장음표시 사용
201쪽
uerba in decimo Ethicorum loco citato ubi separatim loquitur de illis tribus quo rum primum,uidelicet naturam sacere mores Sc uirtutes, tu exposuisti de moribus ec uirtutibus naturalibus, quae insunt etiam alijs animalibus possent intelligi de ..DM. aptitudine solum ad uirtutes proprie , sicut dixisti illum seipsum exposuille septimo Polit. tex. superius citato: uel dicas, quid intersit inter locum decimi Ethic. oc'Polit. quos citasti: Ad primam quaestionem dicerem, naturam a qua nos habemus aptitudinem. ista, esse corpora coelestia: oc per id quod necessario sequitur, principaliter Deum
de causas particulares minus principaliter, quae omnia eiciunt bonam corporis temperaturam, qua nascitur ipsa aptitudo de corporis oc animi,eo tamen modo quo dicemus in eis quae sequentur. corpora enim coelestia non agunt in ista insoriora, nisi benescio&opportunitate causarum particularium. Quare cum dicismus, homines a natura consequutos esse aliquam aptitudinem, necesse est ut per naturam intelligamus dictas causas, a quibus perspicue patet nos ortum habere: ...ristic t. quas quidem causas si dicamus Aristotelem decimo Ethicorum, cap. ultimo uo luisse intelligere per illam suam diuinam causiam licebit affirmare, ipsum ei Ielo quutum eo in loco ex sua sententia. etenim concedit ipse, corpora coelestia esse M. uina oc primum eorum mouens esse Deum, ec ab ipso principaliter proiicisci omnia quae sunt in hoc mundo:minusueia principaliter ex alijs etiam causis. Ad id uero quod secundo loco quςrebatur dicerem: Aristotelem in eo loco docimi Ethicorum, ubi dicit natura nos effici honos, per naturam non uideri intellia gere eandem aptitudinem quam intellexit in septimo Politicorum, loco citato:
quia loquutus est separatim, ita ut uisus si innuere, mores poste fieri natura sola, quod non uidetur posse intejligi de moribus proprie. In septimo uero Politicora loquutus est corininctim, ec positit illa tria simul esse quasi necessaria ad mores a
quirendos.& declarauit aperte, se intellexisse mores fieri a natarra: quaa natura dat
aptitudinem ad uirtutes acquirendas. quod cum non secerit decimo Ethicorum, sed solum dixerit mores haberia natura, quia habentura quadam diuina causa: non uidetur posse intelligere in decimo Ethicorum ex sententia ipsius, de mori bus proprie, neque de aptitudine dicia. Itaque uidetur intereste interea quae dixit decimo Ethicorum, Bd ea quae septimo Politicorum: quia decimo Ethicorum loquutus est disiunctive de illis tribus: septimo uero Politicorum loquutus est comiunetim,di uises est dicere illa essenecet Iaria aliquo modo,ut explicarum est. Quod si aliquis tamen obstinate uellet tueri, idem omnino dixisse Aristotelem in decimo Ethicorum, quod in septimo Politicorum, reddat ipse causam quare indecimo Ethicorum loquutus sit disiunctive de illis tribus, S uisus sit uelle singula eorum efficere mores: α septimo Politicorum conitinxerit illa &dixerit opus esse smul iis tribus non enim mos est illius, neque tantum philosophum omnino docet sortuito loqui 5 quare etiam usus sit in decimo Ethicorum hoc uerbo,Putant, si ipse loquebatur ex sua sententia: 5c ego nihil repunnabo, libenter se in eius sententiam ueniam. Quod si dicatur Aristoteles uoluisse utrobique idem dicere, ex ponetur ipse locus licui expossimus locum ex septimo Politicor. 8c ita nihil absurdi sequetur,quod uerba Aristotelis Sc sententiam nostram conuellat. Ad id uero quod sumptum est ex primo Ethici p. decimotertio, dicimus A mstotelem per disciplinam eo in loco intellexisse educationem, quam toties in libro Ethici asseruit esse necessariam. Etenim in decimo Ethicorum,loco etiam superius . , , citato: Sermo autem, inquit, oc doctrina non in omnibus potest, sed oportet ante, , culam esse moribus auditoris animum,&ad recte gaudendum ec odio prosequedum,quemadmodu terram nutritura semen.non enim audiret sermonora hortan,
eis neq; intelligeret qui secudum passiones uiuit. od si perdisciplina intelliga. tur id proprie quod habetur a doctore de ex libris, dicimus doetrina sacere ad felliscitate,quia facit ad uirtutes, eo scilicet modo quo diximus.Per cura uero putamus Aristote
202쪽
LIBER IV. Aristotelem intelligere assuetudinem qus nullo modo potest esse sine cura:& hoe
modo intelligendo,nihil contra nos facit cap. illud i3. primi Ethic.Na concedimus UM u felicitate fieri in nobis per quandam disciplina ec curam, ec uirtutes etiam eo tamemodo quo diximus, quo modo quide nihil prohibet fieri necessario assuetudine. Ad illud autem quod addebatur.Si uirtutes non fierent in nobis doctrina ec di. sciplina sequi frustra Aristotelem scripsisse libros Ethicidi frustra tradidisse doctrinam uirtutum: negamus consequentiam. Ad probationem dicimus, etsi ex illa doctrina non possumus proprie acquirere uirtutes,& boni effici statim possumus tamen ex illa doctrina incitari ad agen das actiones ex uirtutibus, ec pol sumus doceri dirigere honeste actiones nostras quod est omnium dis scillimum di sic uirtutes acquirere, ut diximus. Etenim si cognouerimus,quomodo actiones honeste sint agendae, & si fuerimus ad uirtutes incitati atq; inflammati, naturaliteri adit las aequirendas dispositi facile fieri poterit ut agamus actiones honestas ec essicia, mur probi oc felices. quae uero doctrina utilior quae salutarior, quae magis necessis ria humanitas excogitari potest, quam ea qua homines qui nascuntur sine ulla eo inmitione, docentur atq; instruuntur dirigere adtiones suas ad honestatem, unde proficiscitur eorum beatitudo ac felicitas Hanc doctrinam cum tradant libri Ethicorii. Aristotelis ut perspicuum est, magis quam libri quorsicun* aliorum qui humanitus scripserunt: non possumus dicere, licet non proprie