulare certamen. ostendiit enim eum qui iniuria as. secit. magis timere illum qui iniuria fuit affectus, quam si dicantur in singulari cena. mine. Igitur magis satisfaciunt iniuriae, quaecunq; ea sit:& sic patet, uerba fatissa, cere iniurijs, qualescun* sint. Minor propositio declaratur hoc modo. illi qui timere se ostendunt, cum Ionge absunt a periculo magis timent qui timorem praeseserui in ipso periculo. Sed qui dicunt ea uerba quae indicat homines humiles abiectios inseriores,oc deniq; uietos, antequam singulare certamen ineant, ostendunt se timere eum quo cum cogressuri sunt. cum longe absint a periculo .Ergo hi magis timet illum, quam timeant qui inito
iam singulari certamine in ipso periculo uersatum si Maiorem
109쪽
Met. Malorem pro postionem declarauit Aristoteles iis plane uerbis: Sit ergo timor, , inquit ex cogitatione suturi mali corruptiui,aut dolorem inserentis, tristicia quae
, , clam aut perturbatio: non enim cuncta timemus mala, ut si erit iniustus, aut tardus: . , sed quaecunq; uel magnos dolores uel corruptiones adducunt :&ea quae non lon- ge absunt, sed prope uidentur, ut iam impendeant. remota namq3 nimium, non tu , , ment. omnes enim sciunt se morituros: uerum quoniam non prope,iccirco non cu- , , rant.Si ergo id timor est, necesse est ea terribilia timendav else, quaecunque ingen ,, tes uideantur habere uires corrumpendi, aut ita nocendi ut nocumentum ad ingenis, , tem tendat dolorem. rare sisna quoque istorum timenda. prope namque osten- , , dunt esse quod timetur. id uero Periculum est: est enim periculum, timendae rei ap- , , Propinquatio. Ex uel bis igitur Aristotelis aperte colligitur, eos magis timere qui procul a poticulo constituti timent, quam qui prope. Proprie enim periculum est, appropinquatio rei timendae: quod si non est prope res timenda, non est periculum. Qui ergo timet cum res timenda procul abest, timet ubi non est periculum. Ergo est magis timidus, quam ille qui timet ubi est periculum: quia qui timet sine causa, magi timet ille qui timet cu causa. Sed qui timet cum longe abest periculum, sine causa timet: ergo magis est timidus. Quid enim est magis morte timendum s est enim
ultimum terribilium, ut dicebat Aristoteles: tamen eam non timemus, quia existi monus longe abesse. Qui ergo timet mortem cum non est prope illam, ut cum nora. est aegro rus, uel non uersatur in acie, magis est timidus quam ille qui timet dum aegrotat, uel est in maximo uitae per: culo.Q1iod autem illi qui proserunt uerba quae diximus, antequam ueniant ad certamen, longius absint a periculo, ita perspicuum est, ut plane ridiculum sit ueste id probare. Consentaneum est igitur rationi, ut si illa uerba quae dicuntur in singulari cem
tamine, satisfaciant iniuriis qualescunque eae sint: eadem satisfaciant, prolata antequam ueniatur ad certamen. Non ergo sequitur, si homines talibus uerbis satisfaciant iniurijs quas secerint, futurum ut reuertantur ad iniurias, ec iterum ire herent , 5 interficiant: pro pterea quia nullas dederint poenas. quoniam illa uerba
maiores sunt poenae quam si quis corpore mulctaretur. Q at enim homini sorti gra-Dior poena cile potest, quam cogi lateri se improbe feciste,& poenitentiae signia scationem dare. di deprecari ueniam nihil certe. Declaratum 'est enim in sup rioribus, interesse inter poenam ec uindictam: quia poena est gratia eius qui pati tur, uindicia uer0 gratia eius qui astit. & declaratum est .seri posse ut sit uindicitasne poena. Querod si is qui iniuria allectus suit, consequutus est uindictam eo modo quo diximus, etiamsi ille qui laesit nullam corporis poenam pertulerit, satisfecit honori suo: qui enim ulciscuntur, non percutiunt eos a quibus suerunt iniuria af secti, nisi ut ab ipsis poenitentiae consessionem exprimant, uti ij se insolentiae
condemn ni quod eos neglexerint, neque amplius reuertantur ad iniurias ins
rendas: id uero si consequi possumus sine ulla poena corporis, ergo frustra adhibe bitur haec poena Quare soli petunt rustici, qui nihil laborant, ut satisfaciant hora ri : sed tantum ut ille doleat a quo laesi sunt, licut ipsi doluerunt. At uere nobilibus 5 ingenuis satis est uindicta quae potest esse sine poena corporis, etsi non potest esese sine poena animi. haec uero animi poena utrum sit in corde etiam, an more tam
tum ostendatur, nihil reserti satis enim est, ut qui laesit, ore fateatur se inique 5 im-Probe sectile. Det poenitentem, humilem. abiectum & uictum prae se serati neque
enim homines sunt cordium perscrutatores, ut interiores animi cogitationes coe
noscant, nisi ex uerbis, quae sola existunt eorum qui sunt in anima asseditium signa. miod si dicatur, uindictam sumi non pol se nisi par pati reddatur: itaque si aliquis fuerit percussus, necesse esse ut ipse uicissim percutiat, alioquin non ult rum esse iniuriam quam acceperit. Dico, intelligi par pari reddi, non si quis percussus percutiat: sed siue percutiendo, siue per aliquid aliud quod aeque ualeat at illa percussio quam passiis est, par pati reddat: ut videmus accidere in permutatio
1 He. . nibus de quibus Aristoteles. Nihil enim resert inquit si lecticae quinq; pro domo, , dentur,siue precium quino lecticarum detur.
