장음표시 사용
71쪽
ratione illa quam attulit contra duellum euerti munus ipsum quod profitetur N per quod factus est diues. iod si iis qui iii redisceptant, haec eius ratio probaretur,ma te profecto secum actum esset, ec ageretur. Cruciatus etiam qui adhibentur ama gistratibus essent repudiandi: propterea quia praeter id quod dixit Aristoteles pri
tract. cap. vl. mo Rhet.cap. ut .ut dicemus etiam in sequentibus experientia comprobatum est,
multos fuisse suspensos, qui postea reperti sunt innocentes. Si ex hoc igitur quoa in duello uicti sunt nonnulli, qui habebant causam iustam, tolleretur duellum, tollenda esset etiam medicina: quia saepe aegrotus perditur a medicis, liceretq; dicere medicinam non esse rectam rationem sanandi.
item tollenda Rhetorica, quia nec semper persuadet, ec saepenumero malum. O mnia denis humana essent tollenda,quia nihil est quod necessario fiat, oc semper. Sed cosequens est salsum: ergo id unde emanat,falsum esse necesse est. Ea uero est haius boni,docti, pij uiri sententia: ergo ipsa quot abhorret a ueritate. Praeterea, satis nobis est si opinentur homines, Deum iniuria assectis opitulari, propter rationes dictas. Ho c idem licet dicere de bello uniuersali in ipso enim superatur aliquando qui habet causam iustam: oc tame impium est negare, Deum opem serre iustis. Denim quomodocunm sit,saltem existimauit hoc Aristoteles natur liter dari ex cuius sententia me loqui aperte profestiis sum in libris De honore. Et nim dixi,duellum repugnare religioni nostrae. Sed iste Auctor immiscet quadrata rotundis. Dixit enim, te uelle loqui ex Aristotelis sententia: oc postmodum desinit omnia secundum religionem. ec sic modo ait, modo negat, ita ut turpe sit cum ipta hanc disputationem inire.sECTIO OCTAVA.
His rationibus alijscpsimilib. quas ut sunt uiri perspicaces non igno rant pleri* ex his qui duello patrocinantur,& quae sequuntur.
AN T. B EM A D ea quae in hac sectione dicit Auctor iste. ita respondemus: nos quidem in iis . . bris De honore a ueritate ipsa inductos aiseruisse,singulare certamen esse in lum per se, sicut etiam hellum uniuersale: tamen est e aliquando bonii ex supposi tio ne, propter hominum prauitatem nec magis aduersari legibus,qus sint recte posts,
quam bellum uniuersale: imo tanto minus, quanto est minus malum. minora enim quam bellum uniuersale generi humano afferre incommoda. idcirco multis omi Giis quae iste attigit, consideremus,an recte dissoluerit eas rationes, quibus nos ducti. in hanc opinionem uenimus, ut existimaremus, singulare certamen aliquando pro pter hominum prauitatem a ciuitatibus ex natura ipsa 5c ciuili tantum ratione con
tolutis permitti debere. In primis autem dicimus.hunc Auctorem non intellexisse 'rationem eam,qua ego argumentatus sum hoc modo: Aliquando est iustum bellum uniuersale,ut cum necesse est cuipiam tueri seipsum, 5 res suas ne eripiantur, uel re cuperare ereptas,neq; id aliter consequi potest nisi bello:ergo singulare certamen Orit iustum ob easdem causas. Etenim sicut se habet bellu uniuersale ad causas uniuer sales,ita singulare ad singulares: sed causae uniuersales emciunt bellum uniuersale timstum: ergo*cauta singulares efficiunt singulare iustum. Hoc est quod ego uolui dicere si bene conderentur uerba mea. Non igitur uideo, quaeratio eum impulerit
ut diceret, hoc intelligi de singulari, quod sit pars uniuersalis: quia siue sit pars, siue
non sit, nihil refert ad argumentum. Oportuit enim aliter respondere, uidelicet illassiastulares causas non facere iustu singulare certamen,sicut uniuersales cause faciunt iustum bellum uniue sale. Si ita respondisset ad rei propositae rationem, apte di xsse licet non uere: quia illae causae si bene considerentur, concludunt singulare certamen esse iustum: & fortasse melius concludiit, quam causae uniuersiales de bello unoue sali. Sed de hoc satis dictum est,ad reliqua deinceps ueniamus.sECTIO NONA.
Aullar. Sed antequam hoc praestem opportunum esse uidetur ut inquiramus, quid nam sit quana ue originem,&c. Longa hic digressione inquit iste, quid 'nam sit, quamve originem dc rationem habeat
72쪽
Ii abeat equestris honor ille. sed quoniam omnia sunt inania, nem ad illum honorem Pertinent,de quo ego loquutus sum in libris De honore, qui honor natus est culto
minibus,ideo omittenda esse duxi. Deinde subiungit haec uerba: Cum eam esse ueritatis uim animaduerterem,ut ple serun* etiam inuitos ad se exprimendam ec proserendam impellat. quae quidem tan. e ι
tum abest ut sententiam meam oppugnent, ut etiam adiuuent. nam si est tanta uis
ueritatis ut ipse alserit non est mirum si uincantur ii qui mendacium dicentes falliit, quemadmodum supra diximus. Deinde pergit afferre multa usim ad illum locum: Sequitur ut antequam proposita aggrediamur. quae ad honorem nostrum nihil attis cinent, quippe qui est ille qui ex fundamentis naturae originem traxit. itaque ea milia
Praeterea, Perperam enim iactum est ex lege naturae. nam multa absurda sequum . itur haec quae dicis, quod mihi non licuit persequi iniurias priuatas:nel ut diximus loqueris de eo honore, de quo loquutus sum. siquidem est indicium operum ex uir tutibus ortorum, quae uirtutes ortum habuerunt cum hominibus. Quod si dicatur,
quod sit Cauallarescus, dicant quomodo uelint: satis uane & improprie dicent. Honor uero de quo pugnatur in duello est honor qui conuenit solum illis qui profiteri tur artem militarem: oc non sunt improbi homines, altem quo ad speciem. sECTIO DECIMA.Sequitur, ut antequam proposita argumenta consulare aggrediar, ero Ain . rorem coarguam & detegam,& quae sequuntur.
