장음표시 사용
111쪽
ss EVERs. SING. CERTA M. Perspicitum ergo est, tantum abesse ut uerba non satisfaciant omnibus iniuriis, si prolata sint ut demonstrauimus, apposite ad satisfaciendum, ut qui non acquiescat,
priuentur honore. Cum uero O pponebatur, suturum ut nihil interesset inter iniurias quae non sunt uerae iniuriae,& eas quae sunt uerae iniuriae. Dicimus,interellia: quia alia uerba conueniunt non ueris iniurῆs,alia ueris.sicut enim sunt grauiores iniuriae,ita debent es
se grauiora uerba. SECTIO DECIMA TERTIA. Ed dicet aliquis: Iste modus conciliandi pacem uerbis intercedentibus, non uiso detur necessarius: quandoquidem seri potest, ut aliter quam uerbis satisfiatiniuriis. nam si is qui iniuria affecerit,se totum in potestatem illius qui offensus est tradat, ita ut sit in manu eius sumere quam uelit poenam: putant homines hoc modo satisfieri omnibus iniuriis,quaecunq; ills sint,etiamsi interfecitus fuisset alicui parens uel irater: atq; ita etiam in more potitum est.
Ad dissolutionem huius obiectionis dicimus, duas inter homines extitisse salsas
opiniones, quae humanam uitam maxime perturbarunt, ei plurima re grauissima incommoda inuexerunt. Quarum altera erat, quod uerba non possint expiare ecpurgare uerbera,& uulnera, re neces,eisq; satisfacere quod ad incolumitatem honoris illius attinet, qui in his fuerit iniuria allectus. quae opinio quantum a ueritate ab
horreat, & quam si detestabilis, ac penitus ex animis hominum euellenda, satis iam demonstratum fuisse arbitramur. Altera suit opinio, quae dicta est in quaestione, quae etiam maiora incommoda generi humano attulit.Nam multi qui quoniam sibi conscin essent se errasse,ea uerba tacite protulissent,quibus errorem suum confitereratur,set eius poenitere ostenderent,ac ueniam deprecati essent, noluerunt in potestatem illorum qui iniuria essent assecti uenire: ec ob hac causam persequuti sunt iminicitias, usq; ad euersionem familiarum eortim etiam qui sese in potestate tradidissent ijs qui iniuriam acceperunt alij suerunt interiae alii membro mutilati,alus uulnere incies est deturpata. quae res crudeles ac perpetuas inimicitias in climatibus excita Uit,quibus illa miserrime confictatae sunt, ita ut pene conuulsae fuerint. Ad hanc igitur tam perniciosam opinionem ut reuertamur ad propositam quae a quaerere id quod turpe est. Sed ostendamus hoc,saciamus* eum qui sit inimane Rus, esse uirum probum,sortem 5c honoratum, talia quaeretem, ut honorem tuum suamq; existimationem quantum fieri potest tueatur ac defendat,ostendato ipsius habendam esse rationem te non esse negligendum. α argumentemur sic: I ite qui fuit iniuria assedi iis, postulat ut ille qui ipsum iniuria allecit, ueniat in eius Potestatem, uel ut a se uerberetur, uel uulneretur, uel interficiatur, si ipse uel aliquis suorum tale aliquid ab eo passus fuerit: uel ut dicat uerba accommodata ad satisfiactio,iem iniuriae illatae. alterum enim horum duorum ut ei sit propositum, necessc cst. Sed neutrum honeste potest quaerere. ergo frustra illa quatit, turpem est ipsa talia quaerere.
Quod autem haec honeste quaerere non possit, probemus,& primum sic: Illud quod non est sibi honestum,non potest honeste quaerere uir probus ec honestus.
Sed uerberare aut uulnerare,aut interficere alique qui se submittat supplicet, qui in alienam potestatem sese tradat,non est honeum uiro probo. Ergo nihil horum potest honeste quaerere.
Minor propositio clara est, ex eis quae di sta sunt in superiorib. & ex se perspicua
est:quandoquidem nihil possit esse turpius quam non parcere supplicibuS. Praeterea non potest honeste uir probus & sortis eum qui fidem maximam habet eius uirtuti, laedere: non enim decet uirum probum fallere. Sed ille qui tradit se in Potestatem alicuius fidem maximam habet eius uirtuti: ergo non potest ledere uir Probus 5 fortis. Fecimus enim talem uirum esse probum & sortem, qui studet uicisti ut tueatur honorem suum:alioquin non esset uir honoratus,nec cogeretur Rus rere uindictam, seruorum enim ac turpium hominum non est, quaerere uindiciam. Minor
112쪽
Minor propositio perspicua est:quia nemo modo esset GuI traderet se in potestatem alicuius,si putaret fore ut ab eo uerberaretur, uel uulneraretur,uel interficeretur.Quid enim peius illi poli et accidere Sed quia sibi conscius est se errasse,ic intes. ligit rationi consentire, ut ipsum suorum errorum poeniteat hoc enim humanu est ec ut poenitentis animi signum det humilem se ac siipplicem praebens, propterea uenit in potestatem eius quem laesit, putans eum este uirum ex natura redie asseetum, qui satenti errores suos eorumq; poenitenti,ati ut sibi ignoscatur humiliter poscenti, leniam no sit denegaturus, sicut natura humana,oc honor qui ex ipsa natura proficiscitur exigere postulare Pomnino uidetur.