faciant acquirere uiris tutes oc selicitatem, ipsos esse superuacaneos. sed cogimur, si ueritatem amamus, ut debemus, si homines esse uolumus lateri, maximam ei gratiam haberi oportere, cum ob caeteros libros quos scripsit,ium uero in primis ob istos qui nos ex tenebris naturae in splendidissimam lucem reuocare polliunt. Atq; utinam ij quibus ciuitatum Sc gymnasiorum curata administratio mandatur, tantam diligentiam adhiberent, ut hi Aristotelis Ethici libri tum publice tum priuatim explicarentur, ad insormandos 5c excolendos iuuentutis animos, quantum in rebus iis quae adcommoda ic cultum corporispertinent adhibetur. Ita enim multo melius cum ei. uitatibus ageretur: siquidem sperari posset tuturum, ut homines cognitis uirtui hus.bene moribus instituit,recstius uiuerentilionestatem*sibi in omni re magis propositam haberent & sequerenturi quo sane fieret, ut finem eum ad quem nauta facti sumus nempe felicitatem ac beatitudinem,adipiscerentur. Qirare non nistis quidem admirari licet magnam hominum ignorationem peruersam. uiuendi
rationem, qui omnem corporum, nullam aut Pereriguam animorum curam gerunt : quae res Θc antea semper humano geneti plurima re maxima incommoda at tulit. ξc posthac semper allatura est. Vtinam uero in primis reges ec principes, quos Deus aliis praeesse ac dominais permisit .elsent horum ipsorum librorum doctrina ec praeceptis instiniti. non enim prouinciae θc regna tot & tantis malis re calamitatibus uexarentur, quot ec quantis uexiri atra opprimi eorum causa quotidie videmus.nam qui fieri potest,ut principum de regum actiones ad honestatem dirigantur, qua sola humana felicitas ac
beatitudo continetur mundus* uniuersus conseruatur,si eorum maior pars uno rat quomodo sit honeste agendum, neque uim&naturam uirtutum&ipsius ho
nestatis tenet Quare etsi uirtutes non dicuntur proprie acquiri ex doctrina, duia non consistunt in doctrina: cognitio tamen uirtutum, ec bene morates ut Delidi praecepta plurimum conserunt : ut nisi uoluptatibus di ignauiae nimium de diti simus, paruo negocio uirtutes acquirere possimus, ex quibus boni uiri efficia mur, & honestam beatam* uitam degamus. Irassi non modo non sequitur, quod ratio in contrariam partem allata,videbatur ostendere Ethie.libros frustra ab Aristotele conscii pios suisse: sed contra ex dictis apparere arbitrosiquantam ii utilitatem afferant,&quanto adiumento sint ad bene beate* uiuendum.ita ut Aristoteolim,xima sit habenda gratia, quὀdeos nobis tam diligenter ec accurate scriptos
' ,ia ia quaestio qua ostendebatur, uirtutes intellectivas etiam fieri assuetudisnet ex quo sequebatur,ut morales hac de causa non seiungerentur ab intellectivisu
sicut Aristotelis uerba prae se scire uidebantur. Ad hanc
203쪽
Ito EVERI. SING. CERTA M. Ad hane quaestionem respondemus . non omnes uirtutes intellectivas fieri ansuetudine sed aliquas: idq; non semper. sed aliquando. quo in numero est facilitas tibiam pulsandi, uel citharam, musica, ec omnes habitus activi. Et lioc solum esse, ν Μmpus quod probat textus Aristotelis ex nono Metaphys textu decimoquarto, loco su perius citato. Cum uero inserebatur falsum esse morales distingui ab intellecti uis,ex eo quod morales fierent assuetudine, intellectivae do 'tina: nesamus consequentiam. ctenim in hoc distinguuntur, quia intellectivae uiplurimum sunt doctrina ut in paucioribus autem, assuetudine. morales uero semper assuetudine, renunquam proprie doctrina, ut ostensim esse insuperioribus arbitramur. Vox e-LDbis.1. nim, Plurimum, quam addidit Aristoteles in textu primo secundi Ethicorum , uidetur innuere, aliquando intellectivas seri etiam alluetudine: uidelicet ut in paucioribus.innuit quoque, eas quae doctrina fiant fieri etiam ex assuetudine. non eonia potestsignificare, maiorem partem intellectivarum fieri ex doctrina, & minorem partem assuetudine. dixisset enim Aristoteles , plurima intellectivas, uel maiorem illarum partem heri doctrina, minorem partem assuetudine: ita ut quae fierent assuetudine, fierent sola assuetudine. quod quidem non potest uis illius uocis in eo loco significare. Deinde hoc esset falsum,ta contra experientiam: quia videmus multos qui discunt ex doctrina pulsare tibiam uel citharam, di qui discunt etiam musicam, postquam ex praeceptolibus didicerint, posse dici habere vita. . aliquid illius ficultatis: ut de musica innuit Aristoteles secundo Ethicorum, cap. quarto. quod tamen non potuit dici de illis iacultatibus quae sola assuetudine
Neque potest mea quidem sententia aliquis asserere, Aristotelem addidisse
uocem Plurimum. ut indicaret, intellectivas aliquando fieri per inuentioneno uiri quia textus Aristotelis ex nono Metaphysostendit, uirtutes aliquas intellectituas heri assuetudine, di hoc oportebat in hoc loco secundi Ethicorum innuere: tum quia ea quae habentur per inuentionem, haberi et lain per do 'trinam perspicuum cst: quandoquidem si quid inueniamus quod esset nobis dubium. necesse est ut illud ex praeexistenti aliqua cognitione cognoscamus. alio quin accideret illa dubiatatio quae est in Menone, aut enim nihil quisquam disceret, aut quae nouit. Sed tunc sic argumentari licet: inrod habetur ex praeexistenti cognitione, habetur ex doctrina: etenim omnis doctrina & omnis disciplina fit ex praeexistenti cognitione , di omnis praeexistens cognitio facit do ctrinam: inrod habetur per inuentio, nem, habetur ex prae istenti cognitione: Ergo quod habetur per inuentionem, habetur per doctrinam. Non igitur Per illam uocem, Plurimum, potuit Aristoteles intelligere inuentionem, tanquam ipsa non fiat ex doctrina Restat igitur, ut intellexerit assuetudinem eo modo quo diximus: etenim ex hoc nullum sequi ab surdum ostendimus.sECTIO sEPTIMA.
