장음표시 사용
181쪽
. Ex hoc Igitur loco sic argumentati sumus: Logica est ut operemur, scut declara. uimus multis in locis ex sententia Aristotelis ergo non est contemplativa. go non est ut sciamus:quia si esset contemplativa ut dixit Aristoteles, esset ut sciremus . non
est ut sciamus,ergo non est scientia. Quod est id quod in Apologia loco citato intelligere uoluimus. Quod uelo dicebatur, nos citasse primum librum Topic. ubi dici. st Aristoteles problemata, ut eonfirmaremus Logicam esse alterius gratia: dico me citasse illum locum arguendo ad hominem, qui putabat Logicam fuisse comprehensim sub altera specie problematum :&hoc feci, quia nihil hoc referebat ad causam
meam . mihi enim satis erat probare, Logicam non esse scientiam, quam plane rem indicantilla mea erba ut etiam secundum ipsorum sensum liquet ex pii no Topic. . . f., t. ubi diui ut Aristoteles Problemata quae uerba indicant, ei iam nos loquutos esse ex aliorum sententia, ea quae scripta reliquimus in s.Apolog. sectio. di ses 13.
sECTIO D E C I ri R Q V A R T A. SEd adhue instaret quispiam dicens: Si problemata quae sunt gratia alterius sunt
adminiculantia clio cenim perspicuum est ex uerbis Aristotelis ct problemata Logica intelligendo per Logicam, facultatem illam quam interpreses nuncupant Logicam non Aristoteles sunt gratia alterius,ex tua etiam sententia: ergo sunt ado
liniculantia. Ergo perperam negasti ea eis adminiculantia: ergo a te ipso disten s: quod plane absurdum est,&increpatione dignum.
ιν nerum problematum addiderit: Quaedam uero ipsa quidem per se a d neutrum lio , , rum, adminiculantia aute sunt ad aliqua talium. plurima enim ipsa propter se quide, ν no uolumus cognoscere,sed alioru gratia, ut Ppter liaec aliquid aliud cognoscamus. Vult ergo Aristoteles,ea problemata esse adminiculantia, qus ad neutrum penus illorum problematum sunt utilia per se, & quae nullo modo propter se cognoscere. uolumus,sed gratia aliorum,ut scilicet propter ipsa alia cognoscamus. Sed timcnegamus minorem propositionem, re dicimus, Quamuis problemata Logita sint gratia alterius, quia sunt gratia operis: tamen quia per se sunt utilia ad aliis quod dictorum problematum,quippe quae uolumus ut sciamus eligere & Detere ea. clitae sunt clinenda fugienda, & ut sciamus eligere ea quae sunt facienda, & sustere ea quae non sani sacienda non dicuntur adminiculantia. sed per se problemata sicut problemata ad tua uel Etlii , licet sint gratia alterius, quia operis, nempe actionis . ut uidimus ex uerbis Aristotelis: tamen quia utilia sunt ad eligendum uel suiliendri dicuntur per se problemata. Item problemata medicinae, licet sint stratia operis uia factionis: tamen quia sunt utilia ad iaciendum, uel non iaciendum, diretur prete problemata. Sic erit de Logicis problematibus. Logica enim est ars, quia docet operari ea quae remanent post operationem. Docet enim conficere syllotismos domonstrationes & definitiones . quae remanent post operationem: & ita est habitus tacturus cum ratione recta, & sc ars, ut patet ex eis quae docuit Aristoteles sexto E-σ Etlac. s. thicorum cap. quinto ad hunc modum: Habitus cum ratione activus aliud est quam aditus ciam ratione factivus, neque alter in altero continetur. nam neque aeuo est , , lactio . neque sectio est actio. cum autem aediscat tua si ars quaedam atque habitus, , quidam cum ratione iactivus, Ac nulla est ars quae non sit habitus cum ratione fictis, , uus, neque talis habitus qui non sit ars, idem utique erit ars& habitus cum ratione. .
Si ergo Logica est habitus cum ratione si 'tuus, est etiam ars: ergo sicut probi mala artium ut ex eis quae diximus perspicuum est, sunt per se utilia, ad alterum disectorum problematum, ita necesse est ut problemata Logica snt utilia per se ad alte. rum ipsorum. ergo non sint adminiculantia: quod est id quod uolebamus nos. Hei spicuum igitur est,si maior illa pioposito sinpliciter uitelligatur, eam ese Libsam:
182쪽
OBER VIII. tyosam: si uero in eum sensum trahatur, quem diximus uerba Aristotelis indicare, tune dicimus esse uerram sed minore esse fallam. Ita* apparet nihil eum concludere,quod
sECTIO D E CIMA QUINTA.SEd adhuc urgeret aliquis acrius, dicens: Nonne tu in prooemio Institutionis &Apologiae tuae docuisti, Logicam fuisse inuentam,quia in artibus de scient ijs de
monstrado ec definiendo errabamus propter quos errores siem no poterat, ut qua tuor quaesitorum, ueram consequeremur scientiam. Fuit ergo inuenta solum gratia scientiarum N artium, non sui gratia. 5 est ex communibus, quia omnes facultates utuntur illa ad dirigendum siua instrumenta. Problemata igitur Logice ponenda erunt inter ea problemata qus adminiculantur duobus illis generibus problematum,qus complexu suo continebant omnes habitus operativos 5c speculatiuos,ut ostensum esse arbitramur.
