장음표시 사용
131쪽
ios EV ER. s. sING. CERTA M. talis existimatur, nihil hunc trabere illius honoris qui exhibetur uiris sortibus in dimhium uenire non potest. Iare cogitur repetere suum honorem remedijs illis qus declarauimus. Melius tamen est priuari eo honore qui exhibetur uiris qui dicuntur operari ex uirtutibus: existimari autem nihil unquam fecisse contra uirtutes, quam habere illum honorem, quem dicimus eum qui iniuria afficit auferre ab eo qui assci tur iniuria. Id nimirum intellexit Aristoteles cum dixit, Melius esse pati iniuriam quam inserre. Satius autem est eum qui assectus suit iniuria sumere uindictam.ita enim sibi uendicat utrumq; honorem: & eum qui debetur illis qui nihil iniuste agiit, ec eum quem merentur qui agunt ex sortitudine te uirtute. Patet igitur ex dictis, , , illud quod dixit Aristoteles, melius esse iniuriam pati quam iniuriam inferre, no ado,, uersari ei quod alibi protulit eum qui iniuria asscitur habere minus honi,& per con, , sequens minus honoris:&qui a ficit habere plus boni, Ec ne plus honoris. Ex quo plane sequitur,ut qui quocunque modo pulsatus sit,habeat honorem laesum&ui latum. Cogitur enim ut patet ex iis quae dieta sunt) eum tanquam amissiam re P rare. Ergo perperam loquutus est homo ille cum dixit: Per occultas clandestinas. dolosas ec malitiosas iniurias,nihil detrahi de honore eius qui ignominia affectus ac
laesus esit., , Falsum ite est est quod addit,omnes illos qui duello patrocinantur ut utar ipsius, , uerbis concedere,fateri*,hominem ita uiolatum 5c offensum nullo huiusmodi pre,, mi onere Propter quod eum oporteat honorem suum reposcere & ad pugnam insidiatorem prouocare. Quod si non aequum esset pugnare aduersus eos qui ita se gestist mi in inserendo iniuriam,nihil impediret tamen quin uiolatus esset honor eorum qui iniuria a fiesti fuissent. Sed id seret, quia uiolatus honos non debet fortasse ab omnibus reposci, ut ab ijs qui ob flagitiosam ac turpem eorum uitam sunt insames, di sunt ut dictum est supra a pueris,sceminis,& ualde senibus ab his autem no potest reposci honor, non quia uiolatus non sit ut iste perperam asserit, sed ob causam dictam. inrocunque igitur se uerterit homo iste, ut iaceat sciuentia eius ne cesse est. Ostendimus etiam supra causis,propter quas licet uiolatus no esset hono si fieri pol Set hoc cogeretur tame ille qui iniuria allectus fuisset, pugnare honoris sui causa.
Sed hie quispiam sie instaret: Tu dixisti in superioribus, si quis laedat aliquem uel
Per insidias, uel per aliquam repentinam occasionem, uel ex improuisio, uel aliqua meliori conditione ut si compluribus hominibus uel armis non paribus, sue ad os fendendum, siue ad defendendum, ues aliquo casu istum non superare idoneo meo dio di iusto: quia non uirtute propria,sed meliori conditione. Dixisti etiam,hominis non elie praestare insidias, neq; repentinas occasiones,& reliqua que cominemorata sunt.quia haec possunt este infinita, a quibus natura humana, quae est finita, non potest cauere. Nem uero honoris uim 8c rationem cogere homines,obstare eis quietius non potest ipsa natura obsistere. itam unum hominem non teneri superare pluores,neq; unum disparibus conditionibus:ut si alter haberet ensem ipse cultellum:uel si esset alter armatus ipse inermis:uel si pugnando frangeretur sibi ensis alteri autem non stangeretur. Deniq; honoris ui non cogi unum homine nisi tueri se, net res suas ab uno homine,caeteris paribus quod si aliter superatur non superari medio iusto. Ex quibus aperte uidetur sequi, ut honor eius qui ita laesus fuerit no sit uiolatus, contra quam nunc dixisti. Siquidem non uiolatur honor, nisi in iis causis in quibus tenentur homines se suas res tueri, nisi per medium iustum Ad haec respondentes dicimus,honorem eius qui ita laeditur,ut dictum est, uiolatari, non uiolari. Violari, quatenus iniuria asscituriquia quicunq; quoquo modo iniuria afficitur, eius necessario uiolatur honor ut demonstratum est praesertim ra tione 5c cogitatione eius qui isdit. negligitur enim.& ideo cogitur sumere uindictaeo modo quo diximus , ob eas quas exposuimus ec supra in libro quinto De ho
Non uiolari autem, ut ante concessimus, quatenus ei qtii sic laediti non est dedecori superare illum a quo iniuria afficitur,nev se ab illo defendere imparibus condi tionibus. quod si ex plaga accepta moreretur, nemo posset eum ignauiae, nec desidiae nec secordiae,neq; timiditatis arguere. sin autem non moreretur, ec sic uel cor Pore
132쪽
OBER V1. ioopore uel aetate esset affectus, ut non posset armis pugnare, non posset ei probri loco