Ed adhuc diceret aliquis: Tu asseruisti uocem,Plurimum additam fuisse ab A.
O risio: ele, ut innueret aliquas uirtutes intellectivas maiori ex parte fieri ex doctrina, minori autem ex parte assuetudine: uideris ergo innuere eas intellectivas quae fiunt assuetudine, poste etiam fieri ex doctrina. Sed hoc uidetur euertere ue
ba Aristotelis in nono Metaphyc loco superius addito, ubi dixit, eas sacultates quae fiunt assuetudine, qualis est facultas tibiam pulsandi, eise seiuncstas ab eis qu stiunt doctrina .ut sunt artes. Si ergo quae fiunt alluetudine,fierent etiam doctrina, hae non essent seiunctae ab illis quae fiunt doctrina. Dicerem, facultates illas quae fiunt astuetudine, seiungi ab illis quae fiunt doctrina: quia quae fiunt assuetudine,& siunt intellectivae, fiunt etiam doctrina quae uero
fiunt doctrina, non fiunt assuetudine, ut artes. Hanc ergo disserentiam ut innuoret Aristoteles, usus est eo loquendi modo, praesertim cum inter eas quae sunt a suetudine reperirentur morales, quae sola fierent assuetudine. Aristoteli autem satis suit ostendere,omnes facultates siue fierent sola assuetudine, siue doctrina sola, siue utro in modo,necelsario acquiri per antecedentes actiones. iniam
204쪽
LIBER I x. st iam ite sententiam uisus est sequi Auenoes cum exponens locu citatum ex nono Metaphys dixit, quod artes operatius qtisdam acquuuntur per consuetudinem, ec quaedam per rationem ec quaedam per alluetudinem ec rationem, o c. ec recte dixit,li pcr artes intellexit facul tales, ta per rationem dinstrinam.Satis enim nobis est, ipsum innuiti Aristotelem sentire id quod nos diximus. Etenim sol talle pereas facultates quae acquiruntur assuetudine ec ratione, intellexit cae eras a litiuas, praeter morales, quae sola assuetudine acquiruntur: Aristoteles tamen, ut diximus, in illo textu noni Metaphys iis quae acquiruntur assuetudine, complexus clὶ tam eas quae sola assuetudine, quam eas quae assuetudine oc doctrina acquiruntur: per eas uerὀ quae doctrina acquiruntur, intellexit sacultates iactivas,
quae sunt artes. non fecit autem mentionem scientiarum quia non erant operativae,
de quibus ipse loquebatur: non enim scientiae fiunt ex operationibus antecedentibus. quare quaestio proposita uidetur esse soluta.Nam licet intellectivae aliquae fiant assuetudine, fiunt tamen ut plurimum doctrina: ipsae uer0 morales sola fiunt assuetudine,ec nunquam proprie doctrina. Quare morales, quod ad hoc attinet, possunt seiungi ab intellectivis. concessimus enim facultates ac tuas fieri assuetudine: oc omnes esse intellectivas,praeter morales.
Sed antequam ultra progrediamur, urgere posset aliquis, 5c quidem non sine ratione , dicens: Tu posuisti artem pulsandi tibiam uel citharam, oc omnes facultates
acii uassub virtutibus intellectituis,& non sub moralibus. hoc autem omnino uide tur a ueritate abhorrere propterea quod si essent uirtutes intellectivae.alterum duo rum sequeretur necessario. uel enim Aristoteles eas en*merasi et sexto Ethicorum, z.cibi ... capite quarto, de secundo Posteriorum, capite ultimo, cum alijs, ne esset mancus v. Post.ult. ec mutilatus: uel redigerentur ad aliquam earum quae eniimeratae sunt. Sed non enumerauit Aristoteles eas, neque possitiit redigi ad aliquam earum quae commemoratae sunt: ergo fieri non potest ut sint intellectitiae. Et cum necesse sit ut sint uel morales, uel intellectivae, alioquin daretur triplex uirtus,ec non duplex, contra quam docet Aristoteles secundo Ethicorum, capite primo: qudd nisi uelimus do, i Ethico. strinam dc uerba tanti philosophi prorsus euertere, quod sane omnium uidetur absurdissimum, omnino ait endum est esse morales: cuius rei contrarium ipse conclusisti cum negares esse morales: propterea quod loquentes de moribus, non dicimus aliquem esse bonum citharoedum uel malum. ' l . aod autem ad nullam earum quae enumeratzunt, intellectiva patet ex eo, quia non possunt reuocari ad scientias:quandoqui aem finis earum est operari,scientiarum autem scire tantum . eadem ratione cxcluduntur a sapientia 5c ab intellectu.
