장음표시 사용
81쪽
ss . EVERS. SING. CERTAM. Nam paulo ante innuerat, nihil est quod dicatur,iste patitur iniusta ergo assicitur in- , , iuriamon enim inquit est idem iniusta agere, ec iniuria assicere: ne* iniusta pati,&, , iniuria affici. Similiter autem circa id quod est iusta agere,&iusta pati. Fieri enim nois potest ut quis iam iniuria assiciatur, nisi adsit is qui iniuriam asserat: uel iusta pati ,3 tur,nisi praesto sit qui iuste agat. Caeterum quoniam ea quae dicta sunt n o indentur carere dissicultate,ut liquidius Iptarum ueritas perspici possit, cogimur in medium afferre nonnulla quae uidentur ea ipsa impugnare atq; euertere. sECTIO SEPTIMA. i. Et bie.i . T primo qu eret aliquis Quomodo fieri possit ut aliquis patiatur iniusta ab ata , liquo. ec iniuria non afficiatur non enim hoc uidetur fieri posse. Item, claro modo aliquis iusta pati possit, re non ab eo qui iuste egerit: hoc enim etiam non uidetur fieri posse. Amplius, uomodo fieri possit,ut aliquis sponte laedatur ab aliquo Niniusta patiatur, di tamen sponte non assiciatur iniuria nihil enim inter haec uidetur intereste: quoniam qui sponte laeditur,videtur etiam sponte iniuria assici. Item quaeritur, Vtrum idem possit iniuria afficere seipsum uidetur enim posse. hoc etiam comprobat communis hominu loquendi consuetudo,qui cum laborat ut
aliquod bonum cosequantur,dicunt nolle sibi jpsis iniuriam ad eue. signum ergo est, quod idem postit seipsum iniuria assicere. Item,lncontinentes laedunt seipsos,& iniuriam sibiipsis afferunt,ec hoe est perspicuum ergo idem potest seipsum iniuria afficere. . tabis in Item,Qvi distribuit plus aliis,seipsum defraudans, sibi iniuriam iacit: sicut faciunt modesti. 1.Ethicis Item, Absurdum est quod aliquis quempiam iniuria assiciat,& non sit iniustus: si cui dicit Aristoteles, eme illos qui agunt per iram,re per passiones necessarias,uel naturales. quoniam haec uidentur fieri non possie. Etenim illi qui agunt per illas pasti
nes necessarias,sunt intemperantes ergo iniusti cc praui. s.Et bis. g. Item contrarium uidetur asseruisse Aristotcles, ubi ait: Absurdum est iniurias s , , cientem homine, aut inteperanter agentem , nolle se iniustu aut intemperante esse.
Si ergo laaec uera sunt, necestitas coqere uidetur,ut qui per iram & allectus dictos iniuriam facit, sit iniustus: ec ita aperte Aristoteles uidetur cum sua ipsius sententia
item pugnantia uidetur loqui Aristoteles, cum dicit iratum posita iniuria assicere
dixerat enim lacessitum non iniuriam facere ec iratum esset acessitum non enim imcipit,qui agit per iram, inquit : sed qui idipsum commovet irasci, ut inserius dicetur ergo iratus iniuria assicere no potest,contra dicit Aristoteles.ldeo quaeritur, quae nam sit uerborum eius sententia , sibi , . Amplius dicit Aristoteles,quod qui iacit insidias, non ignorat. rod euertere uis. Ethic. 3. detur illud quod supra citauimus, uidelicet omnem prauum ignorare principiare iste agedi: ec propter huiusinodi errorem, prauos&inlusit os omnino fieri homines: eum autem qui facit insidias prauum esse.in dubium uenire non potest. s. vinci . Item quaeritur, Si aliquis negaret depositum per obliuionem,nunquid diceretur iniustus & prauus non enim uidetur elle, quia agit ignorans ec per ignorationem. Rursus uidetur,quia non agit quod iuste agere deberet: ct si agitper ignorationem, ipse uidetur eme causi illius ignorationis. deberet enim reminisci eorum quae pertisnent ad iusticiam, ec ad honorem suum.1 Ethic.is. Amplius inquit Aristoteles Si seruus iubente domino aliquem percuteret,non iniuria percussum assicere, sed iniusta iacere. id uero absurdum uidetur, propterea quod seruus sponte laedit illum .erat enim in potestate ipsius,non Isdere contra pro portionem S aequum,&praeter uoluntatem eius qui percutitur: ergo uidetur initria cum afficere.
Item aliquis rogaret, id intersit inter aequum & iustum Hae sunt quaestiones, quae uidentur consequi ea quae conclusa sunt. quas quidem ditatuere oportet, si firmam ac certam, di non errantem dc uagam uolumus harum rerum cognitionem habere.
82쪽
PRimae autem questioni ita respondendum esse uidetur: Fieri posse ut aliquis iniusta patiatur,&non assiciatur iniuria. Latius enim patet iniusta pati, quam iniuria assici: quoniam alicui possunt infligi uulnera, ec iste patitur inlusita: non enim tu stum est, ut alicui inferantur uulnera. tamen possunt ea uulnera inferri ab aliquo qui Don sponte intulerit: uel si siponte, non cum electione: si cum electione, lacessitus, re huiusmodi. Ita iste pallias erit iniusta, di tamen non erit iniuria affectus: quoniam non reperitur iniuria assiecisse illum is qui uulnerauit. iod intelligitur ex definitio ne quae de iniuriando tradita est. Similiter fieri potest, ut aliquis iusta ab aliquo patiatur, ec non ab eo qui iuste egerit. etenim accidere potest, ut quispiam puniatur a iudice propter scelera ab ipso perpetrata contra leges: ec tamen iudex eum non puniret propter illa scelera tarem iustam faceretsed ut gratiam iniret a principe,uelo dii aut lucri causa. Sic iste passiis erit iusta, non tamen a iuste agente: quia iuste agens est, qui sponte, ec propter lionestatem agit. ab eo autem qui dictus esit, res iusta agi tur,tied ipse non agit iuste. sicut qui reddit depositum inuitus 5 propter timorem, a git rem iustam, quia depositi redditio est iusta mon tamen ipse agit iuste, quia non a, s .EiUE Mnit sponte di accidit ut iusti m sit quod agit: dicitur enim agererem iustam per acci ciens. sicut ille qui non reddit, quia non possit reddere propter aliquam iustam causam iniusta facit, sed per accidens. Fieri igitur potest, ut aliquis iusta patiatur ab eo qui non iuste agit: iuste enim agere est, sponte scientem 5c cligentem agere.