ob ij ci accepta iniuria: propterea quod,ut toties sam diximus,honor neminem cogitetscere supra uires. Et ideo dictum est etiam, si is qui fecit iniuriam, fateretur illam meliorem conditionem, satisfactum iri ipsi iniuriae. Violatur tamen, sicut ante deonaonstrauimus, honor eius qui laesus est: quia cum sit iniuria assectus, ablatum ei fuit bonum quoddam, quod postea honoris ui cogitur, cum est in loco tuto, reposcere ab eo qui secit iniuriam. reposcet autem,si ipsum ad singulare certamen prouocaue iit,ut ostendat illum non habuisse tantum roboris, ut se laedere posset paribus conditionibus. Sic ergo dicia nostra cohaerere uidentur: igitur ad alia pergamus. Eadem ratione dicimus lapsum esse istum hominem, cum dixit, idem dicendum csse de iniuriis que uerbo uel scripto absentibus inseruntur. nam si sunt iniuris,ut ponit ipsie.ergo auferunt ab eo cui inseruntur aliquid boni. ergo aliquid honoris, ut excis quae dicta sunt perspicuum est.negligitur enim per illas:ergo nisi sit stupidus ira scitur:ergo appetit uindictam propter illam honoris detractionem. Ratio autem quam ex diuo Thoma affert pace tanti uiri uidetur in se pugnantia continere. nam si ille qui uerba uel scripta contumeliosa in quempiam emittit absentem id est clam eo, detrahit de sana a quantum in ipso est: ergo detrahit de honore. Probatur consequentia: quia hominibus qui non existimantur operari ex uirtutubus, non habetur honos: est enim signum benescentiae ex uirtutibus ortae ut ductu est. u auteni sunt malae famae,non existimantur operari cx uirtutibus: ergo eis no habetur honor. Minor probatur quia qui est bonae fame existimatur bonus&studiosius ut patet ex definitione bonae famae quam insuperioribus posuimus bonus autem & studio sus speetatur ex operationibus qtrae oriuntur ex uirtutibus moralibus, sicuti declarauit Aristoteles Ergo&is qui est bonae famae: ergo bona fama oritur ex operationi α tabiculabus,quae proficiscuntur lex uirtutibus moralibus. Si ergo homines existimarentur operari ex uirtutibus, essent bonae famae: sed non sunt bonae farnae,ex concessis ab iis sto: ergo non existimantur operari ex uirtutibus ergo eis non debetur honor. Ergo quibus detrahitur de bona fama, detrahitur de honore directe: quia nullus honore dignos putat eos qui sunt malae famae. Sed ipse asseruerat, eos qui uerba vel . . scripta contumeliosa ui quempiam emittunt absentem, non minuere illius honorem . . directe sed de fama detrahere: ergo uult eos minuere honore,ct non minuere. quod quidem est non solum pugnantia,uerum etiam negantia loqui. Qiiod uero attinet ad auctoritatem diui Thomae. dicimus fuisse ipsum quide lio, minem doctissimum di grauissimum: nos tamen esse eius sententiae, quemadmo dum iampridem testati sumus, ut non sequamur cuiusquam aucto alem, nisi opib
Praeterea falsum aperte est,q, ille qui emittit huiusmodi uerba uel seripta in absen,
te uidear eum uereri magis c, parvipedere: quia si uereresino eum iniuria afficeret. Et citi quos ueremur, no iniuria afficimus: quia quos iniuria afficimus no timemus: α quos no timemus, parvipedimus. No ergo illa uerba emittui, quia uereatur illos. x Rhet.x. Item, multi detrahunt de fama alicuius absentis, quia non datur eis occasio aliter detrahendi,ut ex quotidiano usu perspicuum est: ergo non emittunt illa uerba, quia
Item,si quis emittit scripta contumeliosa aduersus aliquem,no ueretur eum: quias uereretur,non emitteret eiusmodi scripta: deterreretur enim poenae metu, praeseratim eum sciret seri posse ut ad singulare certamen uocaretur.sed emittit ergo non timet. Ergo perperam loquutus es,dicens: inrod ij non negliganteos, aduersus quos is scripta contumeliosa emittunt. Praeterea quod addis, Haec opinio ex auditorum arbitrio, Acci ridiculum est. l. ι ι
Iam enim in partem interest eius,de cuius fama detrahitur, utrum ei qui detrahit reddatur nec ne: quia potest ei haberi fides ut maiori ex parte accidit, praesertim si sit uir talis qui existimetur aliquo honore dignus. oc cum ei fides habetur, honor illius in . quem loquutus est, uiolatus habetur. Praeterea hoc nihil iacit cum ad iniuriam inserendam latis sit eleelio ipsius inserentis. Queiam uero opinionem de eo qui utitur uerbis contumeliosis,accipiam audito-k tes
133쪽
tio EVERS. SING. CERTA M. res nihil refert ad iniuriam: neo hoc dicere est ad rem. satis ergo est quod iniuria assecerit: quia statim sequitur ut eius honor,contra quem loquutus est, sit uiolatus, ut probatum Lait. Quod autem subiungis de armato ec non armato, S c. quia paulo ante ostensum est a ueritate id abhorrere ad eum locum ne nimius sim rem totam reiicio. Nos aut
in. De bono. in libris De honore no diximus, in omnib. cauas esse locu singulari certamini, sed in rc aliquibus quae expositae sunt promiscue uniuersa quadam comprehensione. Illa etiam quaesiubdis dicens:lllae quorum, ecc. eisdem refelli rationib.perspicuum est. Ostensum item est falsum esse, eos qui laedunt imbecilles, non uiolare eorum honorem, cum ostendant se illos parvipendere, iniurias assiciant: sed quom odo se debeant gerere imbecilles aduersus eos,declaratum fuit a nobis in superioribus. Hic praeter alia multa a te di sta, quae a ratione nobis ab horrere uidentur, illud e tiam falsum est: postium elise ab Aristotele, quod iniuriarum occultarum non siit s
menda per uindicationem poena.