OVod uero dicis, Error nimirum c5munis,in quem sere omnes inductitur, qui ANT BE a. res quas ignorant tractare temere at* illotis quod aiunt manib.aggredium ' tur: non uides tuo telaqueo illigari ac teneri, quippe qui res quas ignoras, tractare temere ait illotis manibus es aggressias. Parcas mihi rogo,si in te ea reiicio tota iqus in me coniecisti: idcp iniuste sortalle. Nam eum haec pertineant ad politicam de moribus,ut luce clarius nos demonstrasse arbitramur, quid tibi rei est cum illas qui per petua opera causas modo huc,modo illuc, per totam urbem vagando tractas Accedit etiam, quod nihil omnino scribis ut ex eis quae diximus, ec dicemus, intelligi potest quod non ostendat te penitus illius ignarum essit. ne* enim in tot manifestos errores incidisses, ne* hanc disputationem in qua immisces quadrata ro tundis,aggressis esses. Nos autem, quoniam imperiti semus legum quas tu profiteris non enim pudet me fateri,inescire quod nescio:quia sunt pene inlinita quae diascenda sunt non ausi sumus etiam loqui de ipsis temere: imo eas explosimus ex no stris libris De honore, ostendentes ex semen tia Aristotelis, ad ipsas per se non atti nere harum rerum disputationem θc cognitione sed ad philosophiam moralem:um de essiciebatur haec ad nullam aliam iacultate quaecun* esset illa) spectare. Vtrum
ergo ignoraremus leges, nec ne,non reserebat ad rem nostram. Honor enim θc uir
tutes ec uitia ut ex se perspicuum est,& ostensum est in superioribus sunt priora lonibus: ergo de ipsis agi potest sine legibus. 1iod si in his fit eorum metio,est expo-iterioribus, ct ob eas causas quas supra attulimus. Non simi ergo contra nos ista tua uerba,imo pro nobis maxime faciunt: quia tantum abfuit ut his de rebus io, queremur ex legibus,ut ab eis abstinendum esse penitus iudi cauerimus. istis igitur uerbis quast tuo teipsum gladio iugulas. ri Nis LiPRI TERTII EVERsio Nis
73쪽
Ed interim quaerendum uidetur, quot modis honos to seri iniuriam,ttim eius qui iniuriam accipit,& reliqua. tum eius qui in
Voniam existimamus inserum iniuriarum cognitionem esse maximae utilitatis generi lium ano faciendum nobis uidetur, poliquam incidimus in hunc locum, ut quid sit iniuriari definitione explanemus. ipsiusq; definiationis declarationem ex Aristotelis sententia ponamus. Iit enim ea opincata atq3 euoluta, facile erit intelligentia consequi qui sint illi qui fuerint iniuria an Octi S qui non. ex qua postmodum re non erit difficile sitimere medicamenta, quibus iniuriae tollantur. Etenim cognitis morbis a medicis periris. maiori ex parte eos tollisacile constat: quod quidem nos maxime optamus, cum nihil hominibus utilius ex cogitari aut tradi potie, nobis iampride persuasum habeamus. quae una omnium maxime causa ad hunc nos laborem suscipiendum impulit, sectit ut non dubitaremus intermittere explanationes duas, quas in libros Ethicorum conscribebamus: quas nisi infirmitas ualetudinis nostrae, qua mirum in modum uexamur, impedimento Orit speramus fore ut non multo poti tempore in lucem edamus. Ex iis autem explicationibus quas nunc in medium asserre conabimur, illud quoq; erit persipicuum, hunc hominem haud minus longe recessisse a sententia Aristotelis, quam mirum iri
modum se profiteri asterit quam coelum a terra distat: quod est quod nunc in primis
Iniuriari est, sponte de cum electione.non lacessitum. detrimentum alicui inferre, per se,iret Per alium, pr ster eius uoluntatem 5 praeter proportionem de aequum uel ' Praeter leges, uel praeter uirtutes oc honestatem: quia leges sunt ex uirtutibus di ex . aequitate. Sed ut melius definitio haec percipiatur, operae precium est ut declare mus singulas eius particulas primum autem quid sit inuite 5 sponte agere. Inii ita dicuntur, quaecunq; per uim fiunt, uel per ignorationem non quamlibet tamen. ut neo per ignorationem eius quod conseri ne i rei uniuersalis. Et hoc intelli ni debet maiori ex parte, &cum ipsa uniuersalis,dc quae consert,non est nimis disses iis ad cognoscendum : sed per ignorationem singillorum quae uersantur in actioni 'ec cum poenitentia di dolore, cum ii qui agunt, non sunt causa illius ignorationis id quod euenire uidetur ut plurimuin: quia minus est in potestate nostra ignoratio sim gulorum, quam rei uniuersalis, Ze eius quod consert. magis enim singula subist ciuiam tur fortunae Acasui. Quod si qui agunt essent causa illius ignorationis non dicere tur inuite egisse: sicut non dicuntur etiam illi quia uni per ignorationem eius quos confert, & rei uniuersalis, quoniam ipsi sunt causa huius ignorationis. Queat igitur a gum per ignorationem singulorum, dicuntur absolute auere inuite: quia plei unq; a gunt per ilia ignoratione cuius ips no sunt causa. illi uero qui agunt per ignoration Ecius quod conteri, Sc rei uniuersalis,dicuntur a re non inuite. propterea quod ma
