장음표시 사용
441쪽
εώ r v E R L sING. CERTA M. agere multa, & non agerermaxime eorum quae pendent a nobis,ec ita nos esse libe ros. Re licet res istie inseriores in circuitu sequantur motum, corporum coelestium necessario non tamen necessario ex illis eueniunt simpliciter oc absolute.etenim saquuntur eorum motum ac necessario alterantur ex ipso tanquam ex causa uniuersali. noUtamen omnino coguntur,& necessariis proficiscunt ab illis corporibus solis, sed a causis etiam particulatibus ut dictum est. Quare dissolutum nobis uidetur aris
SEd quamuis ea quae dicta sunt uideantur satis idonea ad animi nostri libere
tem confirmandam ac stabiliendam, tamen quia res est maximi momenti, e
xistimavimus non inutile sore,ad huius rei persectiorem intelligentiam consequeri, rihi. dam,si octauum tertii lib. Et hic caput explicaremus, di quantum quidem per nose .s. fieri posset illustraremus. etenim cum dissicillimum est, tum v o ad id quod nune agitur,aptissimum. 3. tibi. Quare dicamus, quod quum Aristoteles declarasset in septimo cap.eiusdem ter ἰ p 7- iij libri uoluntatem elle ipsius finis: ec in superioribus ostendisset, consultationem 3 Ethiς ec electionem esse eorum quae sunt ad finem, instituit in octauo cap. ex his declara θ' re uirtutes-uitia elle in nostra potestate , 5c per id quod necessariὀ sequitur, fieri honos ec malos ex quo postmodu sequitur, nos in nostris actionibus cise liberos. quod est id quod iam proposueramus. Et hoc mea quide sententia ideo iecit, quia potuisset aliquis aduersus ea quae dieia erant, obi j cere, frustra ab eo tractatu tuisse de uti tutibus & uitiis, propterea quod non eisent in potestate nostra.ae prima qui de ratio uidetur ad formam syllogistica sic esse redigenda: Finis,& ea quae ordinantur adfine, sunt ex electione& spotanei actiones. Quae sunt circa ea quae uolumus, et circa consultabilia di eligibilia, sunt ipsius finis & eoru quae ordinantur ad finem. ergo actiones huiusmodi sunt ex electione & spontaneae. non enim uidetur fieri Polle, ut ista conclusio sequatur ex illo antecedente uidelicet quum itaque sit finis quod uolumus, consultatio uero ec et critio eorum quae sunt ad finem, nisi rediga tur ad formam syllogisticam, eo quo diximus modo. Etenim necesse est, praediis catum huius conclictionis 'itum sit uniuersalis & affirmativa, esse praedicatum ma toris propositionis:& praedicatum minoris esse ob eandem causam subiecitum ma toris propositionis. non enim potest conclud nisi in prima figura. minor enim propositio est in tex. quae minor propositio perspicua est ex eis quae dicta sunt de uo luntate,& de eis quae ueniunt in consultationem ec electionem. Finem uero quem uolumus, ec ea quae sunt ad finem eisse in potestate nostra, quae erat maior proposi- ι.ειbte. tio ostenditAristoteles primo Ethie.cap. i. iis uerbis: Si igitur quispiam rerum ager is t. darum finis quem nos propter se ipsum, caetera aut propter hunc uolumus, echaecis non eligimus propter alterum,esset enim in infinitum semper ambitio, ais hinc n
,, ster appetitus inanis,uanusq; resultaret.
Constat hunc talem finem summum bonum, psium in optimum esse.s enim finis humanus non esset in potestate nostra inaniter & uane illum uellemus oc persequeremur. est ergo finis humanus in potestate nostra. Item quod ea quae sunt ad fine sint in potestate nostra manifestum est. sunt enim
ea quae ueniunt in consultationem 5c electionem.
Sed statim urgeret aliquis dicens: Hoc quod dictum est aperte ipst Aristoteli
repugnare: quippe qui dixerat uoluntatem esse eorum quae nullo modo fieri pose sunt, ut immortalitatis: oc eorum quoq; quae a nobis fieri non possunt,ut Hystrio
nem aliquem uincere aut athletam. Alterum igitur duorum euenire necesse est: velut uoluntas non sit ipsius sitis,uel ut finis non sit in potestate nostra. quorum utrunque est ita absurdum,quam quod absurdissimum. convellunt enim ambo Aristote tu sententiam ec omnes actiones humanas.