Turpe ergo est probo uiro, fallere fidem: quae siles licet ei uerbis conceptis data non sumsitamen perinde ualet ac si summa religione constricta fuisset. quinimo eo maiorem uim habet, eoq; magis seruanda est,quo maius fidem habere alicui nihil dicenti, ec illi seipsum credere, quam eidem multis uerbis pollicenti, se* iureiurando obstringenti.Turpissimum igitur esset hanc fidem fallere:non ergo postulare debet uir probus 5c sortis,ut aliquis ueniat in eius potestatem,ob finem dictum. Item confirmamus idemsci illud per quod non potest honor ablatus restitui non est quaeredum ab illis qui amissi im honorem nolunt recuperare. Sed quaerere, ut qui tibi iniuriam secerit, ueniat in potestatem suam, est quaerere unu ex illis per quae non potest honor ablatus restitui: ergo nihil tale quaerendum est ab illis,qui uolunt
Maior propositio perspicua est. Minorem declarabimus hoc modo: Illud quod
non fit uirtute propria, est unum ex illis per quae non potest honor amissus recuperari: quia honor est praemium operationum quae proficiscuntur ex uirtutepropria. iij enim uere desertur honos uirtuti alienae, quia hoc modo praui reete postent honore
assci. Item, pueri 5c belluae ut patet: sed hoc a veritate penitus abhorret . ut igitur
salsum sit id unde fluxit neceste est D αἰ- c- Ptia unum esse exilre,utqiii se laesierit,ipropria.nam qui uult aliquem uenire in suam potestatem, it habere plures secum, eom omni re superior esse .ita ut in ipsius manu sitillum interficere si libeat. Sed laedere aliquem hoc modo, non est isdere uirtute propria. Ergo quFere ut aliquis ueniat in suam potestatem, est quaerere id quod non fit uirtute propria :oc ita est quaerere ionum ex illis per quae non potest honor amissus recuperari.Frustra igitur hoc quaeruetj qui amissum honore cupiunt recuperare:qui etia in eo maxime peccat, quod illud qui ut, quod cu nihil ipsis profuturii sit.maxima affert humanae societati incomoda. Praeterea quod est per se proprie idoneum medium ad recuperandum honorem amissum, semper est idoneum. Sed uenire in potestatem alicuius, non est semper idoneum medium ad honorem amissum recuperadum. Ergo non est per se proprie idoneum medium: erit ergo per accidens.Sed eorum quae sunt per accidens,non est cura artis,necp artificis: effergo id plane reiiciendum. Minoris propositionis ueritatem licet hoc modo perspicere. Fingamus uirum a liquem nobilem N potentem uulneratum fuisse ab altero qui nobilis item sit,sed dia uitiis atm opibus di ditionibus longe inserior: id, pari conditione armorum, ac caeterarum rerum quae ad uerum di legitimum certamen requiruntur, re sic uirtute propria: hoc enim potest accidere. Amisit ergo honorem suum ille qui suit uulneratus. Faciamus deinde eum qui uulnerauit,timentem, ne is qui ab se uulneratus suit o pibus suis oc potentia ipsum tandem opprimat atque interficiat: θc ob hane causam in potestatem illius uenire statuat. ex hoc non fit, ut ille uulneratus honorem suum recuperet. Ergo uenire in potestatem alicuius,non est semper idoneum medium ad recuperandum honorem. Probatur, quod ille uulneratus non possit honorem
suum amissum recuperare,hoc modo:
Illud quod per medium rectum ec iustum semel est amissum, nunquam iuste ali.
qua uia potest recuperari. Sed honor illius qui fuit uulneratus eo modo quo poli. . tum est per medium rectum oc iustum est amissus. Ergo nulla uia recte & iuste potest recuperari: ergo neu si aduei cuius ueniat in eius potestatem.
113쪽
so EVERS. SIN C. CERTA M. Maior propositio ex se mihi perspicua uidetur. Etenim quod aliquis amisit rectere iuste non est suum: quia si sitiiset suum, non amisisset recite ec iuste. quae enim nostra sunt recta uia ec iusta,praeter nostram uoluntatem non possunt amitti. Etenim si quis existimaretur honorem aliquem habere, qui honor iuste ab illo eriperetur, cogimur dicere illum honorem noni utile uere suum sed homines suisse deceptos, i stimantes honorem illum esse suum. Ut si Vlymes crederetur esse sortior Achille uel aeque sortis, ec pugnans cum eo aequa armorum conditione stuperaretur. priuaretur eo honore quem habere existimabatur: hsc enim pugna iudicaret, illum eo honore non fuisse uere dignum. Nam quod non est suum,ut aliquis acquirat per uiam rectare iustam fieri non posse, plane perspicinina est. Minor uero propositio declaratur laoc modo: Illud quod pugnando amittitur,
neque per insidias, neque per repentinam aliquam occasionem. neque ex improut so neque aliqua meliori conditione neque aliquo casu sed omnino pari cona tione acinorum, ec omnium quae requiruntur ad ueram ec legitimam pugnam, amittitur per medium rectum ec iustum. Sed honor illius qui fuit uulneratus eo modo quo diximus suit amissius non per insidias, non per aliquam repentinam occasionem, neque ex improuiso,neque aliqua meliori conditione,neque aliquo casu, s ed omni no pari undequaque acinorum conditione, ec omnium quae requiruntur ad ueram ει legitimam pugnam. Ergo honor illius qui ita fuit uulneratus, amillius est per me dium rectum N iustum. Non potest ergo recuperari per medium rectum Sc iustum, iit declarauimus. Ergo si aduersarius ueniat in potestatem eius qui laesus suit, hoc non est idoneum medium ad recuperandum honorem amissum. lMaior propositio perspicua est: quia qui superat aliquem per insidias, uel per alia
quam repentinam occasionem, uel ex improuiso, uel aliqua moliori conditione, ut cum pluribus armatis hominibus uel armis non paribus, liue offendendi siue des ei dendi causa, uci aliquo casu: non superat eum medio recto ec iusio Ec idoneo, quia non uirtute propria sed illa meliori conditione. Etenim hominis non est prestare in sidias neque repentinas occasione .neque res non prouisas. neque casum: quia haec possiunt esse infinita, a quibus natura humana propter et iis imbecillitatem non potest cauere. Non enim consentit rationi,ut honor iubeat homines obsistere eis, quia hiis non potest natura humana remedium afferre: cum sint infinita, ipsa si sinita. Deque honor postulat unum hominem superare plures, uel unum aliquem dispari, hiis conditionibus ut si ipse haberet cultellum, alter ensem: uel si csset inermis, N al. ter armatus. uel si inter pugnandum ipsius ensis frangeretur,alterius autem non stangeretur. Et ut uno uerbo me expediam, honor a singulis hominibus non exigit, nisi Ut tueantur se suasi res ab uno tantum homine, caeteris paribusJ quia natura,qL an otio potest, quae rit aequabilitatem. ec ideo sat est homini ad honorem suum tuendum, ostendere se a natura tantum uirium 5c ingenti consequutum esse,quantum esteri homines pro se quisque consequuti sunt. iod ii accidat,ut csteris paribus non solum ab uno homine se defendant ec tueantur.uerum etiam ut eum stuperent.quod ab ipsis non postulatur:hoc erit signum maximae uirtutis eo , erunt maiore honoredi ni, sed hoc ab illis non exigit honor. Et ideo si quis ab aliquo superetur. qui me Iiore conditione usus fuerit,uel per insidias, uel alio aliquo modo, ut diximus: facile est pacem inter istos conciliare, modo ille qui superauit, fateatur se melioris condi tionis beneficio superiorem discessisse. Si quidem ab hominibus non requiritur, ut eos uincant, eis 'ue resistant, qui maioribus ad nocendum facultatibus in se impotum secerint. Satis igitur hic erit ad satisfaciendum iniuriae illatae . si quis fateatur separatiorem sui Te, se que poenitere: atque illum quem iniuria affecerit, aeque foristem ac strenuum uirum agnoscere: neque illi uenia deneganda eit, quamuis graui/ter laeserit.