toti ex parte ipsi sunt causa huiusce ignorationis: θί quae coserunt, item P reS uniue sales maiori ex parte non sunt d fficiles ad intelligendum: sed ignoratio singuloriam quae uersantur in aetionibus, est ignoratio ipsius agentis, uel aetionis quae agitur. est etiam ignoratio temporis de loci uel circa quam materiam, uel in quo, 5 quo scilicet instruntinio, di cuius gratia,& quomodo scilicet fiat actio: ut sensim ne an uehementer, id est parum uel minus. Accedit etiam ut qui ita agit, post actione doleat ac po niteat. Fieri aute non potest, inquit Aristoteles, ut quispiam ignoret simul omnia quae dicta sunt nisi si insanus. Etenim nullus potest persona agentis ignorare, qua doquidem necesse esset ut idem seipsum ignoraret: quod plane a ratione abhorrere perspicuum est. Dictum est per ignorationem: quia qui agit, si sciret,non ageret inuitus, ne di per Omnem ignorationem: quia si quis aneret per ignorationem eius quod confert si
bi ipsi, non ageret inuitus. Quod probatur: Illa ignoratio quae est cum electione, non est causa inuiti, sed prauitatis, Haec perspicua est: quia quod fit cum electione,
74쪽
- LIBER IOI I I. si fit sponte, ut dixit Aristoteles 3. Et hic. cap. s. Sed ignoratio eius quod consert,est ma- 3. Et bis.f. iori cx parte cum clectione ergo liaec ignoratio non est causa inuiti,sed prauitatis. Minor declaratur. Id quod est in potestate nostra scire, A non scire, dicitur fieri cumclection etiamsi non sciatur. Sed ignorare quod nobis confert,est in nostra potestate habemus enim intellect um,quo id cognoscere possimus Sc non sub incitur unquas ortunae. Ergo ignorare quod nobis consere,fit electione nostra: ergo fit prauitate: ergo ignoratio eius quod conscii, cst causa prauitatis non inuiti. Dicium est etiam, neque rei uniuersalis ignoratione ei se causam ut quis inuitus agat aliquid. quod sic probatur: Illa ob quae uituperamur, non sunt inutia. Sed ob illa
Uala quae agimus per ignorationem rei uniuersalis, maiori ex parte uituperamur: quis enim in uiruperationem non incurrat, si ignorat nullum adulterium esse com mittendum, nullum hominem occidendum certe nemo: minus enim subiiciuntur haec fortunae. Ergo illa quae agimus per ignorationem rei uniuersalis, non sunt inuita: sed illa quae agimus per ignorationem singulorum quae sunt in actionibus: quo niam talis ignorationis, qui agit,non est omnino causi. Fieri enim potest,ut aliquis
ignoret quam a stipitem agat: ut si arcana enunciaret, quae nesciret elle arcana. igno
raret enim quid faceret. ec similiter in quo loco: ut si laederet in eo loco, quem nesciret esse locum principis,uel interdictum a principe. Item, Circa quid agat:ut si interficeret filium uel amicum, putans cum esse unu ex hostib.&in quo tempore ut si nesciat an dies sestus sit, nee ne. ec quo ut si hasta qua
putaret cuspide carere, percuteret aliquem,ita ut ipsum uulneraret. S cuius causa ut
si aliquis medicus secaret uenam alicui, ut ei salutem daret, θc ille moreretur. non eo nim hoc consilio medicus uenam illius secauit. Iid, Modui ut si crederet aliquem sensim percutere,& tamen uehementer percuteret,ita ut uulneraret.Si igitur quispiam laedat aliquem, ignorans unum aliquid eo rum quae dicta sunt,dicitur laedere inuitus, de maxime si ignorat ea quae prima 5c maxima sunt. Prima autem dicit esse Aristoteles, circa quid: id est circa quam materiam, S cuius gratia.
Additum est, Ut post actionem doleat 5 poeniteat: quia nisi non sequatur hoc, non possumus dicere illum neq; sponte egisse, quia nesciebat qus debuerat scirem
Sed statim dicet aliquis: Si iste quem no poenituit actionis sidae, postquam sciuit.