Ad illud quod subsequebatur, fieri non posse ut aliquis sponte ab aliquo larda
tur, iniustat patiatur, oc non idem assiciatur iniuria sponte: non enim uideri inter esse inter sponte laedi,&sponte iniuria astici. si quidem potest aliquis laedere sponte, ec cum electione. Responderem, fieri posse ut quispiam sponte laedatur, non tamen sponte iniuria assiciatur. hoc enim intelligitur ex delinitione ipsi lis iniuriari, quod est laedere praeter uoluntatem eius qui laeditur. quod si laeditur, non praeter sepsius uoluntatem, sed siponte non asscitur iniuria. Sed statim rogaret aliquis, quare in definitione ipsius iniuriari requiritur, ut prae ter uoluntatem eius qui patitur fiat actio, di non requiritur in laesione non enim apparet causa huius diuersitatis.
Dicerem, interesse inter sponte laedi, 5 iniuria assici. quia intutia assici est semper
malum: est enim semper cum prati ita te ec est manifeste malum. Nam dixit Aristote/ a ties, iniuriam cste cum prauitate simpliciter uel pι Ραώ. neque aliquis decipi potest, s Etti .is. πρ audiens iniuriam, quin iudicet illam esse malum. oc ideo nullus potest uelle iniuria assici, quia nullus potest uelle malum ut malum. Sed non omnis laesio, cum auditur, manifeste cognoscitur esse malum, di cum prauitate. etenim multae sunt laesiones, quae proposita spe maioris boni eliguntur. His ad hunc modum explicatis, uidetur perspicuum esse, quare in definitione ipsus iniuriari requiratur, ut fiat laesio praeter uoluntatem eius qui laeditum quia iniuria r Ei biminest malum manifestum, quod nullus potest uelle. Ex quo etiam sequitur, nullum si hi j psi posse iniuriam afferre, licet possit sibijpsi sponte nocumentu inserre. Quod
uero addebatur, hoc esse secundum communem modum loquendi ipsorum homi nunti dicimus hoc loco sumi iniuriam pro nocumento. uolunt enim homines significare, nolle sit, apsi nocumentum afferre.
Ad id quod sequebatur, uidelicet incontinentes laedere seipsos, ic iniuriam sibi ipsis afferre, A hoc esse perspicuum. Responderem ex Aristotele, ut mihi uidetur, s. tabis. s. incontinentem laedere seipsium sponte: non tamen ob id sequi, ut sponte seipsum in iuria assicia propterea quod in definitione ipsius iniuriari est, ut prster suam uolun talem laedatur is qui iniuria asscitur. Ita ex eo quod se quispiam laedat sponte, non estici ut sipote etiam iniuria seipsum assiciat. Nullus enim ut inquit Aristoteles uult -ζtuc s. iniuria allici, quia nullus uult quod non putat esse bonum. iniuria autem affici ob eam quam diximus causam non potest existimari bonum: ergo iniuria assici non potest sponte expeti. In continens ergo licet seipsium sponte laedat, non tamen sponte sibi iniuriam afferre potest.
83쪽
σo EVERS. SING. CERTA Μ.sECTIO NONA. Ethic. s.'Ed statim rogaret etiam aliquis, quid 'na uoluerit dicere Aristoteles illis uerbis: , , Nocumentum autem aliquis sponte accipit, & iniuste patitur: iniuria autem aliis, , citur nemo sponte: nemo enim uult. sed neq3 incontinens,sed praeter uoluntatem a , , giti nullus enim uult, quod non putat esse bonum: sed incontinens quod non putat, , oportere agere,agit. Etenim istis uerbis non solum pugnantia,uerum etiam negalia dicere uidetur. Na primum dicit, quod net incontinens uult iniuria assci. D inde subiungit, quod praeter uoluntatem agit. nocet igitur sibijpsi praeter uolunt te m. incontinenter enim agit praeter uoluntatem: ergo iniuria asscit seipsum, quoniam laedit seipsum praeter uoluntatem suam. Verba igitur ista uidetur satis obscura Item subdit:Nullus enim uult,quod non putat esse bonum. Quae uerba uidentur indicare causam,quare nullus sponte iniuria possit assici.non enim possunt ostende re,quod incontinens agat praeter uoluntatena quia si ageret praeter uoluntatem,ageret coaete,& non sponte:& non esset.dignus uituperatione,& non esset inconcines: non enim uideret meliora, & sequeretur peiora: non enim potest sponte sequi, nisi
quod uult sequi. neq; obstat quod uoluntas sit appetitus rationalis: quia non dicitur rationalis, quia semper uelit illud quod est cum ratione recta: quia uult aliquando ruod est malum, sub specie tamen boni,& quod fieri nequit,ut immortalitatem.Sedicitur rationalis appetitus, quia sequitur proprie animam rationalem: non ergo uti detur fieri posse, ut concedamus, incontinentem agere incontinenter praeter ipsus uoluntatem propter rationem di fiam:etenim non possemus etiam euitare, quin febpsum iniuria afficere posset. Deinde subdit:Incontinens, quod non putat oportere agere agit. QIIae uerba ubdentur euertere,quod paulo ante dixerat. nam ex hoc sequi perspicue liquet, ipsum incontinentem uelle, quod non putet esse bonum.Si enim agit quod non putat agedum, ergo uult quod non putat esse bonum. non enim asere posset, nisi iioluisset.