110쪽
Est ergo in permutationibus par per aequabilem rationem,alioquin non commo . de fierent permutationes. Eodem modo debet ficti in iniuriis: aliter enim non possent commode inter sere conciliari homines quia non semper par pari reddi potest. Poterit igitur esse uindisecta, etiamsi qui percussit non patiatur poenam, qua alterum affecit. Nil ut ergo pro hibere uidetur quin uerba possint fatis tacere iniuriis. imo uero tantum abest ut uer. ha non possint satisfacere iniurijs ut nisi humanum esset peccare, oc in homini b. tolerarentur quidam errores, seri non possiet quin omnis pax quae certis quibusdam uerbis,eo modo quo diximus prolatis fieret, inhonesta esset illi qui intulit iniuriam. Nam quaedam uerba tantam uim habent tantamsi, indicant turpitudinem,ut proseres illa,omni omnino honore priuetur. ut,exepli cause,si quis lateatur e per insidias ala quem percussisse,quia timeret eu: ite si dicat percussisse post terga,& huiusmodi. Ideo in reconcilianda pace inter aliquos, sunt requirenda solum ea uerba quae satisfaciant iniuriae. iae enim grauiora sunt, quam iniuris satissa stio postulat reddiit inhonoratum ea proserentem. Est autem praui Sc intemperantis animi signum,uel le quod sibi tib debetur: praesertim si id alteri dedecus asserat. Caveant igitur qui ho noris studium profitentur,ne ab altero id quaerat oc extorqueant, quod tibi no prosit neo ad ipsos pertineat, ec alteri detrimeto sit atq; dedecori. est enim hominis plane iniusti, ta honoris dimitate peruerse abutentis, haec uel cogitare, nedum facere. Patet igitur ex iis quae dic a sunt, uerba satisfacere iniuri is, qualescum eae stati di qui illa proserut,eas poenas dare quae grauiores sunt quam poenae corporis. Satisfaciunt autem uerba intersectionibus, quae iniuria alliciunt propter neglectum quem secu- afferunt.Quandoquidem non omnes intersectiones afficiunt iniuria, sed illae latum quae sunt factae inhonorandi 5c ut dictum est is dendi causa.Non enim interfectio, quatenus intersectio,assicit iniuria, sicut demonstrauimus. .
Si quis uero diceret, indignit maxime esse,& grauius quam ut serti possit, si alicui interfectus suerit pater, uel illius,uel frater,& huiusmodi. Fateor ita esse: tamen diis co , quado insectum reddi no potest quod factum est quia hoc solo priuatur Deus
natura humana, ec honor qui ex ea proficiscitur, cogunt homines dare ueniam eo modo quo dictum est. alioquin tantum abesset ut liqnor esset causa conseruationis humani generis,ut quemadmodum supra ostendimus, ei plurima oc maxima incommoda inerret, ipsumq; omnino labefactaret atq; euerteretis ECTIO DUODECIMA. CVr autem nobis uideatur, uerba,siquis nostrorum intersectus fuerit non posise satisfacere: ea est causa, quod priuamur illis quos maxime diligebamus, oc a quibus multa accipiebamus commoda.Putamus enim fieri non poste, ut satisfiat dolori quo affectii sumus ob eius mortem quem Plurimum amaremus di comodis qui hus eo amissio priuati sumus. Sed oportet non ignorare, aliud esse satisfacere ho nori aliud satisfacere amori & dano. Unus enim honor omnibus externis bonis potior est, ut declarauimus ex sententia Aristotelis. eius ergo inprimis est habendara, tio:reli qua autem bona non debent esse tali apud immines ut ob ea perturbent humanae uitae tranquillitatem 5c felicitatem, atq; adeo mundum ipsum euertant: quia sine illis possiunt esse de uiuere in societate humana, sed sine honore non possunt. et enim qui caret honore, caret uirtute: ec qui caret uirtute, caret felicitate humana: ec risit. r. qui caret selicitate humana, caret ciuitate de societate humana: quia priuatur fine eo
uitatis di societatis humanae. .
Debent igitur homines aequo animo serre huiusmodi damna ta dolores, praeseratim si saluus sit 8c incolumis ipsorum honor: sicut est cum ii qui eos iniuria affecerui, proserunt ea uerba quae diximus,ec hoc propter conseruatione selicitatis laumanae. Sicut enim propter patriam, id est propter felicitatem patriae & h umanae societatis
aequo animo debent,si ita res serat,vita profundere: ita propter cande causam debet aequo animo ferre nece ali cuius suom: quia haec oti uturo impersectione naturi humans modo sit salua incolumis P eoru existimatio,eo modo quo demonstrauimus. Honor em ec existimatio patriae ec parentib. ac caeteris omnib. anteponeda sunt ut
supra dictu fuit. Na a priuat honore priuaturhumanitate quia priuatur honestate: ec melius est alique non natum est homine ψ postqua est natus,verti in belluam.