non dicitur sponte agere,quia non sciebat quae oportuit:neq; inuite, quia non poeni ait, nem ullo dolore est aflectus: quomodo igitur appellabitur iste sic agens, uel ista
actio r Respondet Aristoteles. quod eorum qui agunt per ignorationem,alter est ι.Dhic, .cu poenitetia A iste inuitus egisse dicituri alter sine eoenitetia,qui no spote dicit egisse. 5c ita uidetur innuere inter agere sponte di inuite medium csse,non sponte agere. sECTIO SECUNDA.SEd statim urgeret aliquis acriter, dicens Aristotelem pugnantia loquutuna esse. Nam cum inquit Nidentur autem inuita esse quae sunt admota ui uel perisnorationem:aperte uidetur diuidere Inuitum in id quod si per uim N in id quod fit per ignorationem: cte ita latius uidetur patere inuitum, quam id quod per ignorationem praesertim per ignoratione singuloru quς sunt in actionib. de quibus sirpra loquuti sumus. Sed in uerbis quae citasti, uidetur diuidere id quod fit per ignorationem etiam singulorum quae sunt in actionibus, in inuitum, &in non Pontaneum edita latius uidetur patere, fieri per ignorationem singulorum quae lunt in actionibus, ingui quam inuitum 5 sic pugnare omnino uidenturis a. Huie quaestioni quae exercuit multorum docti sit morum hominii ingenia respo-derem rationibus dictis impulsus. Necesse esse ut Aristoteles ad bonu redigatur sensum alio quin sequeretur eum non solum pugnantia uerum etiam quod multo tuo pius est negantia dixisse. Ita* dicerem,agere per ignorationem singuloru quae sunt
in actionibus . latius patere quam inuitum, si eius ratio at ' sententia latissime accipiatur : sin autem contrahatur, minus patere. Et quoniam hoc uiderat Aristoteles,
non eo fuisse consilio ut diuideret quod fit etiam per ignorationem singulorum qiis sunt in actionibus, in inuitum, ec non spontaneum: quoniam hanc diuisionem se
75쪽
qu uta essent ea quae dicta sunt absurda. Sed ne aliquis errore caperetur,credens o milia quae fiunt per ignorationem dictam, dici pone inulta: diuisisse quod fit pertia gnorationem non in inuitum ec non spontaneum, sed in id quod post actionem est cum poenitentia Zc in id quod no est cum poenitentia: dixisset illud quod erat cum Poenitentia, uidetur dici invitum: ut significaret, inuitum elle diuisum in id solum quod fieret per ignorationem cum poenitentia, non absolute in id quod sit per omnem ignorationem. Illud uero quod erat sine poenitentia, quoniam diuersum erat ab eo quod fieret cum poenitentia, cum proprium nomen desideraretur per nega tionem, speciei opposita: ipsi inuito, non spor uaneum uocalle, quod nomenesi u Iuti genus ad inuitum:etenim continet id quod sit per ignorationem cum poeniten tia quod quidem est inicitum G quod fit sine poenitentia, quod nuncupatum est n5 spontaneum nomine generis, ut caepe accidit. sicut de proprio, quod diuisum fuit in LTop. . definitionem ec proprium: primo Topicorum. oc lloc, ut dictum est ob earentiam nominis. Nec obsitant illa uerba Aristotelis: inioniam autem distert,melius est hahere nomen proprium. noluit enim significare, hoc nomen, Non spontaneum, esse proprium nomen eius quod fit per ignorationem sine poenitentia: est enim ut diximus, nomen commune. Sed uoluit, quod illa actio respectu inviti diceretur habere suum nomen proprium, non absolute. Aristoteles enim dicens, Omne quod fit per ignorationem, eue non spontaneum: ec diuidens quod fit per ignorationem , in laquod fit cum poenitentia sine 5 appellans quod fit cum poenitentia inuitum G tum nobis aperte significauit, non spontaneum esse uelut genus inuit eius quoa fit sine poenitentia, quod nuncupauit non spontaneum. Sed quia haec opinor simul quasi uisus est declarare, significationem nobis uidetur dedisse, se eam quam diximus diuisionem fecisse quam tamen non potuisse ab eo fieri, perspicue ut arbitror ostendunt rationes allatae, ex quibus uidetur sequi, dari aliquam actionem quae non est spontaneaneo invita. Sed quaereret alius adhuc, Ad utru magis accedat illa actio,& an sit uenia dignis Dicerem,ipsam magis accedere ad spontaneum: quia cum non doleat post actio nem ει non poeniteat: uidetur indicare ille qui egit,etiamsino innorasset, tacturum fuisse quod fecit,alioquin cum poeniteret. quod cum secus sit, et scitur illud quod diximus: proptereas non iudicamus hunc dignum uenia,sed maxima uituperatione, at adeo Pinna.sECTIO TERTIA.SEd item rogaret aliquis quid dicendum sit de illis actionibus qus fiunt per ignorationem eius quod conseri I rei uniuersalis utrum liae spontaneae dici possint, an inuitae G utrum sint uenia dignae Huic quςstioni respondedo dicerem istas actiones redigi debere ad spontanean propterea quod ut dictu est fiunt cum electione:ergo cum connitione. Qii ὀd autem fiant cum electione declarauimus superius ex sententia Aristotelis. i5d uero, Mes. b. id quod fit cum electione,fiat cum cognitione ostendit Aristoteles ijs uerbis: Q lae, igitur sponte facimus, non omnia eligimus : quae autem eligimus, omnia cognosciis, mus. Quod si quis ignorat, sponte ignorat cum electione rigitur spontanea sunt huiusmodi actiones ob idi non sunt dignae uenia Instaret oc urgeret etia aliquis Nunquid omnia qusmintinuite, sint digna uenia Sed antequam huic quaestioni occurramus, uidetur necessiarium ut dicamus, diuer sum omnino esse aliquem agere per ignorationem , 5c agere existentem ignorante: ut ebrius qui percutit aliqueβ iratus, isti sunt homines insani,non percutieri int per ignorationem et enim sciebant, antequam in illis assectionib. commoti tenerentur, neminem esse percutiendum sed egerunt per ebrietatem I per iram, non scientes: tamen quia tum cum his animi turbulentis motibus agitarentur, praecipites & tanquam caeci serrentur,non cognouerunt quid agerent: ideo dicimus, quod percusso runt ignorantes. quod quidem eam habet sentetiam, ut intelligatur scuti dicemus insequetibus quod tempore illius actionis non cognostebant Mita sunt ignorantes pro illo tempore. Sic igitur uidetur res sese habere, ut omnis qui agit per ignora
tionem , agat ignorans etiam: non tamen omnis quia ait ignorans, agat etiam per
ignorationem. isti ebri j agunt nescientes: quia si scirent, non agerent. Ex quo dicitur,
76쪽
dicItur, quὀd omnis prauias agit ignorans ea quae debet facere, Sc a quibus debet
abstinere :oc propter talem errorem , scilicet quia ignorant, fiunt iniussi,&omni no praus. Θc hoc, quia tunc temporis moti aliquo affectu, nesciunt esse abstinen, dum ab aliquibus suae non sunt honesti. His explicatis ex Aristotelis sententia, stabis s. respondemus, quod illa praua quae committunt homines non solum ignorantes, e euerum etiam per ignorationem, sunt uenia digna, dummodo ipsi non luerint causa ιι illius ignorationis, quae est singulorum quae in actionibus uersantur ignoratio. Sed quaecunque faciunt non per ignorationem, sed ignorantes, ob passionem neque naturalem, neque humanam non sunt uenia digna, inquit Aristoteles quinto Ethico. 1 tabis. . rum,cap. decimoquarto. Et ita uidetur perspicuum quod non omnia quae fiunt inuite, sunt uenia digna. 4.E hic. ιSed statim initaret aliquis dicens Aristotelem dixisse quod cum aliquis agit qisippiam ignorans singula in quibus ec circa quae sunt actiones, tunc tribuitur misericordia re uenia. Cui quaestioni ita respondendum uidetur, quod qui agunt aliquid inuite ignorantes, non per ignorationem propter passionem naturalem Sc humanam , singula in quibus sunt actiones sunt digni uenia. Sed si agerent ignorantes propter passionem non naturalem 5 non turmanam inon essent digni uenia. ec necessitas quidem uidetur cogere,ut dicamus Aristotelem loco citato intellexisse hoc modo.
