장음표시 사용
141쪽
tis EVERS. S I N G. CERTAM.ν, inpudentia inuidia. in actionibus autem,adulterium, furtum homicidium. O- , , mnia enim haec oc talia dicuntur, quia per se praua sunt. ted non excelsus ipsos, ne , , desectus: non est igitur implis nunquam recie agere,sed scmper peccare. ae uerba si abiolute ellen t uitelligenda, ex illis sequerentur ea quae dicta sunt: quae cum lint absurda ec contraria ipsi 'ristoteli, necessitas cogit ut intelligatur per se,& ex natura sua ita ut per accidens tamen liceat quandoque interficere homines, ut prauos 5c cuersores patriae di huiusmodi. Licebit igitur etiam uerba illa Aristoto telis, in dubiis eundum esse ad magis iratum, sic interpretari, ut intelligatur per secundum elle ad magistratum,per accidens autem non essecundu utin calib. dictis. Oeco m. idi uisus eii indicare Aristoteles, ubi dicit: Naturam elsectile hominem sortio,i rem foeminam autem debiliorem: ut scemina se cautius custodiat propter timidit, , , tem sed u:r sit magis vindex propter sortitudinem. Nam si natura dedit tortitudinem magis uiris quam staminis, ut magis uindietasumat: ergo uult ut uiri per seipsos ulciscantur. etenim si uellet,ut uindieia fieret eundo ad magistratum, uel alio modo quam per robur suum, si usitra dedisset ob causam qualia asteri Arilioteles, uiris maiorem tortitudinem dc robur quam foeminis. ciuiae pecum foeminae satis roboris habeant, ut adire possint magistratum. & sic ei tot retur quod dicit Aristoteles, neque liceret prouocare alterum ad singulare certamen, et M. contra sententiam ipsius Aristotelis, ubi inquit: Consentaneum est illud Xenoph , , nis non parem esse prouocationem impio ad pium, sed simile ac si robustus ad inse- , , rendum suscipiendumque letum, imbecillem prouocaret. Quibus uerbis uidetur innuere, quod robustas possit prouocare robustum.n enim non pollet, non ualeret
R Item ubi ait ndigna res est si peior cum meliore contendat: ac maxime si in eode. , , unde id quod dicium est : sed Aiacis Telamoniadae uitabat congreistum Iupiter r, , nam*ei, quod uiro cum sortiore pugnaret,indignatus est. Vult cnim, Iouem concedere,ut tortis cum sorti pugnet quippe qui non indignabatur,quod illi inter se pagnarent sed quod debilis cum sortiore pugnaret. Praeterea magis humanum est ulcisci, quam placari: secundum Aristotelem. ergo magis facienda est uindicta. Illud enim debet magis seri,quod magis sequitur natu
ram liumanam: sed ulcisci magis sequitur ipsam natura in quam placari: ergo est ma- , , gis ulciscendum. Probatur minor ex uerbis Aristotelis, qui dicit: Mansuetudini, , magis opponi ex ilium quam desedium,quia magis humanum est ulcisci. t tem,si non et set ulcistendum,non peccarent magis mansueti secundum desec is, Et hic.is. quia non ulciscantur. Sed dicit Aristoteles eos peccare : quia si irascerentur, appet rent uindietam: ergo est ulciscendum. Da Item Q ii non irascitur in quibus oportet,est stultus: qui non appetit uindieram, non irascitur in quibus oportet: ergo qui non appetit uindictam, eli stultus. Probatur minoria tua si irasceretur appeteret uindicia ira enim cli appetitus uindictae. x.Ettic α . Item secundo Ethici cap.ro.inquit Aristoteles: Amicis enim benefacere,ec inimi- ,3 cis male iacere, no est contrarium: ambo enim sunt eligibilia .ec eiusdem moris. Ergo uindi sta est facienda, quia per ipsam malefacimus inimicis. ec hoc ait ei te eligendis. Item, niti liceret ulciles,multarum iniuriarum esset impunitas : quandoquide nonunt testes omnium, F probationes idoneae ut magistratus possit eas punire, de eius aeqv una exigere. oc sic homines fierent praeda Mysorii,& ciuitates priuarentur quie- a. Rhet. . te ac felicitates . Homines enim, inquit Aristoteles quem locum saepe iam citauis, , mus magna ex Parte iniuriam iaciunt,quando possunt.Cuius rei causam alio locose a. a. . explicat Causa autem uoluptatis, cis qui alios contumelia afficiun etenim arbitran- , , tur maleiacientes,seipsios aliis longe praestare. Ex quibus omnibus aperte efficitur, propter prauitatem Dominum concedi aliquando oportere singulare certamen, n5q uia bonum sit, sed quia minus malum: sicut conceduntur prostibula, sicut concoditur ars numularia, multacp alia, quae etsi per se non sunt bona. tamen quia sunt titilia admittuntur. Diximus autem in libris De honore, magistratum debere ali
quando nisi hoc ciuitati nimium detrimenti esset allaturum ) condonare iniurias iis qui satentur se errat se, ipsos ualde poenitere: quemadmodum Deus opi max. nobis ignoscit Pormientib.ac ueniam deprecantibus. Contrat, ut Deus non parcit,
142쪽
LIBER VI. si, nos peccata nostra non confiteamur, eorum Q nos non poeniteat ita neς iniurias illis esse remittendas, qui nolunt lateri se improbe fecisse, nullum poei utentiae si
gnum dare. Haee inquam declarauimus, ostendimus rationem conciliandae pacis inter eos qui intulerunt iniuriam re eos qui acceperunt. Iam uero, qui propter honorem prouocant alterum ad singulare certamen, non ne hi etiam uocant ad iudicem nempeDeum,qui iniuria affectis opitulari existim,ri Ir:dc ad ueritatem, ius tanta quidem in hominum animis uis existit, ut magna ex parte uideamus eos succumbere,qui eam conantur euertere, quemadmodum supra demonstrauimus.
