장음표시 사용
191쪽
ε- EVERS. SING. CERTAM.dine,quae non uidentur a sensu proscisci. alioquin frustra loquutus esset Aristoteles disiunctive, & superuacaneum luisset enumerare inductionem ecassuetudinem: eo Dustra addidisset intelligentiam experientia fieri,siquide omnia illa sensu percipere
tur. Res igitur ilia non paruam ut detur dubitationem afferre.
Huic quaestioni respondeo saluo semper meliori iudicio) id quod dixit Aristote
les,omnia principia heri in nobis sensu, omnino ueritati consentire: quia quae fiunt inductione, fiunt sensu. Etenim praeter locos superius citatos, r. Poster. cap. ultimo, a post ML inquit Aristoteles: Manifestu, quod nobis est prima inductione cognoscere neces xx satium eteium sensi is sic uniuersale facit. Prior Secundo item Priorum cap. 13. cum de inductione loqueretur: Est autem inquit 3ν talis syllogismus, primae ec immediatae propositionis: quorum enim est medium, per a medium est syllogismus: quorum autem non esi, perinductionem. ulla ergo his locis, principia prima fieri nota ex inductione re ex sensu. atm hoc sane perspicuum est,quia necessariu est ut deficiente sensu, desciat scientia illius sensus:& ipsa quidem experientia satis declarat, nos non scire nisi ea quae fiunt in nobis aliquo inodo ex sensu, ut patet de linguis externis, S aliis. Cum igitur hoc &ex uera his Aristotelis di ex ipsa experientia plane constet,necessitas cogit ut uerba Aristotelis postremd citata, quae priora labes actare oc conuellere uidentur, in bonum tra litatur sensum. non enim probandum est,talum philosophum in re tam aperta tam que manifesta, non solum pugnantia uerum etiam quod multo turpius est negantia esse loquutum. Quod quidem nemini mirum uideri debet, si repetamus Lepius, atq; repetemusilloc enim apud nos tantam uim habet ad aliquid reicitedum, ut nullum maius absurdum afferri mihi poste videmur. Dicere ergo, ut dictu est principia fieri ex sensu.no enim sunt in nobis a natura canascimur. Sed quoniam principia cognitionum sunt uaria, ec non sunt omnia eodemodo ex sensu nota sed alia celerius re nullo negocio sensui apparent, alia non item: eum hoc Aristoteles animaduertissiet,etsi omnia serent sensu tamen non omnia eodem modo fieri,propterea dixit,ea fieriinductione,quae magis proprie ex induetio ne oriebantur: quo in genere fortasse sunt mathematicaru principia, ut ostendemus. uera enim ac certa inductio est ex pluribus singularibus, quae cu sensu percipiantur perspicuum est inter se similitudinem habere. Illa uero dixit fieri sensu. quae non indigebant tot stragularibus, quot uidetur desuderare uera inductio: constat enim certe ex pluribus. experientia uero fieri quae oriuntur ex ea quς proprie est experientia, qualis est medicorum. ex assuetudine autenasci quae sunt talia: cuiusmodi sunt moralia, quibus statim apprehensis non assentit animus, nisi assuetudine quadam:quia non sunt ualde manifesta sensui licet orianture sensu: non enim insunt nobis a natura. Ergo non disiunctive loquutus est Aristoteles locis citatis, quod sentiret dari aliqua principia qus non fierent in nobis ex sensu: sed ut indicaret non omnia quae ex sensu fiunt in nobis eodem modo fieri.&haec est rei ueritas, quod ut elicet alia indigent pluribus, alia paucioribus. Nisi ersto uerba Aristotelis postremo citata, eo modo intelligantur quomodo dictum est novideo quo pacto fieri ponit ut inter se cohaereantis ECTIO SECUNDA.SEd ut ea quaedicta sunt magis perspicua sint, faciendum nobis uidetur, ut alias
difficultates in medium afferamus. Instaret igitur aliquis dicens, ex eis quae dicta sunt sequi, principia mathematicorum non seri in nobis experientia: dietiam este nim illa fieri ex inductione non experientia. Huic obiectioni respondens dico illa aliquo modo non seri ex sententia Aristotelis experientia, sed fieri inductione idino tabico. colligi posse ex eis quae dixit ipse sexto Ethicorum cap. n ono,' ad hunc modum , si , , gnum autem est eius quod dictum est, ct propter quod Geometrici pueri,& mathe,
, , matici sunt, Sc sapientes circa talia: prudens autem non uidetur fieri. causa autem, , quia prudentia est singularium, quae sunt nota ex experientia. iuuenis autem non ,, est expertus: multitudo enim temporis facit experientiam.
libus uel bis apertὰ significat, mathematica principia non fieri in nobis per experientiam:
192쪽
LIBER . rso perientiam etenim si serent per experientiam pueri non possent fieri mathemati ci ob eandem causam, propter quam negauit illos posse heri prudentes. iniare cogimur dicere ex sententia Aristotelis, illa principia non fieri nota per experierruriam. rod ipse magis etiam indicasse uidetur, cum statim post uerba allata addidit Nam hoc utim aliq uis consideraret, propter quid mathematicus quidem i. Puer fieret sapiens autem uel phisicus non. an quia haec ex abstractione sunt, laoru . .
autem principia ex caeperientia: α hscnon crederent iuuenes,sed dicerent.horum . . autem quod quid est non est immanifestum. ιι
Perspicuum igitur est, ipsium uelle, principia sipientiae &phylleae heri in nobis
experientia mathematicarum uero non fieri.