Huic autem quaestioni responderem saluo semper meliori iudicio finem dii Pliciter accipi polle. uno modo pro fine uero ec simpliciter, quod quidem nihil aliud est quam honum uerum & simpliciter: altero modo pro fine apparenti, de
non uero, quod nihil aliud est quam bonum apparens, oc non uerum, ec non sim pliciter,sed alicui bonum,
442쪽
L 1 2 E R π π I I I I. Item uoluntatem bifariam secari,ut & proprie & communiori uocabulo accip/atur. uoluntate suidem acceptam communiori uocabulo, dicimus esse utriustri fianis: proprie uero cile ueri snis. est enim uolutas hominis probi,& ex ratione uolentis:quare i. Reth .dixit Aristoteles, Voluntatem esse appetitu boni eum ratione:De i mi, qua etiam uoluntate arbitramur ipsum loquutum esse in principio s. cap. di ista est 3op. quae non potest esse inanis 8c uana uoluntas uero comuniori uocabulo accepta uidetur esse eoru quae seri non possunt,6 no sunt in potestate nostra. quam quidem minime dubitandia elle arbitramur,quin liceat ponere inane &uanam: quandoquidem uerba Aristotelis hoc aperte significant. re quod ista uoluntatis diuisio sit ex sententia Aristotelis,uidetur colligi ex eodem a. Et hi.lib.cap. .ubi ait:Voluntatem , Et M. autfinis quidem ipsius esse paulo ante diximus. sed indetur alijs quide esse ueri bo- rini aliis apparentis boni. Deinde interiectis quibusdam addidit: Quod si lia e non riplacent,dicendum est simpliciter quidem,&reuera, uerum bonum esse assectabile is uoluntate,uniculi uero id quod unicui' uidetur studiosio. ituridaste 'abile uo. .. luntate quod uere est bonu uitioso uero quicquid contigerit,fit quod hoc perinde iamcp in corporibus ipsis. his enim quorum sunt aegrota,no haec ipsa sed alia similiter ia dul' , NI id singula ceterorum.studiosius enim homo t. recte singula iudicat. 5 singulis in reb.id ipsi uidetur quod uere est tale:in uno Quo- isque em heitu sunt propria quaeda honesta ait iucsida, atm in singulis plurimu sor ..uir studiosius ut dignoscedis iis quae uere talia sunt, propterea quod est iaut norma quaedam at P mensura ipsorum: multitudo uero decipi uidetur ob uoli taptatem.ipsanant bonum quidem non est,bonum tamen esse uidetur. persequuntur luitur ipsamitanciuam bonum,dolorem autem fugiunt tanquam malum. i. Quibus uerbis osten Aristoteles bonum uocari duobus modis.&ita finem et
TTIs ita explicatis pergamus ad reliqua. Actiones quae fiunt circa ea quae uolux Linus re circa ea quae ueniunt in consultationem,& circa elisibilia sunt ovctione 5 spontaneae . Haec suit conclusio superioris syllogismi Cae est interid a
fiones quae sunt uirtutibus, sunt actiones circa ea quς uolumus.&eosultamusta eligimus, haec item ponitur in tex.ibi, Actiones ex uirtutibus circa Ilaec eroo ais 'iones quae sunt ex uirtutibus,sunt ex electione,& spontaneae .sed illa quae sunt ex electione,&spotanea, sunt in potestate nostra. liaec ipse per se est persipicua Actio, nes quae sunt ex uirtutibus sunt ex electione Sc sporanea ergo sunt in potestate nostra, ergo re uirtutes ipsae in nostra sunt potestate: nisi enim uirtutes et ent in poteo state nostra ,fieri non posset ut actiones quae sunt ex uirtutibus, est ni in potestate nostra. Hate conclusio est in tex. Devi de sequitur: Similiter autem & uit a. in cui bus enim rebus nostra potestate stum est age e. 'Cum ostendisset Aristoteles, lairtutes essem potestate nostra ei per id quod necesta sequitur, in nostra potestate esse fieri bonos: In hac parte uidetur eclara , ui r e innot a potestate. idi propterea quod erant qui dicerent uirtutes eiri in nostra potestate,intia autem minime, uini s est ipse significare ter tio Ethic.cap.tertio:Hanc uero conclusionem ni fallor uidetur hoc modo proba- , Et bie
ut ex lib. Periher.&ex lib.priorum colligitur,est id quodno est actu, sed potest esse
. . i. i. - 'M in institutione nostra in pri
V: z -- ud omnino est,quam idem dicerta idem ne ia 4 μ βδ is Vm ςst m quibus ergo est in potetate nostra agere.
in eisde ut sitin potestate nostra non agere necesse est: 8c econtrari0, in quibus est in potestate nostra non agere, plane sequitur ut in eisdem ob eandem rationem sit
443쪽
in potestate nostra agere:quia si non posset esse, non esset possibile non esse . quod quidem est id quod no est.sed posito inesse,nihil sequirur quod fieri non possit,sed necessarium non esse,quod esset impossibile esse. qus cum absurda sint, ut sint absurda ea ex quibus emanant necesse est.
M Quare si agere bonum quod existit honestum,in in nostra potestate cum dixisset Ai istoteles.Quibus in rebus in nostra po testate est agere,in eisde etia esse in nostra potestate non agere & econtrario:hic uult,opinor, ossedere turpia,quae sunt iuria,esse quot in nostra potestate,quod paulo ante probare instimerat. Et indetur, meo quidem iudicio sic argumentari: Agere bonum quod est honestum est in no stra potestate: ergo non agerebonum quod est turpe,est in nostra potestate. Probatur coaequentia ex eo quod diximus, Quod in quibus rebus agere est in nostra potestate,in eisdem non agere est in nostra potestate. Ad probandum uero quod agere turpe sit in nostra potestate, sic uidetur argu
Non agere malum quod estitonestum,est in nostra potestate:ergo agere malum quod est turpe,est in nostra potestate. Declaratur consequentia ex eo quod positum estquὀd uidelicet in quibus est in Potestate nostra no agere subaudi aliquid, in iis est in potestate nostra agere,quod patet ex ratione ipsius possibilis dicta in superioribus. Si ergo in potestate nostra est agere honesta di turpia, di similiter non agere, echoc est esse honos uel malos quia qui agunt honesta, no agunt turpia, sunt boni: qui uero no agunt honesta,ec agunt turpia,sunt mali: in nostra autem potestate est agere honesta, di non agere turpia ac rursius non agere honesta,ec agere turpia: Igitur in nostra potestate est fieri bonos uel malos. is Dicere autem sua sponte neminem prauum. Hoe in loco propostium est Aristoteli ex eis quae dicta sunt ostedere dictum quorunda partim esse falsum, partimuerum, quod plane huiusmodi erat:Neminem sponte esse malum, nem inuit si hea lum. quare inquit: Dicere quod nonnulli subaudi asserunt,nemine sponte esse prauum,nem inuit si beatum,alterum falso est simileud est, alterum est salsum : alterum