Ex quo sequitur etiam euersio illius quod dictum est, quod non possit sponte initiria assici.
Ad has dissicultates tollendas sortasse dicendum est, locum oportere legi in hunc
modum: Iniuria autem assicitur nullus sponte,nullus enim vult: sed neque inconti nens praeter uoluntatem agit. ita ut abinciatur secunda coniunctio aduersaliua, Sel. . . Et tunc non sequeretur id quod diximus absurdum. Sed si alicui hoc durum uidere tur, ec nollet textum mutari, necessitas cogit ut repetamus illam negationem Non,
, hoc modo: Sed nem incontinens, supple uult iniuria assci. Et quia aliquis potuis set dicere,ipsum praeter uoluntatem agere incontinenter, ita laedere seipsum: at vita sequebatur ex definitione ipsius iniuriari, ut seipsum iniuria assiceret: sed supple, ne* agit praeter uoluntatem incontinenter, sed sponte & uoluntarie. Et reddit rationem sicut diximus quare neque incontinens uelit iniuria assici: Quoniam nullus uult quod non putat esse bonum. Nisi enim ita explicetur, altera duoru euenirene cessie est uel ut superuacue in desinitione ipsius iniuriς ponatur & prster eius uoluntatem uelut idem possit seipsum iniuria assicere. quae cum abirda sitnt,illud ex quo emanant, absurdum este necesse est. Igitur scriptura constituenda ec interpretanda est,uti diximus: sicci; intelligemus psum non solum negantia, sed repugnansia quia dem loquutum fuisse: minus enim absurdum magis est eligendum. Vel dicendum est,.qae eo loco accipi ut siqnificet idem quod κατὰ, id est secundum Ac iuxta uoluntatem: hoc enim non est absurdum, sed saepe hac particula utuntur Graeci in hacsgnificatione. rod autem dixit, Incontinentem agere quod non putat oportere agi: uidetur positum , ut ostendat ipsum incontinentem aetere incontinenter, re non praeter ipsius uoluntatem sed sponte, re ita laedere seipsum sponte. Cum uero dicebatur,hoc dictio euerti illud quod paulo ante dixerat,nullum uelle quod non putat esse bonum: hoc negatur.neq; sequitur ut uelit quod non putat esse bonum. Etenim pro eo tempore uult quod putat esse bonum, licet decipiatur: ecdicitur sacere quod non putat esse bonum quia in habitu hoc putabat, sed non aetiti Lib. De bono. Sed de iis in secundo libro nostro De honore multa uerba fecimus, oc in eis quae sequentur
84쪽
L I B E R I I I I. siquentur,pluribus agemus. Ex quibus omnibus perspicuum est, incontinentes non
Iidue a quod aerius intendebatur distribuentem plus alteri quam sibi,eius boni duo i ipsi conueniebat seipsum iniuria afficere, sicut modesti homines sacere consueuerunt. Respondet Aristoteles,quod fortas te isti homines modesti simpliciter s. ricu non distribuunt in hac diuisione bonorum aliis plusquam sibi ipsis: quoniam adiuti sunt sibi ipsis plus alterius boni, uidelicet honoris uel honesti. inibus uerbisuis dee declarare, quod dixerat: Pro aciet pecunias,& honores, & caetera quae sequuturi Et soluit etiam hoc argumentum ex definitione ipsius iniuriari: quoniam hoc nost ab ipso praeter eius uoluntatem: ergo non iniuria afficitur, sed solum nocumetum
sibi ipsi affert in illa re, . . - .
Sed diceret quispiam Non ne qui plus accipit quam sibi coiremebat,en i multus di iniuria dicitur asticere eum qui ipsi ita distribuit c non enim deberet accipere id quod sibi non conuenit: & priuat eum qui disicit,uthbono illo quod tacdueniebat. Dicerem istum esse iniustum. accipit enim quod non debet accipere:α sponte accipit iniustus ergo. non tamen iniuria asscit eum qui ipsi plus dedit, siquidem spon- te dedit. Id quod perspicuum est ex definitione ipsius iniuriati,quae tradita fuit. sECTIO DECIMA.OVodsi aliquis diceret, alem igitur iniuria assicit, qui plus accipit quam sibi
conuenit nocet enim praeter leges & aequitatem. Dicerem, ipsam ciuitatem. non enim expedit ad conseruationem ciuitatis, ut aliis
quis accipiat quod non debet accipere: re qui tribuit , laedit ipse etiam ciuitatem, ut seipsum aliquo modo, sed tamen non seipsum iniuria asscit. Ad id uero quod maxime urgere uidebatur, quomodo fieri possit,ut quispiam a liquem iniuria assciat,& tamen non dicatur iniustus, ut qui agunt per iram Sc passio
nes naturales. Dicerem hoc euenire, quando nocumentum non est cum prauita
tei-Tun autem non est cum prauitate, quando non est cum electione:&ideo illi qui faciunt quippiam per iram re passiones necetrarias ec naturales, ut in pluribus non-- uris, uidentur facere per electionem.Canes enim inquit Aristoteles antequam conside rent si est amicus soldui strepitum iaciunt oc latrant.Sic ira,propter caliditatem 5c ce . . Ieritatem naturae,audiens quidem, praeceptum autem non audiens,impetu saci vel . . properat ad uindictam. Ex quibus uerbis sequi uidetur, iratum non agere per electionem. id quod alibi plane dixit Aristoteles:& ideo non cum prauitate. ital non dicuntur iniusti qui sic per iram agunt: quoniam omnis qui dicitur iniustus,dicitur quia agit cum prauitate, Et hoe uisus est declarare Aristoteles iis uerbis:Etenim si coeat O muliere sciens, ised non per principium electionis,sed per passionem,iniuria quidem afficit iniustus 'autem non est: ut neque fur, suratus est tamen: neque adulter, adulterium tamen
Ad id quod subiungebatur,quod erant intemperantes,ergo iniusti re praui: Ubcendum uidetur, quod intemperantes pos Iuni considerari bitariam uno modo eum ele 'ione alio modo sine electione.Si cum electione, praui sunt si sine eleetione, no
Quod autem non sint iniusti.& sint intemperantes, ostendit Aristoteles,cum in E . quit: Amplius, si causa lucri hic adulterium committat & accipiat: hic autem det. 5 damnum patiatur, propter concupiscentiam: hic ipse quidem intemperans uidete, tur esse, magis quam pluris usurpatur: ille autem iniustus, intemperans autem non: quia manifestum est quod propter lucrum secit. . iPatet ergo quod qui per passionem adulterium iacit, est intemperans, ta non est iniustus.uidelicet iniusticia particulari.: Sed statim dubitaret aliquis circa ea uerba qus nunc citata sunt,quomodo sit u tum quod si aliquis adulterium committat causa lucri,non dicatur intemperas,cum paulo post dixerit: Amplius circa omnes alias iniurias sit relatio ad quandam prauia ..