Sed contra urgeret quispiam arguens quod Aristoteles aperte sibiipsi repugnare uidetur,quippe qui secundo Et hic. in principio h scplane uerba scripta reliquit: italac. i. Duelici autem existente uirtute alia intellectiva, ec alia morali: intellectiva ut plu- rimum ex doctrina habet generationem Sincremetum, unde experientia ditem- Pore indiget: moralis autem fit assuetudine, unde etiam nomen habuit parum de
Nam si uirtuteaintellectivae,ut ait ipse ant ex doctrina, ec ea quae fiunt ex doctrina indigeant experientia dc tempore, ut apertissimis uerbis intulit, necessirio cincitur, mathematicorum principia indigere experientia ec tempore: sunt enim
mathematicae facultates uirtutes intellectivae.cuius rei tamen contrarium locis Q. Perius citatis asseruit. Videtur etiam euertere ea quae dixit 5c a. Pol h. cap. ult. 5c i. post. ust, Croletaphys quibus in locis aperte testatur, principia artium di scientiarum fieri per ruti
Cum igitur hi textus Aristotelis inter se pugnare, & sententiam eius uagam, nec tibi constantem ostendere uideantur: quod quidem est absurd:ssi rerum, ac de tanto philosopho, di omnium qui post ipsum Lerunt sapientium Oc prudentium magistro ine suspicari quidem fas est: saciendum omnino uidetur, ut illi ipsi textus
inter se bono aliquo sensu concilientur. Querare ut soluamus has apparenter contradictiones,dicimus mathematicas facultates, cum sint intellectivae, oc genereri tur in nobis per doctrinam, indigere ipsas etiam experientia oc tempore. QMod 'res ipsa fatis declarat. Videmus enim homines, antequam evadant in mathemati cos perfectos uersari oportere in pluribus singularibus, multum que in ea re temporis conterere, ec sic uti experientia. quod etiam uisius est Aristoteles innuere in secundo Et laicorum, cap. primo, di in alijs locis. In sexto uero Ethicorum,cap.no, a.UHαι rio, ubi uisus es seiungere experientiam a mathematicis, quia dixit pueros posse si ethic. s.fieri mathematicos, loquutus est meo quidem iudicio in comparatione reliquarum facultatum, quia reuera mathematicae non indigent tanta ec tali experientia, neque tanto tempore sicut caeterae facultates. At non fuit eius sententiae, ut puta rei mathematicorum principia nulla omnino indigere experientia, nullocptem pore. uel enim non fuit lent uirtutes intellectivae: uel Aristoteles in a. Ethic. cap. i. 3 PNc. .er x.
α.Poster. 5 i. Metaphysi alsa omnino asseruisset: quibus in locis dixit aperte eo '. π .mς-rum principia heri ex induetione. raphs. Sed dices: Licet non indigeant tanta Sc tali experientia ,neq; tanto tempore sicut caeterae facultates 'indigent tamen per te experientia longa,ec longo tempore: quomodo igitur pueri fieri poterunt mathematici Dicimus, ad persectam mathematicarum cognitionem consequendam opus esse omnino experientia la' D, eclongo tempore. etsi minus id quidem quam in caeteris iacultatibus compi ...cis, ut dictum est, propterea quod res ipsa indicat, homines indigere longa experientia eclongo xempore, antequam in mathemati cis persecti evadant. & hanc quidem persectam Geometriae cognitionem non di,
cit Aristoteles pueros consequi posse: infinitae enim sunt sere ipsius Geometriae ScArithmeticae conclusiones, quae sine longa experientia, Sc longo tempore per disci non possunt, ut ipsa re constat. Sed hoc suit propositum Arittotelis, ut dic rei pueros magis fieri posse mathematicos, quam prudentes de sapientes Ecphysicos: quia cum mathematicae sint notiores quam prudentia & sapientia ec physi. ca, ob dictas causas possunt pueri plures cognitiones renim mathematicarum
193쪽
inter se,ec nullo negocio contaiantur, omniss
'π-ri, est ne: i. quin pueri sacilius ipsarum mathematicarum cognitionem
esse ira excellentes , ut nos celeriter possint instruere in eis quae per do 'cinam ' te ea Aristoteles illis uerbis uidetur quast innuere, quod si non haberentur
etenim facile est inuentis addere, di maxime dii ficile inuenire res. quod etiam ex
'AI 2m dissimilitem ego dicerem saluo semper meliori iudicis causam
ouare uuae fiunt in nobis 8c crescunt per doctrinam, indigeant experientia&tem more ei se, quia talia sunt difficillima intellectis: quoniam nisi ita esset 'obcin se essent ita non indigeremus doctore, siue doctor sit homo, siue sint instruis
longa experientia, & sine longo tempore in nobis generari. quod quidem in d hium nemini sano uenire potest.