iae uero subiungis de rege David, de Christo seruatore nostro, de beato Paulo nihil ad rem nostram pertinent etsi uerissima sunt. Praemonui enim sexcenties in libris De honore me non loqui ex sanctissima nolira religione: secundum quam tamen loquar in sequentibus. LP .is. Verba autem Aristotelis quae citas ex i. Rhet. cap. i . tantum abest ut sententiam
tuam confirment, ut eam omnino euertant. nam eo ipso in loco ostedit Aristoteles,
uerba illa non esse simpliciter intelligeda. ia cum dixisset, Aequum ei se rebus hi manis ignoscere:subiunxit, Non considerare legem. sed legislatorem: neque ad ra tionem sed ad mentem legislatoris: non ad actione, sed ad eleelionem. Quali u luerit dicere Aristoteles Si quis te non per electionem percus eiit,aequum est ut ei itignoscas, quia scilicet illa percussio non est iniuria, ut declara irimus in superiorab. At non dicit Aristoteles, ei qui percusserit per elecitionem, ignoscenda esse s inpliciter. Item sequitur ex tuis dictis, ut secundum Aristotelis sententiam non oporteat ire ad magistratum uiros probos ob acceptas iniurias:quia per te ire ad magistratum, cst ire ad sumendam uindictam. uiti autem probi proprium esse dicis, ex sententia Aristotelis, serre patienter iniuriam nee ad ulciscendum se parare.Qirod si ita est,erisco non debent ire ad magistratum uiri probi: etenim sacerent contra probitatem, quia contra ossicium probitatis. Sed hoc absurdum est:ergo illud unde fluxit, salsum
Item sequitur. non esse iustum secundum Aristotelem, reddere malum pro malor. quia nihil quod sit contra officium boni uiti,est iustum oc honestum. sed Aristoteles
dixit melius esse ulcisci quam reconciliari,quia reddere malum pro malo iustum est, omne autem iustum est honestum: ergo falsum est, ossicium uiri probi, secundum ipsum Aristotelem,else,ferre patienter iniurias necpse ad ulciscendum parare. Item sequitur, ut auctoritas illa quam ipse citas insetius, uidelicet eundum esse ad
magistratum, non intelligatur de omnibus simpliciter, sed de ijs qui non siit probi. item sequitur ut iusticia non sit pro uitis probis, sed solum pro prauis: quia ire ad
iusticiam, est ire ad uindictam . per te.iniae omnia cum sim absurda,ea etiam unde e manan ut absurda sint necesse est. Quae uero de Caesare, de Lycurgo, de Pericle in medium affers, non simi cum rede qua agitur coniuncta. De multis enim Caesar sumpsit uindiciam licet multis pepercerit Et nos etiam diximus ex sententia Aristotelis, esse aliquando ignoscenda. Quod si uellemus uicissim citare uiros grauissimos, ec Imperatores maximos, qui noluerunt acceptarum iniuriarum ueniam dare, sed eas seuerissime ulti sunt, magna non deesset exemplorum copia:quae quoniam satis nota simi, tum etiam ne longi res simus in rebus apertis,ne , ita necessarijs,praetermittenda. Euertitur praeterea Aristotelis sententia, qui iudicauit pro communis societatis
securitate de quiete ulciscendas esse aliquado iniurias ut diximus supra, ec dicemus insta ne fiamus praeda Mysorum,omniam propter improborum licem tiam oc impunitatem perturbentur alcyconiundantur.
134쪽
LIBER V i. SECTIO SECUNDA.Quod si quis non tanta magnitudine animi, tantaq3 uirtute praeditus, a. nolit contumelias aut iniurias Patienter serre,& quae 1 quuntur. Muta hoc loco dicit homo iste, quae partim nihil ad rem propositam pertinet, AN T. BER.
partim iam rerutata sunt. In primis autem indetur ponere laesionem que inis
fertur racio, inter contumelias cum tamen in superioribus posuerit solum iniurias illas quae fierent scripto uel uerbo. N inquit: Q roniam ex his quae supra dicta sunt co nahhonorem&existimationem ex ipsb quidem facio in periculum non uenire nisi ιε ex ea contumelia uel iniuria quae coram fit. Huiusmodi autem iniurias quae facto inserantur in superioribus eum a contumeliis seiunxisse perspicuum est.& ita patet, illud optime in ipsum conuenire Modo ait unum modo illud idem negat. Complura deinde subiungit de ista sua moderata desensione: sed nihili ad rem. Ectandem uenit in eam sententiam ex qua manifeste sequ1tur ipsum concedere sitim. Iare certamen. Nam quae dicit ex sententia Ioannis Fabri, ex im negari non potest
elius sit ut ille Daunereum diu stem metem tim e -- --ξ '
ei nocare aliquem aci lingulare certamen,a quo sis iniuria affectus,uela quo timeas ne inisteriiciaris per uim di aliena uirtute accedit propius ad uirtutem, quam necare ipsum inlid is cc dolo: ergo est magis eligendum. Minor proposito clarissima est: ni tempore, nem ulla se alia uia & ratione possit defendere, non uideo cane cur emiliceat aduersarium prouocare ad singulare certamen,potius quantillum per insidia interficere praesertim cum maiorem uirtutem sic ostendat,& secundum pugnam initiora sequantur incommoda,siquidem nem propinqui, neq; assectat di familiares diuitis persequuturi sint eas inimicitias. Iste ergo qui uult euertere singulare certa inen, ea ponit tamen,ex quibus efficitur omnino ut detur. Mirum est autem. uos non mittas illum pauperem ad magistratum,qui cogat diuitem fatis dare se eum nul
Si dicat hoc faciendum esse trat in aliis iniurijs di causis,ito homini propria uirtute tu iaiaΙΠ CAlgere Pi in caula quam aixit,licet homini priuato alterum interficere, licebit etiam in aliis grauioribus causis di iniurijs Non Onim est maior ratio unius quam alterius: di sic efficitur illud quod posuimus nos dari singulare certamen in eis causis, in quibus magistratus ius aequum exigere non potest.Ex quo patet,istum dicere idem quod nos diximus, eis proposituin ei suit opinionem nostram impugnare at euertere. VSi uero dicat magistratum posse aduersus illum, sed leges ferre, ut possit eum in terficere: cur ergo in causis grauioribus leges oc magistratus non debent ferre ut alse quis iniuria amedius, possit eum a quo iniuria affectus est, ad singulare certami oro voeare quod minora ut dieium est,re ut dicetur sequentur incommoda iὁd autem loquens de tertia moderatione defensionis, dicit poni in proportione delentionis, Ad omentionem, cum par pari redditur ut si quis alterum pugno aut calce petat, eum gladio serire non licet) ex hoc sequi uidetur, ut detur sinculare certamen. quia si aliquis gladio petierit, licebit gladio ipsium ferire. eadem enim est proportio gladia ad gladium, quae est pugni ad pugnum ergo licebit suiuulari certa,mine cum illo pugnare. DProbatur consequentia: quia pugnare singulari certamine, nihil aliud est quam pugnare solum cum solo armis. caetera enim quae fiunt, accipiuntur aliquo modo soris:ergo iste confirmat quod uult euertere. 4
Ea uero quae subiungit de iudice,nihil faciunt ad rem. satis enim est nobis si liceat par pari reddere,nec plus mali reseratur quam accipiatur. Etenim hoc etiam nos concessimus in libris De honore: oc ita iste dicit idem quod nos diximus. a si)ruimus onim, licere par pari referre, saltem per id quod aequi ualeat, uel per aequabilam rationei quia non potest semper referri uulnus pro uulnere.