Sed quaeret quispiam, ae est ista passio naturalis 5c humana, ec quae non natu talis ec non humana Huic respondemus, passiones naturales esse, fimem 5c sitim, Ec breuiter illa sine quibus non possunt lingula conseruare individuum: humanas autem, amorem di misericordiam, ec alias huiusmodi. Itaque si quis ob id tantum staretur, nes me pereat, uenia uidetur esse dignus. Si etiam quispiam ob amorem di misericoris diam filiorum, contra leges aliquid committeret, uidetur esse dignus uenia. Artistoteles etiam haec scripta reliquit: Quoniam uoluptatum aliae sunt necessariae, aliae j.Tibici eligibiles per se, ec habentes excessum: necessariae autem sunt corporales. dico au- ιι tem tales eas, quae sunt circa nutrimentum ec usum Venereorum: oc ex corporali. i. hus eas circa quas posuimus intemperantiam 8c temperantiam: non necessarias au . .
tem,sed per se eligibiles dico,ut uietoriam, honorem,diuitias, ec talia huiust nodi ex rihonis di suavibus.sECTIO QUARTA.SEd diceret quispiam, Aristoteles dicit: Quando autem sciens, S non ante con 'Ubici asuluerit, iniuria afficit: ut quaecunque per iram, ec alias passiones, quaecunque sint necessariae, uel naturales, contingunt hominibus . inibus uerbis uidetur m. c. nuere,interesse inter passiones necestarias 5c naturales: quod tamen uidetur a ueri tate abesse: propterea quod appetitus qui est circa nutrimentu,& res uenereas, quas posuimus sub voluptatibus necessariis, sunt appetitus naturales.
Huic quaestioni responderem, non interesse interlias uoluptates ec passiones, ut recte conclusit ratio: ne* Aristotelem loquutum esse disiunctive, quod sentiret in telesse inter illas:sed uoluisse dicere, asse litonesqus necessaris dicuntur, siue natura Ies: quasi diceret,quomodocunm appellarentur nihil referre. Sed adhuc urgeret aliquis, inrare illi qui hoc modo praue agunt scientes, ID cet non consuluerint, sint uenia digni: ita enim multi improbe agentes estent u nia digni ut intemperantes Scincontinentes, de huiusmodi: quod non uidetur con sentire rationi. Ad hanc obteictionem dicerem,eos non omnino esse uenia dignos, maxime cum ipsi fuerint causa illius appetentiae: sed facta comparatione cum illis qui agunt praua ob uoluptates non necesi uias, esse magis uenia dignos: quia difficilius est resistere necessariis,quam non necessarius. Ego quidem puto ita esse dicendum, saluo tamen semper meliori iudicio.