194쪽
Ad alteram quaestionem responderem, Aristotelem non comparasse eo in loco uirtutes intellectivas ad seipsas cum habemur per inuentionem: quia longe diis cilius est eas inuenire, quam inuentas discere a doctoribus. rod cum per idipsum satis perspicuum est, tum etiam ex multis Aristotelis locis intelligi licet , de praeci. pue ex ultimo capite secundi Elenchorii, praesertim cum illae quae habentur per inuentionem, dicantur etiam habeti aliquo modo per dolirinam, ut in sequentibus nos ostensuros arbitramur. Sed quomodocunque sit, dicimus Aristotelem non comparasse uirtutes intellectivas quae habentur per docti inam,ad seipsas, θί qua tenus habentur per doctrinam: sed comparasse cum uirtutibus quae habentur per consuetudinem quadam ec ideo dixit ipsas indigere experientia Sc tempore, qui, bus non uidentur indigere quae fiunt ex quadam consuetudine,ut sunt morales. Seditatim diceret aliquis, Tu incidisti in maiores laqueos. etenim morales uidentur fieri in nobis per doctrina ergo non diiserunt ab intellecti uis,in hoc quod illae fiant per doctrinam, haec uero per assidetudinem.
Item fiunt in nobis etiam a natura,ergo non sola consuetudine. QMod autem morales acquirantur per doctrinam , uidetur declarasse Aristote, to Ethica ties decimo Ethicorum, cap.ultimo, ijs plane uerbis: Fieri autem bonos putant alii Uquidem a natura, alij autem consuetudine, alii autem doctrina. Et 7. Polit. cap. r. regis. 13.Veruntamen boni ec studiosi fiunt ex itibus. tria autem sunt haecmatura,consue t etudo oc ratio, id est disciplina.
Item in eodem lib. cap. is. Diximus enim prius opus esse natura, consuetudine, σ.Politonoc ratione. Ex quibus perspicue patet, mores fieri in nobis non solum assuetudi, ι η
ne uerum etiam natura α doctrina.
Confirmatur idem ex primo Ethicorum, cap. decimotertio, ubi Aristoteles lo- i.Equcii. quensue felicitate, inquit: potest enim ineste omnibus qui non sunt priuati ad uidi tutem per quandam disciplinam Sc curam. Nam si solicites potest comparari a no. u. ciso his per disciplinam 5c curam, ergo dc uirtutes morales, quandoquidem ex earum operationibus existit selicitas.Itaque nisi uirtutes morales serent in nobis discipli ita ipsa selicitas non posiet in nobis fieri disciplina, siquidem efficitur altem acti
felicitas ex operationibus uirtutum moralium.
Item, si uirtutes non fierent in nobis doctrina uel disciplina, frustra Aristoteles
scripsi Tet libros Ethicorum . quibus docet ipsas uirtutes. Consequens euertit eius iudicium, S repugnat experientiae: ergo id unde emanat,a ueritate abhorrere .
necesse est. Conseq uentia probatur: quia ex illa doctrina non possemus acquire re uirtutes, Sc ita fieri boni. Item uirtutes intellectivi uidentur 5c ipsae comparari assuetudine, ex sententia Aristotelis, ut sacultas tibiam pulsandi uel citharam, ec huiusmodi habitus activi: sunt enim consuetudine,&sunt uirtutes intellectium ergo falsum est, uirtutes morales distingui ab intellectivis,ex hoc quod ipsae morales fiant assuetudine,intellectivae autem doctrina nihil igitur dixit Aristoteles LEt hic. cap.i. Antonius Nam x Ellais i. asse memdeclarauit Aristoteleo nono Metaphhyst .nono,his uerbis: Cum autem poten s. Mna.o. tiarum aliae natura insint ut sensus: aliae consuetudine, ut facultas tibiam pulsandi: ιι aliae disciplina ut artes quaecunm autem consuetudine oc ratione acquiruntur, per c a
operationes antecedentes necesse est. e e
Cum igitur constet ex uerbis Aristotelis, ficultatem tibiam pulsandi, uel citha ram, di huiusmodi habitus activos fieri in nobis assuetudine, ec cum sint uirtutestiuellectivae necesse est ut hae fiant etiam assuetudine. Quod autem sint intellectivae, colligi posse existimo ex eis quae dixit Aristote. les in fine primi Ethic. Determinatur autem 5c uirtus secundum hanc differetiam. tibi P.
dicimus enim, illarum quasdam esse intellectivas, quasdam uero morales. sapien- . etiam enim oc persipicaciam 5c prudentiam, intesiectivas liberalitate autem ec tem- . . Perantiam,morales.loquentes enim de motibus, nunquam dicimus quod sapiens . ea utperspicax sed quia modestus aut temperans. 4e
Etenim probat Aristoteles hoc loco, sapientiam ec perspicaciam esse uirtutes intellectivas ec non morales: propterea quia loquentes de moribus, non dicimus aliquem esse capientem uel perspicacem. Eadem igitur ratione licebit probarep sacultatem
195쪽
Iτα EVERS. SING. CERTAM.facultate pulsandi citharam & tibiam & omnes alias facultates activas pretermo.
rates esse intellectivas: quia loquentes de moribus, non dicimus aliquem esset, num citharoedum,uel bonum tibiae pulsatoremseu bonum musicum, di huiusmodii imo potest aliquis esse bonus cit iraroedus,&honus imi sicus, &es lepra irus ho mo . multi enim quotidie conspiciuntur qui sunt honi citharoedi de mulici,ec tamesunt praui homines. Perspicuum igitur est,has facultates no ei se morales. ergo ne ceste est ut sint intelle muce quod est id quod probare institueramus.