Verba igitur illa Aristotelis quae iste citauit, et nidum esse in dubiis ad magist a tu intabis. dc iudice, intelligenda sunt cum aliquis non quaerit uindictam proprie.sed ius quod redditur a magistrat quae quidem non est proprie uindicta, sed secundo Ioco α improprie: ec cum suppetunt testes ec probationes idoneae. quς si desint ut sit aliquat
do: tunc oportet uenire ad alia remedia, inter quae est singulare certamen, ut scilicet reddatur unicuit quod suam est. Item,intelliguntur per se.na per accidens ob homina prauitate non praecipit Aristoteles, homine ire ad magistratii: sed uult per seipsum quem acceptas iniurias ulcisci posse, quemadmodu ostedimus.Nihil ergo faciunt eotra duellu quae iste dixit. nare nos cocessimus in lib. De honore, oportere homines ire ad magistratacu possunt, idi, per se. sed quia non semper possunt,& quia sere nolunt, ac deniq; propter pratu tatem hominum,diximus permitti duellum aliquando minoris mali causis. Item intelliguntur in eis quae ad magistratu pertinent,& quae per illum statui atq; esses possunt aed aliquado non potest magistratus ius aequu exigere, dc satis omni b. cauere atq; prospicere. cuius rei argumeto est uel maximo , id quod grauissimo atq; amplissimo Venetoru senatui euenit, qui rempub.suam ec populos eos quibus pre est ali imperat,ita regit ac gubernat, ut primis quide laudatissimis illis seculis quicquam melius excogitari non potuisse uideae.Nam optimi ac sapientissimi illi uiri ex Iegib. plane regunt ec administrant,nulla* personaru ratione habita sed solum susticiam ec honestate ante oculos sibi propone es,nihil praeterea spectant aut sequunLne uero eos tantum qui ditioni ipsorum eoimperio siubiecti sunt, contra tulitici anire honestatem peccantes coercent ac puniunt:sed ne sibi ipsis quidem parcunt. imo saepe acrius in semetipsos animaduertui, quam in esteros. ita ut uere de illis dici pos- . st,singulos seruire uniuersos uero praeesse at* regere. quod non solet in alijs rebuΩPub.fieri: quare sactum est,ut sere omnes sint eversaeulla uero post mille & ducentos . ram annos quod nulli unquam reipub.nese regno cotigiise legimus integra adhuc. intactas permaneat, a P in perpetuum etiam permansiura uideri possit. Huic sane praecipua est, semperse fuit cura, ec studiu sinistissimae religionis nostrae omnium
quae ad Dei opt. max. cultum pertinent. Haec ad communem utilitate omnia refert.
minimel a legibus recedit haec in omni re denis ita se gerit, ut in eam Aristocratiar nomen uerissime ut ego quidem opinoo conueniat. Atm in illa quidem clarissimare celeberrhina urbe, nouo quodam N admirabili modo in medijs aquis condita aefundata, ut non homines illa, sed Dii posuisse uideant, quae sane tam sapientis Lena.
tus, tam que excellentis ac praestantis reipublicae dignissimum est domicilium, to eius que miserae Italiae non solum emporium, sed etiam tutissimum est perfugium, maximum que decus di ornamentum in ea inquam urbe ec ciuitate omnia elle o ptime sapientes que constituta , illud uel maxime indicat . quod populus eo animo est,ut maxime uelit reipublicae instituta atque praescripta seruare. neque unquam la/horet aut seditione, aut eiusmodi periculo, ut,ne in tyrannum aliquem incidat, non timendum uideatur. Hic tamen sapientissimus ac prudentissimus senatus,ex iis qus ex multorum sermonibus saepe cognoui non uidetur satis cauere pollia, quin pleris
in populis 5c ciuitatibus quae eius imperio ac ditioni parent, inter se aliquoido maximas exerceant inimicitias,seipsesse nullo discrimine interficiant: quod ut dixi maximu quide est signu, fieri no poste propter hominu improbitate, ut haec incomoda humano cosilio se prudelia plane euitari possint. Atm de Venetae quide reipub. excellentia dc praestantia non me latet quam plurima dici posse,sed nunc id non agitur. Perspicuvia igitur est,non Pollia magistratu in omni b. ius aequum exigere. are
143쪽
aro EVERS. sING. CERTA M. in eiusmodi eausis in quibus nillil ipse prodesse poterit, non erit eundu ad magi stratum. non ergo ut diximus) simpliciter intelliguntur illa uerba Aristotelis , sed cum hac adiunctione: cum suppetunt idoneae probationes,ec per se, di in quibus nullum dedecus sequitur illos qui ad magistratum adeunt, di magistratus potest par pari reddere. in quibus enim aliter res se habet,qualia sunt illa maxime quae ad sortitudinem ec timiditatem pertinent, in quibus etiam non potest iudex ius aequum exigere: in his quidem ex Aristotelis sententia non est eundum ad magistratuit sed per se ulciscendum. Ac praeter ea quae dicta sunt intelligendum est, eum protulisse illa uerba, quia maiori ex parte homines no sunt idonei st seipsos ad propulsandas in tutias. Item,quia hoc esset officium hominum si uiuerent ex uirtutibus:idem deberent etiam sacere reges.Sed perspeeta hominum malitia N peruersitate,existimauit Aristoteles.ex concesiis ab omnibus, reges aliquado oportere bellum gerere: quod noliceret,si semper eundum esset ad magistratum, ex legibus iudicandum. Aristote lis enim uerba illa, Quod in dubijs eundum sit ad iudicem, de omnibus sine ullo diu scrimine intelligi debent: ac tanto magis quidem de regibus quam de priuatis hominibus, quod plura maiorat ex regum dissensionibus oc bellis sequuntur incommoda ec damna . quam ex priuatorum contentionibus. Quare si ex Aristotelis sentenotia conceditur, reges interdum pugnare iuste inter se, ec interdum etiam bellum esse gerendum aduersus eos qui nati sunt ad parendum, Ac nolunt parere. :8c ut defendatur patria, parentes,liberi propinqui di amici: non uideo quid prohibeat quin liceat aliquado cum aliter fieri non potest mosimetipses, nostrat singulari certamine tue ri: eniti Q ut ea quae nobis sint ablata, ec maxime honorem,qui caeteris rebus antepo
Item, si illud Aristotelis quod homines in dubiis debeant ire ad iudicem seu magistratum et Iet omnino & simpliciter uerum,ita ut restringi non posset: ergo nil quam liceret ire ad arbitrum.