est simile uero id est alterum est uerum. Verum enim est,neminem inuite esse beatum,quia beatitudo est operatio, quae oritur ex operationibus quae manat ex uirtutibus persectis, quae sunt in nostra potestate,& spontanes. I alsiuna aut est,neminem sponte esse prauum:quia declaratum est prauitatem spontaneam esse. ergo uerum
non est quod nemo sit ex se prauus,quia prauus sponte est prauus,alioquin non ese set prauus: uitia enim sunt in nostrapotestate. o Uel obstandum est ijs quae modo dicta sunt. in hac parte uideturqusrere an eontra ea quae dicta int possit aliquis dubitare negans hominem esse principium actionum,ec procreatorem illarum,quemadmodum Pater est procreator filiorum . aeri uidetur respondere his uerbis: Si autem haec appareant. Quasi dicat non posse ad uersus ea quae dicta sunt, quenquam negare homine esse principium actionum, de ipsarum procreatore,quia manifesto hoc apparet. id*uidetur probare sic:llla quo rum principi si est in nobis,sunt in potestate nostra dispontanea: sed actionum liuomanarum principium est in nobis: ergo haec sunt in potestate nostra,ec spontaneae. Probatur minor: quia principium actionum humanarum no potest referri ad aliud
principium,quam ad illud quod est in nobis: ergo ipsarum principium est in nobis, non enim sunt sine principio. Antecedens est ex se mani sectu: quandoquidem apparet a nobis proficisci aλiones nostras, nec fieri posse ut aliud si eaturrincipium quam nosmetipsos. sensus enim hoc ostendit. Quae cum ita sint,plane efficitur,ut non possit quisquam aduersus ea quae dicta sunt obiicere, hominem non esse primcipium actionum,& procreatorem, ut est Pater filiorum. is Haec ita esse testes sunt,& priuatim.Probat Aristotcles nos esse principi si ξύ proscreatores nostrarum aictionum, ex eis quae fiunt a singulis priuatim, ec statuuntur ais legumlatoribus,quos omnino decipi graue est mare, ec inquit: Videt ut autem
is hoc testificari, uidelicet quod homines sint principium actionuin, ec priuatim sin is guli homines,&ipsi legumlatorcs. Sic aut uidetur argumentari Singuli homines priuatim ec legumlatores,eos qui praua
444쪽
i, Quaessiciunt qui non agunt ui,nel per ignoratione dissus ipsi non sunt eausia ς castigantae puniunt. Dicit qui nona tui. c. quia non puniuntur ii quia unt Per vim, uel per ignorationem,cuius ipii non sunt causa.agunt enim inii ii renittit Onierunt ad illam actionem, quantum attinet ad ipsos,si quidem non fuit ii pote state ipsorum non ignorare: eos uero qui honesta agunt, honoribus pro iuunturci hoe faciunt,ut hos adhortentur ad honesta agenda,illos uerὀ deterreant a con trariis: ergo putant homines ei se principium honestarum actionum di tumiit cuiamsi ita putarent, non adhortarentur aliquos ad huiusmodi actiones exercendas
Urobatur consequentia,quia nemo adhortatur quempiam ad illa agenda. quae none sua sponte iacere non potest.Frustra enim &'sine cauis sunt in potestate sua, oc quae se renon Poteir.Trultra enim re sine cauosa,ac itolide hoc heret quemadmodum non opus est hortari quenquam ne caleat uel stivaquei essitiaquei aliquid ei usinodi hortatio, siquidem nihilominus patie Iuris calorem di frigus Zc famem. VPraeterea si homines no essent principium actionum suarum,non modo tollerentur adhortationes & huiusmodi,uerum etiam praemia Sc poenae. etenim non decet honorequent assicere,aut poena, ob eas actiones quarum ipse non fuerit principium Nauctor.&sic nulla reperiretur causa, quare magis hi quam illi honoribus aut poenis astici deberent.
Cum igitur di singuli priuatim,& legum latores alios honoribus assiciant alios
poenis: rationi consentaneum est eos opinari,quod unusquis sit principissi & causa suarum a manum. Quod si detur,uerisimile est ita est e, quia uerisimile non est on
nes homines decipi re fiustra hos labores suscipere. natura enim no solet pati ut homines decipiantur. Ratio tamen haec probabilis est,re non necessaria, quia communis hominum loquendi consuetudo hanc rem comprobat.
Etenim pro ignoratione etiam ipsa pomas instituunt. 4ria dixerat Aristoteles lingulos priuatim dilegum latores'punire eos qus turpia agunt non ut coacti, i , i 'ς η ςm ipsi non fue ni us ore & usi. Hie uult declarare. legum latores poena cos assicere qui mali quippia patrant per uim & per tenoratiostitutam fuisse poenam: alteram propter delictum quod quis ebrius comittit altera propter ipsiam ebrietatem.atm huius quidem duplicis poens ferunt Pithacu exuti Gse auctorem, propterea quod principium delinquendi sit in ipso ebrio Et haec est in Tex. qua sic probat Aristoteles ignoratio fuit causa delinquendi Zhaee p. spicua est:ebrius seit causa i orationis,ergo suit ipsemet eausa delinquenis di. Probatur minor etenim ebrietas it causa ignorationis.hane ponit in Tex ebrius fuit causia ebrietatis ergo fuit causa ignorationis. DecIaratur minoriIlle qui potest euitare aliquid,&non euitat,est causa illius:ebrius potest euitare ebrietatem reno euitat lac ponit in tex. ergo ebrius est causia sius ebrietatis. est igiΞ causa delinque di. Iram assiciedus est ille duplici pinna:qa qui est causa alicuius delicti est puniedus. Illud aut animaduertendum est, Aristoteles noluisse dicere ebrios agere ner tono ratione sed ignoranter, sicut aguntirati alioquin euerterentur ea quae dirit in tertio eiusdem lib. cap. tertio. quo in loco ad hunc modum scriptum reliquit: Etenim haeeipsa,ob ignorationem agere,&ignorantes agere diuersa eri uidentur: nam ebrius aut iratus no uidetur ob ignorationem agere,sed ob aliquid eorum quae dicta sunt non sciens sed ignoraris omnis igitur PrauuS ignorat quae agere oportet, di a quibus est abstinedii:& ppter huiusmodi errore iniusti homines atq; omnino mali sui. Necesse ergo in ut uitelligamus, ebrios agere ignorates, A no .ppter ignoratione.