135쪽
EVERS. SING. CERTA M. SECTIO TERTIA.
Auctis. Quar in ratio est: si armis appetitus, non possit aliter quam resistendoti defendendo ex periculo euadere. hoc quanqua ita se habet, & reliqua quae sequuntur.
ANτ. nam Vae dicit in hac parte, uidentur omnino conuellere ipstus sententiam. Et prse nio dicamus sic: Sirn tali casu leges di magistratus pqssum honori priuati ho
minis consulere,cur non iubent ipsum iugere, ec non mortis periculo se obi j cere aepostea puniunt eos qui eum aggressi fuerint, di ita restitusit ei honore suum Quoari non possunt, Ocideo permititit ut sequi S suam defendat: cur hoc no idecocedere debet in aliis etia iniuriis inquit, . no pol sunt alieno honori prospicere Est enim e dem ratio: ergo licebit pugnare singulari certamine, quippe cum sit minus malum. Praeterea li leges permittunt quemadmoduconcedit iste ut ei qui possit fugiendo uitam seruare liceat tandem resistere, di alium interficere, quoniam fuga est et i pudedecus: ergo deberent etiam permittere. ut liceret pugnare singulari certamine ad fugiendum dedecus. eadem enim est causa. Sufficit autem rationi nostis,si quis ponsit fucere.deberent enim leges iubere, eum qui potest iugere: deinde uenii e ad magistratum, qui eum ulcisceretur, silaoc satis est.. Item, hoc est concedere singulare certamen honoris sui tuendi causa' tum quia neri non potest ut aliquis fugiat cum dedecore. nisi inuadens sit solus, di caetera sint paria. nam si non eiset solus non esset iurpe illi sugere. Si quidem uni turpe non est sustere multos quia non laeditur honor in disparibus coditionibus, quemadmodum iste etiam concessit in supeliorib. Si ergo permittiit leges in tali casu, ut liceat resistere: er go permittunt singulare certamen propter honorem: est enim duorsi inter ipsos pugna. At supra dixit iste,omnes leges illud uetare: ergo a seipso dissidesi suam p ipsius sententiam undequat conuellit quod idem facit in seqtientibus . .
Nam si paria sunt ut inquit ipse apud uiros laudabiles, di absolute id est omnino,' recedere non poste & sine dedecore non posse, cum Ec uitam conseruare, & famam retinere paria iudicentur,ec honar omnibus pecunijs di fortunae commodis sit prγserendus. Ergo licebit per ipsium pugnare sngulari certamine propter honorem. Probatur consequentia quia licet per eum soli cum selo pugnare. ut conseruetur uisela: ergo licebit etiam ut conseruetur honos: paria enim sunt, ut positum est. singulare autem certamen est cum solus pugnat cum solo. Item si honor per ipsum praeserendus est omnibus pecuniis, ct omnibus fortunae commodis: ergo si licebit pugnare pro commodis sol tu , licebit multo magis pia gnare pro honore. Sed ipse in superiori b. dixit licere pugnare propter regna, pro Pter coniuges 5c alia quae sunt commoda fortunae: ergo per eundem multo magis licebit pugnare honoris causa. Sed hoc ipsum negauit supra, nos in lib. De honore. ameruimus. ergo euertit suam sentcntia A opinione nostram quam sbi proposuerat infirmandam S labefactadam. maxime confirmat. Id uero qui ultro iaciunt uerserate cognita, est illis quidem laudi, propterea quod se optime erga ipsam ueritatem affectos ostendunt: at qui hoc faciunt scut iste, propter ignorationem propriae uocis, quomodo non uitii perandi sunt ut qui se natura pessime constitutos,& maxima uirilitis di cui sis. ae ins ita te laborare prae se serant. ,, Qtiar deinde subdit, de eo qui de sensionis modum excedit, usque ad finem: nihil ad rem uidentur iacere non enim erat hic locus decernendi, quomodo sint puniendi a magii ratibus qui excedunt modum defensionis. hoc enim nihil aliud est, quam
s. . Atq; etiam ubi princeps uel magistratus aditus propter imbecillitate
uirium, a sumenda de iniurioso uindicit a S c. Uae item dicit in hoc loco omnino causam ipsius infirmant,&nostram stibi liunt. Nam si princeps uel magistratus aditus propter imbecillitatem uirium a sumenda
136쪽
LIBER v I. M 3 med a de iniurioso uindicta alique excusat:& permiti ut leges ut quoquo pactou nu sciuis sibi jpsi ius dicat.& faciat: ergo leges permiti ut duellii. quia in hac causa ille
qui est iniuria affectus poterit eum qui iniuriam inseri,auocate ad duellii: ec eo magis, quo minora hinc sequutur in comoda. Melius enim est hac uiam persequi, ii insidias facere. Et cu ista sit una ex causis quare in libris De honore concesierim dari locum duello, cum uidelicet per magistratus non potest quis agere iniuriarum: sequitur, hunc hominem, qui uult euertere duellum, constituere duellum. Qtiae uero subiungit loquens de altera specie, quae ortum habet ex ignaua toleratia, non consentit mi cum moralis philosophis do 'trina ut diximus, ec dicemus simplicitersed in aliqua causa: quia in eis in quibus est turpe uiro honorato ire ad magi stratu,nihil resert an sint institute actiones publics in uniuerses. Sed quia de eis secimus in superiorib.uerba ic sumus in sequentibns faeii ,huic loco haec erunt satis. Quod deinde addit, Nam perduellum non probatur ipsius rei ueritas moenega tum esit in superioribus. quia ueritas maxim a ex parte hoc modo probatur, ut dictu fuit.tum exsundamento naturali, quod est sumptum exui ipsius ueritatis: tum ex eo quod cretatur, Deum opem ferre iniuria affecitis. Praeterea, ut intelligatur quam salsid mihi iste hoc loco attribuat ea quae non dixi, re quam ab re uocet me sciolum,cum sit ipse maxime nescius ecignarus,recitabo uerba ipsa quae in s. lib. De honore protuli. Ea uero haec sunt: li che anchora pare a i legi sit che gouernano te citia imperoche se sanno, cli 'uno laabbia dato una guanciata adure altro condam nano Colui che ha data la Manciata, a pagar la pena costituita della leme a tal eccesso. 5c Colui che Ir ha riceuuta, a serta pace, oc assi curare di no offeruder i' ingluriatore, senet lia uerrispello ali' honor dei percosso, dicendo cli' essi non uo tono ii di sordire delia citia, ec della pace generale delia citia, ct che per cio non