Sed praeter haec quaereret adhuc quispiam, Quomodo sit uerum quod dixit Arbstoteles, quod aliqui possunt agere aliqua praua inuite ignorantes, ec non per igno-
77쪽
rationem: quoniam ista uidentur seri sponte. sponte enim praui agunt ignorantes,
oc non per ignorationem. Dicerem posse aliquos inuite agere ignorantes di non per ignorationem: ut si aliquis laederet aliquem, iaciendo aliquod telum per alique locum, in quo solitus esset aliquis transire, quod ille sciret: ec dum iaceret,no uideret illum ageret enim iste ignorans quod ille eo in loco esset re tamen non ageret per ignorationem: sciebat e nim ipsum solere illae tras ire ct ' debebat huius rei reminisci. Laedit autem inuite, tum quia ignorauit eum esse ibi eo tepore, tum quia poenituit ipsum. ec sic patet, aliquos
poli. agere inuite ec ignorantes, ec non per ignorationem. Atu ita existimandum est de illis malis quae fiunt sponte. Item rogaret aliquis, sicut constat aliqua praue fieri & inuite quae digna sint v nia, nunquid etiam fiant aliqua sponte ignorantibus, di per ignorationem, quae sint
i Tibi . . Aristoteles uidetur dicere, quod non . Dicerem tamen ita esse, dummodo ibi e qui agit, non fuerit causa illius ignorationis. Quod etiam uisus est declarares. Rhib. s. Aristotcles, ubi ait: Puniunt enim ec ulciscuntur facientes mala, quicunque non ,, Violentia , uel per ignorationem, cuius ipsi non fuerint causa. Et paulo postr, , Etenim in ipso non ignorare puniunt, si uideatur esse causa ignorantiae. ut ebrii duo, , Plici poena afficiuntur: principium enim erat in ipso. erat enim dominus illius eis, , brietatis . haec enim crat causa ignorationis. ec ignorantes aliquid eorum quae sunt, , in legibus, quae oportebat ipsos scire, 5 non erant difficilia. puniunt. Ex quibus uerbis pater idem etiam esse dicendum de his qui agunt inuite ignorantes, di per iis gnorationem: oportere uidelicet ipsos non fuisse causam illius ignorationis,si uonia digni laturi sint. Ad uerba autem Aristotelis, quibus contrarium asserere uidetur, dicerem ipsum intellextile, cum sic agentes agunt ignorantes 5c per ignorationem, cuius ipli sint causa. Eodem enim modo dicendum uidetur de illis qui sponte male agunt, sicut de his qui inuite. Sed quid dicendum est de his qui per iram intersciunt aliquos lacessiti agunt enim imorantes, non per ignorationem . nunquid ij sunt uenia digni: uidetur enim quod sic: quia ipsi non sitiit causa, quare ignorantes agant, sed quι ibi .u. Prouocauit. id quod pene uisus est Aristoteles asserere, ubi inquit: iapropter quς ex ira fiunt, non ex prouidentia iudicantur. non enim incipit, qui ira aliquid facit, sesqui facit irasci.' ' Respondeo, alios esse dignos uenia, alios non item. reperiuntur enim multi qui ita sunt proni ad iram, ut ex quibuscunque etiam leuibus causis exardescant: ita ut non dubitarent uel ipsos parentes interficere, si facultas daretur: Sc mundum euer tere, si manibus eum tenerent. Isti qui sunt ita iracundi, non sunt digni uenia si quod
sacinus comitrant licet prouocentur, praesertim ex leui causa. erat enim in potestate
ipsorum non irasci, id que eos decebat, quia leuis esset causa. Qui uero aliquid mali committunt impulsi iusta ira, ut si alicui interse eius esset frater uel pater: arbitramur hos esse uenia dignos. Non tamen, si interficiant hominem, debent omnino carere poena . quoniam id agunt ignorantes quidem, at non per ignorationem, ecscoonte. In eorum enim potestate erat,non ignorare, oc non sacere illud. itaque debent puniri: non enim eo iure sunt ut possint occidere qui alterum occiderit. Tamen mitius agendum est aduersus eos qui iusta ira sunt lacessiti, quam aduersus eos qui non iusta ira sunt prouocati: omnino i mitius est agenda aduersus eos qui quomodocunq; impulsi ab ira deliquerunt, quam aduersus eos qui nulla ira, ec cum elinctione eodem malescio, uel etiam minore se astrinxerunt. Caeterum quaereret item aliquis, Nunquid omnia quae sunt ab ira, fiant sine eloctioner Uidetur enim quod non, propterea quod aliquis continere potest iram permultum temporis spatium, di eligere postmodum uindictam sumere . cum ei occaso oblata erit: ut dixit Homerus facere reges. Multi enim sunt ita acerbi, ut magno . eis ἡ ΠQgocio Placentur, Sc diu irascantur, neque insensum animum gerere desinunt, ratisi posteaquam par pari reddiderunt. atque isti quidem non uidentur uindi stam δε-
78쪽
do enim praeter rationem nocumentum fit,intortunium: quando autem non praeter . .
rationem, sed sine prauitate, peccatum. Peccat enim, quando in ipso fuerit princi- ει Pium prauitatis. ut habet unus textus,qui uidetur probandas. uel Causae,ut habet alius textus. Infortunate agit quando principium est extra. iando autem sciens quidem, sed non ante fuerit consulens, iniuria: ut sunt,quaecunque ab ira ec ob alias Passiones, oc caetera quae sequuntur, quae citata sunt supra. Q ibus uerbis aperte innuere uidetur,ea quae fiunt ab ira,fieri sine electione: sunt enim,ex eius sententia, sine coiisultatione.
Huie quaestioni respondentes dicimus, fieri possie, ut aliqua quae fiunt ab ira sani ab electione: tamen quoniam ut in pluribus non fiunt ab electione, ideo Aristote, lem protulille uerba illa quae citauimus: quae si intelligantur quomodo diximus, in
ter se non pugnant. Etenim quinto Politicorum uidetur ostendisse causam, quare iratus maiori ex parte non agat cum electione: ira enim, inquit, cum dolore adest, Gottii iaci iusticia, quare non facile est ratiocinari. Ex quo sequitur, non facile esse iratis e. Uti ratiocisionene. ergo non sacile est uti ele 'ione. electio enim non potest esse sine . . ratiocinatione 5 discursu: ex quo efiicitur, ut maiori ex parte irati non utantur electione. QMod uidetur etiam ipse indicat te, cum paulo post in eodem loco addidit: Nocentes autem in talibus, scilicet quae per iram fiunt, re per assec t us dictos, iniu- ιι Da quidem afficiunt, ec sunt iniuriae, nondum tamen sunt iniusti re praui. etenim te . Documentum non est propter prauitatem. quando autem ex electione, iniustus . .
intibus uerbis satis aperte innuit, quod talia quae fiunt ab ira, ec ab affectibus di.ctis , possint fieri ab electione. loquitur enim cui patet de eis quae fiunt per iram, ecper alios lauiusnodi affectus. Confirmatur: quia irasci potest fieri ex uirtute. ut constat ex quarto Ethicorum, duodecimo cap. Ergo potest essi: ex electione.Perspicua est consequentia ex desini 4.Ethic. itione uirtutis.