Sed qui superat pari armorum conditione, et erisq; omnibus paribus quae reqturuntur ad eam pugnam, quae uere ostendit aliquem eme uirum fortem: is rectauia contendit, iustat ratione honorem acquirit: quia indicat uirtutem propriam,cui soli uere debetur honor.
Maior ergo illa propositio perspicua est, ut diximus. ex qua postmodum sequia
114쪽
tur, ut honor illius qui sic fuit uulneratus, sit amissus per medium rectum Ac iustum: ergo non potest recuperari per medium rectum ec iustum: ergo ille qui fuit in
iuria affectus non potest requirere ut is a quo iniuriam accepit, ueniat in ipsius potestatem,ut eum uerberet,uel uulnere uel interliciat id quod nobis erat propositum ostendere net etiam ut pronunci et ea uerba quae satisfaciant iniuriae illatae. Q odprobatur sic: Illa uerba qu e magis satisfaciunt iniuriae, sunt magis requirenda ab co qui fuit iniuria affectus. Propositio ista perspicua est. Sed uerba quae pronum ciantur ab iis qui iniuriam fecerunt, cum longe absunt a periculo, magis satisfaciunt iniuriae,quam uerba quae ab eisdem proseruntur cum sunt prope periculum. Ergo eius ri Idi uerborum pronunciationem requirere debet is qui affectus suit iniuria. Minor propolitio sic ostenditur: Illa uerba quae magis indicant, eum qui iniuria aliacit plus timere eum qui iniuria fuit at sectus, magis satisfaciunt iniuriae: osten d sit enim, ipsum pluris eum facere ec non negligere, atque ita existimare dignum aliqua re bona uel mala: qtrod facit ut homines iram remittant, offensionem V deponant,&d enim ulciscendi consilium abiiciant. Iniuria enim afficere, ut saepe iam dictum est, nihil est aliud quam negligere. Propositio ista admodum clara est. Sed uerba quς pronunciantur ab eo qui affecit iniuria, cum longe abest a periculo, magis indicant ipsum plus timere illum qui suit iniuria affectus, quam quae pronunciantur ab eo de eum est prope periculum. Ergo eius in odi uerba magis latis iaciunt iniuria'. talia autem sunt quae pronunciantur ab eo qui fecit iniuriam antequam ueniat in potestate eius qui fuit iniuria affectus . tunc enim longius abest a periculo: propius autem periculum est, cum est in eius potestate,scuti patet. potest enim ab eo statim interfici. Verba igitur illa quae pronunciat aliquis qui alterum offendit, cum eli in eius potestate. minus indicant ipsum plus timere eum qui iniuria sitit affectus. Ergo is non dehet illa requirere sed ea potius quae dicuntur ab illo qui offendit, cum est liber oc longe a periculo. Reperti enim sunt multi, qui cum uenissent in potestatem eius quem
laeserant, coacti sunt metu mortis ea uerba dicere, quae non putarunt fore ut diceret: quae uerba, postquam fuerunt extra illud periculum conati sunt nulla reddere,dice
tes illa se protulit se propter metum impetus illius, sed falsa dixisse. Quae res ita seliabet ut si quis incidens in multos, quibus delatum fuisset, eum multa petulanter dixisse, quae honorem di existimationem alicuius illorum uiolFret,ui ac minis cogeretur ab illis, irrita facere illa uerba. nam ea quide nihilo magis insit ma essent quoniani non sua ille uoluntate, sed ne ab eis occideretur, ad illorum se arbitrium accommo das Iet: cum se ab eorum ui ec impetu defendere non pollet. Honor enim ut dictum cIi non postulat ut unus homo pugnet cum multis , ob rationes quas in supeliori b. attulimus. Quod si ille eadem mei uerba pronunciaret extra periculum, non est di hium quin recte essent pro nuciata, ec ualerent ad deledam iniuriam. Indicaret enim se maxime timere cum cuius honorem uiolasset, cum ea uerba pro nuciasset liber ab omni periculo ec metu: id quod ratio exigere postulare uidetur. Quae autem ratio est 5c causa istius qui in multos inciderit, eandem esse apparet eius qui in alienam potestatem uenerit: igitur non uidentur ualere illa uerba, quae
pronunciat quispiam qui sit in alicuius potestate: sed illa quae pronunciat cum est li. herita non in potestate alicuius. Si igitur non debet is qui est iniuria affectus postum
Iare ut ille qui eius honorem uiolauit, ueniat in suam potestatem, ut uerberet ipsum, uel uulneret, uel interliciat: neque etiam ut cogat ea uerba pronunciare quae sibi lis Duerit, ac multo minus ut faciat utrunque, quod ex eisdem rationibus maxime res et
Iitur,ut apparet: relinquitur,ut uerba simpliciter oc libere prolata satisfacere possintini ut ijs id quod nobis propositum fuit oste,dere. sECTIO DECIMA QA ARTA.SEd diceret quispiam: Conceditur ob eas quas attulisti rationes, uerba posses
iis sacere initims.eo modo quo dictum est: alias quo pacto puniendi erutilli, qui nolunt fateri se errasse, neque pronunciare uerba illa quae idonea sunt ad tollendas iniurias, ullum ue pcenitentis animi signum dare Ameruisti enim, de illis uindicta esse sumendam.