hamo a tener conto,deir honore d'un particolare. Non est ergo uerum, quod nogem leges honori priuatorum prospicere: quippe cum loquutus sim de Legistis, qui ciuitates gubernant, non de ipsis legibus. Deinde cum usus sim hoc uerbo Uideri, nihil asiit maui, ut iste mihi salso obiicit: quanquam id quod dixi, conspicitur quotudie Romae Bononiae ec alibi. 5c cui non est peripicuum, legistas qui gubernant, non semper gubernare secundum leges scriptas, imo saepe contra ipsas leges Ne puero uolui dicere, legistas non pro picere honori priuatorum simpliciteri sed aliquando ut in casu dicio. Inscius ergo est iste, non ego sciolus sed sciens uerum esse id quod asserui. Praeterea, si ab altero sit uulneratus, quomodo magistratus facere potest, quin is sit ignauus ec inhonoratus, etiamsi cogeret iniuriosum soluere mille aureos,& inclusum in custodiam totum annum ineruaret rod si iniuriosius fugeret in ea loca in quibus ius nullum haberet magistratus, quomodo prospiceretur honori eius qui esset uulneratus
Quod uero subiungit: Itam hoc pacto nullus honoris causa locus duello relinqui, tur quoniam, ut supra dictum , non minuitur honos, ec quae sequuntur. Ostensum 'est in superioribus. falsa sit haec opinio: quare nihil necesse est eadem hic repetere.
Abhorret etiam a uero dicere,quὀd ille qui aequo marte congrediens uictus fuerit non possit amplius ad duellum prouocare. Potest enim in at is causis,eis non po- teli in ea dena causa in qua semel uictus suit, quod in lib. De honore diximus , eiusm rei supra rationem reddidimus. SECTIO QUINTA.
Hic ut uideo, tali argumero nonnulli contra me insurgentes, Esto iri quiunt non possit iustam,& quae sequuntur.
Hoc loco, cum dicit de alijs quoq; contumelijs ec iniurijs, quod his honorem laedi negas, oc uindicationis causa magistratum adeundum,ac lege agendum ellestatuis. 5 c. Sic argument UriSi sunt contumeliae, ergo sunt parui pensiones si sunt parvipensiones, ergo sunt laesiones honoris: quia parui pensus nullum babet lio norem. Quod probatur ex uerbis Aristotelis citatis: inon habetur dignus aliqua renem bona ne* mala, nullum existimatur habere honorem : sed qui parvipenditur,
nulla re dignus habetur,neq; bona neq; mala haec enim est definitio parvipesionis k ι ergo
137쪽
ergo qui parvipenditur,nullii existimatur habere honore:ergo uiolatur eius honor. Quod autem contumeliae sint parvipensones, perspicuum est ex uerbis Aristote Iis,quae supra citauimus .elt enim contumelia,species ipsius parvipensionis. Dicore ergo, aliquem contumelia cise affectum non esse uiolatum eius honorem quid aliud est quam aiserere, ipsum elle contumelia assectum,& non esse contumelia affocium quod est non solum pugnantia uerum etiam quod multo turpius est negantia affirmare. Pugnat item cum suaipsius sententia, cum subiungit In his in quibus non est laesus honor,magistratum esse adeundum: quia si non laetus est honor, ergo non debemus quaerere uindictam: ergo non debemus ire ad magistratum uindica
tionis causa..is. Vindicta enim,ut dicebat Aristoteles quae uerba sepe iam citauimus est causa sa, , cientis ut expleatur poena est causa ipsius patientis. 1iod si no fuit uiolatus honor, ergo non potest aliquis quaerere uindictam: cuius enim rei uindicta qugritur,nili honoris Si dicat quaeri poenam iniuriosi,ergo non quaeritur uindicta: quia uindicta non est causa eius qui patitur, sed eius qui agit. Pugnantia ergo dixit iste hoe etiaminisco. Quod idem satis ridicule facit in dissolutione argumenti, quod dicit esse, , falsum di nullo negotio posse dissolui. Inquit enim Si timidi ac seruilis animi est con. , tumeliam tolerare, non continuo sequitur , ut omnis iniuria possit dici contumelia, ex qua laedatur honor. Nam si timidi di seruilis est animi tolerare contumeliam. ergo per contumeliam laeditur honor: quia si non laederetur honor, non esset timidici seruilis animi eas tolerare. tolerare enim ea quae non laedunt honorem non solum
non est timidi re serui, sed est magnanimi re prudentissimi hominis. siquidem turpe
est non tolerare ea quae sunttoleranda. At ea quae non laedunt honorem, sunt tot randa: ergo turpe est ea non tolerare. Imo ob eam solam causam serui hominis est aetimidi, tolerare contumelias, quia laeditur honor. Cur enim non decet hominem
honestum non tolerare quod sui propinqui despiciantur, nisi quia ipse despicitur.ec nullius honoris habetur:Pugnat ergo in his quoque iste cum sua sententia,