tatem semperim si adulterium commisit, ad intemperantiam. i ergo propter . .s lucrum
85쪽
Iucrum cum uxore alterius rem habet adulterium committit. Ergo ex uerbis Aristotelis sequitur,ut dicatur intemperans: ergo perpeia dictum suit superius corrai ium. Dicerem,oportere ad la aec uerba Aristotelis intelligenda, ut alias semper, si immarationem adhibere.Nam qui adulterium committit propter cupiditatem eius facta resertur ad intemperantiam.&laoc dixit Aristoteles propterea quod homines ut in Pluribus, adulterium committunt ob intemperantiam: qui autem ad lucrum, ad iniusticiam. Qiod autem necessarium sit dari intemperantiam sine esectione, declarant loci quos citauimus,in quibus Aristoteles uoluit aliquem adulterium polle committere per passionem,non per electionem:quem tamen appellat intemperantem. I Qirod detur etiam cum electione, ostendunt ea quae alibi scripta reliquit Aristo D teles quae etiam in superioribus attulimus in medium, ob aliam occasionem lite , , nim in electione est prauitas, di iniuria allicere: talia autem nomina significini es , , cstionem,ut contumelia ec surtum. Si ergo furtum potest esse cum esectione, ec sine:
I rthis Qiod Aristoteles etiam septimo Ethic. cap. quarto uidetur indicasse, cum dixit: γ ν Non enim circa omnia simpliciter est incontinens,sed circa quae intemperans. Necyx, ex eo quia simpliciter ad litaec se habeat: nam idem esset quod intemperans. Sed quia i , certo modo se habet, ille quidem diicitur Hectione, putans semper oportere sequi
, , praesentem uoluptatem: hic autem non putat quidem oportere, attamen sequitur. si EDὲ dem sentenuam conlirmauit in eodem libro, cap. sexto. loquens enim de in- νγ temperantia 5c incontinentia: Sunt autem,inquit circa cadein, sed no fintiliter sunt: , i sed ni quidem eligunt hi uero non eligunt .intelligens de incontinentibus.
Peripicue igitui patet ex uerbis Aristotesis , intemperantiam esse θc sine esecti ne,& cum electione. Sed dicimus,eam quae est sine ciectione, non esse proprie intemperantiam, sed dici intemperatiam per similitudinem:quia est circa ea circa quae uersatur intemperantia proprie: quae quidem est semper cum electione, quia eli uia . . . rium. Et ij lioc ut dicemus maxime distinguitur intemperantia ab ipsa. - με. in cano torta -- ut ostendunt etiam uerba Aristotelis. proxime ex septimo Et IDCallata. Sed de ijs in eis quae sequentur, pluribus agemus. Unde illi qui committunt adulterium Per passiones naturales, non cum Electione proprie non dicuntur praui quia proprie non sistat intemperantes, sed per quandam similitudinem. Si enim agerem per concupiscentiam, re eligentes, proprie dicerentur intemperantes, di proprie praesta iniusti. Sed magis pol sunt dici peccantes, quam intemperantes,qui agunt per co- cupiscentiam,sine electione: ec si peccarent, putantes anteq uam peccarent illa mala non elle sacienda, oc tamen illa perpetrarent, postem fortalle dici incontinentes, ut perspicuum erit.
. SECTIO UNDECIMA.SEd adhuc urgeret aliquis, Si furtu est cum Hectione, ergo qui furatus erit ex ne
cessitate, erit sar: etenim in electioe est prauitas, Siniuria afficere, sicut dictu est Q iod autem surtum sit cum esectione,patet ex uerbis Aristotelis paulo ante cita , , tis:Etenim inquit ista nomina significant esectionem,ut contumelia re surtum. Item, Si ille qui adulteratur, ues furatur, uel per iram laedi quel per pastiones necinsarias 5c naturales, iniuria assicit,ergo agit per electionem: quia iniuriari definitum est, sponte 5c cum electione nocumentum afferre. od si est cum electione, ergo cum prauitate: ergo tolluntur illa quae supra dicta sunt, quod sicilicet qui committit adulterium oc furtum iniuria asscit,non tamen est iniustus,net adulter,nem Dr. Et quod qui agunt per iram, Zc per passiones necessarias oc naturales, faciunt quidem iniuriam,non tamen sint iniusti,ne mali:non enim perprauitatem est nocumento ut ostensum est ex uerbis Aristotelis supra. Item rogaret aliquis. Quod Viam erit illud adulterium re furtum ex quibus homines poterunt nuncupari praui, s secundum ea quae fiunt eo modo quo ductum est,
stem, Si tales non essent praui, ergo non essent nem poena necdi uituperatione M.