Ad quam suaestionem respondentes, concedimus,Logicam lacultatem inuenta
esse postremo ob dietam causam: negamus tamen, non sici etiam gratia esse inuenta.
ec negamus exhoc sequi, quin ponenda sit inter problemata primi generis: quia licet finis ultimus,ad quem ipsa eii ordinata sit ille quem diximus,de quo fine intelleximus in Institutione oc Apologia nostra: nihilominus habet suum proprium finem
quem cotemplatur,ratione cuius dicitur esse gratia sui ipsius.ratione autem reliquarum facultatum dicitur communis non tamen communis eo modo quo est Dialectica: quia ex propositionibus Logicae non concludimus mundum esse aeternum, ec
nimam nostram esse immortalem, sicut ex propositionibus dialecticis. Sed habet proprias propositiones, quia habet proprium subiectum,qui est modus cognoscendi: & ratione ipsius est per se utilis ad alterum genus duorum illum problematum. Sicut ars conficiendorum frenorum habet suum finem proximum quem intendit, ratione cuius ponitur inter problemata primi generis, licet ordinetur ad equestem: ut declarauit Aristoteles primo Ethicorum cap. primo, ad hunc modum: Sed cum l. riisti multae sint a 'iones,& artes, ec scientiae multi fiunt ec fines. Nam medicinae quidem
ianitas, nauiculariae uero nauigium, rei militaris utem uictoria, oeconomicae uero
diuitiae: quaecunque autem talium sunt sub una aliqua facultate, quemadmodum ars frenorum faciendorum, ec aliae omnes quae ad structuram equorum pertinent, sub esuestri consistunt: ipsa uero equestris, di omnis bellica adito sub re militari, eo. demi modo alij sub aliis, in cuneiis finis earum quae magis principales sunt, magis eligibiles omnibus quae sunt sub ipsis. ι cEx iis igitur uerbis omnino liquet, multas esse artes quae ordinentur ad alias: &tamen negare non possumus, nisi uelimus Aristotelis omnium magistri doctrinam euertere quin contineatur sub prima specie problematum, ut probauimus in superioribus: quare nihil prohibere uidetur, Logicam inuentam fuisse ec ordinatam ad omnes scientias 5c artes tanquam ad suum ultimum finemi di tamen eius problema ta contineri sub prima specie problematum, propterea quod ipsa est utilis ad eligendum uel sugiendum: quod quidem dicit non potest de problematibus dialecticis, quoniam illa ad neutrum genus problematum sunt pertie utilia, sed solum sunt adminiculantia. nihil ergo ut opinamur in loco citato Institutionis nostrae ec Apolo giae diximus quod sententiae nostrae aduersetur. Nam si ordinati ad aliquem ultimusinem, esset causa ut problemata illarum iacultatum essent adminiculantia, ec non per se utilia ad alterum duorum dictorum problematum: neque incultas militaris, neque Rhetorica eo modo accipiendo Rhetoricam quo diximus quatenus uidelicet est composita ex ciuili de moribus,& ex resolutiua scientia) esset ex eis quae sunt per se utilia ad alterum horum duorum problematum, quippe quae ordinatur ad Politicam Sc breuiter nulla facultas operativa haberet talia problemata. etenim omnes ordinantur ad ipsam Politicam, ut declarauit Aristoteles prim o Ethicorum cap. se cundo ijs uerbis:Cumq; scient is reliquis, qus cum ξc in agendo opus utatur,ac prP λει MELterea leges serat, de quid asere quisque, eca quo abstinere debeat, ipsa constituat, e ius prolectθ finis aliarum tines continebit. Sicut ergo problemata istarum facul-
183쪽
16ο EVERS. SING. CERTI M.tatum, quae ad Politicam, tanquam ad suum extremum linem reseruntur, sunt per se utilia ad eligendum sacere aliquid di non sacere: ita etiam dicendum est de Logicae
problematibus, de ipsa Logica, quatenus est illa facultas qua in interpretes nuncupant Logicam: Aristoteles cium nunquam talem iacultatem uocauit Logicam, sed Per Logicas rationes semper intellexit rationes communes, ut diximus in tu petiori bus. Logicae tamen iacultatis propositiones sunt necetiariae eo modo quo propoli tiones reliquarum artium: di est particularis, non communis. Licet enim aliae iacultates utantur ipsa, non utuntur tamen ad concludendum aliquid, ut dicitam est si pra, sed solum ad cognoscenduin an recte consecerint instrumenta cognoscedi, necne. Itaque perperam dicitur communis: quia illa d: citur sacultas communis,quae habet propo utiones communes. ex quibus, inquit Aristoteles primo Rhetorico-
rum cap. secundo, non magis erit syllogizare dei ullis, quam de physicis, uel de qui huscunque: etsi haec diti erant specie. Quam rem cum multi non animaduci Pilent, salto existimauerunt Logicam ei Ie facultatem communem, cum particularis sit, si cui caeterae artes non ergo eius problemata comprelienduntur sub tertia specie pro hiematum, sed sub prima specie. inrare ex lus perspicuum est, non dari aliqua problemata praeter dialectica oc communia, quae dicamur adminiculantia: recte igitur conclusum fuit a nobis id quod conclutimus. Sed adhuc aliquis instaret, dicens, me non solum pugnantia, uerum etiam quod multo turpius est negantia asseruisse. Etenim dixi illa, problemata dialectica nota esse per se utilia aci alterum duorum dictorum problematum, sed elle adminrculanotia. Contra uero sic argumentari licere: Omne illud quod adminiculatur alicui, est illi utile: quae per se pei spicua est. quid enim est aliud adminiculari alicui, quam auxialium ei pra aere cc quid est alicui auxilium praebere, niti ei utile esse s Certe nihil a liud. Sed problemata dialectica per te adins ni calantur ad aliqua dictorum pro hiematum: ergo sunt eis utilia. At haec negasti,ergo tuam ipsius euertis senten tiam. Praeterea si dialectica problemata non sunt utilia ad eligendum uel fugiendum, re per eligere uel sugere intelliguntur omnes habitus activi & iaci tui, ut dictum est: neque etiam sunt utilia ad sciendum tantum: quaero quod tandem sit illud adiumen tum quod affert Dialectica Etenim uidetur nullum, propterea quod omnes iaculo rates particulares exseipsis sunt idoneae ad manifestandum suum ianem: superuaca riea igitur erit Dialectica nihil enim uidetur facere ad illas facultates: quippe cum ni hil saciat ad illa duo genera problematum, quibus facultates omnes continentur, ut ostelisum esse arbitror ergo nullum est eius adiumentum. Item,Veritas est finis scientiae, ut constat: Rhetorica est utilis ad ueritatem: ergo adtinem scientiae. Sed quod est utile ad finem scientiae, esit utile ad ipsam scientiam: ergo Rhetorica est utilis ad scientiam: ergo di Dialectica, quippe qua eadem est, ex tua sententia, quae Rhetorica . ergo perperam negasti, ipsam Dialecticam esse utilem ad scientiam.