Item hae facultates sunt uirtutes cum ratione, ergo sunt uirtutes mentis. Prob rim tur consequentia ex uerbis Aristotelis quae scripta reliquit 6. Et hic cap. o. ad hune si modum: Neq; sine ratione est bona consultatio.restat igitur ut silmentis. Non
nim audienda meo iudicio estinterpretatio huius loci quam tradit Eustratius Netiam Argyropylus, quoniam textum illum euertere mihi apertissime uidet ui sed Probanda ea quam tradit Leonardus Aretinus, qui interpretatus est hunc locum eo modo quo diximus. non est autem hic refelledi aliorum explanationem locus. Sed satis lit nunc lectores admonuisse, cum agimus aliquid ex musica oc ex alijs facultatibus activis, nos dici habere illas. quod cum persi': cuum est ex se, tu etiam
Uri declaratur ab Aristotele in a. Et hic. cap. 6. Sed cum aliquid agimus e mor bus,no dicimur habere mores ergo eiusmodi facultates non sunt morales: ergo sunt in te, lectivae. non enim daturmedium.& tunc uidetur argumen tu maxima uim habere. Item uidetur falsium esse uirtutes morales non indigere experientia di tempore, Propterea quod indigent prudentia, ut patet ex earuin delinitione. prudentia au rem indiget experientia tempore. quod item perspicuum est. ltam sic argumentari licet: Prudentia indiget experientia dc per id quod necessario sequitur, longo
tempore: sed uirtus moris indiget prudentia: ergo uirtus moris indiget experiem ita,ec per id quod necetiariὀ sequitur, longo tempore. Confirmatur: quia prim thicorum, cap. tertio dixit Aris oteles, puerum non esse idoneum auditorem Politicae,quia erat expers a filonum de quibus erat Pollistica sed hae sunt actiones ex uirtutib.igitur indiget experientia, Sper consequens
ltem urgeret aliquis, querens quomodo seri possit ut quς sunt assuetudinino
indigeant logo tempore: quia non possumus asiueseri ullis rebus quae naturae no strae repugnent, nisi longo tempore. ut memoria proditum est de Thrasia, quem Theophrastiis in liby. de hist.plant. cap. is. narrat,aisu actum fuisse comedere manipulos ellebori ex longo tempore saepius gustando elleborum:ac de Mithridate, qui a puero assuefactius ruit comedere uenena. . Mores etiam non fiunt in nobis assuetudine nisi longo tempore, ut patet: quia Et bis.1. oportet alliuescere a pueritia, ut ipse Aristoteles declarauit secundo Eihi cap. pii mo. hoc idem etiam dicetur deillis facultatibus quae dicuntur acquiri alliretudine:
ut de facultate tibiam pulsandi, re citharam, Ec huiusmodi. liae enim non generatur, linJὶς linibu nisi longo tempore. Quod quidem ita perspicuum est, ut qui illud neget, uideri non possit sanus. Cum igitur haec quae fiunt at tudine,indigeant te Pore,non uideo dicet quispiani quid sit cur Aristoteles uisus fuerit quasi seiungore illa quae sunt per doctrinam,ab ijs quae sunt alluetudine, propterea quod altera indigeant experientia ec tempore, altera non indigeant. Praeterea quaeret aliquis quare uirtutes morales non dicantur intellei Euae,cum sint cognitiones uniuersales,quae solum attinent ad intellectum. Item,quare uirtutes morales magis dicantur fieri alluetudine, quam caeterae uirtutes intellectivae,quae fiunt etiam assuetudine.
Item,quid intersit inter haec quonam alia fiant experientia alia assuetudine:cum nil ait uidetur interesse inter experientiam re alluetudinem, si bene consideremus. . Praetereaeurgere posset aliquis, dicens Tu in superioribus asseruisti pueros posse seii mathematicos non sapientes neq; physicos. ocreddens huius rei rationem ex tierbis Aristotelis,dixisti hoc euenire, quia principia mathematica non suntdahia: esse enim dicta ex abstractione. principia uero sapientiae di physicae nota esse per experientiam . itaque ipsa non credere pueros, licet Pronuncient: quia experientia longo indiget tempore, quo carent pueri, Sed hinc uidentur a ratione ab , horrere,
196쪽
OBER IN. t j pro p terea quod quae cognoscuntur ex sensu, dicuntur esse per se cogn ita. Maior ista ex se est perspicua. Principia enim prima ideo dicuntur mani testissisma, quia sensui patent. Sed principia omnium facultatum particularium cogno icuntur iere ex sensu: ergo dicuntur ex se cognita. Quare non uidetur reddita esse hona ratio cur puerisiant mathematici.&non capientes de physici. Minorem propositionem praeter illa quae supra in eandem sententiam di stalunt atque citata, declarauit Aristoteles sexto Metaphys. textu primo, cum dixit: Hae quidem per sensum, dilucido fac io ipso quod quid est: hae autem, sumentes quod quid est suppositione. Sic ea quae per se inexistunt generi circa quod sunt, demonsti ant alit exquisitius , aut melius. quapropter manifestum, quod non est demonstratio substantiae, net ipsius quid est ex tali inductione, sed quidem alius modus manifestationis. Et undecimo Metaphystextu uigesimo quinto ubi inquit: talare manifestum, omnes facultates particulares facere manifestum ex sensu quod quid est,quod pia ne est principium ex quo demonsti ant ea qus per se inexistunt suis subieetis. Non ergo conuenit solis mathematicis, liabere principia nota & manifesta ex inductione S tiensu. initur pueri ita poterut fieri capietes & physici sicut mathematici quippe cum sensum habeant quo possint percipere principia harum facultatum, sicut
Item diceret aliquis: Eso uelim scire quare laaec definitio Triangulus est fetura tribus lineis contenta:&, Linea est longitudo sine latitudine: & Circulus est figura a cuius centro ad circumferentiam omnes lineae ductae sunt aequales: quae sunt principia in Geometria sint notiora quam ista, quὁd motus sit,quod plura sint entia quod de quolibet dicatur assirmatio uel negatio, quae sunt priricipia in prima Philosophia. Certe mihi contra potius uidetur. quid enim sensui magis patet, quam corpora moueri, quam plura entia esse,quam duo contradictoria non possielimul elle uera rnon ne cernimus hoc oculis c non is re ipsa tangimus cum ergo illa principia ita perspicua sint, sicut principia mathematicorum nulla enim in- csgent experientia, di nullo indigen empore, sed satis est ad illa percipienda Uculos aperire, ec manus admouere) quid est cur pueri non possint ita seri sa-
Haesiunt quaestiones quae uidentur labesaetare S conuellere ea quae in superioribus a nobis fuerunt ex sententia Aristotelis prolata: quas opus est dissoluere, uturmam ex stabilem earum quae dicta sunt opinionem tenere possimus.