v t. s. Consequentlaperspicua est. Consequens euertit sententiam Aristotelis: ergo Aid unde fluxit, sellum este, in dubium uenire non potest. od consequens euertat sententiam Aristotelis, ostendit clarissime ipse Aristo , , teles his uerbis: Aequum enim in arbitrium magis quam in forum uelle descendere., , nam arbiter ad aequum 5c honum, iudex ad legem spectat. Et hac de cause arbiter eligitur,ut aequum ec bonum praeualeat. Ergo illud dictum Aristotelis non est sit ripliciter 5c generaliter intelligendum: ergo nil ut prohibet, quin coarctetur additis co . ditionibus illis,quas nos addidimus: quae si Aristotelis sententiae repugnaret, essent 'refellends.Sed quia Aristoteles sibi j pii repugnaret sublatis conditionibus illis,quoniam diceret eme ulciscendum, ecnon esse ulciscendum, quod esset negatia asserere, 'ut cum eius opinione consentiant necesse est.
Confirmatur etiam, Aristotelem,cum dixit ulciscendum esse,non potuisse intellia gere illam uindictam quae sumitur eundo ad magistratum. Etenim illa uindicta quae appetitur naturaliter ab omnibus,est uindicta uera: quia homines qui sunt a natura, sequuntur naturam. sed uindicia quae fit propria uirtute dc propriis uiribus, est illa quae appetitur naturaliter ab omnibus: ut patet ex eo quod experimur in nobis, qui statim ut iniuria assicimur ad manus ei afferendas qui nos laedit commovemur: de sere omnes cum possunt, hoc faciunt.Ergo uindicta qus fit propria uirtute & proprijs uiribus est uera uindicta. Item,per quae acquiritur honor, prosciscuntur necessario a propria uirtute: quia honor est praemium uirtutis propris,ec non alienae. Vindicta quam appetimus est ex illis per quae acquiritur honor. h aec perspicua est. Ergo uindicta qua appetimus, proficiscitur propria uirtute:ergo non ab aliena. ergo non potest a magistratu proficisci.Ergo cum dicit Aristoteles ulciscendum esse, non intelligit ut eamus ad magia stratum. Quod confirmauit ubi dixit: Viri sortis est,non uinci Ex quo efiicitur, non oportere sortem uirum ire ad magistratum: quia si iret ad magistratum, esset uictus, quod ad ipsum attinet. Ite, quod Aristoteles, ubi utitur hoc nomine Vindictae, intelligat eam quae sit per seipsum,& propria uirtute non per magistratum: multis locis colligi potest: quo 4,hic. ix. rum unum aut alterum,ne longius iaciam, in re tam aperta prosera. Is igitur in Ethbcis to
144쪽
cis de infestis loquens dixit, Eos non reconciliari sine uindicta uel poena. Constat .. Ethie. ii. autem istos non ire ad magistratum, sed conari per seipsos sumere uindicitam. Ide
.Et hic. cap. . Canes,inquit,antequam considerent si est amicus, si solum strepitum ' labie.Mfecerit latrant:sic ira propter caliditatem di celeritatem naturae, audiens quide man- . . datum non attendens, impetum facit ad uindictam. Sic etiam, ut patet, uocat uin- ιι
ductam quae fit per seipsum,non permasistratum. et Ex quibus omnibus perspicuum est, secundum naturalem doctrinam aliquando ulciscendum esse,& non eundum in omnibus ad magistratum. Quod etiam permittit ciuilis doctrina: quonia homines maiori ex parte nolunt uiuere licui debent, pro pter suam prauitatem: ec omnes sere iniuria alliciunt quado possimi, quia hac rati ne putant se alijs excellere. Nem illud quod dixit Aristoteles i. Rhet. cap. io. Acerbos facere iniusta propter i. Oct. b. uindictam, tollit e medio simpliciter illam uindictam ostenditi iniustum esse facere uindictam: sed noluit Aristoteles dicere ,Acerbos propter suam acerbitatem, ut si mant uindictam, sacere iniusta. Nos etiam qui ex uia ciuili concedimus uindictam esse sumendam aliquando nolumus cum sumituri seri ea quς iuste fieri non post t. Ideo reiecimus insidias, di diximus per ipsas non posse neri uindictam. Permissum est autem sumere uindictam,ut diximus in lib. De honore, & in supe- Lib. Deborarioribus:quia minus malum est, ut non fiant homines praeda Miseris, ne p ciuitates re. ec prouinciae perturbentur. Quod uero dixit Aristoteles, Aequum est rebus humanis ignoscere non intelligi .Rbet.is. tur simpliciter, quemadmodum ipse seipsum explanans deelarauit in eo loco: sed cufatentur homines se neq; recte fecisse,ne p cogitato aut consulto, & cu eoS Poenitet, iec huiusmodi alia: quae cum sunt,quasi dederint poenas, non est quaerenda uindicta. , Etenim humanum est peccare: oc tolerandi sunt quidam errores,propter humanam imbecillitatem. In omnibus tamen non est danda uenia , sed in certis quibusdam: ut perspicuum est ex Aristotele,& ut nos diximus in superioribus. His igit ita costitutis, perspicuis est, omnos Aristotelis sentetias inter se aptissime cohaerere atq; interdii sui nenda esse uinducta, interdu boni uiri esse ignoscere. Perspicuu est etia, huc homine de his reb. loquutu esse temere ac fortuito, ea*dixisse quae
Aristotelis sententia euerteret secu* omnino pugnaret. Nos aut asseruimus, uel nu
qua licere fieri certame uniuersale inter reges sed sema eunda esse ad iudice S ad le' hes:uel si liceat interdum, permitti etiam oportere aliquando singulare certamen. i enim si bene consideremus, facile erit intelligentia consequi, nullam inter haec certamina, ex hac parte ut diximus esse diuersitatis rationem. Neque uero illud quod supra intulimus ex eo dicto Aristotelis, inlod amicis est benefaciendum, a contrario inimicis esse malefaciendum, ec per consequens sumenda esse uinductam: euertit id quGd diximus inlib. De honore, falsum esse quod uindicia sit facienda. inioniam eo loco loquebamur ab lute de iniuriis factis, quas dicebamus esse ulciscendas.In lib.autem De honore intelleximus, non sumendas este alias poenas de iniurioso contuente oc poenitente, ec deprecante humiliter ueniam, praeter illam consessionem oc poenitentiana,Ac ueniae deprecationem. rod uidetur ali quo modo colligi ex eis quae dixit Aristoteles ν. Et hic cap. Lubi ait: Uniuersaliter o Elbis. debitum esse reddendum. Sed si datio excedit honestate uel necessitate, ad haec de. clinandum. Declinandum ergo hic erit ad ueniam, propter honestatem, neq; par pari reddendum.