Minor propositio primi syllogismi ostenditur ex eis quae scripta reliquit Aristoteles primo Rhetoricorum cap. primo, ad hunc modum: Utilis autem Rhetorica est, , , tum quia uera re iusta meliora secundum naturam sunt quam contraria: ita ut nisi de- , , center iudicia fiant necesse sit in eis uinci, quod uituperatione dignum est. His ergo uerbis perspicue ostendit Aristoteles, Rhetoricam elle utilem ad uersetatem: alioquin frustra ocinaniter probasset ipsim esse utilem: quia uera ec iusta sitne meliora secundum naturam quam contraria. quod cum detur,ut conuellatur opini
Qitoniam igitur propositis quaestionibus respondendum est, si uolumus sententiam nostram non errantem 5c uagam esse, sed stabile in ec stim am, respondentes ad primam dicimus: Quod a nobis positum est, problemata dialectica non ea eper se utilia ad neutrum duorum generum problematum , id luce clarius osten dere Aristotelem, cum inquit: inaedam uero ipsa per se ad neutrum horum,
, adminiculantia autem ad aliqua talium . nam cum adminiculantia non sint utilia
per se ad aliqua talium , ex uerbis ipsius Aristotelis : de problemata dialectica, ut constat ex superioribus, sint adminiculantia: in dubium uenire non potest, quin
184쪽
LIBAR. VII i. . is iquin eadem non stiat per se utilia ad aliqua talium. recte igitur ex sententia Aristo,
telis asseruimus, problemata dialecitica non et se per se utilia ad aliqua talium. Et cum hoc negari non possit perspicua enim sunt uerba Aristotelis ' necessitas cogit.ut ratio allata quae contrarium uidebatur probate peccet aliquo modo. arecis soluentes eius uerisimilitudinem, dicimus primam propositionem uidelicet quod omne adminiculans alicui,sit eidem utile, habere duplicem sensum quorum unus est omne adminiculans alicui, dici utile illi aliquo modo, te per accidens: qui sensus eli uerus. ec cum minor sit uera, sequitur dialectica problemata esse utilia a licui aliquo modo,& per accidens: quae quidem conclusio non repugnat sententi cnostrae. Alter sensuvest, quod omne adminiculans alicui, sit ei utile perse: quoia negamus, quia uidetur implicatio contradictionis, dicere adminiculans cise utile per se ei cui adminiculatur: quia si est per se utile ex uerbis Aristotelis, plane sequi tur ut non adminiculetur. Etenim illa Noprie sunt adminiculantia, quae extrinse cus accedunt. ut Socrates dicitur proprie adminiculari Platoni cadenti, non dici. tur autem adminiculari sibi ipsi. . Ad probationem autem concedimus, quod adminiculari alicui, est auxilium ei praebere: de auxilium alicui praebere, est utile ei esse. quoniam qui praebet auxilium alicui seruat ipsum ab illo malo quod ei impendebat. Sed negamus id eise utile per se sed' per accidens in quem sensum si sumatur dieia propositio, ut potest sumi, nihil mihi uidetur concludere quod sententiam nostram labefactet. Erat altera quaestio,in qua quaerebatur, Si problemata dialectica non essent per se utilia ad aliquod dictorum problematum, ut dixeramus, quod tandem illis adiu mentum afferrent quia uidebantur affer e nullum. Dico quod afferunt adiumentum non per se,sed per accidens,ut demonstratum esit: quia cum sint ex communi bus,non possunt ex natura sua concludere illa problemata, ut declarauit Aristote les , i het. cap. a seiungens communia a proprius: Illa enim scilicet communia inquit, in nullo genere iaciunt prudentem, cum non sint circa subiectum ullum. λ
ης uero supple proprijs si diligentius quispiam propositiones deligat, faciet igno
rantem aliam quam dialecticam di rhetoricam. . Cum igitu problemata dialeelica non saciant homines proprie prudentes in a. liquo genere determinato, quia sunt communia omnibus: sequitur, Dialecticam non eue per se utilem ad aliquod illorum problematum. illa enim duo genera complectuntur ut diximia, omnes habitus activos 5 factivos,oc speculati uos: ex hoe tamen non sequitur, ipsa nullum omnino adiumentum afferre. asserui enim dicti, problematibus asumentum aliquod per accidens, quare sunt utilia per accidens: re non per se. Cum dicebatur omnes illas facultates per seipsas else id oneas inaniis festare ex propriis principiis suos fines qui sunt ipsarum conclusiones,dico hoc uerum esse ex natura ipsarum facultatu tamen quod ad nos attinet, Caepenumero accidit ut earum principia sint obscura, di tunc loco propriorum principiorum utimur rationibus communibus probabilibus, quae faciunt scire caltein per accidens, licet non per se ut declarauit etiam Aristoteles t. Poster. cap.7. Q Ioniam autem manifestum est, inquit, quod unumquodo demonstrare non est, sed aut ex uniuscuius'
principijs si id quod demonstratur iit secundum quod est illud, non est scire hec ii
ex ueris N indemonstrabilibus monstretur,& immediatis. est enim sic monstrare, sicut Briso tetragonismum marus estum: secundum commune autem monstrant rationes initusnodi, quod alteri inest, unde ec in aliis conueniunt liae rationes notamen proximis.non ita secundum quod illud est,scit: sed secundum accidens. Vult ergo Aristoteles, quod illi qui nestiunt ex propriis, scd ex communibus, sciant per accidens, sicut dixit de Brisonet Elen. cap. s. quod sciebat sophistice:sediit Blitio inquit,quadrauit circulum tametsi quadraretur circulus, tamen quia non