neque fieri potest ut ad artem redigantur, tum quia hoc repugnat eis quae scripta reliquit Aristoteles nono Metaphyc loco superius citato: tum quia sunt habitus a citui, artes uero habitus factivi, quia se inuicem omnino seiunguntur, ec nullo pacto unus potest esse alter, sicut declarauit Aristoteles sexto Ethicorum, capite quin- σEthli. . to, loco in octauo libro citato: Eius uero quod recipit aliter se habere, quiddam est quod fieri, quiddam est quod agi potest. est autem aliud sacere, aliud agere. credi,
mus autem his externis quoque sermonibus. Itaque habitus cum ratione activus, Illud est quam habitus cum ratione factivus, nec alter in altero continetur. Nam εε
neque actio est factio neque factio est actio. Nem ficii potest ut redimantur ad se prudentiam, propterea quod ipsa prudentia est circa humana bona, quae sunt illa de
quibus consultauimus,ec qias possunt aliter esse 5c non esse. Eacultas uero citharam pulsandi, ec tibiam,&.ia nificam, ec alij habitus activi,non uidentur esse circa huma na bona, de quibus consultamus, di qualiter sese habere possunt: non ergo possunt redigi ad prudentiam. quare non sunt,ob rationes dictas, uirtutes intellectivae:per. Peram igitur a te conclusum fuit,esse intellectivas,ec non morales. Praeterea diceret aliquis, Aristoteles secundo Ethicorum, capite primo, num rat facultatem pulsandi citharam inter artes, ergo debet etiam inter artes numerare facultatem pulsandi tibiam. Probatur consequentia: Etenim ambae sunt eiusdem rationis, quia ambae sunt habitus activi: post enim earum operationem nihil remanet, Sc ambae comparantur assuetudine. ergo Aristoteles uel nono Metaphys loco superius citato falsa ade, q xuit,
205쪽
si EVERI. SI N G. CERTA M. ruit, seiungens ab artibus facultatem pulsandi tibiam: uel secundo Ethicorum, nimmerans ut dieitim est facultatem pulsandi citharam ii uer artes, his plane uerbis: , , lemadmodum 8c in alijs artibus.quae autem oportet cum didicerimus facere hse , facientes addiscimus: ut aedificantes aedificatores fiunt, ec citharam pulsantes fiunt, , citharoedi,sicWiusta iacientes euadimus iusti. , Et paulo post: Amplius ex eisdem, & per easdem dc sit omnis uirtus, Fc corrum, , pitur similiter autem α ars. Etenim ex citharizando di boni oc mali fiunt citharisiae, , , pari modo aedificatores, 5c reliqui omnes. Cum igitur hic numeret Aristoteles facultatem pulsandi citharam inter artes: nono autem Metaphys ut di ictum est , facultatem pulsandi tibiam diuersam statuat ab ipsis artibus: ergo non solum salia sed etiam quod multo turpius est negantia asse rit:quippe qui interdum facultatem facit artem, interdum seiungit ab arte. quaeritur ergo quid sit dicendum ex ipsius Aristotelis sententia:
item, Aristoteles numerat muscam inter artes, ergo eadem ratione debet mimorare facultatem pulsandi tibiam inter artes: sunt enim ambae habitus activi. Amec , , dens patet ex quarto cap. secundi Ethicorum ubi dixit: Quemadmodum gramma , , tica Zc musica grammatici 5c musici. Ait enim dici de ipsa musca,sicut de gramma, , tica, quae est ars.
Item instaret aliquis dicens: In superioribus citasti textum Aristotelis primum sociandi Et hic. ubi diuidit uirtutem in intelle 'iuam&moralem, dixistit duplicem
solum esse uirtutem &conclusisti omnes uirtutes animi estia intelle stivas aut mora les sed hoc uidetur a ueritate abhorrere, propterea quod continentia ec constant a sunt uirtutes animi, tamen non sunt ne intellectivae neq; morales. od non sint morales, probatur: quia Aristoteles eas numerasset inter uirtutes morales. rod autem non numerauerat perspicuum est ex i. Et hic. uis ad finem quinti libri, ubi haee acri Tibi c. protulit uerba: De iusticia re de aliis uirtutibus moralibus determinatum sit hoc modo. Qinbus uerbis signiticat,in eo libro se absoluisse traictationem ipsarum uiri tum moralium: & tamen a principio secundi usin ad illum locum, nullam fecit mentionem de continentia Sc constantia: ergo necesse est nisi uelimus confiteri Arist telem mancum esse 5c inordinatum,& loquutum estia sine ratione ut asseramus co tinentiam Sc constantiam non esse uirtutes morales. Qiod autem non snt uirtutis,. Post vh. Cr intellectiti olligitur etiam eau timo cap. secundi Poster. Sc ex A. cap. 6. Et hic ubi , Dis 4. Aristoteles,erium erans uirtute uellecti uas,has dixit esse,artem,scientiam pruderitiam sapientiam di intellectum: inter quas non posuit continentiam ne*consta tiam, net eo in libro aliquam ipsarum mentionem fecit. Exquo uidetur eius fuisse opinionis, ut existimaret ipsas non eis: virtutes animi: alioquin macus ec mutilatus fuit set, at ν inordinatus.
Confirmatur Aristotelem sensisse continentiam ξc constantiam non essit nescietates morales ne* intelle 'tuas nem postse redigi ad ipsas: quia de eis uerba fecit in ν Ξ Η lib. Ethici postquam absoluisset tractationem uirtutum intcllectivarum remor talium quod non fecisset,s essent inter illas uirtutes, uel possent redigi ad ipsas. et Onim in principio T. illius libri aperte innuit, se rem diuersam ab eis de quibus ego, , rat, pertractaturum esse incipit enim hoc modo Post haec dicendum,aliud iacientes, , principium reru circa mores sugiendarum tres est e species,uitium incontinentiam,ri feritatem. Contraria autem duobus manifesta:alterum enim uirtutem,alterum con ,, tinentiam vocamus. Feritati autem maxime conuenire quispiam diceret uirtutem, , quae supra nos est,heroicam quandam ac diuinam: quemadmodum Homerias a , , mum de Hectore dicet em inducit,eo quod ualde erat bonus,nem uidebatur homi , , nis mortalis filius esse, sed Dei. ro in loco uidetur seiungere continentiam a uiri
, , te quae est opposita uitio. Et paulo post: Fiunt, inquit, nonnulli etiam ex morbis, , 5c laesonibus: quin etiam eos homines qui ut iris exuperant, ita infamamus. Sed de , , tali quidem assectione posterius mentio quaedam facienda est. De uitio autem diactum est prius. Q libus uerbis ostendit se loquutum esse de uitio re per id quod necessario sequitur, ae uirtute: & pollicetur se uelle uerba lacere de continentia Nincontinentia. Idnuit ergo continentiam oc incontinentiam non eis: omnino idem
quod uirtutes morales, ec uiua de quibus in superioribus libris sermone habuerat.