Obquialaaec solum praui Einiusti meteri existimantur.
86쪽
LIBER III i. MAd ista quae quidem uidentur habere in se maximas dissicultates, ita ut exercere . possint etiam ingenia doetissimorum hominum, ita nos diceremus: & primum, Non omne surtum ei se cum electione: propterea quod illud quod fit per passiones necessalias potest esse aliquando sine elecitione:ut si quis furetur ut uiuat,cum reuora aliter uitam tueri non pollet: tunc enim tale surtum potest esse sine eleetione. ex quo sequitur,no omne surtum esse cum electione. sed bene uerum est,quod id quod est sine electione, non est proprie furtum: dicitur tamen surtum per similitudinem
Ad probationem, quae ex uerbis Aristotelis adhibebatur Ideo dixisse Aristotele,
illa nomina significare electionem .suia sua ui 5c natura sunt cum electione: communiori tamen uocabulo accepta.possunt esse sine electione. In eandem sententiam uidentur accipienda esse uerba illa Aristotelis Non omnis ,.Fibis. αautem a filo,neq; omnis affectus suscipit mediocritatem. quedam enim sunt,qus sta tim cum nominata sunt, comprehensa sunt eum prauitat Cut malevolentia impuden tia,&inuidia:&in actionibus. adulterium, furtum, caedes. Hoc autem ita esse, indicat Aristoteles in iis locis quos sit pra citauimus, ubi aper, r.Ethicimtissime demonstrat, fieri posse ut aliquis committat adulterium, non tamen adultersit:&aliquis furetur. 5c tamen non sit sur: propterea quod no agant per principium electionis. Non omne igitur furtu per se est cis electione neq; omne adulterium: sed omne surtu ec omne adulterium proprie acceptum est cum electione. ex quo patet, non sequi ut qui furatus sit, necessario sit fur. Et ita uidetur dicendum esse de con euis piscentia.quod aliqua est sine electione ut dictum est quod quidem est,ut in pluria hiis:& hoc minori ex parte. 8c aliqua cum electione, quia est cum prauitate, ut indi
cauit Aristoteles cum inquit Sunt autem aduersa fortuna,quaecunt praeter ratione fiunt, ec non ex prauitate: iniuria autem, cum non praeter opinionem, ex prauitate. . t
nam quae cupiditate fiunt, de prauitate fiunt. Etenim si omnis concupiscentia es ses et cum prauitate, euerteretur illud Aristotelis, quod supra citatum est: quod qui a. gunt per iram Sc passiones naturales ec necessarias, iniuria assiciant :& tamen non sint iniusti ec praui: quia non inserant detrimentum per prauitatem, sed per concupiscentiam. necesiitas enim cogeret,si detrimentum inferrent per prauitatem ut essent iniusti 5c praui. Ita igitur dicendum est de concupiscentia sicut de surto 5c ad ut terio: ec hoc modo uerba Aristotelis aptissime inter se cohaerebunt, quae aliter maxime pugnarent.
Ad alteram quaestionem propositam dicerem,coactus ipsa ratione que allata est eam fuisse Aristotelis sententiam, ut intelligeret eos qui adulterantur oc furantur, re tamen non sunt adulteri,nel iniusti, ec qui agunt per iram θc per passiones natura Ies, laedendo iniuria assicere, non proprie quidem re per se, sed per accides quia haec scilicet sunt talia quae possunt esse iniuriae, non quod proprie sint, sed per similitudinem. nam si proprie & per se essent iniuriae, non uideo quomodo euitare possemus, quin sequeretur,eas ipsas actiones esse cum electione, cum necessario ut ostensium est in definitionem ipsius iniuriari cadat electio. eodem enim sere modo hic rre uidetur sese habere,sicut de eo qui reddit depositum inuitus,qui dicitur iuste agere per accidens, 5 non per se: ec de eo qui non reddit coactus, quem dixit Aristoteles se. 1.Ethie.i .cundum accidens iniuria assicere. licet iam uidentur intelligenda uerba illa Aristotelis septimo Et hic. cap duodecimo : Et incontinentes iniusti non sunt, iniuria tamen ν.zim imassiciunt uel iniusta faciunt. item dicemus, quod tales iniuria assiciunt non per se, sed per accidens: quia illoru i xi actio uim habet iniuriae per similitudinem tamen quia est sine iniuriante non potest dici proprie iniuria. Dicitur aut iniuria quia est talis laesio, quali uterentur ii qui uolunt iniuriam De re. Haec etiam sunt perspicua ex eis quae declarauit Aristoteles secundo Et hic. cap. 1. Ethie. . quarto ad hunc modum: Dubitaret uti* aliquis, quomodo dicimus quod oportet . ciusta agentes iustos fieri, di temperata temperantes. etenim si agunt iusta oc tempe. t a
rata sunt iam iusti.& temperantes, &α ce
His positis, cum interiecisset quaedam, addidit ut solueret hane dubitationem, haec uerba:Etenim res iustae ec temperatae dicuntur, quando fuerint tales,quales iu-
87쪽
. stus 5c temperatus ageret. iustus autem Zc temperatus non hec agens , sed sic agens ut iusti Sc temperantes agerent. Redie igitur dicitur, quod ex agendo iusta iustus fiat: ex agendo temperata, temperatus. Ex quibus pater, eum appellare actiones iustas 5c temperatas, non eas quae uere sunt iustae di tempcratae, quas faciunt homi nes postquam esse 'ti sunt iusti ec temperantes: sed eas que sunt tales, quales agerent iusti & temperantes. Iusti autem ec temperantes agunt gustas ta temperatas acti nes, cum agunt scientes Sc eligentes, propter illas: etsi firmiter ec immutabiliter se habentes agant. Sicut ergo illae actiones, ex quibus homines fiunt iusti ec temperantes , dicuntur iustae oc temperatae , licet reuera non sint, sed ita dicuntur, quia sunt tales, quales agerent iusti di temperantes ita istae dicuntur iniuriae quia tales sunt quales agerent iniuriosi homines, non quod reuera sint iniuriae. Quam Diem responsionem confirmare uidetur Aristoteles, sexto Et hic. cap. decimo sexto, , , cum inquit: At uero de eo, quod ex prudentia ad agenda uel honesta uel iusta nihi- , , to aptiores sint homines,paulo altius incipiendum est hoc sumpto initio: quem ad , , modum iusta agentes nonnullos nondum ei se iustos dicimus, ut eos qui ea quae te , , gibus praecipiuntur. uel inuiti faciunt,uel ex ignoratione, uel ob aliquid aliud. Sc no, , ob ipsa, cum tamen ea agant quae oportet quael bonum uirit decet: ita licet ut quo
, , dammodo se habes qui ipiam singula agat, ut bonus sit, id est ex electione: ec eorum, , ipsorum quae aguntur causa patet. igitur Aristotelem constat appellare iusta . quae per se non sunt iusta, sed per accidens: quia uidelicet sunt talia, qualia iusti agerent. ita in proposito nostro de iniuria.