seeundum rem ideo sophisticus. ί hHanc eandem sententiam ostendit i. Pouer. cap.s.liis uerbis: Perspicuit in igitur est communia tacere scire per accidens. Et stergo communia non per se saciunt sese afferunt tamen aliquod adiumentum, quia maiori ex parte propria principianos latent:sunt enim dilucillima intellectu, o
i. Quod significans Aristoteles i. Poster. . phio s
185쪽
162 EvER s. SI NG. CERTA M. x, cap. s. Dissicile autem, inquit, noscere, si sciuit an non: quia dissicile est noscere, n, , ex uniuscuiust principijs scillimus,autnon quod est scire. opinamur autem,s hvs Ibeamus exueris aliquibus syllogismum, di primis scire. Sed proxima oportet erat, primis di quae sequuntur. Cum igitur dicat Aristoteles, dissicile est scire an sciamus nec ne, quia dissicile est cognoscere propria principia uniuscui'; rei: ergo principia propria ex uerbis Aristotelis sunt dissicillima intelle 'u.quod est id quod uolebamus probare. rare. . Idem declarauit Aristoteles primo Rhetor. cap. primo .cum haec protulit u erba: ,, Amplius ad quosdam, ne* li haberemus exquisit mimam scientiam, facile esset diar, centibus persuadere: quia ratio quae est secundum scientiam, attinet ad ipsun do, , , ctrinam. Hoc autem fieri non potest: sed necessarium est facere fidem dc persuasi
s , nem,ec rationes ex comunibus: quemadmodum diximus in Topicis,cum de colis is locutione multis loqueremur.
Hoc enim quod dicit Aristoteles, perspicuum est euenire proeter dissicultatem intelligendi propria principia communia enim sunt clara. ec sere participantur ab a Metieri.G omnibus, ut ipse docuit in principio Rhetor. & in primo Elench. cap. octavo. ι Δ.ε. Nemini ergo mirum uideri debet si dixerimus principia propria esse difficillima intellect u cum id plane confirmet Aristoteles uerbis citatis. Ioniam igitur maiori ex parte propria principia latent, & per id quod necessario sequitur, coclusio
nes quae oriuntur ex ipsis principijs, idcirco utimur communibus ad utram perci pienda, quae quidem communia maximam asserunt utilitatem, quam declarauit M p. . Aristoteles primo Topic. cap. secundo.siiperius citato: Est enim inquit, de Diale , , cstica loquens utilis ad secundum philo phiam disciplinas, quoniam potentes, , ad utral dubitare, facilius in singulis perspiciemus uerum Sc falsum,quia hoc in ,, do inuenimus postmodum rationes ueras. Amplius ad prima principiorum, quae
sunt circa unam quaml disciplinam: quia ex principijs non potest fieri ut aliquid de ipsis dicamus. non ergo est superuacanea Dialectica, licet sit per accides utilis.sECTIO DECIMA SEXTA. Ed diceret aliquis Si ex Dialecticis non habemus nis opinionem,pamam uti
solitatem etiam per accidens consequemur ex ipsis. Etenim opinio est incerta, a. Post. ML π 8c potest esse uera uel falsa, ut patet ex Aristotelis locis superius citatis. non ergo φ Libi . . ex ipsis certo sciemus, nos aliquid recte cognoscere. Responderem, nos etiam
maximam utilitatem ex ipsis probabilibus consequi, licet generent opinione quae
reuera non est omnino certa dised tamen tantam habet certitudinem, ut cum rete
cta sunt repugnantia, nos satis tuto possimus credere eis quae habentur ex proba hilibus: quia probabilia sunt uerisimilia 5c illa quae sunt uerisimilia maiori ex parte sunt uera& ea quae maiori ex parte sunt uera, reiectis repugnantibus te solis ipsis relictis a nobis. postunt haberi pro ueris. Et hoc accidit, quia maiori ex parte pro pria rerum principia, di propriae proprietates sunt nobis ignotae, propter rerum obscuritatem, oc propter dissicultatem, ec propter nostrum intelligendi modum. Ethic. . quod uidetur sensisse Aristoteles septimo Ethicorum cap. primo, cum inquit: O- , , portet autem quemadmodum 8c in aliis, ponentes ea quae apparent, di prius dim , , bitantes,sic demonstrare:maxime autem omnia probabilia circa has passiones. Si , , autem non plurima di principalissima. si enim solutae fuerint difficultates,&relii . , quantur probabilia, ostensum erit sussicienter. His enim uerbis aperte ostendit. nos assentiri debere probabilibus, cum reiecta sunt repugnantia: quae nihil aliud sunt quam difficultates quae occurrunt circa illas res θc relicta sunt probabilia. nain tura enim nostra εἴ ipsarum rerum ita se habet, ut oporteat maiori ex parte nos si dem habere pro potitionibus probabilibus, di eis quae ex ipsis oriuntur, illiscputi ad ueritatem cognoscendam, cum nisi habemus rationes ipsis repugnantes. nam licet probabilia non generent nisi opinionem quae potest falli: quia tamen ma tori ex parte opinio quae oritur ex propositionibus probabilibus, quae nullam re pugnantiam habent est uera,rion sunt negligenda: praesertim cum necessarium se
ob dictas causas, ec in Metaphysica, ct in Philosophia naturali, di breuiter in omnibus
186쪽