115쪽
sa E VER s. SING. CERTA M. Dicimus interdum sumendam esse uindictam de iis qui nobis iniuriam intulei sit, poenam P ab illis petendam: quoniam nisi ita fieret, honor eius qui iniuria fuit assoctus, Perpetuo uiolatus serretur. Interdum uer ὀ turpe id esse,ac dedecori. Q iae res quia plurimum ad rem nostram facere uidetur, quo melius percipiatur, ponemus sequentes diuisiones uidelicet quod illi qui iniuria nos affecerui, uel sunt uiribus debiliores. ut sunt grandes natu, senes, di pueri, ta mulieres: uel non. si non sunt uiribus debiliores uel profitentur artem militarem, uel non profitentur. Si Profitemur , uel iniuriae sunt ex illis quae possunt tolli a magistratibus, uel non sunt. Si sunt, Ut sunt ex illis propter quas ire ad magistratum non est dedecori ei qui iniuriasuit affectus: aut ex illis propter quas dedecori est ire ad magis iratum. Eadem distinctio tradenda est de illis etiam qui sunt iniuria at secti. Vel enim sunt debiliores, uel non. si non sunt debiliores, uel sunt sortiores .uel atque fortes. si soratiores, uel aeque sortes: aut profitentur artem militarem aut non profitentur. si profitentur, uel sunt milites tantum . uel duces. iniuriar autem quibus assecti sunt uel sunt ex eis quae possunt tolli a magistratu, uel ex eis quae non possunt tolli. Si ex eis quae possunt tolli a magistratu. uel sunt ex eis propter quas turpe est ire ad magistratam, uel ex eis propter quas licet ire ad magistratum sine ullo dedecore. lis ad hunc modum explicatis, ponimus iam nonnullas conclusiones, ex quibus
sacile erit colligere dissolutionem propositae quaestionis. quarum haec prima sit: Si illi qui sunt iniuria affecti, sunt debiliores illis qui iniuria affecerunt, ut sunt muli
res , pueri di senes: qui uerθ aisecerunt iniuria, sunt uiri: etenim aetas integra est. Si item iniuriae sunt ex illis quae tolli possunt a magistratu: Dico , in eiusmodi ca sis simpliciter eundum esse ad magistratum, & honorem suum ex iure & legibus reis petendum : propterea quod non est turpe mulieribus, neque pueris, neque seni bus, aliena uirtute se tueri. Q randoquidem ex natura ita sunt alsecti, ut ui sua non Possint hoc praestare. Si uero iniuriae essent ex illis quae non postlint tolli a magistra- u , neque a propinquis, uel ab alijs cuiusmodi sunt illae in quibus desunt testes, uel idoneae probationes sunt aequo animo serendae, sperandum que sere aliquando
ut Deus optimus maximus cogat nocentes meritas poenas dare praesertim cum eos
qui affecti fuerunt iniuria, nulla turpitudo sequatur, quia sint uiribus imbecilles. qui uero ita laedunt, nihil possunt facere quod magis ab honoris relisione ab horareat. nam homini qui se ia iam omnino rationem honoris habere profiteatur, quid eurpius accidere potest, quam natura imbecilles pulsarere iniuriis afficere, quis edefendere oc iniurias ulcisci nullo modo possunt Perinde est enim ac si laederent a
hores Sc terram surdam, ut dicebat Homerus. Aequo igitur animo ferre oportet tales iniurias, praesertim cum natura ita comparatum sit, ut homines calamitatibus sint obnoxii. nemo enim est, neque unquam fuit, neque futurum esse puto, qualis cuncp is sit, quem non oportuerit, at P oporteat,multa in hoc mundo incommoda, Praeter eius uoluntatem perpeti.