Iam uero post explicationem inuiti consequens est,ut declarauimus,uiolentum. Violentum igitur est id. cuius principium extrinsecum huiuscemo di est, ut in id neque qui agit,neq; qui patitur,quippiam operae conserat: id est, nihil adnitente de ad iuuante illo cui uis insertur. quemadmodum si uentus aliquo nos,aut homines qui 3 Et bion potestatem habeant, detulerint. ii ergo patitur aliquid, aut agit, impulsus a principio aliquo extrinsecus exsestente, cui principio nihil inseruiat patiens uel agens, dicitur passus ei se ic egisse ui coactus.
pio extrinsecus existente, uel quippiam ageret, & nihil ipse adniteretur, &xamen non diceretur uiolentia egisse r ut, exempli causa, si cui manus ab aliquo attolleretur, nihil 'que ad id ipse studii conferret, imo ne puniretur omnes uires adhiberet, quo minus sibi manus attolleretur: 5c tamen non nollet, eum qui mariam ipsius attolleret, percutere aliquem: iste non uidetur uiolentia egissie, uel passus esse,quoniam libenter passus erad* ei uoluptati est. item dii aliquae uirgines stuprarentur, ut fit aliqua urbe capta, quae cum nihil ipsae huiusmodi actionem adiuuarent, manibus earum di pedibus reuinctis, tamen non ibium aequo animo id serrent, uerum etiam ec laetarentur: ista passio non uideretur Posse dici uiolenta. propterea quod etsi uis inseratur ipsi corpori, non insertur ani mo. etenim si licuisset illis ,nec parentes,uel statres,aut etiam dedecus ec insanitam iani sentsponte stupratae fuissent. Ad hanc quaestionem tollendam fortasse dici posset addendam esse in desinitio ne hanc particulam, Et praeter uoluntate eius qui patitur,ac ratione.ut si aliquis iudicaret sibi fieri nocumenta ab aliquo principio extrinsecus existete. Qua quide expli
79쪽
16 EVERI. SING. CERTAM...ctit., i. catio mulsus est Aristoteles indicare iis uerbis: Violenta autem, quicunq; praeter, , cupiditatem di rationem per ipsos agentes sunt. Ex his quae dieia sunt uide tur perspicue patere,motum ignis circulare,qui est subluna, esse uiolentum: propterea quod si per uim extrinsecus illatam, quae a coelo proficiscitur, ipso igne qui mouetur nihil adiuuante: inouetur enim illo motu Prae ter eius appetitum naturalem. Siquidem cum est extra locum suum, mouetur sint sum recta: cum autem est in proprio loco, quiesceret nisi externa ui moueretur. n que est perpetuus ille motus, ita ut semper moueatur idem ignis numero : sed idem in specie, quicquid dicant interpretes nonnulli. Sed de hac re satis diseutauimus in Lib.De n. secundo libro De honore. Et hoc uisus est ostendere Aristoteles iecundo M MMωr. . teororum,cap. primo,ubi ait Nos autem dicimus, principium sumentes idem quod
, , 5c prius: quoniam enim positum est, duplicem eiie exhalationem, hanc quidem, , humidam, hanc uero siccam: palam quod hanc putandum principium esse talium, , , dc utique S de quo prius dubitasse necessatium, utrum ec mare semper permanet, , earundem existens Partium numero aut specie ec quantitate, permutatis semper, , partibus quemadmodum aer 5c potabilis aqua, ic ignis. semper enim aliud ec aliud , , ni horum unumquodque. specics autem multitudinis uniuscuiusque horum manet, , fluentium aquarum &flammae fluxus. Perspicuum igitur est, Aristotelem uoluis se, quod non sit idem numero ignis aeterno tempore. aaetbicis. His explicatis, iam declaremus quid sit spontaneum. Dicimus igitur, spontaneas eoi ea proprie esse, quorumcun* principium actionis est in eo quod agit, sciens per se, non secundum accidens, omnia illa in quibus sunt actiones, de quibus sermo habi tus est supra,&appetens sine poenitentia ec dolore. Etenim si quispiam agat aliquid quod erat in potestate sua non apere, cognoscens seipsum, ec actionem quam agit, di materiam circa quam agit,& instrumentum quo agit,ec finem cuius gratia, di modum quo fiat actio, in dubium uenire non potest, quin iste sponte talem actionem egisse dicatur. Dictum autem est, inrorum principium est in eo quod agit: quia si non esset in
ipso,sed in alio, non diceretur sponte egisse: sciens uero, quia si non sciret, non pos-let dici sponte illam actionem effecisse. Perse, propter eos quibus contingit facere
quippiam aliud ab eo quod ipsis erat propositum, oc propter eos qui in tempestate
cij ciunt merces in mare, ec propter eos qui ob timorem maiorum malorum parent tyrannis iubentibus aliquid turpe, denunciantibusque nisi id quod iubent ex quantur, suturum esse ut eorum parentes uel filios intersciam. Ista enim non sunt simpliciter spontanea, sed potius mixta ex spontaneo ec inuito: uidentur tamen magis sipontanea quam inuita, quia sunt eligibilia cit m aguntur, licet per accidens eligantur. minus enim malum boni rationem habet, ut saepe diximus princia pium talium actionum est in eo qui agit. Etenim poterat agere ξc non agere. simi nim non per se spontanea, simpliciter autem fortasse inulta: quoniam nullus eligoret per se facere aliquid tale. Non tamen putandum est, omnia quae fiunt sponte, ε.Etbic s. feri cum electione. Etenim quinto Ethicorum Aristoteles ita scriptum reliquit: ,, Eorum autem quae sunt spontanea, alia quidem eligentes facimus, alia autem nora, , eligentes.Eligentes autem, quaecunque consulimus: sine electione uero sunt, qua , , cunque fiunt sine consultatione. Ista tamen quae non eligimus, spontanea simpliciter fiunt.