L I B E R V I I I. is3nibus facultatibus praeter Mathematicas, uti tape huiusmodi probabilibus, suesiit propria illius facultatis, siue sint communia: quoniam in rebus de quibus sunt
maximae dubitationes,oportet fidem habere quibusdam paruis a pparenti js,ut ui sus item est declarare Aristoteles primo Coeli, tex.s aget imo, iis uerbis: Duabus i. t. sext.σα. autem dubitationibus existentibus, de quibus merito ut ii quilibet dubitabit, ten ι ςtandum dicere quod uidetur dignum cibe:reputantes promptat udinem magis im- putari uerecundiae, quam audaciae, si quis propter philosophiam stare, ecparuas 4 ε .sufiicientias diligit, de quibus maximas habemus dubitationes. Idem uisus est asserere Aristoteles primo Meteororum,cap. de Cometis: too i Meteonniam,inquit, de immanifestis sensui putamus sui licienter demonstrasse secundum rationem, si ad posisibile reduximus ex ijs quae nunc dicuntur, utim aliquis, sic de Mitis maxime accidere. Et Aristoteles primo Poster.cap. undecimo, uisus est nun- a.di Lis. cupasse omnes facis ales, praeter Mathematicas, Dialecticas & rationales, quia 'non habebant ueras demonstrationes. Ac Mathematicas quidem nuncupauit doctrinas. quia habebant ueras demonstrationes, cum dixit: In doctrinis simili. 'ter On est paralogismus , quod medium sit semper dupliciter, ec de hoc qui- dem omni, oc hoc iterum de alio dicitur omni: quod autem praedicatur, non di- citur omne. haec autem sent, ut uidere intelleritu sed in rationibus latet. Et paulo post addidit: Convertuntur autem magis quae sent in mathematicis, quo niam nullum accidens recipiunt, sed in hoc dii ieruntab eis quae sunt in dialecticis, sed definitiones. Ex quibus uerbis constat, Aristotelem comparando Mathematicas ad omnes alias facultates ipsas appellare doctrinas,& caeteras rationales di dialecticas: quia saepe rationes quibus utuntur, sunt ex probabilibus, siue propriis, siue communi hus. omnia enim probabilia communiori uocabulo appellantur Dialectica, licet communia probabilia sint, proprie attinentia ad ipsam Dialecticam, oc dicunturuere dialeetica: reliqua uero propter similitudinem in aliqua parte, quam habent l. Anim
cum communibus. Et propter causas dictas,protulit etiam Aristoteles primo de teriti. Anima, text. undecimo, haec uerba: Q resecundum quascuma; desinitiones non
contingit accidentia cognoscere, sed neque deipsis imaginari iacile, manifestum est quod Dialecticae dictae sint, ec uanae omnes. Appellat igitur definitiones illas quae non faciunt cognoscere sua accidentia,
uanas oc inanes:& hoe euenit, quia sunt ex communibus, quia communia non reddunt ueram causam accidentium suorum subiectorum. Quam rem innuit etiam in eodem primo de Anima text. decimosexto. Et hoc magis Perspicietur eis Gua: ia1riis citabimus insequentibus, exsecundo de Generatione animalium, cap.ΩXtΟ.Non 'ita iis ergo superuacanea estDialectica, proprie etiam accepta:licet per accidens,& non cesserit. per se sit utilis ad duo illa genera problematum: quia illae facultates non sunt semo an ...
Per idoneae,propter ea quae dicta sunt, ad manifestandum suum finem. Dialectica autem proprie ut dixit Aristoteles maximam ipsis affert utilitatem, quia poten tes ut diximus ad utra dubitare, facilius in singulis perspiciemus uerum &sal sum. Et ipsam Dialecticam esse illam qua poterimus ad utraq; dubitare, indica uit Aristoteles multis in locis sed maxime primo Rhetoricorum, cum inquit: ul- , Misit igitur aliarum artium contraria syllogizat: Dialectica autem ec Rhetorica solae rihoc efficiunt, similiter enim sunt ambae contrariorum. Possumus ergo ex ipsis . . ad unamquanque partem contradictionis dubitare: di qui potest hoc sacere, po test facilius inuenire uerum, quia potest dicere hoc non esse uerum propter ratio. nes tales repugnantes: Ac illud esse uerum, quia non habet rationes ita repugnanistes, di sequitur ex uerisimilibus. Qitare cum hoc consequamur beneficio Dia, lecticae etiam proprie acceptae,cogimur dicere ipsam non esse superuacaneam: liscet per accidens ec sophistice quodam modo ut more Aristotelis loquamur con sciat suas rationes, quoniam non sunt ex propriis. etenim communia necessaria dicuntur etiam dialectica per similitudinem, ec in comparatione. sed neque communia necessaria, neque communia probabilia dicuntur proprie sophistica, sed
solum in coparatione ad necessaria oc propria. di hanc re uisus est indicare Aristo. o A teles
187쪽
164 . TVER s. sING. CERTAM. Pht teles i.Post cap. 1 cum inquit: Scire a sit opinamur unum quodque sed non sophimax co modo, quod est secundum accide's, cum causam arbitramur cognoscere, Pro
pter quam res est . quoniam illius est causa, di non coni igit 2liter se habere. Ain pn pellauit enim om ne scire per accidens, & sophisticum, quod non est per causain propriam. Iare perspicuum est, Dialecticam aliquid facere, imo plui imum, ad illa duo genera problematum, quae complexu sitio continent omncs facultates,
. quae sunt de aliquo subiecto determinato. quod est illud quod nobis erat propositum ostendere.