At quaeret aliquis,si reddere par pari in malis ita sit iustum sicut in bonis,ut diei uest supra: quare non positum fuerit templum Gratiarum ob id etiam, ut homines re cordarentur reddere malum pro malo:ucut dixit Aristoteles positum fuisse,ut recor r. c. s. darentur reddere bonum pro bono. Dicerem hoc fortasse factum sui isse, quia homines cito obliuiscuntur bonorum qus acceperuri malorum autem sere nunquam. Quare ut retributio quae conseruat ciuitates fieret, uisum est antiquis extruendum esse templum,pro memoria beneficiorum acce torum,quorum homines sacile obliuiscerenter:pro iniuriis uero acceptis id minime esse iaciendum,propterea quod earum nimis recordarentur homines.
Item quae subiungi um ciuitatem .dic sunt cotra ipsum. quia qusrere iusticiam, i non est
145쪽
non est quaerere malum, sed bonum. Iam uero si per eum est sentitus, non quaerere reddere malum pro malo: ergo uult, ut homines liberi ulciscantur iniurias. quod ne gauit supra. Retributio autem de qua loquitur Aristoteles,est inter amicos di ciues, Mona magistratu.sECTIO SENTA.
Auctor. Idem alibi Tarentini Architae didium sequu tus,admittit comparatio.
nem arae & iudicis,&c. quae sequuntur. AN T. 2 xx. Vod uero adsert de Archita Tarentino,& de Platone, nihil ad nos, qvsppe qui
in his sequimur Aristotelem,S naturalem rationem, quam arbitramur sequu tum esse Aristotelem. Q iod si Plato fuit praeceptor Aristotelis, hoc nihil refert. multi enim discipuli meliores praeceptoribus. Q aanquam pollumus etiam dicere, Aristotelem idem sentire inta ac re quod sentit Plato: sed nihil contra nos, qui diximus interdum ulciscendum esse ob prauitatem hominum, interdum autem ignoscenda. Optima sum uerba Platonis, sed nostrae sententiae non repugnant, qui concedimus
illud idem quod ipse praecipit esse faciendum cum fieri potest in Ex iis uero quae subningit quod quidem ei si strenue pollunt ulcisci eum & e. se 'uitur homines bonos oc religiosos pro iniuriis propulsandis non posse ire ad magistratum ut di stum est etiam in superiorib.) quia ire ad magistratu, per ipsum est ire
ad uindidiam. ipsi aurem,quatenus tales non possunt quaerere uindi fiam: ergo non possunt ire ad magistratum. Minor clara est,ex eis quae dicit sacros libros praeci pori re Ne quaeras ultionem,nec memor eris iniuriae ciuiuin tuorum. 5 e. Igitur honi ecreligiosi uiri non poterunt ire ad magistratu. Sed hoc est absurdissimu ergo ec id unde auxit.omnibus enim licet ire ad magistratum id* quotidie faciunt uiri optimi ocmaxima rcligione praedui. Quod linon liceat, quid tandem agent ii, quibus res suae per uim Sc iniuriam auferantur , , Nam quod lubdit, Q ridam autem etsi sorte, 5 e. uidetur manifeste innuere, eos qui eunt ad magistratum, esse probos uiros. sed non uirtute praestantes: ergo ire ad magistratum,non est per ipsum ire ad uindicia sed ad iusticiam, contra quam dixit. Praeterea ire ad magistratum, non indicat aliquem non esse ignavo 5c seruili animon ergo per ipsum non licet uiros probos ire ad magistratum: quia tu dicis eos ire ad magistratum,ne uideantur ignavo S seruili animo esse.
Probatur coniequentia: Facere id quod facere possunt serui non indicat aliquem non esse seruili animo. nam si indicaret,iam id serui faceren5 possent,ut patet. Sed ire ad magistratum est unum ex illis quod sacere possunt serui. Haec pei spicua est. Etenim quotidie videmus, seruosoc homines uiles ire ad magistratum. Ergo ire ad magistratum non indicat aliquem non esse seruili animo :ergo salsum est quod ad ad magistratum proficiscuntur uiri probi, ne uideantur ignavo ec seruili animo esseret enim deciperentur.