sECTIO TER VIA. Esipondentes igitur ad primam, dicimus. morales uirtutes non fieri in nobis
I nem doctrina, ne* natura sed tantum assuetudine. rod non sani natura, pei spicuum est ex eis rationibus quas attulit Aristote, Ies secundo Ethicorum, p. primo. Quod autem non fiant per doctrinam, per spicuum item est ex eo, quod cognitis uirtutibus diceremur habere uirtutes: sicut cognitis artibus dicimur habere artes. Sed salsum esse. quod cognitis uirtutibus dicamur habere uirtutes, declarauit Aristoteles multis in locis, re maxime in quar to cap. secundi Ethicorum, ubi cum proposuisset hanc quaestionem : Dubitaret autem aliquis, quomodo dicimus, quod oportet agentes iusta, fieri iustos, &temperata temperantes. Etenim si agunt iusta Ec temperata, iam sunt iusti re tem. Perantes: quemadmodum si grammaticare musica. grammatici&musici. Hanc inquam quaestionem dii soluens, An neque in artibus, inquit, sic se habet contingit enim grammaticam aliquid facere & a fortuna, di alio docente uel se eo rente: tunc enim crit grammaticus, si grammaticum aliquid faceret, & gramma, tace, hoc autem est secundum grammaticam quae est in ipso. Amplius neque si, mile cit in artibus in ii rtutibus. ea enim quae fiunt ab ipsis artibus bene se habent in ipsis: Custicit enim, haec aliquo modo se habentia fieri. quae autem si-unt secundum uirtutem, non si haec aliquo modo te habent iuste dc temperate
197쪽
i 4 EVERs. SING. CERTA M. sunt: sed etsi agens aliquo modo se habens agat, primum quidem si sciens postea
si eligens. 5c eligens propter ipsit tertium autem si firmiter se immutabiliter agat Q libus sane uerbis nihil aliud uidetur significare, quam quod oportet, ut qui di catur praeditus aliqua uirtute, is agat habens habitum cius uirtutis: quia ex una a ictione non dicitur quispiam iustus. sed qui habuerit habitum uirtutis, is aget firmiter di immutabilitemhabitus enim ex eis quae docuit Aristoteles in praedicam to qualitatis est de difficili mobilis. Perspicuum igitur est ex uerbis Aristotelis, non recte dici nos praeditos ei te uiris
tutibus, si eas tantum cognitas habeamus. etenim ita esset de uirtutibus, sicut de artihus. cognitiseni in eis quae sunt in aliqua arte Saliquo opere, ex ea ipsa arte profecto dicimur praediti esse illa arte. Sed cognita aliqua uirtute,non dicimur ha
here illam uirtutem,etsi agamus aliquid quod huius uirtutis sitised opus est ut agamus scientes ec eligentes, di eligentes propter ipsam, & firmo inmutabilit iudiacio. quod plane accidere non potest, nisi assuetudine saepius agedo acquisiverimus
Item si cognitis uirtutibus haberemus ipsas, libri Ethicorum fuissent scripti ut
sciremus quid esset uirtus: etenim ex hac cognitione euaderemus in bonos uiros. Sed libri illi non stierunt scripti ut sciremus quid esset uirtus. sed ut efficeremur boni: ergo non possibinus dicere,nos cognitis uirtutibus habere ipsas: non ergo fiunt
Quod autem consecti non fuerint Ethicorum libri, ut sciremus quid sit uirtus,
aetbi t. declarauit Aristoteles secund thicorum, cap. secundo, ijs uerbis: Quoniam auo , , tem praesens negocium non est causa contemplationis, quemadmodum alia non ,, enim ut sciamus quid sit uirtus, contemplamur: sed lithoni euadamus , quoniam, , nulla esset ipsius utilitas necessarium est considerare circa actiones,quomodo sint agendae. Etenim si h libri scripti suissent ut sciremus uirtutes, non esset necessa. Num considerare circa actiones, quomodo agendae sint: siquidem ex cognitione. uirtutum diceremur habere uirtutes:satis enim esset hanc cognitionem consequi.