. Si uero qui iniuriam acceperunt non sunt uiribus debiliores, uel sunt sortiores, ut uiri mulieribus 8c pueris, di iuuenes admodum senibus uel aeque sortes. Si sunt foratiores, ut sunt illi quos diximus, iniuriae sunt ex illis quς possunt tolli a magistratu, neq; turpe est ire ad magistratum: debent uti magistratus praesidio, ut quod sibi ab latum est restituatur. Sin autem iniuriae sunt ex illis quae non pollunt tolli a magistra tu, turpe est ad illum proficisci, aequo animo sunt serendae: quia non decet uirum fortem exercere uires suas aduersus imbecilles, quales sunt mulieres, pueri, ec ualde senes. Et ideo recte Vergilius, cum Drances de Turno parum honeste coram ipse loquutus fuisset, di in re maximi momenti agebatur enim de coniuge 5 de regno ac propterea timeretne sibi ille manus inferret, induxit Turnum haec uerba adue sus Drancem habentem:
Nuiquam animam talem dextra hae absisse moturi Amnes: habitet tecum, criti pectore vidio. De eo enim ante dixerat: Tum Drances idem in ensius, quem gloria Tinni
oblisia inuisa, simul si sicabat aram Lariu
116쪽
Dextera, consiliis habitus Mnfutii s auctori Optima igitur ratione Uergilius Turnum aduersus talem hominem ita loquem tem secit. At non optima ratione idem uidetur induxisse Aeneam, que ubim magnanimare pium uirum facit cogitantem interficere Helenam in templo Vestae: idq; patratis rum fuisse, nisi protribuisset Venus mater. in quo etiam eo magis peccare uidetur, quod inducit tale facinus meditantem, no per ignoratione, sed sciente. inquit enim:
NUiae et i mirum memorabile nomen Faeminea inpaena est, nee habet uictoria laudem:
Extinxi spe nopias tamm,πμm is e merentem Laudabor poenas, imum sexpleste abit, Ultricis flammae re cinem sat labe meorum. Intelligebat Aeneas se ex illa caede nullam laudem esse consequuturum,Sc tamen decreuit eam facere: quod est grauius peccatum. Etenim ea peccata quae committut homines ignorantes omnia enim peccata hoc modo liut sed non perignoratione, non sunt excusanda. ut ex eis quae a nobis in sit perioribus di sputata fiant, colligi perspicue potest. Quo magis etiam uidetur peccatse Uergilius,alioquin poeta grauit i simus a t* doctissimus. Sed haec Arisitoteles: A Im or α. λ e G, - μον usi σωκπι- νικυα σῶοψ ἀαῶτα ,κὶ υμφορῶν est. αμφοῖν γάρον πω QAsιν, emον κοπιῶν Cuius nos sententiae non obliti, nulla re aeterriti sumus, quo minus uere ac libere diceremus id quod nobis ueritas ipsa postulare uideretur.
Idem etiam quod pace eius dixerimus uidetur errare,cum induxit Aeneam,pos, quam dixisset,
-Natiis etsi nullum memor e nomen Faminea in poena 6λ, nec habet mctoria laudem: haec addere, Extin se neptas tamen, o sium ille merent eu La dabor paras, animum . expbiste iuvabit. 'αtia si uictoria huiusmodi no possit laudari, igitur non laudabitur sumpsisse prinas illius. non enim uidetur fieri poste ut laudetur aliqua poenae sumptio, nisi laudo tur uictoria,per qua illa poena sumitur. vi ergo ipsam uictoriam improbat, ut sumptionem eius poenae improbet necessie est. nam qui causam improbat, essedia etiam improbare cogitur. Nes fieri potest ut uir magnanimus oc pius, multoru more qui ignorant quae honeste fiant ecquae secutipossit caluo re incolumi honore suo facere aliquid eorum qu g honeste fieri non possunt,quamuis causa esset grauissima. Honesta enim ut saepe ex sententia Aristotelis diximus sunt omnibus praeserenda. Si ergo honestum est uiro sorti non laedere mulierem, Oc turpe laedere, ob naturae eius imbecillitatem: fieri non potest ut detur aliqua caula, quamuis grauissima, propter quam liceat uiro sorti foeminam, licet omni scelere & flagitio coopertam, ac millies mori dignam,interficere:quicquid dicant multi,qui pauca cosiderantes facile effundunt uerba. Neque etiam decet uirum magnanima, qui ut declarauit Aristoteles ,rilucri est omni uirtute praeditus, lacere quippiam quod honestum non sit, ut expleat antimum: hoc enim indicaret,non esse omni uirtute prsditu. etenim ageret ex appetitu, non ex uirtute:qui appetitus si hominib. sortibus re magnanimis concederetur,non essentiam fortes 5c magnanimi: Ac uirtus moralis superuacanea esset, utpote cuius est actiones nostras dirigere,ut appetamus ea quae rationi cosentiunt. Ac Vactus quide &Tucca quibus datum fuerat negocium ac potestas emendandi Vergilium, ut superflua demeret, isdem opinor adducti rationibus, quas nos attulimus,sustii Ierunt hos uersus, quibus fingitur uenisse in mentem Aeneae Helenam interficere. quorum iudicium laudas Seruius: Aliquos inquit hinc uersus constat esse sublatos, nec immeritomam turpe est uiro forti, contra foeminam irasci. Ad hanc sententiam confirmandam, non erit alienum ab instituto nostro,afferre auctoritatem Aristotelis,qui ti. sed . Problem. probi. et . quaerens,Cur mulierem in iti sta re tersecti se iniquius sit, J uirum, quanquam naturae ratione mas scemina praestantior pro, M. est,ita respondet: An quia mulier imbecillior est, minus* proinde iniuriam iace.
re potest Item,eniti aduersus id quod longe infirmius est, nihil uirile mo stolidum at piniquissimum est In eodem
117쪽
In eodeni genere accusandus etiam uidetur Vergilius, ut supra ducimus, qvi inducat ipsum Aeneam interficere Turnum postquam dixisset: Ille hionitis, s siexs oculos, dextr4m v precam
Proteniens: EFidem merui :ec deprecor,ini ιἰi: Pteres orte tua, miserate fis arcentis Tan ere cura potest, oro. Ivit tibi talis 1
Anausies grauior, Doni miserere Fenectae:
Et me, seu corpus loliatum lumine maius, Reide meis: incisti, er victum tendere palatasAulbilis videre. tua si taurma conuinxeVlimus ne tende odiis
Igitur cum nihil turpius uir sortis admittere possit, quam si non pareat supplici-hus ec uictismon solum facit Vergilius Aeneam non obtemperantem patris praeceo piis, qui huius rei eum admonuerat illis uerbis, Poceresianens, s debelure luserias: sed etiam repugnantem rationi naturalis mansuetudinis id exemplum datem, quod si homines tequerentur, euerteretur ut dixi humana beatitudo,atin adeo ipsa natutura: haec igitur opinio maxime detestabilis N improbanda est. Neq; illum adiuuat,
quod Aeneas ut ait Vergilius illud egerit incesus iuriis oc ira, quia uidisset balthea
Pallant f pueri, quem victum uni rere Turnus str erat, ars uireris mimicum tris egerebat.