Ex quibus patere mihi uidetur solutio postremae dubitationis allatae, propterea quod concedimus, Dialecticam esse utilem ad ueritatem ec ad scientiam, non peri se, sed per accidens, quia adminiculatur duobus illis generibus problematum. Ochoc est suod putamus uoluisse dicere Aristotelem in illodoco. Non solum ergo non diximus negantia,sed ne* etiam pugnantia,imo maxime consentanea uerbis Aristotelis 5c ueritati cuin negauimus problemata dialectica esse per se utilia ad liquod duorum diciorum problematu. Quare reuertentes iam ad principale pro positum,dicimus uideri nobis sequi ex dictis, Dialecticam 5c Rhetoricam non ense neq; mentis contemplativae,nessi activae, neq; en e ct tuae: quia attinet ad tertium henus problematum, quod est adminiculans. ex quo efficitur id quod initio dice
amus Aristotelem non loquutum esse simpliciter de omni mente cum dixit om nem mentem esse aut speculativam, aut activam, aut factivam: sed de illa tantum
qua semper uerum dicimus, ec non de ea qua falli possumus: alioquin salsa ipse locis citatis asseruisset. Et simul patet, nihil a nobis dictum fuisse quod ab Aristotelia sententia ec a veritate discrepet,cum diximus, Dialecticam N Rhetoricam non esisse scientias, neo aries.
Erat postrema quaestio, qua arsuebatur salsum esse, Rhetoricam nulli lacultati
est e subalternatam, propterea quod eius materia non esset ab aliqua alia facultate considerata simpliciter &absolute. hoc autem falsum esse, ostendebatur ex uerbis Ei Aristotelis primo Ethicorum cap.secundo. quem locum euam in si aperioribus ci dis tauimus in aliam occasionem, ubi inquit: Videmus enim sub hae, scilicet Politica, , , honoratistimas facultates existentes, ut rem imperatoriam,Oeconomica di Rhe toricam. Et arguebatur sic: Rhetorica est sub Politica ut patet exliis uerbis Aristo telis modo citatis: ergo est subalternata ipli Poli ticae. nam aliquam facultatem esse subalternatam alteri, nihil aliud uidetur esse, quam ut haec sit sub illa, quemadmo- Post. . dum declarauit Aristoteles i. Posteriorum cap. in. his uerbis: Alio uero modo disei, serunt esse, ec propter quid, quod per aliam ait aliam utrunq; consideratur. tales, , autem sunt hae quae ita se habent, ut altera sub altera collocetur: ut ad Geome , , triam prospectiva,& ad solidorum scientiam machinarum facultates extendenda
, , rum: oc ad Arithmeticam , Musicam ec Astrologiam sese habet scientia eorum
Hinc perspicue uidetur patcre, secultatem quae collocatur sub altera esse ei sui, alternatam : quia illas facultates quas numerauit Aristoteles, de dixit alteram collocari sub altera constat esse inter se subaltemantes 5c subalternatas. In dubium igitur uenire non potest, quin Rhetorica quam dixit Aristoteles collocati sub Politica sit eidem subalternata. Huic quaestioni responderem, sacultatem illam quae ita collocatur seb altera, ut ab ea petat sua principia, quae ordinet ad opus, necessatio esse ei subalternatam: ut
sunt omnes eae facultates, quas commemorauit Aristoteles. nego tamen propositionem elle ueram simpliciter, ut quscunq; facultas quomodocunt sub altera collocetur ei sit subalternata: quia fieri potest ut detur aliqua facultas quae sit sub altora. 5c tamen ei non sub alternetur: ut ars Militaris, S Oeconomica, ec Rhetorica. non enim accipiunt lis sua principia a Politica nem considerant in ordine ad opus ea quae Politica sciendi causa consideret, quod est necessarium ad subalternatione proprie dictam: ut nos multis in locis ec in Commentatio nostro, Sc in Apologia
Sed qusrat aliquis, romodo ergo diculur esse sub Politica tres ills lacultates Respondeo
188쪽
Ressiondeo, dici quod sunt sub Politica . quia ordinantur ad Politicam, &seruiunt
ipsi: quod non accidit subalternatis , ero sub alternantes.sECTIO D E C I M A S E P T I Ii A. SEd adhuc instaret quispiam, ex hac responnone sequi, ut eodem modo dicenda sit de artibus in echanicis,& de habitibus actionis, quod omnes uidelicet sint sub ipsa Politica. Concedo ita em quandoquidem ut patet ex Aristotelisi .Et hic. cap. i.&r. finis i
Politicae continet fines Oinnium: ergo sunt sub ipsa. uθd si quaerat aliquis causam, cur Aristoteles non enumerauerit ipsas etiam a tes mechanica ec habitus activos, cum Rhetorica, diremilitari, de oeconomica . . Respondeo hanc fuisse causam, quia non erant honoratissimae, ex quibus posset o siendi excellentia Politicae, sicut propositum erat ipsi Aristoteli.