Puniunt etia eos qui ali id eoru quae lehibus conliner riznorant quae quide . scire oportet,&no sunt dissicilia cognitu. Pergit Aristoteles cseclarare legalatores
norantes ueclarare, leaulatores
solii punire ebrios,qui ignorates delinquus, uerum etia eos qui delinquut igno I aIites aliquid eoru quae continctur legib. quae oportet scire,&Lcile co nosci posisunt. similiter aut puniunt mal is quaecuque per negligentia homines tenorare uidentur ut sinat ea qua attinent ad mores:S hoc faciunKquia in ipsis non erat ignorare. Probat:etenim sunt causa suae negligetic:ergo sunt causa ignorat is, quae nascitur ex negligentia quod autem sint causa negligentiae,perspicuum est: qJia erant do
mini adhibendae diligentiae rid est,erat in eorum potestate diligentiam adhibere.
445쪽
Etenim quipotest diligentiam adhibere,&non adhibet,est causa negligentiae: ipst
poterant diligentiam adhibere,& non adhibuerunt. hanc Ponit in tex. ergo sunt causa negligentiae.Ex negligentia autem nascitur ignoratio, quae est causa delicti: iuste igitur puniunt legumlatores eos,qui agunt mala ignorantes,&per ipsam ignorationem,cuius ipsi fuerunt causa:quod quidem argumento est,illos opinari homines esse principium suarum actionum. alioquin non punirent eos qui delinquunt ignorantes,& per ignorationem iniuste enim & praue agerent. Sed sortasse talis est, ut non possit diligentiam adhibere.Quia dixerat esse in potestate hominum diligentiam adhibere, hac in parte tacite occurrit nonnullorum cogitationi,qui potuitsent dicere talem este quempiam, ut si uelit etiam, non possit esse diligens: Sc sic negare ipsos esse dominos adhibendae diligentiae, id quod uita communis satis ostendit.uidemus enim multos, qui totis uiribus,toto ut aiunt pectiore enitantur ut quibusdam rebus curam & d ligentiam adhibeant, nec tamen adhibere possint,nescio quare quodammodo impediti. G At tales fierent.respondet Aristoteles id concedens:sed negans illud repugnare iis quae dixi propterea quod ipsi etiam fuerunt causa ut non possint hanc diligemtiam adhibere,dii lute ae remisse uiuentes:& sunt eausa ut sint iniusti praua re iniqua perpetrantes,&ut sint intemperantes dum in compotationibus &aliis huiusmodi libidinibus,aetatem degant.eum ergo ipsi sint horum causa, plane est tur ut sint causa ignorationis, ergo aeli sti: iure igitur optimo puniuntur, Nihil ergo iacit contra illud quod dicitum est,eos esse adhibendae diligentiae dominos. Quod autem sint homines causa & iniusticiae di intemperantiae, eo quo dic tiam est modo uitam degentes,declarat Aristoteles inquiens: Acctiones quae sunt circa singula unumquent talem efficere quales ipsae sunt si sunt circa iniustitiam, iniustum:si circa intemperantiam intemperantem:& ita de reliquis.quod quidem per spicuu esse dicit ex eis quae cuiuis certamini uel aes ioni operam nauant.eos enim id exercere, i student: talest omnino fieri,quales sunt aetiones.idi tam perspicua esse affirmat,ut qui ignoret ex actionibus quae fiunt circa res habitus ipsos existere, eum dieat hominem esse stupidum,at Q omnino sensus expertem. ,, Praeterea sine ratione est Pergit Aristoteles ostendere,eos qui iniuste,qui intemperanter agunt esse causam suae iniustitiae θc intemperantiae dicens a ratione prorissus abhorrere,eum qui iniuria alios assiciat, & iniuste agat nolle esse iniustum 5c intemperanter agentem,nolle esse intemperantem: quandoquidem tales sint habiatus.quales sunt actiones.
Si quis autem non ignorans agit ea ex quibus erit iniustus eum dixisset Aristoteles habitus uirtutum & uitiorum fieri ex actionibus quae sunt in nostra potestate, otuit quaerere aliquis,nunquid ex iniusto sponte, possit quispiam cum uelit fieri iuus. Hoc enim rationi consentaneum uideri,ut cuius in potestate sit fieri iniustum. cum uult, idem possit etiam fieri iustus cum uelit.