Quod uel θ addit, De iis qui sunt inquieti 5c turbulenti, diximus in si perioribus
milita ex quibus facile crit intelligentia consequi,aliquando eos esse redarguendos, qui nolunt ueniam dare neq; per leges ab iniuriosis debitas poenas sumere, aliquan do hon esse sinpliciter redarguendos, ad quem locum me reincio. am uero affert rationem, quamobrem ita uarie se gerant homines ea mihi partim probanda uidetur, partim improbanda. Improbanda uidetur ex ea parte, quod
, , ait: Fortis Sc magnanimi uiri esse proprium, si quid in se commissum fuerit ignosco, , re.& iniuriarum prorsus obliuisci maxime si possit ulcisci: quia declaratum est insuperioribus,magnanimum ec uirum fortem non oportere aliquado in aliquibus o sis quibusdam hominibus ignoscere: tantum m abest, quod ipse ait, ut si fatuus,qui quod ipse dicit neget: ut sit omnino fatuus. qui ex ui ac sundamento ipsius honoris ec naturae non illud neget praesertim ita simpliciter absolute prolatum. Quod uero id exemplo Caesaris N aliorum quos nominasti stabilire conaris, iam responsum est, nec opus est hac de re plura dicere. Eatenus autem uerum dicis, qua 'mus asseris proprium esse hominis. praesertim religione 5c pietate Christiana prinditi, ignoscere, atque iniuriarum obliuisci: ac nos quidem in eadem sententia plane sumus,
146쪽
sumus, semperque suimus, te que ipsum hac in re laudamus. Quod si in omnibus ita loquutus emes, nulla fuisset internos controuersia, quan/doquidem in libris De honore hoc idem sepenumero declarauimus: quod etiam dicemus in eis quae sequentur, ultioncs repugnare praeceptis Christi seruatoris nostri, ut neq; tallerenes falli potest. Sed uniuersa ista controuersia nata est, quia tu pro .essus es, hanc tu2m opinionem Peripateticae doctrinae omni ex parte consentire: nostram uero quam exposuimus in libris De honore, penitus repugnare. mare cum putaremus ea quae in his libris diximus, rationi naturaliae sundamentis Peri pateticis,quae fere idem sint conueniro coaciti ipsa ueritate sumus, dare operam ut ostenderemus, te omnino falsiam de iis rebus, atque aduersias Aristotelis doctrinam accepisse opinionem. inrod nunquid pr. aestiterimus,nec ne aliorum erit iudicium, qui non iurarunt in uerba cuiusquam, sed ueritatem ipsam sequuntur, eique soli ad haerent. Qitem laborem suscepimus etiam, in hanc nacti occasionem, omnes omnium iniuriarum 8c offensonum species exponeremus, earumque honeste Rex uirtute tollendarum, Sc pacis conciliandae rationem, quantum quidem in nobis es set, traderemus: nobisipsis pc suadentes nihil pollia reperiri quod hominibus, qui ob siummam ipsorum imperfecitionem eontinuis, ob iniurias ultro citro que illatasec acceptas, dissidijs & calamitatibus misere uexantur, maiorem utilitatem afferre posset. Tum etiam ut testatum omnibus relinqueremus, libros illos De honore, in
quos iste ita acerbe inuectus est, esse nostros: sublatos que nobis suisse a Ioanne Baptista Posseu ino cum illos ei qui noster esset auditor,ec maxime familiaris, descrihendos tradidissemus. iniquidem Posseuinus non illas sibi uendicans opiniones ne omnium testimonio statim resutaretur,ac plane irrideretur: sed eas tantum se digessiisse atq; explicasse praedicans, impudentissimo se mendacio obstringebat. natantum aberat ut id prs state pollet ut ne ipsos quidem libros intelligeret, propterea quod non erat uersatus in Aristotele: cuius doctrinae uix tum prima labra admouerat, sed Latinis tantum 5c Graecis literis usip ad illam aetatem operam dederat, puerosin eas ipsas docuerat semper, docebati quotidie. Ne*uero adduci possum ut eum credam, si uixisset, eos libros unquam in lucem editurum fuisse, eo modo quo editi sunt.non enim opinor ita perfrictae frontis suis
set, ut hoc impudetissimum facinus aggrederetur, cum res tota nostra esset maxime nota nec ipse ignoraret me habere libros illos manu sua descriptos in quibus satebatur libros esse meos. quia etiam post eius mortem illud mihi a nonnullis grauibus uiris,ec fide maxime dignis narratum suit, illum, cum uideret se moriturum, fratri suo, qui cum ipsse tunc erat, mandasse, ut omnino eos libros typis imprimendos ne traderet. Sed eo mortuo,srater eius,homo iuuenis, primum exemplar quod apud Posseuinum remanserat,di post eius mortem in manus ipsius uenit,typis excudendum curauit atq; edidit: qui quidem libri in multis non habct eum ordinem quem habere de hebant, re in multis sunt mutilati: tum quia ille non habuit exemplar ultimum, quod erat typis mandandum Sc quod erat a me emendatum: tum etiam, quia ut tolleretur nomen meum .multa relicta sunt imperfecta,ut apparet in ipsis principio. Posseuini enim frater,sublato quantum potuit nomine meo, quod adhuc tame alicubi eo inuito remansit,eos libros mihi attributos,Posieuino soli adscripsit, nescio qua de causa: nist quia sorte intellexerat,me Ferrariae esse mortuum, ubi tunc teporis maximo op pressus fui morbo ita ut mortuus ab omnibus iudicatus fuerim.
iod si iste homo dicat sepropterea scripsisse cotra istos libros, quod ignoraret
esse meos: mihis ob hac causam id minime aegre serendis suisse, ut cotra rescribere: ego uero certo scio illu no ignorasse, quod nemo Romς ignorabat. Sed nihil hoc ad remeam. Naeis ij librino fuissent mei, tame ueritate ipsa impulsus hocidesecissem. Etem no potuissem aequo animo pati, eum qui minime uersatus es et in Aristotelis doctrina, ausum fuisse ueritate illa qua existimo ex Peripateticis sontib. haust ita temere di arrogater, ne gustata quide,respuere acre icere, ec uerbis columeliosis pse qui. Tantii uero abluit ut ego unq; aegre tulerim, Q cotra me quisci scriberet, ut etiagratias illis egerim,habuerimq; in ppexuu maximas a quib. essem de errorib. admonitus. Nec enim ut dixi in Apologia me errasse aliquando cum id humanum sit, mihi unquam turpe existimaui: sed cognito errore, in eo tamen uelle perseuerare.