diximus.ltein in illis uerbis non eontinuo sequitur, ut omnis iniuria dici possit contum talia. ex qua laeditur honor. Peccat, quia uidetur innuere quod omnis iniuria sit contu melia quod quam falsum sit ex eis quae dicta sunt in superiorib. perspicue patet. Ocies enim non potest generaliter praedicari de genere. iod autem hoc innuat,patet ex eo: quia cum oporteret dicere, Non tamen se quitur ut omnis contumelia sit talis ex qua laedatur honor:frustra dixisset,Omnis imiuria: nihil enim pertinet ad illum locum iniuria, nisi ita sentiret ut diximus. iod uelo subiungit ipsam aute uindicationem per magistratus& leges hono rifice obtineri non pol , nusquam dixisset Aristoteles. citati auctoritatem ipsius Aristotelis ubi dicit, eundum esse ad iudicem in rebus dubiis: ostendamus eum haede re quot falsam ec contra Aristotelis sententiam accepisse opinione.Ac primum quidem ex ipso quaerimus,quomodo magistratus poterat sene sententiam de eis in
iurias, quarum desint testes A probationes legitimae, cuiusmodi sunt sere infinitat cin illis quae indicant, eum qui laesus fuit esse deiidem timidum re ignauum,in quibus ego in libris De honore dixi, permitti duellum, in caeteris uero non ita permitti sim Puciter. Ex quo intelligitur, istum conari impugnare id quod ipsemet asserit. haee e D nim mea sunt uerba in quinto libro De honore: Se diragione dot hvomini si potin ,, set o sempre conuincere dat magistrati, si duello non sarebbe mal giusto, de molle al
Q iod uerd attinet ad auctoritatem Aristotelis dicimus, illa uerba non esse huius loci propria: quia ire ad iudice, est ire ad iustu:iudex em est uelut iustu anima praediatum.Ital qui adit ad iudicem, non proprie ulciscitur iniurias suas. etenim ad ipsum eunt etiam amici & propinqui sine ira, cum dubitant de aliqua re utrum sit sua neene.&si ire ad iudicem esset ire ad ulciscendas iniurias non liceret homini Christiano ire ad iudicem: quippe cum ei non liceat, ut ipse etiam concedit iniurias persequi, iuxta illud quod in sacra Scriptura Deus ipse inducitur dicere: Mihi uindiciam,ec Ogo retribuam.
iod autem ire ad iudiceni non dicatur proprit ulcisci intutias, indicavit Aristo testa
138쪽
LIBER'vt. iis teles multis in locis. Sed prius colligamus id ponetes definitioni ipsius ulcisci que
quide meo iudicio talis erit ex sentetra Aristotelis: Ulcisci est ei ci secit iniuri a redde re par pari, uel factis,uel uerbis idoneis di accomodatis ad deleda iniuria: ec ad illud quod perditu est, recuperandum uirtute propria, no aliena:ita ut ille cui par pro pari redditur, intelligat a quo, ec propter quam causam id accipiat ac patiatur. Primam huius definitionis partem colligere piossumus ex Aristotele dicente locosuPerius citat O,2. Rhetcap.2.4ri par pari reddunt,non contumelia assiciunt sed ub Miti. discuntur. Et honestum est, inquit alibi,insmicos ulcisci. magis quam reconciliari: quia reddere pareari est iustum re omne iustum est lionestum. Nec obstat quod hoc dixerit in Rhet. ubi aliquado non exquiΩte loquis, quado quide ibi reddit sui dicti rationes.quod ubicum facit,uere semper ec ex animi sui sententia loqui L Item illud pro uero habenda est in Rhet. quod in Ethic. cofirmat.Sed hoc dictum confirmat in stahi cicap s. ut dicemus. ergo habendum est pro uero. ν zi item hoe dictum nullo loco ubi uere loquitur, reperitur reprobatum: ergo putandum est,eum ita omnino sensisse. Ita nemo potest re icere hanc auetoritatem.quiast in Rhet.Sequeretur enim ut nihil ueri haberemus in Rhesi quod a ueritate ape te abhorreti ergo ec id unde emanat. Nem obstat quod dixit in decimo cap. primi Mit Rhet.loquens de definitione uoluptatis: quia concedimus eum aliquando non is tum in Rhetoricis, sed etiam in philosophia naturali, nonnulla accipere ex uulgata hominum opinione, quae non sunt uera simpliciter: dicimus tamen maiori ex parte uera esse ea quae dicit,&maxime illa quae ab ipso nusquam alibi redarguuntur, uel
quae aliis locis confirmantur.Et concedimus illum quando P non ita exquisite loqui in Rhetide eis quae pertinet ad Polit scut in ipsis Polit.Dicimus tamen de non ullis interdit eum losui in Rhet.magis exquisite ' in Polit.ut de affectib. costaside qui bis no ita exquisite in Polit . a it, sicut in Rhet. Non obstat ergo sententiae nostrae, quod illa auctoritas sit posita in Rhet. neq; enim ob id negari potest este ueram. Additum praeterea est, Vel uerbis: quia si diceretur tantum factis, non posset esse Lindicia sine poena ubi iniuria suisset illata iactis: quandoquide oporteret etiam sactis repetere id quod suisset ablatum, ut esset uindictae quod tamen falsum est ex sententia Aristotelis: quippe qui dixit quem locum etiam supra citauimus ad aliud 4.Ethici
propositum infestos autem dicimus eos, qui irascutur in quibus non oporiet,&ma gis quam oportet, re non reconciliantur sine uindicta uel poena. Necessario igitur addendum suit, Vel uerbis disiunctive loquedo: ut uindina se pararetur a poena. praesertim cum dixerit Aristoteles interesse inter uindicta N pcdi , ana, quia poma est causa eius qui patitur,vindicta autem causa est eius qui agit, ut e Pleatur non uidetur ergo poena requiri ad uindictam aliquando.