iod cum secus sit illud asseri non potest uirtutes fieri in nobis per doctrinam. Praeterea fieri potest, ut aliquis cognitionem omnium uirtutum ab Aristotele traditam persecte teneat, re tamen sit homo uitiis praeditus, atque improbus. igitur uirtutes non possunt haberi per doctrinam. Etenim acquisita persecte docti m ipsarum uirtutum, essiceretur necessariὀ ut haberemus uirtutes, oc ita non popsemus habere uitia. Antecedens perspicuum est ex ipsa experientia. quot enim sunt qui perferite sciunt quid sit iusticia, Oc tamen iniuste agunt et sciunt quid sit temperantia, oc tamen intemperantes agunt f iam multi norunt quid sit sortitudo, re tamen sunt timidi oc ita de alqs. nisi enim ita esset, nemo posset agere contra id quod scit: quod quidem absurdum esse ostendunt multa Aristotelis uerba insuperioribus a nobis citata:& ostendit etiam illud peruagatum dictum, -Vi me dira,
Item, Si uirtutes haberentur per doctrinam frustra illud praeciperetur, ex simili-hus actionibus habitus seri,di oportere a pueritia assuefieri. Consequentia pro batur: Etenim perdoctrinam possemus habere illos habitus: 5c cum euenius adulisti , adhuc possemus hos a praeceptoribus 5c ex libris discere & accipere, etsi non fuissemus assueti. Sed consequens euertit uerba Aristotelis,quae scripta reliquit ri . . in secundo Ethicorum, cap. primo, ad hunc modum: Et ut uno uerbo ex similibus,, actionibus habitus fiunt, quapropter oportet quales actiones reddere: ex diffe- , , relatijs enim harum sequuntur habitus. non parum igitur resert sic uel sic statim ex , , pueris assuescere,sed plurimum,imo totum. Nam uult habitum uirtutum fieri ex similibus actionibus. 5c ex assuefactione statim a pueritia. quod s per doctrinam possent haberi uana suissent ut perspicuum est,haec Aristotelis uerba.sECTIO QUARTA. Vm igitur reperiantur Aristotelis auctoritates 5e rationes quae aperte pro bare uidentur, uirtutes seri in nobis oc natura ec do ctrina: reperiantur rursus aliae
198쪽
lo pacto fieti in nobis natura uel disciplina .sed solum assiumidine necessitas cogore uidetur nisi uelimus primum omnium sapientum magistrum non solum pugnantia,uerum etiam,quod multo peius est,negantra loquutum esse ut earum ali quae in honum trahantur sensum. Caeteiam cum illae quae asserunt uirtutes in nobis assuetudine rationi magis consenti an di seisiui, ec ipsi Aristoteli necesse est ut ipsis accipiamus in eam quam prima sacie prae se serui sententiam: alias uerosa
no modo interpretemur.quod quidem meo iudicio necessie est eos qui Aristotiis doruinam profitentur, in primis obseruare. alioquii illa docitrina qua nulla quae humani ita suit tradita, est magis firma stabilis Sc sibi ipsi consentiens esset omnium instabilissima,mutabilissima ec inconstantissima.
Vtipitur intellisatur, eas auctoritates quae uiden ar ostendere uirtutes herim nobis natura di doctrina, caeteris consentare, ac minime repugnare quae habent. uirtutes acquiri assuetudine: dicimus, Aristotelem in decimo Ethicorum cap.ul limo cum inquit, Fieti autem bonos putant alios quidem natura .alios assuetudine alios doctrina intellexisse, alios fieri bonos natura .loquendo de illa bonitate uuae non est proprie bonitas, sed de ea quam declarauit seXto Et hic. cap.decimo o- . UMOGLuo,iis uerbis: Considerandum rursus ex de uirtute. etenim uritus similiter se ha- bet ut prudelia ad habilitatemmon est autem idem. Sic-- irtus ad propriam. omnibus enim uidentur singulae uirtutes inesse natura aliquo modo. etenim iusti
di temperantes, di fortes, di alia habemus statimo generatione, sed me nimrimus aliud aliquod proprie bonum & talia aliter se habere: etenim pueris di bel. luis hi naturales habitus insunt. sed sine intelle quindentur esse noctuae.
Loduitur ergo Aristoteles meo loco decimi Ethicorum,de bonitate naturali, is tabie.ud. de qua in loco nunc citato aperte meminit: non de illa ex qua aliquV dicitur sim, pliciter bonus, de qua loquutus est, s locis, quae bonitas est ex uirtutibus pro Drie Quae sunt habitus, qui non sunt in nobis natura, sed consuetudine tantum. θchoe modo uerba Aristotelis non pugnant inter se, imo maxime consentiunt. ouod uero Aristoteles loquatur indecimo Ethicorum de illa bonitate S uiris
tute naturali. ipse statim uisus est ostendere,cum addidit: Qliod quidem est natu rae , manifestum est quod non est in nobis: id est, non est in nostra potestate, sed ex
quadam diuina causa ijs quiuere fortunati sunt inest. v
Ouod uero dixit, alios fieri bonos doctrina. eo spectat, non ut Rgnificet polle udpiam ex doctrina fieri proprie N per se bonu, ita ut posset dici habere habitum uirtutis per se: quia hoc fieri no potest, ut ex eis quae declarata sinit ab Aristotele in
locis superius citatis patet sed ut ostendat doctrinam sacere bonos quia ex doctrina discimus, quas actiones quibus conditionibus agere oportet ad habitus uirtu tum acuuirendos ex quibusaci ionibus per assuetudinem ericimur boni. quod imdieaui sese in secundo Ethicorum, cap. secundo superius citato, ubi dixit: Neces i sarium ei Ie eonsiderare de actionibus, quomodo agendae sunt. quia ec ipsae sunt ιι dominae ut habitus fiant quales quidam. Doctrina enim Ec cognitio uirtutum ni hil facit ad habitus ipserum uirtutum acquirendos: nisi quia docet facet e actiones tales.nuales requiruntur ad ipsos habitus: dc etiam excitat ac instammat iuuenes ciui reicte sunt educati, ad agend una ex illis praeceptis. ipsa uero non est ex se i
donea a Grodu ndas uirtutes in nobis, sicut ostendit Aristoteles in capite proximecitato,dicens: Nunquid igitur de iis ec uirtutibus,amplius autem di amicitiata uoluptate satis dictum est, figura quadam finem habere putandum est Helo.