147쪽
Qiit uero tandem fieri potest, ut unquam moleste sim laturus, et rores meos ab a i is redargui quos ego,si mihi essent noti ut decet eum qui ueritatem ipse in prosteatur,eami caeteris rebus omnibus anteponat libentissime non modo relinquerem,
sed quantum possem ipsios refellerem Sed de liis haci enus. uod autem iste additi lusti esse, ec secd dum civilem aut mundanam iusticiam Discere dicuntur, qui secundo in gradu sunt collocati: re aperte significat, non posse hominem religione & Christiana pietate praeditum sic eni in dicit ipse ad magistrata ius pro iniur as sibi illatis proficisci. Non poterunt ergo Pont max sne crimine, non solum uindidiam aliquam iniuriarum sibi illatarum sum ere, sed ne ad leges qui
dem di ius cofugere, iit coerceant iniuriosses homines eosΨ meritas poenas dare coingant, quo caeteri deterreantur ab auctoritate ec potestate summorsi Pont. detestanda aeuiolanda. Qiaod quidem secus e luctisq; exemplo suo multi Pont. praestanistissimi declararunt: in his* ut omittam alios Paulus t Ii Romanus, ex nobilissimaee illustrissima Farnesiorum familia. ec Alexandri Farne* Cardinalis, patroni mei,
auus paternus: vir cum literis ec doctrina, tum uero morum ac uirtutis prsstantia maxime insignis di clarus. qui sere illud habebat in ore, Pontisci max. potius moriendum esse quam patiendum ut ab aliquo negligeretur, dei eius audi oritate ac pote state quicquam detraheretur idq; factis etiam clim res ita ferret, stendebat. Patet uero consequetia quia sine nefario scelere negare no possumus, quin summi
Ponti sint Christiana religioe de pietate praediti, quos ipsi iis christi seruatoris nostri
in terris locum tenere pro certo habemus. Dicere autem eis non licere ex sunda
mentis religionis Christianae ad ius S leges recurrere ec ulcisci illatas sibi ab impro his ac sceleratis hominibus iniurias: hoc mihi quidem uidetur nihil aliud esse, quam eum multorum summorum Pontificum res gelias improbare Z euertere. Vt igitur tua ista uerba,si es Christianus, sicut profiteris, emendes, ac corrigas: atque ut si ita sentis opinionem mutes,necesse est. Neque uero potes, 6 bone uir,co confuge re,ut dicas, licere summis Pontificibus ulcisci, propterea quod summam auctoritatem Sc potestatem obtinent,ne scilicet ab hominibus contemnantur, di iniurijs aliseciantur: caeteris non licere. hoc enim parum tutum crit perfugium: siquidem non uis
hominem pietate Christiana praeditum posse aliquo modo ulcisci, ec ire ad magistratus & leges. generaliter enim loquutus es, appellas 'que eos qui haec faciunt, iustos. secundum ciuilem oc mundana iusticiam .ergo non sunt iusti iusticia 5c pietate Chimstiana:uel si sunt. ergo licet eis per iusticiam & pietatem Christianam ulcisci, eundo ad magistratum ec leges: ergo falsum est quod asserebas, non decere hominem pie tate Christiana praeditum ulcisci,& proficisci ad magistratum N ad leges: & sic cum tua ipsius sententia pugnes necesse est. Item non ulcisci,& condonare ut dicis) iniurias inimicis, uel conuenit Christia nis omnibus per se,&in eo quod sunt Christiani,vel non conuenit. Si conuenit ominnibus per se, ec in eo quod sum Christiani: ergo conuenit omnibus Clitistianis, di semper. Consequentia perspicua est ex artis Logicae praeceptis 5c regulis: ergo multo manis conuenit summo Pontifici, qui est totius Christianae Ecclesiae caput, di ipsius Christi in terris uicarius. Ergo minus quam caeteri Christiani, in quavis grauistima causa poterit ulcisci, di ire ad ius di leges: quia si posset iam no ulcisci di no ire ad ius ec leges no coireniret Christianis per se ec in eo quo uni Christiani. iod si no ita conuenit ergo homines pietate Christiana praediti non poterunt ulcisci, ec ad leges ec ad magistratus proficisci ergo falsum erit,eos qui proficiscuntur ad leges Sc ad magistratus, esse iustos secundum ciuilem di mundanam iusticiam tantum: quia erunt etiam iusti secundum pietatem Christianam, cuius tu contrarium asseruisti. haec nim argumenta sunt ad hominem. sECTIO sEPTIMA.
Nemo ignorat id quod isti passim iactant,& reliqua.
Um omnia quae in hac se Rione dicunturmartim sint uerba nihil ad rem faciem tua , parum in superioribus sint resutata: superuacaneum este duxi, eadem toties re
148쪽
LIBER V1. iasties repetere. Nam quod ita scribit, Nonnulli aiunt iniurias codonare atq; obliuisci, a militari uirtute alienum esse eiuso laudi obstare & ossicere: sine dubio absurdissi
inum quae sequentur. hoc etiam resutatum fuit ex multis Aristotelis auctorita tibus: quibus erat responderidum, si propositionem illam sic generaliter prolatam, uolebat firmam re stabilem proponere. quod cum non secerit, ut perper am secerit necesse est. Nam qui dubitationem non soluit, similis est inquit Aristoteles ijs a Met4 3. qui uinculis constricti tenentur. Fieri enim non potest, ut ulterius huc uel illuc progrediamur. sECTIO OCTAVA.
Cur igitur dixerit aliquis tantopere conualuit ea inter nostrates milites opinio, inter quos,& quae sequuntur.