Huic quaestioni uidetur respondere Aristoteles dicens: Si aliquis non ignorans agat aliquid eorum ex quibus iniusti evicimur,is sponte &uoluntarie erit iniustus: quia si noluisset,n5 lactus fuisset iniustus erat enim in potestate ipsius,no agere ea, exquibus factus fuit iniustus. Cum ergo illa agere uoluerit plane sequitur ut sponte diuoluntarie factus fuerit iniustus. Non tamen inquit: si uult, cum fuerit iniustus, desistet ab illa iniusticia,& fiet iustus. ec declarat hoc exemplo aegrotantis: quia necpaegrotus,si uoluerit,poterit esse sanus:etsi is quidem intemperanter uiuens, ec me dicorum praeceptis non obtemperans,sponte in morbum inciderit.prius enim licebat ipsi non aegrotare: sed post Ii sanitatem amisiqnon licet iam illi non aegrotare. Deinde altero clariori exemplo eandem conclusionem ostendit, ait l, quod ex iniusto sponte non potest quis heri iustus: quemadmodum nes qui lapidem Proiecit, reti aliete eum amplius potest, ac resumere, quamuis antequam iptum proiecise set ei Iet in potestate eius non emittere ac proiicere.Etenim principium, supple Prohei endi lapidem erat in ipso. emadmodum ergo accidit aegrotanti sponte, de ei qui lapidem sponte proiecit ut non possit iam ne* ille sanitatem recuperare, ne hic lapidem resumere: sic& iniusto 5c intemperanti a principio licebat non esse
eiusmodi:Quare sponte eiusmodi sunt:sed posteaquam facti sunt tales,non iam licet eis non esse tales. SECTIO
446쪽
NTOn solum autem animi uitia .Postqvim probauit Aristoteles exemplo spoli, sl te aegrotantis eum qui sponte factus sit iniustus,non posse fieri iustum, occurrit nunc tacitae dubitationi quae quidem meo iudicio potuisset esse huiusmodi: Mi rum uideri,per exemplum aegrotantis declaratam fuit se coclusionem propositam quandoquidem uitia corporis non uideantur esse in nostra potestate sicut sunt animi uitia.Huic ergo tacitae dubitationi respondens ait non solum animi uitia sponte fieri uerumetiam in quibusdam corporis uitia sponte identidem comparari . quod se probat excommuni modo loquendi ipsorum hominum: Ea ob quae increpa mur,sunt in nostra potestate,& sponte in nobis sunt aliqua uitia corporis sunt ii
posito praedicati,dicens: etenim si non essent in nostra potestate, ob ea non increparem cum perspicuum sit neminem increpari ob ea corporis uitia dc turpitudines quae ex ipsa natura sunt in nonnullis hominibus. rursus autem increpati eos,in quibus insunt aliqua corporis uitia 5c turpitudines ex ignauia 5c ipsorum negligentia prosectae imili tertiit, inquit,circa imbecillitatem, uel turpitudinem, uel membri alicuius mutilationem nemo enim obiiciet cui b caecitatem a natura profectam uel ex morbo,uel ex plaga,aut uulnere,sed potius eius miserebitur. Quod si quis e hrietate uel aliqua alia intemperantia oculis priuaretur, ab omnibus obiurgareturat* increparetur. est ergo uerum,non solum animi uitia esse in potestate noltra sed etiam quaedam corporis. alioquin ob ea non reprehenderemur: sine ratione enim
id fieret,&inique. Ex uitris igitur corporis. Concludit ergo Aristoteles ex uitiis corporis uitupe iarari ea quae sunt in potestate nostra: luae uero non sunt, haec non uituperari.
Sed cum hoste ita sint. Ex dictis inseri,si haec ita sint, idem dicendum esse de aliis uitiis: quod uidelicet uitia illa ob quae increpamur,sunt in potestate nostra: & cum 'praeter uitia corporis sint etiam animi uitia,quibus reprehendimuri sequitur ut anumi quo* uitia sint in potestate nostra.S haec uidetur quasi alia ratio quae probat animi uitia esse in potestate nostra,ex eo sumpta, quod ob ipsa increpamur , sicut obuitia eorporis: quae,ut ostensum est,sunt in potestate nostra. ae licet Aristoteles pii iis alijs rationibus eandem conclusionem probasset, tamen hie etiam eonfirmauit ex eis quae dixerat ut tacitis quibusdam hominu cogitationibus responderet. Ne uero utitur circulo,quia dixerit non solis uitia animi esse in potestate nostra, uerum etiam corporis quali ex eo quod uitia animi sint in potestate nostra, probauerit, ut tia corporis esse in potestate nostra:quia hoc non fecit: sed ostendit uitia eorporis esse in potestate nostra: propterea quod ob ea increpamur. sumpsi tamen uitia animi esse in potestate nostra:quia hoc iam erat probatum. Postremo ostendit, etiam uitia animi esse in potestate nostra,ex eo,quod iam erat declaratum de uitiis corpo ris. N ita alia ratione.
Si autem aliquis diceret.Cum ostendisset uirtutes & uitia esse in nostra potestate nosq; esse dominos ignorationis ec negligentiae, & ita actionum prauarum: In 'hac parte proponit dubitationem aduersus ea quae dicta sunt,eams resellit. inquit ergo: Aliquis dicere posset aduersus ea quae dicta sunt,nos non esse causam ignorationis, ne* negligentiae,nem actionum Prauarum :huiusci' rei hanc uidetur ratio
nem afferre: od est causa ut quid appareat bonum hominibus,est etiam causa ut appetant illud quod apparet eis bonum. haec perspicua est: sed natura est causa ut aliquid appareat bonum hominibus, non ipsi homines. hanc ponit in tex. cum ait:Apparentiae autem non sunt domini supple homines: sed qualis unusquis esta natur talis finis apparet ipsi: est ergo a natura,no ab hominibus, quod finis cuim talis appareat. ergo natura est causa ut homines illud quod apparet ipsis, bonum appetan ergocst causa,ut id agant:agunt enim boni apparentis causa: ergo homi nes non sunt causa ignorationis,necp negligenti nessi actionum prauarum: ec ita
447쪽
Si autem unus uiscp. ucstioni propositae uidetur respendere ad hunc modum Si unusqui', sit Miquomqdo causa sui habitus,sequitur ipsummet futurum aliquomodo causam ipsius apparentiae.se supplealiquis est causa sui habitus : ergo erit cauta apparentiae. ec ira videtur gare: homines non esse causam apparentiae. Amtecedens peripicuum est ex ijs quae dicta sunt,ta dicentur.