.Rhet. x In candem sententiam uidentur interpretanda esse illa etiam uerba Aristotelis: , , ii enim adulterium committit, uel uerberat iniuria afficit quendam determina , tum qui uero non militat, commune. Si ergo ista sint sine electione . non sunt uorae iniuriae: sin autem cum electione sunt uerae iniuriae. Q tod autem sint sine ini
riante, ex eo potest colligi quod Aristoteles dixit esse sine elecitione. SECTIO DUODECIMA.Q Ed adhuc urgeret aliquis ex illis uerbis Aristotelis: Etenim qui adulterium como mittit, ec uerberat, iniuria afficit aliquem determinatum: qui autem non militat, commune dicens lioc loco eum uelle, quod qui committit adulterium, reuera iniuria assiciat sicut ille qui uerberat, dicitur reuera iniuria afficere.
Cui obiectioni respondeo: Aristotelem intellexisse de ad alterio quod est cum
lectione,& etiam de eo qui uerberat non absolute .idque esse uerum, patet ex eis quae sinet. s. eodem in loco subiungit: Non enim, inquit, si uerberauit omnino contumelia asse , , cit sed si causa huius rei fuit,uel ut illius honorem infringeret. uel ut animo suo uoluis, , ptatem quaereret. neq; omnino si clam accepit, statim furatus est: sed si suratus est ut , , alteri damnum di sibi utilitatem pareret. Nam si illud uerum est, eum qui uerberauit non continuo iniuria uel contumelia
allicere: sed tum deniq; si uel alteri dedecus, uel sibi delectationem quaesierit: necesese est ut intelligamus,cum dixit, inii adulterium committit, Θc uerberat,iniuria assi cere cum loqui de his qui iaciunt liaec cum electione non absolute. Necessitas ite in cogit, ut intelligamus uerba illa Aristotelis quod uidelicet absurdum erat iniurias facientem hominem, aut intem peranter agentem, nolle se iniistum ec intemperantem esse de eo qui proprie per se in limam facit: alioquin ouerteretur eiusdem sententia, saepe iam repetita. Oportet enim ut saepe diximus conferre inter se uerba Aristotelis si eorum ueram intelligentiam cosequi uolumus, eam in eum sensum accipere, qui Aristotelem sibiipsi ubil consentientem faciat. Ad id uero quod subsequebatur, quod nam esset illud furtum re adulterium, ex quibus homines possent nuncupari praui 5 iniustic Dicerem, ea esse quae fiunt caelectione, ut ex uerbis Aristotelis declarauimus, paulo ante citatis. Ad aliam deinceps quaestionem, quae maxime urgere uidebatur: Dicerem, eos quos diximus, no esse prauos, neminiustos: hoc enim plane affirmat Aristoteles . negamus tame . quin sint aliqua uituperatione oc poena etia disrii. propterea quod nolo lum praui S iniusti. uerum etiam illi qui peccant ita aperte contra leges, sunt & uisetuperatione ec poena digni, licet non tanta ut dictum est supra quanta illi qui pec
88쪽
LIBER III I. 6,cant, cum electione & prauitate. Ita dissolutae iam uidentur esse quaestiones postremo loco propositae. estat,ut ad principales reuertamur. Harum prima uidebatur ostendere, Aristotelem loquutum esse pugnantia, pr pterea quod dixerat, iratum posse aliquem iniuria afficere: cum dixit let alib1,lacessi
Luna non iniuriam facere, iratum este lacessitum.
Cui plane quaestioni respondentes dicimus, iratum non proprie dc per se asice.
re iniuria, sed per accidens. oc sicco cedimus, lacestitum posse iniuria asscere per ac cidens, non per se. Oc hoc modo intelligendo, ut cogere uidetur necessitas, non se quuntur ea absurda quae ducta sunt.