206쪽
Diuisio igitur uirtutis in intellectivam Sc morale, no uidetur recta, propterea quod datur alia animi uirtus, quae non cadit in haec membra uirtus etiam heroica non uidetur oc ipsa cadere in uirtutes morales, ne* in intellectitias . necp etiam amicitia, quae est uirtus animi, suit enumerata inter uirtutes morales, ne* etia inter intellecti uas. inrare sequi uidetur omnino, diuisionem illam uirtutis traditam ab Aristotele, essema mec mutilam: propterea quod datur tertium membrum, de quo nullam in illa
diuisione secit mentionem. quod absurdum esse, in dubium sane uenire non potest. sECTIO OCTAVA. Q Ed quoniam ea quae ante conclusa suerunt uidentur ueritati 5c Aristoteli eo sen-.o tire opus est ut quaestiones postremo loco propositas, antequam ad aliarum solutionem ueniamus dissoluere conemur. ocirca ad primam dicimus, facultatem pulsandi tibiam ec citharam Sc omnes habitus activos, cile uirtutes intellectivas. aod probatum quia cum habitus factivi,qui sunt longe ignobiliores activis sunt enim habitus adiicii per se elige d i, utpote ex quibus nihil quaeritur praeter actiones
numeremur inter uirtutes intellectilias: rationi cosentaneum est ut etiam activi in
ter ipsas numerentur. praeterea habitus activi ecfactivi sunt ueluti species oppostae: ergo si una species est inter uirtutes intellectivas , necesse est ut sit etiam altera: sunt enim eiusdem generis opposita. Id quod antecedit,ostedit Aristoteles 6. Et hic. cap. 6 tibis.f.
s. ijs plane uerbis: Huius autem quod contingit aliter se habere, est aliquid di facti bi le&agibile: aliud enim est saetioeca filio. Patet igitur, factibile fc agibile esse ire, oluti species eius quod contingit aliter se habere. Etenim paulo post addidit: Quare
habitus cum ratione actinus aliud est. de habitus cum ratione factivus, nem continetur a se inuicem necam enim actio est factio nem factio actio. Q iare si habitus iacti ui sunt inter uirtutes intellectivas, erunt etiam activi ut diximus. Cum uero argue ς batur continetiam Sc constantiam non suisse ne* r. Post cap. ult. ne P 6. Et hic. cap. 4. ab Aristotele inter intellectivas uirtutes enumeratas, cocedimus explicite: negamus tamen ex hoc sequi ut non sint intellectivae. quoniam etsi non fuerunt emi me ratae explicite inter uirtutes intellectivas fuerunt tamen comprehensae implicite in ter ipsas, nempe sub prudentia. Etenim si ex hoc quod non explicite enumeratς suerint inter uirtutes intellectivas sequeretur ipsas non esse uirtutes intellectivas megadum esset, bonam consultationem solertiam,& perspicaciam, resententiam cste uirtutes intellectivas quin eae tamen sint intellectitiae in dubium uenire non potest ex uerbis Aristotelis cum dixit: omnes enim liae saeustates sunt rationabiliter tendenis tes in idem. Et declarans se ipsum,subiungit: Dicimus enim sententiam .ec perspica ciam ec prudentiam .ec intellectum. Si ergo non essent intellectivae. non tenderet ad idem: oc non haberent inter se illum ordinem, quem dixit Aristoteles in s. Et hic. σξtue. eas habere. Praeterea Aristoteles i. Et hic. cap. ult. superius citato, ponens exempla Ethu.ustuirtutum ira tellectivarum ponit perspicaciam seu sagacitatem inter uirtutes intelle.ctiuas: est igitur uirtus intellectiva, ei tamen explicite non fuit numerata inter uirtutes intelle uiuas,loco superius citatos. Et hic. Uel igitur erit mancus Aristoteles in illa enumeratione: uel necesse est, ut uirtutes quae commemoratae sunt, implicite coistineantur sub prudentia: quia licet non sint proprie prudentia, maiorem tamen habent conuenientiam cum prudentia quam cum aliis: quapropter tacite intelligutur
sub prudentia. Quod cum detur, non uideo quare oc nos dicere non possimus, facultates dictas uidelicet mulicam, iacultatem pulsandi tibiam, Sc reliquas, cotineri sub
prudentia propterea quod licet non sint prudentia, quia non uersanti: r omnino eo dem modo circa ea circa quae uersatur prudentia: tamen quia sunt habitus activi, hahent maiorem conuenien tiam cum prudentia, & debet potius redigi ad ipsam quae item est habitus activus. 9 ad alias uirtutes quibus cum non solum non conueniunt ut ostendebat rationes allatae in contrariam partem uerum etiam ab hs maxime discrepant. Quod uero illa similitudo oc couenientia, qua habent cs prudelia. sit donea causa quare ad ipsam possint redigi, ostendut facultates eae quas diximus:uidelicet pspicacia bona cosultatio Sc reliquae quae licet no sint prudelia, necestitas tamdcogit nisi uelimus Aristotelem mancu& mutilatu esse ut asseramus ipsas redigi ut dictum est ad prudentiam . nihil igitur nisi sallimur ratio allata concludit contra ilis lud quod posuimus,facultates dictas et se inter uirtutes inicilecti uas, ec no morales.
207쪽
Erat alia quaestio id e facultate pulsandi citharam, ec pulsandi tibiam: quarum alteram Aractoteles a Ethie. numerauerat inter artes . alteram ueros. Melaphys.seum eo
rat ab artibus: ex quo sequebatur,tri in alterutro loco falsa dixisset. Dicimus, necetne est ut alter ex duobus tex. citatis in bonu trahatur sensum: alio quin ut demonstratum fuit, non solum salsa, sed etiam negatia assereret Aristoteles. Etenim in dubium uenire non potest, quin idem sit dicendum de facultate pulsandi citharam . quod dicitur de facultate pulsandi tibiam, Δ contra sunt enim ambae facultates eiusdem rationis, de activae. Sed cum tex. 1 . s. Metaphys sit clarus, non uidetur in alium sensum trahi posse, quam in eum que diximus. restat igitur ut interpretemur tex.2. Ethie. Ita se dicimus, eo in loco Aristotelem communiori uocabulo accepisse nomen artis, ut completavsuo continet S cobibet omnes habitus operativos. od plane uidentur ostendere uerba ipsa Aristotelis. inquit enim: Virtutes a tem accipimus operantes prius, quemadmodum di in aliis artibus. Quae enim oportet cum didicerimns facere, haec facientes addiscimus: ut aedificantes aedilicatores, Sc citharizantes eitharistae sic autem Sc iusta facientes iusti, & temperata temperam tes,& fortia fortes. Etenim uidetur Aristoteles innuere illis uerbis,dc in alijs artibus uirtutes este artes. quoniam hanc uim habet pronomen Aliis, ut perspicuum est. Sed quomodocunq; sit, cogimur dicere, in duobus illis locis Aristotelem accepit Ienomen artis communiori uocabulo, di improprie: in V. uero Metaphys proprie. Et hoc modo interpretando uitatur illud, ne cogamur dicere, omnium sapientium ma gistrum Aristotelem falsa, atq; adeo negantia loquutum esse. QIIae interpretatio e etiam confirmatur quia ibi loquitur Aristoteles de illis facultatibus quae sunt in no-
his per operationes antecedentes.