TN hac quoipsiectione multa dicit praeterrem: A omnia etiam quς dicit,refellimus I in luperioribus, ubi ostendimus eos qui bella gerunt paces sacere: θc tame ipse putat iuste polle dimicare. Diximus enim supra di in libris De honore, singulare certamen ei be simpliciter malum, bonum tamen cise ex suppositione: sicut bellum. Ex eis autem quae dicit, sequitur illud idem absurdum, quod cepe iam ex eius dictis se. qui ostendimus, non posse uirum magnanimum ire ad magistratum: ec tamen cit uit ipse Aristotelem supra, quod seruile erat perpetii mimas, & non ulcisci. erno salolum est, quod iniurias co donare sit illi splendidissimae uirtutiquς magnanimitas appellatur constentaneum. Multa postea uerba ponit, quae non sunt ex instituto eius
qui profitetur rationibus agere. . Qiod uero siubiungit, Nam si omnib qui absentibus, c. ut Iuperius est abunde probatum negamus quod probatum sit: quia illa proba tio non modo ex ueris,sed ne ex probabilibus quidem suit. Multi enirn imprudentes alios quidem iniuria assiciunt, Led eo ipse temporis momento quo irascutur. in iis ἡ uici unt,multi meliori conditione per occasionem: θc non potest existimari quod sit per se idinem, nisi ipsi fateantur, quia sciebant posse prouocari ad duellam. Ue quibus rebus quia in lib. De honore.& in superiorib. dictu fuit no opus est Plutiti. hic agere.Deinde uis ad fine sectionis facit cociones quae fiunt in ecclesiis.sECTIO NONA.
Ex his omnibus nisi me sallit opinio iam sequitur,id quod ante polli.
citus sum me probaturum,& quae sequuntur.
D Lurima hic etiam dicit quae sunt earum concionum quae sunt in teptis, audientii bus mulieribus:quae quidem sunt boras, sed non erat nunc hic locus. Q rare multa ex illis missa faciamus. od autem dicit, Exijs omnibus nisi me fallit opinio iam sequitur,&c. Respondemus,eum longe selli: propterea quod ostendimus in subperiotib. tantum abesse ut sequatur ex eius dictis, quod pollicitus erat se probatum
ut Omnino contrarium inseratur.
Quod uero subiungit Aut id ab orbe condito tot millia illustrium militum, ducit,
re Imperatorum,honorifice & maena cum laude fecerunt,iniurias stras inimicis pie' fortiter ac generose condonare: Dicimus, in hac quom re eum magnopere decipi' quia hoc non secerunt ab orbe condito tot millia illustrium uirorum sed contra potius secerunt ut de regius testatur Homerus.& falsum est quod honorifice hoc po, tuerint facere, nisi eo modo quo dictum est insuperioribus, cum sermonem habere mus de iniuriis tollendis, Sc componendis inimicit ijs: uti diximus ignoscendas esse iniurias eo modo quo sanctissima religionis nostrae ueritas asserit. Deum opi. max. nobis peccatoribus ignoscere, cum scilicet peccata nostra confitemur, eorum in nos ex animo poenitet, idq; etiam uoce testamur. Irod si quis aliter inimicitias componeret, existimamus eum omnino ex naturae sundamentis honore privari. Loquitur ergo iste, Ac concionatur in hac sectione, re nihil probat. Ostendimus praeterea insuperioribus, singulare certamen non innixum esse soli consuetudini, sed etiam rationi naturali, contra quam iste asserit: quod idem demonstrauimus in libris De
Ea uero quae subiungi Cum igitur iste militaris honos,&c. sunt omnino a uetita i a te abhor,
149쪽
ias EVERS. SING. CERTAM.te aluiorrenti ut ostensium est, quia non sunt ex natura duelli: quod non coceditur, nisi pi opter uerum honorem, S ueram probitatem coseruandam, uel recuperanda. iod si quispiam eo abutatur, non est uitium singularis certaminis, sed ipso abutentis: idemcp de illo possumus dicere ut mihi quidem uidetur quod dixit Aristoteles de Rhetorica his uerbis: Sed quod magna inserat incommoda qui ui hac oratio-ι' uis iniuste utitur, id certe omnium bonorum, praeterquam uirtutis. & maxime praeos, stantii simorum,S uirium sanitatis, diuitiarum, imperil commune est. nam lus omni ν γ bus maxime quispiam proderit cum iuste utatur: di laedet, cum iniuste. quam audi , , ritatem etiam inlequentibus citabimus. FINIS LIBRi s Eπτr EvERsio NIs
pr. Vasi oculis cernere uideor, adhuc in aliquoris animis residere serm Apulum cur non laltem in ijs modis, & reliqua.
AN T. AER. Vis non rideat, cum dicit iste, quo nam in periculo possit esse honor ubi i facit uin ita est occultum, ut probari nequeat squasi ille quisuit percussus ab aliquo, cum testes non adessent, uel si aderant, non positiit cogi a magistratu, ut sirpe accidit non fuerit iniuria affectus Wper consequens, honore priuatus
Item si alicui negaretur depositum,quod deposuist et apud aliquem,quem loco
inici haberet, cc non post et hoc probare,non ne iniuria assiceretur.