Ad aliam quaestionem quae subsequebatur, de iis qui faciunt insidias, responde
mus, eos quidem non ignorare, quia non agunt per ignorationem: agere tamen ignorantes.&hoc modo nihil dici contrarium ei propositioni,qua traditur, omnem
Prauum ignorare principia recte agendi: 5c propter huiusmodi errorem, prauos eciniustos heri homines, nullum* absurdum ex uerbis Aristotelis sequi arbitramur. Ad illud autem quod deinceps quaerebatur: Si aliquis negaret depositu per obliuionem, nunquid diceretur iniustus& prauus uideturrespondete Aristoteles: Si faciunt ala quid non recte homines per obliuionem, no esse prauos, propterea quod agunt ignorantes 5c per ignorationem. Sed addendum est, Modo ipsi non sint eausa eiusmodi ignorationis , ob ipsorum negligentiam. aliter enim omnia quae fiunt,per ignoratione essent excusanda. quod quidem falsum esse ex uerbis Aristotelis ostensum est supra. Hoc autem addito, non sequitur id quod afferebat quaestio proposita. non enim semper possunt homines recordari eorum quae attinent ad iusticiam, & ad honore ipsorum:propterea quod sunt compositi ex materia & forma,& ideo possunt peccare: sola enim illa carent peccato Nerrore, quae a materia sunt omnino seiunctata
Ad id quod subsequebatur, dicimus uerum esse ex sententia Aristotelis: seruum
percutientem aliquem iussu domini sui qui eum cogere possit,non afficere illum in iuria, rem tamen iniustam efficere: Zc ita concedimus, eum laedere sponte. Etenim principium mouendi partes organicas in talibus actionibus,erat in ip :quorum autem in ipso est principium in eodem Sc lacere ec non sacere esse, in dubium uenire non potest Spontanea autem talia inquit Aristoteles. Concedimus ergo, quod laedit sponte, di praeter uoluntatem illius qui laeditur, ec praeter aequum: negamus tamen sequi ut iniuria eum afficiaqpropterea quod laedit praeter electionem suam. Dicitum est autem,fieri non poste ut iniuriari sit sine electione.
sECTIO DECIMA TERTIA. Vod si quispiam rogaret, a quo afficiatur iniuria, si non a seruo uidetur enim L liniuria assici quia percutitur ab eo qui sponte agit,ec uituperatur. Dicerem, ab ipsio domino.& ideo in definitione ipsitus iniuriari additum recite est: Nocumentum afferre per se,uel per alium. Ex quibus sequitur, nos recὶe dixisse in quinto libro De honore eos qui hoc mado contumelia sunt affecti, tamen uindictam sumere ab ipso domino:ostendimus quo nam modo in ea re sese homines gerere Oporteat.
Nee obstant ea quae supra diximus, de eis qui iussu tyranni inserunt uiro probo, uel pudicae mulieri maximum aliquod dedecus,ut euitent paruum damnum: quod scilicet uir ille probus possiet aliquo modo cogitare de uindicta sumenda ab eo ipso qui laesit, quando illi nescio quae leuis causa potior suerit quam honor uiti probi', ut Dideatur quodam modo eum negligere.nam ibi non loquuti sumus de seruis. sed de eis qui sunt ciues. Principaliter tamen iniuria assicit tyrannus: quem s pollet ulcisci qui laesus est honestius saceret.
Ad id uero quod postea de legibus subiungebatur, dicimus: leges sua quidem
sponte non esse ualde dissiciles: natura enim ipsa debent esse perspicuae, quippe quas oportet ab omnibus percipi posse:tamen culpa hominum redduntur sispe dii scites. Se d qualescunque sint, ratione tamen habita ad iusta sunt faciliores ob eas quas Atistoteles attulit causas: quarum mentionem sacere hoe in loco non est ne s ι cessariuin.
89쪽
εs EVERS. SING. CERTAM. siarium. Inter ipsas tamen leges aliae alijs sunt faciliores. Et lioc est quod dixit A. .mie. t. ristoteles loco citato: iniae ctiam dicuntur iustie per accidens, dc non per se: propterea quod non sunt iustae, nisi quatenus iubent uiuere se dum uirtutes ociusticiam, ut dictum est etiam supra. Gubicin Q iod autem non sint iustae per se uidetur ostendisse Aristoteles ijs plane uerbis: , , Similiter autem di cognoscere iusta ec iniusta, nihil putant esse sapiens: quoniam de , , quibus leges dicunt non est difficile intelligere. Sed haec inquit .non sunt iusiani , , si secundum accidens. Sed quomodo agamus, ec quomodo distribuantur iusta, est , , plus disiicile quam scire ea quae faciunt ad sanitatem. Patet igitur, leges non ei se iustas.nili per accidens. a.Mα.i . Ex quibus dictis perspicuum est, quare Aristoteles deliniens iniuriari, in eius definitione posuerit leges , di non uirtutes: quia uidelicet leges uirtutibus sine
Perspicuum item est,teges esse propter uirtutes ion contra sunt enim iusis leges Per accidens,non per se. Ad id quod postremo quaerebatur, quid interesset inter aequum, quod appellat Arabae. s. Arithoteles z,--e, di iustum: respondere uidetur ipse Aristoteles, hoc interesse, quod aequum est iustum non legitimum,sed quod ipsas leges corrigit. Itaque duplis citer dicitur iustum: Zc quod est secundum leges, 5c quod non est secundum leges, sed ipsas corrigit quod proprie aequum uocatur. & hoc quidem esse necessarium. stendit Aristoteles propterea quod necessitas cogit,ut leges serantur generales. sagularia enim insiti ita sunt, di non pertinent ad artem. Iae generalitas cum non semper uera sit, quia rerum agibilium materia uaria est,ec mutabilis,& infinita: non potest semper suo complexu coercere Neontinere omnia. Oportet igitur ut sit aliquia quo corrigatur lex illa uniuersalis. ec hoc est aequum de quo loquimur: quam cor xecstionem adhiberet legislator si adesset. Cum igitur lex iubet quippiam uniuero saliter,di aliquid accidat praeter illud uniuersale tunc inquit Aristoteles recte se habet, si ea parte qua deficit legislator, simpliciter dicens, corrigat quod deficit. Iste Onim error inquit idem Aristoteles non in lege, nes in legislatore, sed in natura ipsius est rei.etenim materia agibilium talis est. Natura igitur ipsius aequi est talis, ut legem corrigat ea parte qua deficitipsa lex. Causa autem cur deficiat. est: quia est uniuersalis. Omnia autem lege comp ehendi non possunt.Ideo dicebat Aristoteles opus esse decretor quoniam eius quod est in-ς. Diciit. determinatum, regulam esse indeterminatam necesse est. Aequum ergo non est iustum secundum leges, sed melius hoc ipso iusto: uidetur esse iustum naturale,
Hinc perspicuum est,qui sit aequus uir quod uidelicet est ille, qui ut ait Aristot les eligit haec, 5c horum est activus, re non exacite iustum exercet in peius sed dimonuit. 5c si sit habens legem auxiliatricem,&habitus est ipsa aequitas, iusticia quidam existens.& non diuertius habitus. Ex quibus uerbis uidetur colligendum illud dictum uulgatissimum,Nimium sustae nimiam crucem: di quὀd aequitas est iusticia, nempe illa quae non est comprohensa Iege,uel explicata, licet sit idem habitus: naturales enim sunt. Et nim dixit Aristoteles: Aequum est, praeter legem scriptam iustum.