Sed diceret quispiam:Ex uerbis Aristotelis quae citast uidetur sequi,eodem mo do esse dicendum,neri artes in nobis quomodo habitus illos activos.siquidem dicit habitus activos fieri in nobis eodem modo quo fit aliquis aedificator, re ita de alijs
artibus. Ex quo alterum duorum euenire necesse est, uel ut artes fiant consuetudine. uel ut habitus activi sani doctrina: quorum utrun a ueritate re a sententia Atist telis alienum esse, ex eis quae dicta sunt in dubium uenire non potest.
Ad hoc respodentes dicimus, similitudinem Aristotelis inter uirtutes ta artes ira hoc solum habere locum, quod utrae fiunt per actiones antecedetes. od plane perspicuum est ex ipsis quae citala sunt uerbis,& ex s. Metaphys Conueniunt ergo in hoc habitus activi ec factivi, ludd utrim sunt ex operationibus antecedentibus disserunt uero, quia factivi sola doctrina fiunt: aetiui uel doctrina & assuetudine simul uel assuetudine sola. Satis igitur est ad solutione argumenti, dicere, eo de modo fieri in nobis uirtutes ec caeteros habitus activos, quomodo fide habitus factivi: no simpliciter tamen & absolute, sed solum quatenus utri p fiunt ex
operationib. antecedentibus.hoc enim nihil prohibet quo minus diuerso modo fiat ex illis operationi b. antecedentibus, sicut dietu est. Et hoc modo patet, argumentia allatum nihil penitus concludere, quod sententiam nostram euei tat: quia ex eo nota sequitur, necesse esse ut uel artes fiant consuetudine,uel habitus activi doctrina, coratra quam supra conclusum suit.
Ad illud quod addebatur, Aristotelem 4. cap. a. Ethic. posuisse musica quae est habitus activus,inter artes dicimus, etia eo in loco Aristotelem accepisse nomen artis comuniori uocabulo, ut saepissime facit, quatenus scilicet hoc nomen complectitur omnes illas facultates quae possunt haberi etiam ex doctrina: quia eae facultates sunt talis naturae, ut statim cu habemus aliquid ex ipsis, possimus a iserere nos esse uerbi gratia ) gramaticos uel musicos . quod non accidit in uirtutib. quia plura requirutur, ut dictum est in superiorib ex eodem meap.r.Et hic. ad quem locum me restrio. Patet enim, Aristotelem eo in loco comparasse uirtutes ad omnes alias facultates, quia eadem omnium erat ratio licet non nominauerit in resposione, nisi artes. Cogimur igitur dicere Aristotelem nomen artis non proprie accepisse, sed communiori uocabulo: ec sic n5 possumus dicere, ipsum posuisse musicam sub arte proprie, quod erat absurdum. At non fuit absurdum, quod eam posuerit sub arte, quatenus nomen Asetis complectitur non solum illar sacultates quae sunt uere arῖes, uerum etiam illas ex
208쪽
LIBER i N. is quib. possumus denominari cii aliquo modo habemus aliquid quod ad eas plineat:
Erat alia quaestio,qus uidebatur ostendere diuisione uirtutis animi in intellectivata moralem, quam posuit Aristoteles in a. Et hic. no esse recte posita, neq; idoneam: quippe quae non complecteretur omnes uirtutes animi. Continentiam enim di co statiam ella uirtutes animi item heroicam uirtutem 5e amicitiam: ec tamen non esse neque morales neq; intellecti s. uideri ergo diuisionem illam Aristotelis tanquam non idoneam, sed mancam ec mutilatam, esse improbandam atq; reiiciendam. Ad hanc quaestionem ego responderem saluo semper meliori iudicio continentiam ec incontinentiam, costantiam ec mollitudinem non ei se proprie ne P uirtutes in Orates, necpuitia ut rationes in quaestione proposita allatae aperte nisi fallor ostedunt. Perspicuum est etiam non esse intelle 'tuas praeter ea quae diei a sinat: quia loquentes de moribus, dicimus aliquem esse continentem ec incontinente, ec consta tem 5c mollem. Et cum uersentur circa mores, fieri non potest ut sint intellectivae. ex quibus deinde patet, diuisionem uirtutis positam ab Aristotele in z. Et hic. no esse mancanem mutilatam, propterea quod non contineat hos habitus, quoniam nosunt proprie uirtutes animi. Et adhibita est illa diuisio simpliciter uirtutis animi, ut perspicuum est ex s. is.& is . capitibus, i. Et hic.& ex principio a. Et hic. QIIae quidem i.Ethicis,.er diuisio sic intellecta, est idonea ad id ad quod ordinata suila etenim complectituro N.Cr 1 cap. mnes uirtutes animi humanas, quae sunt proprie uirtutes. recte igitur ec artificiose C Buc. . exorsus est Aristoteles septimum lib. Et hic. eo modo quo diximus, propterea quia pertractaturus erat alia ab eis quae superioribus libris tradiderat. At hic statim urgeret aliquis,dicens, continentiam 5 incontinentia constantiam ec mollitudinem uersari circa mores: igitur esse uirtutes morales ec uitia. Antecedes
est Aristotelis loco superius citato. Consequentia probatur: quia ille habitus qui uersatur circa mores, est uirtus uel uitium morale.