Item . nisi poena seiugeretur a uindicta, frustra additum fuisset in definitione illud. Vt intelligat a quo re propter quam causam quod tame necessarium fuit addere ad significandam uindictam. alioquin non opus suisset, Virtam, eum effossio Cyclops oculo iam discessissiet,reuerti di his illa uerbis affari,ut supra diximus: Cyclops, scias eum qui tibi effodit oculum sui Te Vlyssiem,euersorem Troiae,quia eius socios inter fecisti. Q iae postquam dixisset existimauit tunc se sumpsisse uindictam, eum tamen iam Cyclops poenam persoluisset. Ex quo plane colligitur,poena posse esse sine uin, dicta. Oportuit ergo in definitione uindictae addere, Vel uerbis: tum quia aliter n5 possiet esse uindicta sine poena quadoquidem poena uidetur esse, ut iniuriosus patiatur aliquid in corpore tum quia non semper factis fit iniuria,sed aliquando uerbis taest eausa eius qui agit, sed eius qui patitur: tum quia non possiet ignosci eis quipostillatam factis iniuriam confiterentur se male feci ste,& quos poeniteret. quod esset e uertere sententiam Aristotelis multis in locis,ut dictum est supra. quippe qui secundo Rhet. cap. 3. dixit: Eorum qui constentur, di quos poenitet, deiistunt ab ira. nam a. ω quasi quod poenas sumpserint, omittunt iram, quod dolent ob facta.
Ex quo locoplane colligitur,uerbis facta deleri possici di primo Rhet. cap. i Ae, croe .
ne poena quod abhorret a uero ut patet ex eis quae dii ta sunt: Quoniam direnti r
139쪽
iis E VE RS. SIN G. CERTA M. quaest rebus humanis ignoscere. Et in eode lib.&cap. dixit: No ualere,uerberaui ergo contumelia affecit ted ii ob eam causam uerberauit, ut illius honorem laederet, uelut ipse gauderet. Quod si is qui uerberatus est, non fuit iniuria affectus illis uerberibus. nisi eo modo quo dictum est,si ille qui uerberauit,fatebitur se quidem uerberasse, sed non neu trius rei causa,nel ut eius honorem laederet, net ut ipse gauderet: ergo qui ita uer heratus suit non erit iniuria affectus: ergo ei qui uerberauit,erit ab ipso uenia danda, quippe cum non si iniuria affectus.Sed de his in superioribus satis : ex quibus liqui do apparet illud quod supra etiam pluribus ostendimus. sed eiusmodi est, ut non ab re sit idem iterum ac saepius repetere quam salsia dc detestabilis existat illa uulgi opinio , quod uerba non possint satisfacere factis: id est percussionibus ec uulneribus. tantum enim abest ut uerba non possint hoc praestare ut possint illa quidem esse ta
lia,quae non solum iniuriae grauitatem compensent, sed etiam exuperent, atque illis qui ea pronunciant, maculam θc dedecus afferant. In aliquibus autem causis uerba
dici possunt ita accommodata causae di idonea,ut utriusq; honor,& eius qui laesit, eceius qui laesus est, integer & incorruptus maneat, etsi id disticilius factu est pro illoqui uerba pronunciat. At nisi daretur aliquid humanae fragilitati, ut hominis esset
errare, non posset heri reconciliatio & pax sine turpitudine eius qui uerba pronum claret: quae quidem uerba demonstrauimus, quomodo oporteat esse apta ec accom. modata delendae initariae.nel enim quslibet uerba tollunt iniuriam, uerberibus aut uulnere aut caede iactam. rod uero dic tum est in definitione uindictae Par pari reddi oportere: hoc non intelligitur semper, quemadmodum intelligebant Pythagorici,ut fiat repassio,ut Oculus pro oculo:quia ista repassio refellitur ab Aristotele Etenim non conuenit semper: ut si magistratus percusserit aliquem, non oportet eum repercuti. Si autem magistratum percusserit aliquis, non solum debet repercuti,sed supplicio aflici. Sed uidetur intelligendum secundum id quod aeque valequet. Eibis. t. eX eis quae scripta reliquit Aristoteles perspici potest. Dictum est aute Par pari, propter eos qui percussi aliqua etiam leui percussione, non putant se ultos esse, nisi percustarem uulnerent uel interficiant: quae res mari me abhqrret a uiro proso Sc a iusticia. hoc enim est, uelle bonum quod est alterius: rtiod quid aliud est,quam si eum qui nobis deberet centum aureos, cogeremus reaere iοor Quod si accidat ut aliquis pro pcussione inferat uulnus,vel .p uulnere morte hoc debet esse prster uoluntate 5c cosilium eius a uulnerat uel interficit: alioquin no est et uir .pbus 8c iustus. Additu est, Virtute sua,no aliena:quia uel reddit par pari uirtute aliena,nihil fortitudinis nitulo uirtutis ostendit sc ob id non ulciscitur. Hac igitur definitione posita ostendamu quod ire ad iudicem non est proprie iare ad sumendam uindictam uel ad ulciscendum. quo ostenso, uana fiunt ea quae ab ribis. r. hoc homine ex Aristotele afferuntur. 4.Ethicio. Et in primis accipiamus ca quς de magnanimo seribit Aristoteles ad hunc modiis, , Etem magnanimus no est maledicus nem etia inimicoru nisi a columelia, id est nisi , , q, coua magnanimii se columeliose habuerit inimicus, ita tuclicet magnanimo ma ledicere de inimico. Hic uult Aristoteles magnanimu elle u ulciscar,no magistrata. ν Polit . . . Ite ubi ait,Necp sunt magnanimi secundu natura agrestes nec acerbi,prsteri as, , uersus eos qui iniuria faciunt. Vult eunde esse acerbu aduersus eos qui sibi iniuriam Et bis x . iaciunt:ergo ec ulcisci. Acerbos enim dixit alibi esse eos qui no desistut ab ira nisi cureddiderint par pari: quia uindicta sine facit irae,uoluptate ex tristicia afferes. Et alios. ei. o. loco:Acerbus, inquit iniuriat propter uindicta quae no potest esse nisi per seipsum. x.Rhes.1. Idem confirmat,ubi dicit: Q in enim reddunt par pari,non iniuria assiciunt sed ut ciscuntur. Loquitur enim de eis qui iaciunt uindictam per seipsos. nam si per magistratum facerent, non eisset dubium quin iniuria uel contumelia non asscerent : in eis autem qui par pati redderent per seipsos,hoc erat dubium. ictore.