90쪽
sECTIO PRIMA. Is explicatis, ad maiorem declarationem eorum quae dicta sunt,& diem, da restant dicamus. od si iniuriari proprie sit id quod diximus, necessi p tas cogit ut qui iniuriatur aliquem, .Mγωρῆ, id est parvipendat eum. Et
vnim opinatur eum non esse dignum aliqua re, neq; bona nes mala. non enim iniuria ipsum afficeret,si timeret ne sibi malum aliquod esset ob illam iniuriam allaturus: nem si speraret aliquod bonum ex ipso consequi polle. Mala enim re bona, quae* ad illa tendunt,sunt digna aliqua consideratione re studio nihilis pendimus quae aut nulla sunt, aut minima. QMi ergo unum aliquem, uel ciuitatem iniuria afficit,non existimat eum uel eam dignam aliqua re bona uel mala: id est afferre sibi posse neque bonum neque malum, quod sit alicuius momenti. I taque parvipendit talem:quia Origoria sue parui pensio est actio opinionis circa eum, qui uidetur non dignus aliqua re uel bona uel mala. qus definitio uidetur sic interpretanda,ut intelligatur quod sit actio. quae uidetur indicare eum qui parvipendit aliquem, opinari
parvipensum esse nullius precij di momenti. Dat enim signum quod nihili ipsium staci .quomodocunque parvipendat: quandoquidem aliter non parvipenderet illum. Mala enim di bona quaein ad illa tendunt,sunt digna consideratione θc studio. niliseii uero pessimus, que aut nulla sunt, aut minima, ut diximus. od nati sta ratioconcluderet, iniuriari esse parvipendere: non probaret etiam, incommodationem esse parvipensionem. Item,omnis iniuria aut est neglectus,aut incommoda tio aut eo, tumelia, ut patet: sed istae sent parvipensiones: ergo omnis iniuria est parvipensio. Huius autem oligoriae, id est parui pensionis, ex uerbis Aristotelis, sunt tres species: quae ut melius intelligantur,explicabimus singula uerba Aristotelis: non enim fatis clare loquutus esse uidetur. Sunt igitur mi inne,id est despicientia: ti Me, id est incommodatio: N Acte, id est contumelia. quas omnes species probat Aristo teles esse oligorias, id est parvipensiones. Et primo de despicientialiue de negle. 'tu,hoc modo: Qui putat aliquem nulla re dignum, parvipendit eum : qui negligit aliquem,putat eum nulla re dunum : non enim negligeret, sed uel ab eo timeret ut dictum est uel speraret, si existit naret eum alicuius momenti. Ergo qui negi git aliis quem parvipendit eum. Ponit Aristoteles propositiones in textu.
Deinde probat, quod incommodatio sit oligoria, id est parvipensio. 5c primum
ponit definitionem incommodationis: incommodatio est, inquit,impedimentum . uoluntatis alicuius,non ut aliquid fiat sibi,sed ut non fiat illi.Et uidetur argumentari sic Ille qui impedit uoluntatem alicuius, non quo sibijpst aliquid boni cotingat, sed . Ut ne illi, parvipendit eum. Innuit hanc maiorem, cum dicit: Quoniam non ut ipsi . aliquid, parvipendit. Qui incommodat, impedit uoluntatem alicuius, non ut sibi 'aliquid boni contingat, sed ne illi. haec habetur ex definitione incommodationis, quae est in textu. Ergo qui incommodahparvipendit. Ponit conclusionem. Probat maiorem, cum dicit: ini non putat aliquem possesbi afferre aliquod bonum uel malum, parvipendit ipsum. Haec enim est definitio parvipensionis. mi impedit uoluntatem alicuius, non ut ipse consequatur alia quid.sed ut ne ille,putat eum sibi non posse afferre aliquod bonum uel malum. Edi
α qui non parvipendit aliquem non impedit illum. Deinde cum inquit in textu: Nec in re alicuius momenti prodesse posse:probat alteram partem minoris quὁdil- .le scilicet qui impedit, putat eum non posse afferre sibi aliquod bonum, quod sit ali cuius momenti probat inquam eodem modo ex opposito praedicati ad oppositum subiecti, eam cp sic innuit: Quia si putaret ipsum posse sibi aliquod bonum afferre, idaret operam ut esset sibi amicus, ec tunc non impediret ipsum. ita scilicet amici . non impediunt uoluntatem amicorum, maxime sine causa. Sed quia impedit signuest quod non putat ipsum posse afferre sibi aliquod bonum:quae erat altera pars mi