Etenim ut diximus no licet uiro forti ac magnanimo, ulla de causa etiam grauissima aliquid efficere, quod honestati repugnet: sicuti maxime repugnat, interficere supplices di ut 'os. Neque uero hunc Vergili; locum ab erroris culpa uindicant nonnulli quiveritatem ad quam sunt nati homines: di quam plerun* alsequerenis tur . si perturbationibus uacarent non proponentes sibi ante oculos sed ex aliorum praescripto iudicantes dicunt Vergilium ideo induxisse Aeneam Turnum interficere suppliceoc uitam ipsam deprecante: quia tuc homines credebant,eorum animas qui intersecti tuissent,non posse transire Acherontem fluuium, nisi immolato intersectoris sanguine.Sed qui Vergilium ita defendunt, non uident,dum eum tueri co nantur, prae se ferre ipsos maximam ignorationem eorum quae uiris fortibus ec magnanimis conueniunt. Est enim contra naturam, non parcere eis qui suppliciter uoniam petunt. Nihil autem est honestum quod est contra naturam, ut dixit Aristote .polit.,. les septimo Politici ait igitur agit id quod est cotra naturam, agit rem inhonestam: ergo est redarguendus. 4randoquidem, ut diximus, nulla causa, quamuis grauissi ma,debet quenquam impellere ut aliquid faciat quod uirtutibus es honestati repignet Etenim simulati tale aliquid quispiam agit. nec sortis iam, nec magnanimus dici potest. Praecipitem enim furore agi non decet uirum omni uirtute qualis est magnanimus praeditum.
Irridendi etiam mea sententia sunt nonnulli, qui dicunt, Aeneam satis commota Turnum interfecisse: quandoquidem ipsemet Vergilius ait, Aeneam eo commota fuisse, quod conspexisset baltheum Pallantis a Turno ereptum, postquam eum in tersecisset. ita enim loquentem facit:
Immolat. Erycenas scelerato is vine fumit. Non fuit ergo satum causa Aeneae occidendi Turni: necp eo posito consequutus suill et Aeneas ulla laude ex illa uictoria quippe qus no ex ipsus uirtute esset prose Oa tio enim ex magnanimitate,neque ex fortitudine ut perspicuum est. Non igitur audiendi sunt, qui haec Bmnia sibi fingunt. Ea enim quae a Uergilio tribuuntur Aeneae, possint hominibus prauis, oc eis qui ex appetitia, non ex uirtute uiuunt, tribui : quae, quoniam euertunt ea quae supra dicta sunt, de reconciliandis inimico rum uoluntatib us, re pace inter eos componenda, quo nihil utilius humano generi excogitari potest, aequo animo omnes ferre debent, si tanti uiri bona uenia nos e. xemplum Aeneae in Turno uictio & supplice interficiendo improbauimus. Pluris eis nim faciendum est bonum commune, & quod ad tranquillitatem humanae uitae aebeatitudinem conterat,eanas conservet,quam cuiusquam auctoritas, quae illi obesi
118쪽
se possit. Tantum igitur abest ut arbitremur nos esse redarguendos qui hunc Ver . nilii errorem redarguimus: ut putemus potius esse apud eos qui uere sunt homines, id est ueritatis amatores ac studiosi ec non certis destinatisque sentent ijs addicti ec cosecrati,laudandos id enim argumento est, nos in uerba nullius iuras timeque passos esse ut ab auctoritate cuiusquam etiam maximi uiri, deciperemur: sed proposita se, tum nobis ueritate, ut decet honii nes,caetera alia negleximus.sECTIO D E C I MAQ V I N T A. OVod si alicui mirum sorte uidebitur nos in omnibus sequi Aristotelem eius
doctrinam pluris secere quam cuiusquam caeterorum omnium qui secundumn aturam re rationem liumana scripserit: sciatis nulla alia re inductos nos fuisse ut sie ageremus nisi quia arbitramur,dum sequimur Aristotelem, rationem ipsam ecueri tatem sequi. cum liis enim eius opinio nobis semper uisa est maxime cossentire, ec si, hiipsi omni ex parte omnino quadrare. Ob id enim sic eius ingenium admiramur ut arbitremur, eos qui eius doctrinam in humanarum rerum cognitione comparanda non sequuntur nec maximis eum laudibus quantum seri homini'iatura in coelum ferant,sed talem tantum* uirum si Deo placet reprehendant, propterea quod doctorum suorum 5c aliorum summorum hominum opiniones refellerit: eos inquam arbitremur in naturam ipsem maxime ingratos esse, nec quid dicant aut iaciant quiequam omnino intelligere. Nam illud ut mihi quidem uidetur uituperant quod maxime laudare deberent. inrid enim est quod maiori laude sit dignum, quam ita recte natura consorinatum ei se, ita ingenio uigere, ut non sinas te ulla re in errorem trahis ac ne eorum quidem auctoritate capi, quibus mundus Llsis opinionibus elusus multa per secilla maximam fidem habuerit inris porro est cui maior gratia sit habenda,quam ei qui tantopere laborauerit,ut ueritatem tenebris inuolutam ec abditam in lucem reuocaret at* paleisceret iniis autem unquam in ueritate indaganda, ab odio, ab amore, ab inuidia,& ab omni de
nique affectione philosopho homine ac ueritatis studioso indigna, longius abfuit quam Aristotelesr Legant eius libros obsecro 5 ita legant ut intelligant, qui n5
Derentur asserere illum fuisse inuidum propterea quod Platonis ec Socratis suoruiri doctorum opiniones 5c aliorum refellerit. Reperient enim ipsum, ubi ratio θc ueri eas patitur,utrun* laudaremec solum antiquos, qui eum longo temporis interuallo antecesserui sed etiam eost qui ipsius aetate florebant, in coelum extollere: neminem