Sed rogaret aliquis, Nunquid ii qui iussis alicuius tyranns parentes, faciunt liquid turpe, sint digni laude an uituperationer 5c utrum , si cui iniuriam ins rant, uni digni uenia an ille qui iniuria asscitur, debeat huius iniuriae uindictant
Huic qusstioni respondentes ex sententia Aristotelis dicimus, eos qui sic agunt,
aliquando esse dignos laude aliquando uituperatione. Exempli gratia: si quis tyrannus iuberetaliquem nobilem uirum ecprobum uestitu muliebri in publicum prodire,minans nisi id faciat se eius patriam euersurRec parentes ac filios intei sectura late bonus tyrano obicperans erit dignus laude. Seruare em patria parcies &silio eli ex reb.maximis de lionestissimis Potest igit parere in huiusmodi rebus,ut viciae res illo
80쪽
res illas maximas&honestissimas. Si uero pareret tyranno minanti. st id non face 'ret, se coacturum ipsum ut solueret centum aureos, esset uitupetatione dignus: quo niam illud turpe admitteret, parui damni uitandi causa. Item. Si iustu tyranni probo uiro iniuriam, aut mulieri pudicae probrum inferret, ut leue aliquod damnum es flueret,culpa sic teneretur, ut nullum sibi ueniae locum relinqueretus cp cui illata suisset iniuria, cogitare posset de uindusta sum eda, propterea quod ille maiorem minimarum rerum quae recuperari possent rationem duxisset, quam honoris uiri probi probael mulieris, qui recuperari non posset.&sic rem tu rem egisset ob nullum honestum uel ob mediocre etiam malum. Sunt etiam quae laudari non debent sunt tame uenia digna: ut si quisipiam aliquid turpe ageret, propter ea quae naturam humanam superarent,re nemo posset sustine re: non enim ei let is dignus laude, uenia tamen esset dignus.sECTIO SEXTA. SEd quaereret aliquis, utrum omnia turpia possint admitti propter causam dicta
Respondit Aristoteles csse aliqua ita turpia, ut nemo possit cogi illa facere sed se L potius mori debeat .Ex quo reprehendit Alcmeonem, qui ut tradit Euripides) interfecit matrem, hortante oc impellente Amphora te patre. Additum est, Appetens. propterea quod inquit Aristoteles quinto Ethicorum: diem uioletia. quemadmodum si quis accipiens manum ipsius, uerberaret alterum, inon sponte autem: non enim in ipti. contigit enim, uerberatum patrem esse. ιι
Deinde, Sine poenitentia & dolore: quia si actionem poenitentia 5 dolor cons queretur, non egisset sponte aliquis: licet non egistat irruite, quia sciebat inuitum e-
, a P Rixςnxiδ α dolore: ergo oportet ut spontaneum si sine poenitentia His explicatis, habemus iam quid sit Spontaneum, quod est positum in desinitio
ne Iniuriari Sc quid sit inuitum, eius cp species.sub quas uidentur cadere ea mala quetiunt a b ortuna: fiunt enim per ignorationem, cuius ille qui agit non est causa: sunt cinnim extra ea quae pertinent ad ipsum. Sequatur iam, ut ad explicationem reliquarum particularum, quae junt positae indefinitione ipsius in tartari accedamus
Dictum est, Cum Electione: quia nisi adhiberetur electio, noesset iniuriari, ex Ari sar stotelis sentcntia qui ait: Si alitem ex electione nocebit, iniuria asticit:& qui iniuste agit secundum has iniurias iniustus est, quando praeter proportionem & . equum e- 'erit. Et in text. supra citatis ostendit, non esse proprie iniuriam nisi proficiscatura o electione. inquit enim, quod cum aliquis laedit alterum contra proportionem 1 tibis i αα aequum,uel ut clarius loquamur contra leges, non lacessitus, sponte dicitur iniuriari. Ergo si esset lacessitus, non diceretur iniuriari: alioquin superuacanea esset illa uox, Non lacessitus. Unde paulo post quasi uellet corroborare id quod diximus usus est ijs uerbis: Quod qui iniuriam facit, sponte facit,&electione: etsi prior. quia la ς tibis celsitus non facit iniuria in . Ex quibus omnino sequitur, omnem iniuriam ei te cum ι ι electione. Additum est, detrimentum inferre: quia qui non inseri detrimentum, non asscit iniuria. Qiod detrimentu intelligitur, si quis noceat, si tristiciam inserat. si impediat propter contumeliam Sc incommodationei quς sunt etiam ut dicemus species iniuriae. Et ista detrimeta possitiit inferri per se uel per alium : propter eos qui iubent seruos aliquem percutere, uel alio modo auctores sunt laedendiali citius. Et quoniam non omne nocumentum per se uel per alium illatum, iniuria afficit, explicatum est quid nam sit tale nocumetum, illis uerbis: Preter proportionem uidelicet arithmeticam,&ipsam equitate, ut dixit Aristoteles. tale enim nocumentii est praeo se ter iusticiam, praesertim correctivam: uel praeter leges, ut inquit idem Aristoteles intelligens per leges iustum naturale Sc legitimum. Uel, ut omnia uno uerbo com ploetamur, pr ster uirtutes 5c aequitatem. Non igitur omne nocumentum afficit iniuria, sed solum id quod ita te habet ut diximus. Postremo additum est, Et praeter uoluntatem eius qui laeditur, quoniam fieri non potest ut aliquis uolens iniuria afficiatur. Inquit enim Aristoteles .Laedatur quilia 'cribis, piam sponte,*iniusta patitur: sed iniuria auicitur nemo sponte, nemo enim iuult.