σ. Ite ubi inquitiauerae uero ad uim inulti: ignauiae ein re timiditatis est, sufferreaep- peti,&no ulcisci. Hocem no potest referri ad magistratu quadoquide ignauia Sc tibmiditas no si labent quin ali is eat ad magisitrarii, sed ne sumat uindicta per seipsum. a Mel .is Item ubi ait:Ingente esse cont*meliam liberos homnes Pulsare,cuno inceperint
140쪽
i' L I B L R v I. ii 'ipa manus inferre. Uidetur enim a contrario inituere,c liberi homines inceperint ips manus inferre alicui, licere ei illos pulsare: di ita sumere uindictam per seipsum,
Hoc idem ut delicet uindictam esse proprie eius ciui iniuria asscitur non magistratus ostendit illis uerbis: Rectἡdidium est a Poeta, Vlysiem est. expugnatoremur. hium,iny. Odyssi quasi non ultus, nisi a quo, ec qua inobrem, cognouillet. Vinducta cnim fuit ut diximus tacta ab ipso Ulysse. Item uerba illi Seu si Alcibiades fuit magnanimus Sc Achilles, acetia Aiax, quid
unum omnes habebant, atq; id est eos affectos contumelijs non perserre. Nam pri mus dimicauit, Lecundus a socijs defendendis recessit, tertius mortem sibi conscivit. Hec in qua uerba ostedunt magnanimum ulcisci per ne ipsum,non ire ad magistratii. Item illa, Inimicos ulcisci potius quam reconciliari nam malum pro malo iustum, dc iustum est honestummon enim possunt referri ad magistratum, apud quem no fit x
reconciliatio: quippe cum exigat quantum potestius unquam: reconciliatio autem fiat proprie cum non sumitur uindieta.
Hoc uero dictu Aristotelis intelligi debet esse iteru, csi nollit homines lateri se im 1 Tibicinprobe fecisse nullum e poenitetiae signu dare. insertur enim ex eis quae ante dixerat. item illa Homines iniuria afficiunt eos qui sunt sinea inicis, & quino postant dicere R re aut facere quia uel no curat ulcisci, uel recociliantur, uel nihil perficiunt. nisi em utim dicta sumeretur a magnanimo per seipsum sne magistratu, hi quid eno asscerentur ' iniuria. Nam possunt sine amicis ire ad magistratum, re ita perficerent aliquid. Hoc ipsum. uidelicet uindictam ab aliquo sumi per se, non per magistratum, colligitur ex definitione irae, quam tradit Aristoteles ex eis quae consequutur illam. rare Colligitur etiam excommuni modo loquedi hominum. nemo est enim qui proprie
loquendo dicat se uindictam sumpsisse de aliquo per magistratu sed potius,se persequutum esse ius suum. Ex his omni b. patet. uerba illa Aristotelis eunda esse ad iudicd in reb. diibiis. nihil omnino pertinere ad ratione uindictp5c ita opera perdidit iste homo in illis cita dis. Missium etiam sacio, quod magistratus in multis no potest reddere par pari: quod si per uindictam. quoniam si quis propter uulnus acceptum eat ad magistratum, magistratus non inseri alteri uulnus. Praeterea ubi dicit Aristoteles, Attolerare si lacessaris . patim ut tui contumelia af εω ic. . sciantur seruile est. Nihil cause afferri potest quare aliquis non toleret si eat ad magistratum . quandoquidem ire ad magistrarum non ostenda eruile esse tolerare iniurias, quia seruis etiam concedi t ire ad magistratum:& hoc modo etiam ipsi non tot rant iniurias. ergo intelligit Aristoteles, quod ij non tolerent, qui per seipses vindi.
ictam sumant. Hoc idem colligitur ex ea ipsa auctoritate, qua homo iste cita iliis. Et hic. lib. cap. .ribio . s. Ciuitas manet propter retributionem factam secundu proportione. uel enim que ritur malu reddere. quod si non uidetur esse seruitus, si non reddut par pari: uel qua-
ritur reddere bonum. si autem retributio non fit, retributione enim manet ciuitate .
Ex quibus uerbis sequites uindicta esse sacienda. Etenim illud est faciendis quod coseruat ciuitates: sed reddere par pari in malis ec in bonis co seruat ciuitates ex dieris ergo reddendum est par pari: ergo uindicta est facienda ex des nitione uindicta . . item, retribuere bonum pro bono, est iustum: ergo retribuere malii pro malo est Minia est enim eadem ratio exui co uariorum. Patet etiam ex dictis uindictam uirtute propria esse sumendam: quia ire ad magistratum non ostendit homine libe rum sed ulcisci per se. nam serui non ulciscunt tir, neu sortitudo animi proprie conuenit iplis: quae conuenit liberis,ut patet ex Aristotele. a.ditu. xli. Item . uindicta redigitur ad iusticiam correetiuam ergo est iusta. Antecedens patet ex uerbis citatis. Praeterea si uerum esset, non licere uindietam sumere, sed oportere ire ad magistratum, quia dicit Aristoteles absolute, in dubias ei indum esse ad magistratum nunquam liceret pro patria, pro parentibus, pro defensione sua interficere aliquem. quia idem Aristoteles inquit secundo Ethicorum , cap. sextoi x .Eisice. Non omnis autem actio, neque omnis pastio suscipit mediocritatem. quaedam nun statim cum nominantur, comprehenduntur cum pr uitate; ut malevolentia,