In uero nemo est sibi mala agendi caesa. Hic uidetur mihi Aristoteles reflectere, riserit ellendam eorum sententiam,qui asserebant uirtutes esse quis
si ii nolint concedere .homines esse aliquo a - ainrauea unt unde sequitur ipsos non ene auctores apparentiae .Futurum est, utar
numentum quod contra nos attulerunt,aduersus ipses reflectatur. N euellat ipse rum sententiam quae est,uirtutes esse in potestate nostri,uitia uero mirume t id tu si uero nemo est sibi mala agendi causa: quod quidem nihil aliud indetur esse. quam si dicere si nemo est sibi causa habitus, di per id quod necessatio sequitur apparentiae r sed haec mala agit ob ignorationem ipsius finis,ecueri boni, putans se Der ea Quae non cognoscit eise mala, summum bonum esse consequuturum, ec ira mutat illa esse bona:appetitiom finis non est in nostra potestate: sed ita untiquemonatum esse oportet,ut habeat quasi uisum quo recte possit discernere, & id appetere duod uere est bonum sipis est bono ingenio praeditus, i id ipsum bene se haheat natura d enim quod maximum est,aim pulcherrimum, di quod fieri non po test ut ab alio quis accipiat 5c distat,quale est natura, tale habebitiat in ita quidem hene ec recite natura esse affectum,ipia erit persecta uerat naturae habilitas di ingensum bonum ec usin ad hunc locum suspenditur oratio.Si igitur haec uera sunt, in cuit cur mastis uirtus sponte nostra quam uitium acquiretur quasi dicati ex eis qui icti' sunt sequitur,non magis uirtutem sponte nostra comparari, quam intium: quod est contra illos, quippe qui asserunt uirtutes sponte nostra comparari, non
' ' P obitur eonsequentia: quia sicut accidit illi qui praue agit, ut finis it a natura
an pareat 5c propter huiusmodi apparentiam praue agati. ita etiam accidit uiro pro ho ut recte agat quia finis ei natura appareat. ec sic non erit in potestate nostra bone agere sederit Inatura .similitudo est perspicua:quandoquide appetitio finis ex eis duae ipsi concedunt non sit in potestate nostra ed nos oporteat nasci ueluti ha heriles oculum,quo recite discernamus,& recte eligamus uerum bonum:non est ervo in potestate nostra ut eligamus bonum,non igitur sponte agimus bona ergo ita I de uirtutibus sicut de uit 3s.Quare argumentum illorum non minus labefa ataim conuellit ipsorum sententiam, quam nostram. Nihil igitur prohibere videtur, qu uerum sit nos habituum qui sunt in nobis esse aliquq modo principia & Ou
quasi tenebras offundere scutre ipsa apparet.
ra 'Resbondet: quo: docun* appareat finis,uel statuatur, nihil referre, qupertinet ad hoc,m uirtutes 5c uitia sint in potestate nostr : qui ς. t 'V Cl R Esnem agunt quocun* modo,supple uoluerint,ea ipsa reserentes ad illum ita declarat siuefinis non natura unicuim apparet qualis sit sed ipsum est eui appare id est, siue ille cui sinis apparet,iacit aliquid ad piam apparentiam.siue naturalis quidem finis est,id est apparet nobis natu q t supple quae sunt ad finem.uir probus agit sponte: sequitia uirtutem ei te i am similiter oc ipsa uitia. Quomodocunm igitur dicant isti de fine,semyr i equitur eadem concluso,ut uidelicet sint uirtutes in potestate nostra, similiter un
448쪽
in robatur consemientiaeqnia per se in actionibus 5 in fine, inest ipst malo scuti robo. non enim cii maior ratio unius quam alterius: quia satis est quod ea' duae iunt ad linem sint in potestate nostra. Quocun* igitur modo dicatur de fine sem-
Per sequitur idem. quare argumentum ipsorum minime labefactat sententiam nostram,sed iacit conti a ipsorum opinionem.sequitur enim ex eo uirtutem non esse
in potestate nostra, contra quam asstarunt ipsi.deinde etiam si id esset nihil prohibet et imia quo* esse in potesitate nostraud quod nos instituimus probare.,i igitur,ut dicitur, spontaneae sunt uirtutes. Colligit denim ex dictis, uitia essem potestate nostra,& ostendit ad hunc modum: Virtutes ut dicitur. siunt in noteitate nostra: ergo G uitia. VProbat consequentiam: quia eodem modo se habent uirtutes &uitia. non e riim est maior illarum, quam horum ratio,ut dictum est.aut demonstrat sic: Quod eli adiuuans causa aliquomodo habituum, est aliquo modo adiuuans causa uiri tum: uirtutes enim sint habitus.sed nos sumus adiuuans causa aliquo modo habi- tuum,ut declaratum einergo sumus aliquomodo adiuuans causa uirtutum. Et ex eo quod simus adiuuans causa habituum,sequitur etiam ut proponamus nobis ta-l em linem quia tales nos sumus,subaudi ex illis habitibus. Atm quidem Itirc indiscant,luindueram argumentationis propositae dissolutioilem, eam quam thra attigit Iiis uerbis: Si igitur ii nusquis* est aliquomodo sibi jpsi causa habitus ipsius is
apparentiae,erit aliquomodo causa, quia uidelicet ponimus talem finem,quales ipsi sumus sitimus autem tales ex habitibus,qui habitus sunt ex actionibus, quaru nostauciores sitimus Scausa.tales igitur erimus quales erunt actiones nostrae di talis erit apparentiae finis. Dixisse autem uidetur,homines esse quodammodo causam adiuuantem habitu ri quia non negat omnino,naturam non concurrere ad ipsos habitus generandos. Etenim aptitudinem illam quam ex natura consequimur,non parui esse ad id
Communiter igitur dirium est de uirtutibus. Cum in superioribus Aristoteles uerba fecerit de uirtutibus generali quadam comprehensione 5 declarauerit quomodo fiant in nob: s,&quomodo sint in potestate nostra:&cum propositum risit sigillatim iam 5 separatim agere de ipsis uirtutibus, antequam id aggrediatur, epilogo colligit & repetit ea quae dicta sunt,ut coniungat dicenda cuia dictis, quippe cum sit aliquantulum a proposito digressus. ec inquit: Communiter igitur de uirtutibus a nobis dictum est declarat* quomodo communiter:quia scili et dictum est earum genus figura quada dictum est enim, esse mediocritates &habitus. praetorea ex quibus fiant,nempe ex ipsis actionibus.& ipsas porro per se acturas est. earum actionum ex quibus existunt, easdemm est. in potestate nostra,& esta seontaneas ain ita quemadmodum recta ratio iubet,acpraescribit.