nem nostram an quemadmodum dicit, in agendis rebus finis non est contem plari singula ec cognoscere, sed agerer neque igitur in uirtute satis est , si amco. ouerimus: sed ut eam habeamus, ea utamur est enitendum , versi quo alio modo boni efficimur Quibus ire bis omnino declarat, non satis esse habere eo mitionem uirtutum ad uirtutes acquirendas sed oportere agere, ut diximus e riam superius. Cognitio tamen uirtutum docet dirigere actiones, ex quibus delim
'iniod item iaciat ad incitandos iuuenes, ostendit Aristotele eodem loco,
199쪽
EVER s. SING. CERTΑΜ. , , dens: Nam si uerba ad reddendos homines probos lassicerent, multas sen/ ac ma
x, gnas mercedes ut Theogenes ait reportarent,oportereti ea comparare. Sed uiis, , detur quidem posse liberales adolescentes hortari atque incitare, moresin eorum. ex uirtute sibi obnoxios,generosos acuere honestatis studiosos reddere. Et pati., , Io post:Sermo autem e doctrina aliquando non in omnibus possunt: sed oportet, , ut praecultus sit auditoris animus ad recte oc gaudendum,oc odio prosequendum:' x, non secus ac terra quae semen sit nutritura. Qirae uerba declarant, ex doctrina non solum non acquiri uirtutes, sed eam interdum etiam ex natura sua non incitare homines ad comparandas illas, bene mo rateo agendo.
aib - , Hanc eandem sententiam uisus est indicare Aristoteles primo Ethicorum, cap. . , tertio cum inquit: Q rapromer Politicae non est idoneus auditor iuuenis, impetiar a tus enim est actionum quae sunt secundum uitam: sermones enim sunt exliis. Oc de xx ijs amplius qui sequitur passiones frusina audiet, Sc inutiliter: quoniam linis non σν est cognitio sed actio. Ex is omnibus perspicuum esse arbitror quod dicebamus, fieri posse ut aliquis consequatur persectam cognitionem ipsarum uirtutum, ec tamen non habeat uir - tutes: sicut illi qui ea cupiditatibus 5c auectionibus uiuunt, utincontinetes etiam,
quos uult Aristoteles posse consequi cognitionem uirtutum, tamen dicit illam cognitionem eis inutilem esse. inare sequitur, ex doctrina uti tutum nos non erici uiros probos. quia si ita ei set, quicunque client illarum cognitionem consequuti, existerent uiri probi, ec haberent uirtutes, ec ita nunquam inutiliter tenerent ea' rum cognitionem. quod tamen secus et se praeter uerba Aristotelis docet etiam ipsa experientia. Ub Persipicuum item est ex dictis, doctrinam uirtutum nihil nobis consene ad hoc ut viciamur boni,nisi quia adhortatur ingenuos iuuenes ad agendum honesta:&instruit homines qui nascunturomnis expertes cognitionis ut in eis quae seque tur ostendemus quomodo debeant agere actiones ex quibus acquirant uirtutes.
atque liae sunt utilitates quas consequemur, si libros Ethicorum Aristotelis lege mus ec intelligemus: quae quidem utilitates sunt maximae.. Quare concedimus, uirtutes haberi ex doctrina hoc modo, quia doctrina incitat nos ad agenda iustare honesta, ec ea quae omnium uirtutum sunt: ec instruit nos quomodo agere de heamus actiones honestas,quod plane dissicile est. di hoc puto uoluisse dicere Arixo.Etriculi. stotelem in decimo Ethicorum, cap. ultimo, cum dixit: Heri autem bonos putant, , alii quidem naturae, alii consuetudine,alij doctrina. Sed cum ii qui iam consequuti sint cognitionem uirtutum, indigeant praeterea assiletudine, quia nunquam di cerentur habere uirtutes: ut incontinentes, quos ponit Aristoteles consequutos
esse cognitionem uirtutum, ec tamen dicit illam cognitionem eis inutilem esse Proeterea quod non agunt actiones quae sint ex illa cognitione, sed contrarias Qiiod igitur dixit Aristoteles de doctrina in acquirendis uiri utibus oportet intelligere eo modo quo diximus. Item quod dixit de natura uidetur in eo loco prae se. Ierre eum sensium quem adhibuimus. Sed quia Aristoteles loquutus est disiuncti. ue innuens alios posse fieri bonos sola natura alios sola consuetudine alios sola doctrina aliter enim illa non seiunxisset, quod non potest accidere proprie uidetur potius loquutus esse ex aliorum quam ex sua sententia, praesertim cum unas fuerithoe uerbo Putant, quo uti solemus ad ostendendam alienam opinionem, non
. ' , , inod item confirmari potest ijs uerbis quae subiunxit: Quod autem est naturaeri manifestum, quod non existit in nobis sed per quandam diuinam causam inest eis
qui uere fortunati fiunt. Haec enim uerba non uidentur esse dicta ex ipsius semen- .ria, Primo quia uidentur ponere aliquo modo prouidentiam diuinam naturaliter quam non posse poni, in eis quae sequentur ostendemus etsi arbitramur ipsum it
iam credidisse, sed non demonstratie, ut dicemus. qua de re in libro Uinesim optimo etiam uerba faciemus. Deinde, quia repugnant eis quae dixit primo Ethico. Ethicis. rum, cap.decimo tertio, ubi ostendit felicitatem non esse datam a Deo, sed acquiriper
200쪽
per quandam disciplinam & curam. ex quo sequitur,uirtutes etiam non esse datas a Deo: etenim si uirtutes essent datae a Deo, efficeretur necessario ut selicitas esset data a Deo, quippe quae ex operatione illaru existit. SEC Tio Q V IN T R.