omnino sua laude fraudare, omnibus tribuere quod suum est. Quod si aliquibus in
rebus aliquorum sententiam refellit, tantum abest ut ob eam rem sit uituperatione dignus,ut maximam ei nos gratiam habere oporteat,quod ueritatis maiorem quam
cuiusquam auctoritatis rationem duxerit: nec passus suerit homines decipi,ec talia
iid porro nisi Aristotelem haberemus, nobis subsidii esset ad contemplationEuniuersae naturae, eiust cognitionem: qui quidem omnia quae coeli terrael acto tius mundi complexu coercentur, cum antea maxime recondita re abstrulaestent, sic aperuit ae patefecit, ut unus omnium ab ipsus naturae secretis ec arcanis suis eo ptimo ac meritissimo iure existimari postit. inrid in actionibus humanis tenere mus, quod cum ratione plane consentiret, uitami nostram 5c mores ex uirtutibuν recte consor maret Rhetoricam autem non ne tam subtiliter moteles, tam* artificiose θc luculenter tradidit, ut omnibus eam numeris persectam absolutam* rs linqueret quam caeteros qui in eodem genere elaborauerunt, ita mancam dc muti lata reliquidie constat, ut eius nobis uix informationem quandam rudem Sc adum hrationem tradere uideantur,ac ne cognouisse quidem quid nam illa uere esset. Neque uero audiendi sunt, qui negant Aristotelem complexum esse omnia quae ad ipsem Rhetoricam necessario pertinerent, ideo* in tradendis eius praeceptis mancum esse atq; imperfectum: quandoquidem non intelligunt Aristotelis const. Ilum, huius* artis ratio di ius quid postulet se penitus ignorare ostendunt. quo ta in men in errore non paucos uersiri deprehendi.
In hac autem arte tradenda eo quidem magis elucet artiseium Aristotelis, eoqr maiorem laudem meretur quo pluribus illam ex rebus ad uarias sacultates perti nentibus
119쪽
ς6 EVERS. SING. CERTA M. nentibus componi at* costitui oportuit.ut persecte traderetur , quas res tam uarias tam cp inter se disiunctas ac dissitas,ad artem redigere ita erat difficile, ut maior dissicultas nulla alia in doctrina tradenda esse potuerit. Etenim caeterae unius generis res tractant, quae ad artem redigi paruo negotio possunt. Sed si quis res diuersas & nihil inter se cohaerentes, ad unum eundemi finem reducere uelit non parui id quidem negocij csse maximaeq; dissicultatis,qucmuis intelligere arbitror. rod uero Rhetorica ex pluribus rebus ad uarias facultates pertinentibus,st composita, ut diximus, ita peispicuum est ex uerbis Aristotelis, ut minime necesse sit id ostendere: quod tamen nos in sequentibus declarare conabimur, quia hoc uia maxime sternet ad diuinos illos Aristotelis libros. Quid de libris Topicorum dicemus quibus uniuersam Dialecticam complexus est: cuius tam late patet utilitas, quam omnibus est perspicuum. Quid porro de illa haberemus,unde illam disceremus nisi extarent decem illi locorum tu probabilium tum apparentium libri,ab ipso Aristotele tam diligenter accuratet conscriptis Poeticae uero quanta in ignoratione uel saremur quam nihil proponendum certiueriin de ea teneremus, sine diuino Aristotelis libro, qui extat Vtinam non deside rarentur reliqui, quos ipse aperte testatur a se de hac arte suisse conscriptos. Atq; ex
his quidem sontibus hausisse ii quid boni scripsit de Poetica Horatius,&alii etiam,
Sed quid de ea facultate quam interpretes Logicam uocat, omnino haberemus nisi ille Perihermenias,& Pliorum,ac Posteriorum analiticorum libros tanta subitilitate,tanto* studio scriptos,ut nihil subtilius accuratius uescribi possit,reliquisset quibus omnem doctrinam complexus est,qua docemur conscere omnia cognoscedi instrumenta: ut nos di in Institutione nostra,& in Commentario, re in Apologia satis ostendisse arbitramur. Hunc uirum tam diuinum tamv omni honore ai* admiratione dignum, quis satis pro merito laudare possit Mea quidem sententia nemo- Atq; utinam illi etiam qui sacris literis operam dant in eius libris prius uersati sui csent non enim ut arbitror quotidie tam multi in tot manifestissimas ac turbulentisi sinas haereses laberentur. Nam ut omittam alia qui fieri potest,ut qui ignoret quo modo coniiciantur cognoscendi Ec sciendi instrumenta, quomodo ad res dubias examinandas perpendendast tanquam trutina quaedam adhibeantur qui item iii IIam teneant rationem ad distingueda quae similitudine quadam 5c uocis aequivocatione in errorem facile inducere possunt, nihil ψ exercitati sint loca quae uidentur c5rraria ali pugnantia inter se consene ec conciliare quae quidem omnia ex Aristotelis lectione comparantur qui inquam fieri potest,ut ij ullius rei paulo grauioris ueritatem recte assequantur
Quid dicam de adiumento quod ipsarum sacrarum I iterarum studiis efficeret,
morum ac uirtutum exquisitissima dilatis nunquam laudata Aristotelis doctrina Equidem haec atque alia considerans, facile adducor ut existimem, Dei opt.max. consilio iacium esse, ut talis tantus p philosophus extiterit, qui eam doctrinam traderet, quae sacris literis etiam inseruiret. Fieri enim non potuisse puto,ut humano α- tum ingenio, ec sine numinis diuini ope,quisquam homo tantas tamέ admirabiles
rerum cognitiones consequeretur.