Item, continentia 5c constantia sunt eorum quae sunt studiosa 5c laudabilia: incontinentia autem ec mollitudo,corum quae sunt praua re uituperabilia: igitur contine tia di constantia sunt uirtutes morales, incontinentia uero ec mollitudo uitia. Pro batur consequentia: quia ea ex quibus laudamur ec uituperamur, sunt uirtutes ec uiatia: continentia & constantia sunt ex eis propter quae laudamur, incontinentia auteec mollitudo ex ijs propter quae uituperamur: igitur sunt uirtutes oc uitia. Minorem propositionem declarauit Aristoteles im7. Et hic. cap. 3. ub i dixit: Uide, . tur sane continentia ec constantia esse eorum quae sunt sitidiosa ec laudabilia, inconis cetinentia autem 5c mollities eorum quae sunt praua ec uituperabilia. Et in cap. 7. , Tiliusdem lib. cum inquit: Incontinentia enim non solum fugibilium, sed etiam uitupe
rabilium ..Maiorem propositionem uidetur declarare in a Et hic. cap. s. his uerbis: LDHcr. Passiones aute non sunt neq; uirtutes, neq; uitia: quoniam secundum passiones no ι .dicimur ne honinem mali, secundum uirtutes autem ec uitia dicimur. ec qui a se. . . cundu passiones neq; laudamur ne* uituperamur. non enim laudatur timens,necp . . irascens: nem uituperatur simpliciter irascens Dd qui aliquo modo. secudum autem . . uirtutes & uitia laudamur 5c uituperamur. Ex quo etiam uidetur sequi, ut ea quae ιι
laudantur di uituperantur, sint uirtutes 5c uitia. non enim fieri potest ut aliquid lau, detur quin sit uirtus,&uituperetur quin sit uitium.
Eandem sententiam ponere uidetur in s. Et hic. p. tis. ubi ait: Laus enim est uirtu 3. Tibi . M . tis: sumus enim activi honestorum ex hac. encomta autem sunt operum. Et in a. URhet. cap. ita scrib ens: Est autem laus, oratio ostendens masnitudinem uirtutis. o portet igitur actiones demonstrare, quod tales. encomta uero operum. Si ergo laus
est uirtutis: igitur uituperium erit uitiorum. Vera ergo est maior propositio, qus Orat, Ea ex quibus laudamur ec uituperamur esse uirtutes oc uitia: ex qua deinde cum minore sequitur propositum nostrum. Item, quod uersatur circa uoluptates εc tristicias,est moralis uirtus: continentia ecconstantia uersantur circa uoluptates de tristicias: igitur sunt uirtutes:igitur incontis nentia re mollitudo sunt uitia. sunt enim opposita, oc uersantur circa uoluptates ecdolores.
Maior propositio colligitur ex i. Et hic cap. 3.ubi ait: Circa uoluptates Sc tristicias x. Ethis.1. est moralis uirtus. U
209쪽
Minor autem propositio est perspicua, ex eis qus in . Et hic. cap. ad hunc moda scripta reliquit: Quod autem circa uoluptates di dolores sint cotinentes occonstantes, ec incontinentes di molles manifestum est. Item, incontinentia est uel simpliciter uitium, uel aliqua ex parte igitur continentia erit uirtus uel simpliciter,uel aliqua ex parte. Probatur antecedens ex I. Et hic. p. s. ubi ait: Nam in corinentia quidem non solum ut delictum, sed etiam ut quosdam aut simpliciter aut aliqua ex parte uitium uituperatur. Consequentia perspicua est ex r. 'ost. cap. r. 8c ex s. Et hic. cap. i. ubi haec dixit: Si enim bona corporis habitudo sit densitas carnis necessarium est, malam corporis habitudinem esse raritatem camis. Et ex 4. De coelo ec mundo, tex. 34 cum inquit: ioniam aute omne subinstas fertur ad medium: necesse est quod omnibus superfertur, serri ad extremum rogionis in quam faciunt motum. COtrarium enim medium extremo, substans autem G supereminenti. Item desinitio uirtutis conuenit ipsi continentiae Sc constantiae igitur sunt simpliaciter uirtutes. Consequentiam neminem latere arbitror. Antecedens probatur: quia habitus electilius consistens in mediocritate, quo ad nos ratione determinata, sicut prudens determinaret, dicitur esse uirtus. In hac propositione definitu prae dicatur de sua definitione. Continentia ec constantia sunt habitus electivi in me diocritate consistentes, ct e. igitur sunt uirtutes igiturincontinentia 5c mollitudo Grunt uitia. Minor propositio uidetur declarari ab Aristotele, de primo quod sit habitus. etenim in I. Et hic. cap. t . inquit: inrid igitur est continentia, S quid inconti nentia quid constantia demollicies, ec quomodo se habeant habitus ipsi ad se inuicem dictum est. Deinde quod sint habitus electivi. mp enim Et hic cap. s. hs cscripta reliquit eu loqueretur de prauis Ditiarunt enim seipsis alia enim concupiscunt, alia autem uolunt ut incontinentes: eligui enim pro eis bonis, quae uidentur ipsis tu cunda,nocua existentia. Vult igitur, incontinentes eligere,ergo incontinentia e rit habitus electivus, igitur ec continentia. Hanc item sententiam uidetur innuere in . Et hic. cap Q. ubi inquit:. endum est autem, utrum is si continens qui qua uis ratione electione. perstat: an is qui re iste persistit. 5 utrum is sit incontinens qui non permanet in quavis electione ratione ue: an is qui persistit in ratione falsi, ec electione non recta, quemadmodu antea dubitauimus. Patet enim ipsum supponere, continentem 5 incontinentem age re electione, alioquin frustra proposuill et illam quaestionem. Frustra enim qumtur,' utru is sit continens, qui quavis in ratione elecitione ue perstat an is qui in recta per sistit si quidem continens nulla agat electione. Eodewmodo dein contincnte. qu rere enim. Utrum aliquis persistat in quavis electione, an ea recta falsa ue ratione solum, clie supponere ipsum psistere in electione nemine qui sit sanus latere arbitror. in eodem item cap. ut hanc ipsam sententiam confirmaret, loquens de incontine
te lis cadditi Et spote sua quidem agit, quodammodo enim est sciens,& quod iacit,
ct cuius gratia. Malignus autem non est: electio nam cpest bonae quare semiprauus est non iniustus mon est enim insidiator. Si ergo electio incontinentis est bona, plane sequitur, ut agat electione: in comi nentia igitur 5c continentia erunt habitus electivi. Q rod autem continentia consistat in mediocritate quae est inter duo uitia, quora alterum sit excessus, alterum desectus declarat Aristoteles in eod. cap. iis uerbis: Caautem sit quidam talis, ut minus quam oporteat corporis gaudeat uoluptatis. non persistens in ratione: huius autem dc incontinentis, medius est continens: incomtinens autem non pessistit in ratione propter maius aliquid, hic autem propter mi nus aliquid: oportet autem, siquidem continentia sit studiosum habitus, hos contrarios improbos esse, quemadmodum apparent. Sed quia perpaucis alter hominiabus inest, raro admodum fit ut temparantia soli contrarium intemperantiae uide tur sic Sc incontinentia soli incontinentis aduersari putatur. Quid enim clarius fiagnificari potuit, quam iis ueibis, continentiam esse mediocritatem duorum impro horum di uituperabilium. duorum igitur tutiorum
Q i0d autem sit cum ratione recta,ctc per id quod necessario sequitur, determina e multis in locis eiusdem .lib. testatu reliquit Aristoteles, di maxime in cap. 3. cum ait:
210쪽
LIBER IV. is ait: Videtur ide eta cotinens,& persistens in ratione:&ide etiam incontinens, & ra
tionem egrediens ec incontinens sciens ei se mala agit propter passionem: sed com ιι tinens sciens quod prauae sunt cupiditates, non sequitur, propter rationem. Et in v. Et hic. p. .ubi inquit: Continens autem di incontinens dicitur quia mens uincit p.ξιMς '
uel non uincit,propterea quod ipsa est hominu qui .di egi Te uidentur ipsi, dc spo- ,
te,quae cum ratione maxime egerunt.