Aeterum quicquid sit de sententia Aristotelis in loco citato ex decimo Eihi
corum, oportet nos respodere ad textus allatos ex septimo Politicorum, qui omnino uidentur repugnare iis quae alibi dixit Aristoteles, 5 euertere sententiam nostram: propterea quod aperte testam irr nos bonos fieri natura consuetudine ocdo strina. quod est id quod ipsi negauimus. αrare dicimus illos textus nihil concludere quod uel Aristotelis uerbis repugnet, uel sententiam nostram labefactet. Etenim Aristoteles nihil aliud illis uerbis, Homines fiunt boni ex tribus,que sunt, natura, consuetudo Zc doctrina, uoluit significare, ut ipsemet eo in loco ostendit. quam quod ad hoc ut efficiamur boni, indigemus illis tribus. Sc primo declarat quomodo hoc efficiat natura: quod plane nihil facit aduersus sententiam ipsius,
neque aduersus nostram.etenim inquit:Necesse est ut ex natura nasci aptos natos,
ut hominem. non aliquod aliud aliorum animalium: oc qualem quendam, secum dum corpus ec animam Et quia hoc non erat satis ad morum &uirtutum habitum consequendum, subiunxit paulo post: Quaedam autem nulla utilitas nasci. supple sc aptum, propterea quod mores ec consuetudo faciunt mutare supple illam apti
tudinem. Quaedam autem ex natura ad utruml apta per consuetudinem, in pe- iusta in melius mutantur. . .
Ex ijs igitur uerbis perspicite patere arbitror, Aristotelem sensisse naturam sacere mores etiam qui stant proprie mores : quia facit nos aptos natos ad uirtutes reci
piendas, non quod reuera generet in nobis eas uirtutes quae sunt proprie uirtutes, sed solum reddit nos aptosaacit enim nos nasci homines ec quales quosdam secundum corpus 5c secundum animam. Et hoc uidetur esse id quod dixerat secundo , a iasithicorum,cap primo, ijs uerbis: Neque igitur natura,ne praeter naturam fiunt uirtutes, sed nobis aptis natis suscipere ipsas persectis per consuetudinem. QIare perspicuum est ex Aristotelis sententia naturam non dare nobis ipsas uirtutes, sed tantum aptitudinem ad uirtutes acquirendas. Perspicuum est etiam, illam apti tudinem quam dat natura non elle per se idoneam, quia consuetudo mutat ipsam. Prima autem aptitudo quam habemus a natura ad uirtutes acquirendas, est, quod nati sumus homines, di non aliquod aliorum animalium. Nasci uero qualem quendam secundum animam di corpus, est secunda aptitudo. nam si nasceremur ali quod aliorum animalium, non possemus ullo modo acquirere uirtutes, sicut non possiemus acquirere felicitatem: non enim possemus Operaria stiones illas. ex quibus fiunt habitus uirtutum. i a quam sententiam dixit Aristoteles primo Ethicorsi , .riurii,
cap. decimo tertio: Merito igitur neque bouem, neque equum, ireq; aliquod alio rum animalium felicem dicimus. nullum enim ipsorum potest participare tales cictiones. Si igitur ob hanc causam alia animalia non possunt dici selicia,quia non possunt acquirere uirtutes quae comparantur ex illis operationi b. ex quibus post modum existit felicitas: ideo necesse fuit,ad hoc ut boni uiri efiiceremur, nos nasci
Deinde suit necessarium nasci quales quosdam secundum corpus 6c secundum animam: quia multi nascuntur quidem homines, sed corpore di animo ita asse sto atq; inepto ut nullo modo possint acquirere uirtutes. de quibus fortasse quinto Politicorum, cap. duodecimo intellexit Aristoteles, cum inquit: Contingit enim LPo in. esse quosdam, dic Patet igitur, uirtutes proprie fieri in nobis sola assilietudine, quae assuetudo sup ponit naturam 5c educationem. Et quoniam ista supponitur ab ipsa assuetudine. ec sunt quodammodo necessaria ad uirtutes acquirendas, tanquam mas indispositionis: ob hanc causam dixit Aristoteles, bonos fieri ex illis tribus, aceipiens 1 non solum id quod per se facit ad uirtutes acquirendas, uerum id quod per accidens ad illas confert.