At rursus dicat quispiam: Si ex hoc quod Politica haberet sub se honoratiis imausa cultates, erat honoratissima: ergo ex hoc quod habet sub se uilissimas, erit uillissima. Nego consequentiam: quia ad ostendendum aliquam facultatem elle principalissi ma, sufficit si habeat sub te aliquas facultates honor tissimas, licet habeat plures alias uiles: quia honoratissimae facultates non possunt eae nisi sub honoratissima saculta. te. Viles autem postant esse sub honoratiis ma. oc non honoratissima: sicut ars confiώciendorum frenorum collocatur sub equestricin quo idem accidit quod de principi. hus qui dicuntur honoratissimi, quoniam sub se habeant homines aliquos honora tali mos licet habeant etiam multos qui sunt uiles ut perspicuum est. Sed instaret etiam aliquis. Et si artes istae sunt uiles, cum tamen sint iit tu dixisti)sub Politica quare dixit Aristoteles Politicam uti illis, ec non dixit eas ei te sub Politica, quanquam nollet eis honorem tribuere hoc eium non uidetur prohibere, quin reuera pollini esse sub ipsa. Responderem, hoc ideo secize Aristotelem, ut indicaret non eodem modo meis chanica et collocari sub Politica, sicut tres illat honoratiissimae lacultates, propterea quod hae nulla interiecta re Politicae subsectae sunt, omnino que eundem finem ha hent quem habet Politica, nempe felicitatem θc honestatem. Artis enim militatis finis est honestas, ut in primo libro diximus, & ipsius etiam Rhetoricae : inuentae enim sunt ambae ut tueamur finem Politicae proprium, ob prauitatem hominum, re ignorationem. ideoque coli antur sub Politica quia immediate seruium ipsi quod
non accidit artibus mechanicis . quae licet stat ordinatae ad Politicam, habent tamen mediate alium proprium finem: ut ars consciendorum frenorum , licet sit ordinata
ad Politicam. S aliquo modo sit sub politica, tamen non est eo modo quo sunt illae tres, quae quidem ut austum est non habent nisi eum finem, quem habet Politica.
Vt igitur innueret Alistoteles hanc disserentiam, dixit Politicam uti artibus mecha. nicis me quis putaret, si dixisset illas etiam esse siub Politica, eo modo esse quomodo sunt tres illae honoratissimae iacultates. At p usus est fortasse etiam hoc uerbo Uti, ut significaret eas esse parum honoratas, nec praestantes.sECTIO DECIMA OCTAVA.
AT quamobrem quaerat aliquis non dixit etiam, facultatem eam quae de magi
stratibus ac de legibus agit, huic subiectam esse, cum et lair naec illi immediate seruiat sit* honoratissima Dico, non potuisse hoc dicere, quia haec facultas nuncupata est ipsa etiam nomi ne Politicae: itaque perinde suisset ac si dixisset, Politicam esse sub Politica: quod uideri potuisset aliquo modo absurdum. tanquam neque eodem modo est ipsa sub principali Politica, quomodo tres illae: quippe quae praecedit, quoniam propius si quitur uirtutes ta selicitatem. Leges enim de quibus agit immediate seruiunt ipsi Politicae , partim declarando uirtutes , partim iubendo ea quae docent ipsae uiri tes , di prohibendo contraria. Prius enim sunt uirtutes di felicitas i deinde pro pter prauitatem hominum sunt leges oc magistratus : illae uero , Oeconomica Rhetorica , dc ars militaris, longius sequuntur Politicam , eique seruiunt. ne
189쪽
EVERS. SING. CERTAM.que enim adhibentur, nisi cum leges non seruantur propter maximam hominum Prauitatem : praesertim ars militaris, quiaetiam dicitur eise nimis uiolenta, ec a liquo modo est malum , sed ob malitiam hominum 5c improbitatem bonum sicut etiam Rhetorica. Ex his perspicuum esse iam arbitror, nihil prohibere quin Rhetorica & Dialem,ca sint e sdem in substantia,differant autem ratione extrinsecus accepta. Item non ecce proprie artes,necp habitus adtiuos, sed facultates inueniendi probabilia communia: α per consequens, non esse subalternatas ulli alii facultati. Quae pluribus fortasse quam hic postularet locus, fuerunt a nobis disputata quia Disium est hac disputatione aperire uiam ad intelligendos diuinos illos Aristotelis li-hros de Arte rhetorica, praesertim cum uideremus multos propter eorum quae dixtimus ignorationem ne* illorum librorum intelligetiam potuisse consequi re in m nil est illii mos ae turbulentissimos errores incidisse. Quὀd si nobis per ualetudinem sperare liceret,eo us* nos uicturos eta,ut absolutis duobus Commetariis quos iam in lib. Ethici instituimus, ad explanationem etiam Rhetorices accedere possemus.1icut in animo habemus, ac maxime optamus, non festinassemus haec dicere. Sed tanta est infirmitas ualetudinis meae, ut uix ad hunc illarum persciendu satis uirium habuerim: ac nuper quidem grauissimis stomachi 5c laterum doloribus ita uexatus re cruciatus sum,ut medici de salute mea plane desperarent. Sed tame Dei opt. min. Denignitate seruatus, adhuc uiuo, quanquam uitibus corporis admodum debilitatis Gallii liis. Quod si uita diutius suppeditaverit, nobis propositum est ec ea quae instituta habemus persequi,& caetera Deo iuuante aggredi. Nis L I BRI OcTAVI EvERSIONI s
sECTIO PRIMA.Erspicuum est ex eis quae di ista sunt, omnes secultates quae humana usa sunt traditae,ortum habere ex principijs iis quaesumuntur a sensu. uel ex principiis probabilibus, ut Dialecticam oc Rhetoricam, quae item prim . . cipia a sensu sumuntur. Etenim loci probabisses ut ille, Si de quo mastis itidetur ineme,&non inest, ergo de quo minus sensui apparent. Cum autem omnes scientiae proprie oriantur ex iis principiis Quae sensiui apparent, facultates etiam omnes quae ab ipsis scientiis. nascuntur, necessiario oriuntur ex sensu: Quinne ciuae ab iis P in ripsss pendent quae petuntur a scien*a. u ι iae omnia uidentur colligi ex multis Aristotelis Iocis,quos longum esset recem sere: sed nonnullos proseremus,qui maxime erunt idonei ad haec ipia confirmanda. quori primus sit ille LPoster. p. 4. ubi sic ait Aristoteles: Manilistum est autem , quod si aliquis sensus desecerit necesse est aliquam scientiam descere, quandoqui'ri dem eo equi non possumus: siquide addiscimus aut demonstratione aut inductio , , ne. Est autem demonstratio quidem ex uniuersalibus, inductio autem ex eis quae se , , cundum partem. Impossibile autem uniuersalia speculari, oc no per inductionem , , quoniam quae ex abstractione dicuntur, erunt per inductione nota, si quis nota uo- , , luerit facere,ineste inquam nonnulla generi cuim, di si no separabilia sunt,& unum, , quodo est tale. Inductionem autem eum qui sensu caret,conscere unum, eoru esse, , constat quae nullo pacto fieri poterant: ipsorum namque singularium est ipse sensus. non enim fieri potest ut ipsorum accipiatur scientia, neq; ex uniuersalibus absim indu, , ctione,nev per induetionem sine uisentiendi.