Vnde autem didicit iste,quod in desinitione ipsius iniuriari ponatur, iniuriam ense apertam & non obscuram:dicat quaeso. Imo uero tantum abest ut pro iniurijs o cultis non sit certandum,ut pro unis illis maxime certare oporteat. Falsissimum preterea est,si quis acceptae iniuriae nullum afferens signum, & ostendens indicium, ad duellum prouocare alterum uelit, eum non elie audiendum: quoniam fatis est illi qui iniuria sit affectus, scribere ad iniuriosum, se fore paratum ut aramis ostendat eum improbe secisse quod ipsum iniuria affecerit: uel mentiri, quia ea Derba dixerit quae illi turpitudinem afferant. Alterum enim duorum eueniat necense est: vel ut iniuriosius neget se illa uerba discisse, uel no neget. Si negabit nihil in hae causa est praeterea agendum. satis enim est sactum illi,contra quem uerba sunt prol ta: etsi is certo stiret altei tam illa uerba protulisse.aperta enim significatio datur,ini riosum ualde timere eum de cuius fama detraxit quod quidem alteri est maximo honori alteri maximae turpitudini. Quod si is qui accusatur nihil dixit, nihil etiam alter cum eo agere potest. Caiod si illa uerba protulerit, dubium non est quin obieetam mendacii culpam suscipiat. Neq; enim tenetur ille qui mendacii probrum obiicit, is
Probare: quia si teneretur,cogeretur etiam ui honoris armorum iudicium sibire. At qui accusatur iniuria affecisse alterum, cogitur respondere uel auirmando uel negarario alioquin priuaretur honore. indicaret enim se esse hominem iniuriosum,& simultimidum. Qui autem talis est, non est praeditus uirtute: & qui non est uirtute praediatus,honore priuatum esse constat. Non ergo uerum est quod ait istellomo, qui co cedunt in multis causis duellum,eos afferere illa pugnantia quae dicit. si enim legisset Uc intellexisset libros De honore non haec ille uerba ita temere enudisset. iod si dicat se legisse alios ea dicentes, non erat ei loquendum generalit prPseritin curia rationi consentaneum esset,ut eos libros accurate legisset,quos professus est maxime uelle impugnare. Cum ergo non sint uera illa repugnantia, & illa contraria quae commemorauit: non erit hoc signum uarietatisWinscitiae istorum, ut ipse dicit, qui nesciunt iudicia rerum quae dantur certa sed erit argumento ingenii ec naturae ipsius qui ea attribuit
aliis, quorum contrarium ipsi manifeste scripserunt.
150쪽
Quod uero addit. Hoc argumento coarguuntur,ct c. ipse iis se erroribus implicat, quibus se extricare atq; expedire nescit .Etenim latum abest ut ego in meis librisne gauerim concedi singulare certamen, ubi iactum alio modo probati non potest, ut Prorsus contrarium viseruerim ex quo quide intelligi facile potest,quam nulla is ad hibita consideratione, quicquid in buccam uenit, temere enundati
Quod si qui sunt uere sortes, quibus costientia pro mille quod aiunc nulli
testibus,& quos propterea,&GO Uis sibi temperaret, quin uerbis plane contumeliosis in hunc hominem inire. ANT iheretur qui in uniuersa hac sectione ea asterat quae a causa nostra sunt alienissima, nihil P probant
inlid enim ad rem nostram facit exemplum Pulfionis N Vareni, si alter ab alterono fuerat iniuria assectus Nam etsi erant arm uti non tam en ex hoc sequitur,ut alter alteri iniuriam intulisset. Nos autem loquuti sumus de iis, quorum unus honorem alterius uiolauerit. Sed esto quod altersuisset ab altero iniuria ametus, tamen dum Pugnarent contra hostes, maxime cis laudi attribuendum erat quod secerunt. Sed tamen eo non fiebat quin honor alterius uiolatus esset,is illum alio tempore repetere cogeretur eo modo quo dictum es .
Pulcherrimum deinde Auctor iste attulit exemplum, ex quo perspicuecolli itur singulare certamen institutum fuisse, ut in bello duo inter se decernerent aliquando'
iter melior esset: quae una erat ex causis,propter quas nos in lib. De honore conces smus, certandum esse singulari certamine.
Argumentor autem sic: Si alicui fuit aliquando concessum pugnare singulari certamine, ne uideretur ignauus ut ipse asserit) nulla etiam cogente causa: ergo nunc etiam potest concedi. Eadem enim ratio est nunc, quae fuit olim. Quod enim est ho- Lethaenestum simpliciter, est semper honestum, quoniam ex natura est: quod autem est a natura,semper est idem:Ergo multo magis concedendum erit singulare certam en aliqua cogente causa,quod tamen iste supra negauit, perspicax sane & acutus disputator, qui imprudens ea conuellit quae ante posiverat.
At bone Deus, quis posset serre quis possiet pati hunc Irominem qui uult militesCaestatis pugnasse cum Gallis, quia Galli erant eorum hostes legitimi reueri: ¬a uult, eum qui uiolet honorem alterius,esse legitimum-uerum eius inimica. Equi dem libeter scirem ex eo, quae fuerint leges illae,quod ius, quod impulit Caesarem ad Galliam armis subigendam, nisi dira regnandi cupido ro' malisas tammmmclites,4 recto, ra caeca, quae ne ea q uidem cernunt, quae sole clariora senti efferunt enim laudibus ad coelum, eos qui summis poenis ac suppliciis digni essient, ct uolunt licere eis magna cum laude & gloria euertere urbes oc prouincias, quae nullo iure ad eos omnino
O ingentem immanitatem:cscam autem huius hominis mentem. qui non solum statuit eos qui erant in exercitu Caesaris, potuisse pugnare singulos cum aliquo uno eorum qui erant in exercitu Gallorum: uerum etiam ii qui pugnarunt, eos uehementer laudat, quasi legitimam habuerint pugnandi causam, quia pro populi Rom. im verio pugnabant, qui aliorum regna subiicere conabatur. Et postmodum exclamat aduersus eos qui ob quiete ciuitatis, & societatis humanae conseruationem permittunt in certis quibusdam casibus ,duos, existimationis 8c honoris sui tuendi gratia. quando aliter neri non potest,singulari certamine inter se pugnare: eosin immanes appellat existimans se solum esse humanumμpium. 4iod uero subdit de dolosa armorum disputatione uidetur euertere ea que superius concessit cum dixit in his licere uti insidiis. Qiiod praeterea inquit: Sunt etiam homines adeo stulti 5 c. dicimus stultum est equi aliter putat. Qi iis enim est,modo sanus, qui dubitare possit quin ubi uentum est
ad locum certaminis exhonoris ratione is ignaue ac turpiter facta .per quem quides atquo minus certetur alter autem fortiter&constante qui paratus est certare re officio honorati uiri fatisfacere:
Illud uero quod subiugit: od si quis bonus,planes sortis miles,&cusq; ad fine .i 4 sectioni ἔ