Verum non similiter nostra sponte actiones atm habitus sunt. Quia dixerat a b ctiones A uirtutes esse in potestate nostra,potuisset aliquis in eam opinionem ii rure ut existimaret eodem modo actiones re habitus est. in nostra potestate cuiui ad linem domitu sumus,singula quael ipsiarum cognoscentes: habituum uero
hQm post turn vero 'nt,non eodem modo fiant inno
potestate quia singulorum additio non est nota. etenim sensim ac latenter fiunt
449쪽
huius enim res, utpote ad bene beate* uiuendum maxime necessa lae, crebris nos significationibus admonuit Aristoteles. Erit ergo ex sundamentis naturae uera haec opinio quod uidelicet homines in acrionibus suis sunt liberi, ita ut nem a coelo neq; ab alia causa, praeterquam a principio,quod esst in ipsis, ad bene aut male agendum impellantur: id quod nobis propositum erat ostendere. etenim si uera sunt ea quae dixit Aristoteles in hoc capite quod interpretati sumus, necessario sequitur,ut ne* a coelo, ne* ab aliqua alia causa cogantur homines, praeterquam a. semetipsis:quippe qui sint a monum suarum domini. rare bonis actionibus merito constituta debet esse laus oc praemium, malis autem uituperatio ac poena: quod quidem cum singulos homi nes priuati tum uero legumlatores ubio serua re constat. MNis LiBRI v I GEs Ini A R et iraesonis singularis inta s.
l Ed eum intelligere nos esse actionum nostrarum dominos, non stperseis fiam & absolutam libertatis nostrae cognitionem habere, nisi sciamusi etiam qua in parte animi nostri sita sit ista libertas: operepraecium est uti nanc rem explicemus. de qua quidem etsi difficile est statuere quid semtiendum sit, propter uarias doctissimorum ac sapientissimorum philosophorum
opiniones ec sententias. tamen rem aggredi non dubitabimus, di quantu quidem erit in nobis conabimur sic ipsam explicare,ut omnis dubitationis tanc b nebula disscussa persectam & absolutam de libertate nostra sententiam tenere possimus. In primis autem lectores admonitos uelim, nobis propositum esse hoc loco ea tan tum dicere,quae consentiant Aristoteli ex naturali ratione loquenti, etsi fusa etiam diceremus. satis enim suturu est nobis in praesentia si eas conclusiones posuerimus, quae ex sundamentis naturalibus necessario sequantur, uel eis certξ non repugnet: salua tamen semper 5c incolumi ueritate Christiana pro qua tuenda ae defendenda erimus semper parati non solum rationem naturale ut faci mus negligere, uerum etiam uitam ipsam,si res ita ferret, libentiissime profundere. Sic igitur nune agere nos oportet,quia tota nobis di utatio instituta est cum his hominibus qui prosia tentur se loqui ex eis fundamentis,quae oriuntur ex sensu quae saepenumero a ueri
tate abhorrere in superioribus satis super* ostendi isse nos arbitramur. Aliter enim disputatro nos ba inanis 5c ridicula esset sutura. si quidem eum ijs qui non stat Geometrae,non est de Geometria disputandum. Sed ut facilius intelligentia consequi possmus, in qua parte animi sita sit ipsa libertas non incommode iacturi estis uidemur,si in primis de animi nostri potestatibus uerba faciemus. etenim his cognitis, non erit admodum dii scite id intelligere quod inprimis explicandum suscepimus. θλης. Potestates igitur animae sunt,nutritiua uegetativa sensitiua,ec ea quae habet ra , tibi. ia. HφΠ-- in pi nil inest uegetatiuum Ocnutritiuum:in animalibus uegetatiuum,nu. o i, is tritiuu ac sensitiuum: in hominibus autem uniuersae insunt animae potestates. nam di p. ii praeter has inest illa etiam quae ratione praedita est,quae bifariam secatur: 5 in eam quae ui sua rationem habe oc in eam quae non habet ed dicitur habere, quia est apta nata obedire rationi. ec ista pars animi ratione praedita, in homine solo repetis tur. iniae omnia declarauit Aristoteles. primo lib.Eth. cap. nono. ec decimo lib. - .itris c , octauo oc in multis aliis locis. Vegetatiua pars di nutritiua, ac senstiua quaedam, JZ' ', non omnis,carent omnino ratione: α ideo dicuntur irrationales, pars aut illa quAE ui sua rationem habe .seiungitur re ab illa quae ui sua rationem non habet. Atthaeduae partes animi sunt in homine re ipsa distinctae, sicut albedo ec dulcedo in ta die: oc ita quidem distinsae sunt, ac separatae, ut altera sit generabilis de corru-Pubilis, altera aeterna, ut ex eis quae dicta sunt a nobis in superioribus de animi
450쪽