di e T cx hux hic di u Aristoteleε, desciente aliquo sensu,deficeret scientia istlius sensus. ut deiiciente uisu, necesse esset descere scientiam eorum quae hoc sensupercipiuntur.
190쪽
percipluntur, ut colorum:ergo deficientibus omnibus sensibus, si hoc sieri posset, saluo incolumi in animali, descerent omnes scientia rergo sequitur, omnes scientias de quibus loquitur Aristoteles ortum habere ex sensit. Confirmatur e x Aristotele, qui cu proposuisset quaestione, Q;romodoprincipia , Pollust a nobis cognosceret his uerbis Si quidem habemus ipsas,absurda est contingit e- nim certissimas habendo cognitiones, quam demonstratio sit, latere. Si autem non ι ι habentes prius acquirimus, quo nam pacito cognoscamus atl disi amus e c non an . . recedenti cognitione id enim fieri nequit ut de demonstratione dicebamus. Re . . spondet Necesse est itaq; uim quidem nos aliquam potentiam j habere, non tamen . . tale ut his ipsis exactior iit, ac certitudine praestabilior : uidet a sit id ipsuin animalit . . . cuctis in elle.tia liabent uim quanda insua discem i, qua quide uniuersi sensium ap- .. p Pellat insito aut animalib. sensu, o c. Et paulo pὀsit: Ex sensu igitur fit memoria ecquemadmodum dicimus, ex memoria uero saepius iustes acta experientia nascitur. e. Plures em memoria numero, una experientia est,aut ex omni uniuersali quiete iam ... in anima cosequuto,quod est una praeter multa quod p in omnib. illis unum inest i- ιι dem* principium artis atl scientiae pullulat. artis,si sit circa generatione:sicientis ue . ero si sit circa id quod est nem igitur determinati habitus sun ne* ab alijs ad cogno . . .
scendum magis aptis habitiluis, sed a sensu firmi, ut diximUS. Eandem sententiam uisiis est explicaret. Metaphystext. s. cum dixit: Fit autem ex 3. a. 3ι memoria experientia hominibus. Etenim multae memoriae eiusdem rei tinius ope. ε ιrientiae potestatem perficiunt. uidetur serescienti e 5 arti similis elle experientia. ec Accidit autem scientia 5c ars per experientiam hominibus. etenim experi entia serit ιι artem ut dicit Polus recite dicens in experientia uero fortunam. Fit autem ars quan t edo ex muliss experientiae conceptibus, una de similib.oritur uniuersalis existimatio. ει Principia ergo habituum speculativorum, oc activorum, di factivorum fiunt a sensu in nobis. ergo ec omnes iacultates.oriuntur enim ex principiis quae prosiciscu tur a sensu.
iod etiam indicauit Aristotcles his uerbis: Qironiam aut en ecp res ulla est prs n
ter magnitudinem,sicut uidetur uiatelligibilia sunt, ecquae abstraction e dicuntur, re rexi., . quaecunq; sensibilium habitusWpassiones. Nob hoc neq; non sentiens aliquid, ni nil utim addisicet,nem intelliget: ec cum speculetur, necelle est simul aliquod pha erasina speculari. ce Vult enim, omnem nostram coVitionem quam habemus natural ter, ortum ha-herea sensu. Quod idem perspicue uidetur ostendere ini. de Partibus animalium, . De pretati cap.s.ubi ait : Substantiae quae natura constant. partim ingenitae immortales secu- mi cap.r. Iis omnibus sunt partim ortus participes, atq; interitus intelliguntur. Sed partem il- lam aeternam, ac proinde nobilem ac diuinam minus contemplari propterea possis. mus quod admodum pauca illius modo sensui patent: quorum benescio tum de ea ipsa parrediuina. tum de ijs quae nos capimus, sacultas nobis cogitandi indagandi suppeditatur ec quae sequi. latur. Omnis ergo nostra cognitio. ex Aristotelis sententia, ortum habet a sensu. Sed diceret aliquis hoc quod dixit Aristoteles locis citatis,non uidetur carere dahitatione, quandoquidem alibi uideatur contrarium asserere. ut . Topic. cap quin ν. p.rato ubi inquit: Nam aut per indu stionem, aut per similitudinem, plerunque univer
Et non expressit sensum. quod si per inductionem quispiam intelligere uelit sensum ergo ea uniuersalia quae per similitudinem sit muntur, non sumetur per sensum. alioquin sit peruacaneum fismet dicereperinductione uel per similitudi irem . satis
enim superi fuisthi si dixisset ipsa uniuersalia fieri per inductionem, sicut dixerat superius loco citato.
Praeterea in x. Et hic. p io. Principiorum,inquit. alia quidem inductione considerantur,alia sensu,alia autem consuetudine quadam,alia uero aliter: uerbi gratia, pe . rientia: uel sertasse similitudine ut modo dixit. ιι
Quae quidem si uera sunt necessariὀ sequitur ut Disa sint ea quae locis citatis dixit, uidelicet omnia principia fieri sensu:quandoquide alia fiant inductione,alia assii Ga