Patet igitur . continentem semper agere cum ratione. etenim dicitur continens, quia mens in ipso uincit: Nincontinens, quia non uincit. agit ergo continens cure ista ratione:igitur ut prudes determina t. alioquin non esset recta ratio.Est igitur uera minor propossitio. quare necessariθ sequitur, ut continentia sit uirtus,incontinent ia igitur erit uitium. quod est id quod nobis propositum erat ostendere. Item, ea atrae uersantur circa eadem,sunt idem:continentia N incontinentia. temperantia ocin temperantia uersantur circa eadem igitur sunt eadem. igitur si temperantia est uirtus, ec intemperantia uitium, continentia erit uirtus ita incontinentia uitium. Mi
norem propositionem declarauit Aristoteles in .Etlii cap. s.fs uerbis: Od aute j.tibi αcontinentia de incontinentia est solum circa quae in tem perantia ec temperantia :& te quod circa alia species conlita entiae dicta secundum metaphoram, ec no simpliciter c edicta est. Et in cap ρ cum inquit:Et continentiam 5c incontinentiam circa corpo j.tibi v. iis uoluptates uersari ex ins quae diximus perspicuum iam euasit ec clarum:& est cita ccca has solum proprie uertari temperantiam Scintemperantiam. Quare in dubium e uenire non potest quin omnia ista sint circa eadem. Maior item propositio etsi i- a per se satis perspicua uidet, tame perspici etia potest ex ea ratione qua usus est A ristoteles in princi p. Rhet. ut probaret Rhetorica eande est e cu Diale 'io: quia amishe erat de talib. quibusda quae cu essent comunia, quodam odo omnium erat cognoscere. ec nullius scientiae determinatae.de qua ratione superius multa uerba fecimus. Istae sunt quaestiones quae omnino uidentur instingere ecconuellere ea quae a nobis de continentia ec incontinentia, di de constantia remollitudine sueriit determi nata. tuae quidem erant,continentiam 8c incontinentiam consitantiam di mollitudinem non eise proprie ne* uirtutes morales aut intellecRiuas,necp uitia. Caeterum quoniam arbitramur, ea quae diximus, ec Aristotelis sententiae 5c uertilitati consentire:elaborandum est ut lias ipsas quaestiones distatuamus,ut firmam restabilem his de rebus conclusionem relinquamus. Sed prius afferamus nonnulla Aristotelis uerba. quibus eam quam assiemimus sententiam aperte indicare uidetur. rario igitur Ethicicap.ult cum loquutus esset de uerectidia, asseruisset pipsam .sisle..hnon esse proprie uirtutem,addidit: Non est autem n eo continentia uirtus, sed quaeis cidam permixta.Demonstrabitur autem de hac in eis quae sequentur. ε ι 'Quod si detur, ut dudum ex uerbis Aristotelis arbitramur, plane efficitur,ut ne incontinentia sit uitium: est enim contraria ipsi continentiae, ut dixit in principio T. , tibi .c Ethici Hoc idem coniirmasse uidetur paulo post cum ait: De uitio autem dietum Mest prius.de incontinentia autem & mollitudine, 6c de delicii ς est dicendu di de con aetinentia ec constantia. Si enim essent turtutes 5c uitia, tractasset de eis cum de ipsis uirtutilhus sermonem haberet. Confirmatur,quia statim addidit Neq; enim existimandum est utramq; ipsarum est e idem habitum quod uirtus ec uitium, neq; ut diis uersum genus. Satis est nunc ex his uerbis colligi, quod non sunt ijdem habitus qui uirtus de uitium. quomodo aut non sint tan* diuersum genus, postea dicemus.
Eandem sententiam indicasse uidetur in . Eillic.cap in. cum inquit : χθηρια mor θ.Ethie.ix. his persimile,aquae intercuti inquam,& tabi: incolinentiauer5,morbo comitiali .e tenim illud continua laec non continua πιναρία. 5c omnino diuersum est genus inco tmentiae ec κακὼe.κακία enim latet incontinentia uero non latet. Et paulo pὀst, subiunxit. Patetigit incolinentiam κακίαν no esse,msi fortasse. quod exponit,nisi ex
aliqua parte. Perspicuis igit uidetur esse ex uerbis Aristotelis, cotinentiam no esse uirtute. Sed ante ii ueniamus ad dissolutione quaestionu propositissi,no erit sortasse inutile aliene in mediu ista quae sequunt nomina,ut intelligamus apud Aristo tele ea aliquado diuersum ad significare, aliquado ide. Sunt aut haec: αμαργία κακIae, μοχθηρ ,πονηρια, φαυλοταρ.qus side Omnia significat peccata qusda ec errores quosda.