Iam uero de tam uarijs, tamo dissicilibus rebus, quarna distincte, quanto ordine, quam artisciose, quam grauiter, quina considerate, cst subtiliter scripsit Aristoteles At obscure scripsit. Qui aliter poterat atm eius quidem,prster rerum obscuritatem,
obscuritas maiori ex parte oritur ex breuitate.
Qui enim de Coelo, deq; hs omnibus quae amplissimo eius complou continen tu ac denil de uniuersa natura scripturus erat, qui etiam de cunctis actionibus limmanis praecepta erat traditurus,quo modo aliter potuit scriberer Si enim sustus tractasset omnia, quomodo Galenus artem medicinae tradidit: qui tandem libri potuis lent tantam, ac prope litanitam rerum multitudinem continae Adde, quod obscuritas illa, quae nunc ex orationis breuitate oritur, longe maior ex numero librorum extitisset. Verborum enim copia,& multitudo uoluminu, multo maiorem confusionem at vobscuritate peperisset. Nam etsi paucis uobis Aristoteles
120쪽
L I B E R V. oteles sententias suas complexus est ob idin sortasse interdum paulo obscurius: tamen si homines ab ineunte aetate in eius potissimum lectione uersarentur,idcri curae
ec studi j in eo intelligendo adhiberent, quod auctoris grauitas, ec rerum de quibus agit dissicultas postulat: neq; riuulos magis quam ipsum sontem peteret quod
quidem temporibus nostris pauci secerunt: dissidendum non es sit sore ut eius intelligentiam non ita multo etiam temporis spacio consequeremur. Nunc uero mirum Dideri non debet,si longiore tempore, maioriq; negocio doctrinae eius cognitio coparatur. huius enim rei non ipse culpam, sed doctores sustinent: quippe qui profit tes do strinam Aristotelis, illius interpretes potius quam ipsum consectantur, existi mantes hominibus recte consultu in esse, si ex rivulis magis quam ex ipso fonte hau riant: quo quidem nihil bonarum literarum stud ijs perniciosius accidere potest. iid uero dicam de illis qui ut antiquos philosoplios, Ec in primis Socratem at Platonem ab omni opinionum errore uindicaret, ausi sunt ipsi Aristoteli maximam prauitatis ec inuidiae ac leuitatis etiam notam inurere cum dicerent Aristotelem. ubi contra eos di ut asinon ipsorum sententias, sed uerba tantum refellere: existimantes scilicet absurdum esse, maximos philosophos tam manifeste lapsos fuit se, quemadmodum eos redarguit Aristoteles. O inanem ec futilem ac ridiculam opinionem. Quid turpius facere potuisset Aristoteles inrid quod maiorem animi prauitatem, inuidiam, leuitate ostenderet, si uerba tantum refellere conatus suill et, ubi de rebus ageretur nonne unus omnium sophistarum e essimus atl leuissimus fui siet baserandum est cane non intelligere istos quam male tanti philosophi existimationi consulant, ec qua in grauiter eius nomen Oisendant. Qida si intelligant, non pudet eos. cuius doctrinam maxime profitentur, re ingenium admiratur, ei tam turpe infamiae
notam imponere At longe satius fuisse .si dixissent ipsum erraste, antichios ueritate esse ali equutos. neq; enim ii quis in rerii cognitione qus in nostra potestate sita noli est, labatur, hoc ei crimendatur. non enim animi uitio contingit, ideo in serendu est. Sed in moribus peccare quod certe faceret Aristoteles, si veru est et quod illi dictit nullo modo serri debet: ut enim malitia subsit, ac prauitas neceste est. Iam uero quid stultius, magis in ridicule sacere potui u et Aristoteles, Sc quis tande
eum tulisset,li contra Socratem se Platonem,quorum utero suo tepore uiueret, palams doceret, ec co tra antiquos, quora opiniones uulgo circumserrentur, essent notissimae, disserens, non eoru sententias impugnasset sed uerba tantum disputandi
calumnia ad eos reprehendendos refellendo si captasset Q santui igitur decipiantur isti, ipsos* nec antiquos nec Aristotelem intelligere, non est hic ostendendi locus: sed speramus fore nisi infirmitas ualetudinis nostrae, qua uexati sumus, di quot Ddie uexamur, impedimentosuerit ut luce clarius id ostendamus. Ex eis ergo quae diximus, non erit mirum si praeter caeteros sequimur Artitoteletnam putamus, dum sequimur eum, ratione ipsam sequi. Nihil enim fere dixisse eunt
comperimus sine grauissima ratione.
Non tame alique illud existimare uellemus, nos omnino persuasum habere, cum nunqua errasse, eius* opinioni in omni re plane assentiri. sunt enim in quibus iuspiacamur ipsum a ueritate abhorrere: sed no audemus aduersus eum ita libere serre senistentiam, propterea quod caepe nobis accidit, ut quibus in locis eiust opinionem mi nus probandam iudicauimus, in his eum inuenimus artificiolissime elle loquutum. Sed quia erat homo, fateri cogimur potuisset errare, atq; etiam errasse. sed cum hoc perraro in eius do strina accidat, non mirum est si dicamus nos eum sequi in omni b.
iod enim est ut in pluribus. proximum est ut inquit ipse ei quod est semper sicut i m f. i. id quod est consuetum, ei quod est natura. r. Ohα.i Haec nobis hoc loco dicere uisum est: tum ut testatam relinqueremus apud homi in ramea, renes, quanti Aristotelem facimus quod argumento esse poterit. qualis si mentis noὸ in M. De me strae sensus ec affectio: tum ut iuuenes bonarum literarum studioli, ad tanti talis 3 mstria Cr remiphilosophi doctrinam capessendam magis incenderem atq; inliam marem. hisim M.fECTIO DECIMA SEXTA. SEd reuertamur ad rem nostram. Sicuti forte ex iis quae superius dicia sunt uideretur etiam redarguendus esse Uergilius, propterea quod induxerit Pyrrhum A ciuilis filium iuuene robustum,interficere Priamu sencm,admodum natu grandem