L BER xxv. 33mostri immortalitate perspicue patere arbitramur,& ex eas etiam que dicentur in in serioribus herspici poterit. At p illa quidem pars animi quae ui sua rationem habet, Iti r g Ilionalis: illa uero quae ratione caret, uocatur phantasa, quae reuera est re ipsa sensitiva. oritur enim ex potentia materiae: tamen quia est apta nata obe dire rationi, Aristoteles seiunxit eam ab ea sensitiva quae non est apta nata obedire rationi,quae est senstiua brutorum animalium, Sposuit illam sub potentia habente rationem, ut perspicuum est ex loco primi Ethic. citato. ubi quum statuisset qua
tuor partes animi, vegetatiuam nutritiuam,sensitivam, S habentem rationem,reli quas tres exclusit a scelicitate, selam retinuit habentem rationem. quam deinde in
d as partes diuisit, ut dictum est. sed quia illa quae ui sua non habebat rationem,ue re erat sensitiva, in decimo octauo cap. eiusdem primi collocauit ipsam sub parte is rationabili. etenim dixit: Videmus sane irrationale duplex esse. aliud enim est ouod ad plantas attinet, quod nullo modo participat rationem: aliud concupiscit, e omnino appetit quod participat aliquo modo, quatenus uidelicet paret ipsi rationi, de obedit. Videtur autem omisisse senstitiam brutorum,qus nullo modo participatuipsa rationem, quia sorte comprehendit eam sub priore membro. nam quum nullo modo participet & ipsa rationem, ut diximus, uidetur quodammodo similis ei parti quae plantis conuenit. non enim uidetur posse collocati sub M.tero membro, quod complectitur eam animi partem quae aliquo modo particeps est rationis: nisi uellemus dicere, Aristotelem comprehendiue ipsam sub secun do membro, uidelicet sub appetitiuo, sed noluisse omne appetitiuum participare aliquo modo rationem, sed illud solum quod obedit rationi:& tunc recidet eodem quo id quod dixit in nono capite : Et fortasse possismus dicere, ipsum nullo modo tecisse mentionem illius partis animi in decim ooctauo cap. quoniam intelligebatur reiecta fuissse ex eis quae dixerat in nono capite, satis enim fuit ponere extrema membra, di accipere ultimum. Porro autem in decimo octauo usque ad locumductum, diuisit partem irrationalem in duas partes. &rationali unam tantum par
tem attribuit. deinde paulo post non negauit sensitivam posse collocati sub parterationali quum dixit: Si autem oportet S hoc dicere rationem habere, duplex est rationem habens: aliud quidem proprie re in seipso. aliud autem sicut patri obediens. Perspicuum enim est, eam parte animi quae ui Ga non habet rationem,esse sensitivam, S else re seiuncstam ab ea quae ui sua trabet rationem. His explicatis, addimus quoque animam sensiti uani in homine praeter facultates exteriores quae perspicuae sunt, secari in tres partes. quarum una dicitur sensus communis, qua discernit ea quae sensibus exterioribus sibi oster utur.5 ostendit in Ateresse inter illa: ut quod odor non est sapor, neque sensus odor: hane autem fuisse neces lariam ex hoc colligitur, quod heri non poterat ut facultas uidendi de eis iudiearet quae auditui et olfactui obi jciuntur,neq; contra ut dicemus. Altera pars nominatur phantasia, qua quidem anima sensitiva particulariter aliquo modo ratiocin tium est illa quae repraesentat obiecitum intellectui ope intellectus agentis:& diciatur rationalis quia obedit rationi: de qua phantasia, deq; eius ossicio, uberrime in fine secudi lib. de Anima uerba facit Aristoteles, ad quem locum me reiicio: est enim susceptiua specierum, quas retinet dum operatur. Tertia est retent tua, quae species recipit a phantasia, postquam operata est,ea si retinet,ac memoratiua appellatur. Nec uero his repugnat quod dixit Aristoteles tertio de Anim .s s. his uerbis: Omnino quidem igitur sicut praedicium est. in quantum appetitiuum animal, sic ipsius motivum est appetitiuum autem non site phantasa: phantasa autem aut rationa iis aut lensibilis est. hac quidem igitur&alia animalia participant. Nam intelligendum est, omnem quidem pliantasiam elle partis sensit tuae: sed Aristotelem dixisse aliam phantasiam euerationalem. aliam sensibilem, ut seiungeret phantasiam quae est in hominibus ab ea quae est in aliis animalibus: quippe quae dicitur rationalis ut dictum est quia apta nata est obedire rationi. Et huius rei apertam nobis fgnifica- uidetur, cum dixit Hac quidem Ac alia animalia participat cum ma
nil este loqueretur de phantasia sensibili, quani rem uisus est alti iste primo Ethici
Sed rursus haec phantasia secatur in duas partes, quae sumuntur a duobus mune O tibusi