장음표시 사용
471쪽
eontinenter agunt,sicut ebrii: contra potuitat quispiadiicere iocuerum, Propterea quod incontinentes dicunt uerba ec sententias dum agumtu continenter, quae a scientia proficiscuntur: id est, declarant ipsas habere me amactu,dum agunt incontinent ecquia uniuersaliter fieri non possiet,ut illas serum proferrent.quae enim sunt in uoce ,sunt signa earum quae fiunt in anima pastionum. dicunt autem incontinentes, dum incontinentet agunt, uerbi gratia,nullum culce esse gustandum ec hoeeta dulce, ec tamen gustant: habent ergo agentes inconti nente cognitionem propositionum uerarum,ec ita scientiam acta,cotra qua odium est.Huie ergo tacitae hominum cogitationi occurrens Aristoteles,mquit. incere autem sermones qui proficiscuntur a sciensi eo modo quodnamus,nmum,supple uerum,quod incontinentes, dum agunt incontincter, agan e
lia ita ut habeant ipsam actust utantur illa:quia illi qui sunt in affectibus constituit. dicunt demonstrationes Zc uersus Empedoctis:& tali etiam qui primum clicimi, ut Pueri,connectunt quidem orationes οἱ sermones,sed nodum sciunt opoipsos esse aptos natos natura supple ad sciendum,ad quod tempore opus est. Qua re putandum est, ipsos incontinentes ne dicere sermones illos qui pro scientia,quemadmodu histrione upple in scenis uersus recitat, quilaepe iintellinunt. etenim incontinent ita perturbantur, ec mutantur ex illis passionibus. ut nihil uere intelligant, quamuis proserant uerba quae ex scientia proficiscuntur. Quare fieri non potest ut dic.ntur habere scientiam in acta, Ac incontinenter ope rari ex illa.ac licet uerba sint signa passionum quae sunt in anima, non sunt tamen illa uerba quae proserunt signa, quod ea ipsi intelligant dum proserunt: uertunt enim ad ea,ad quae impelluntur ex affectu.
INsuper echoc modo qui sipia naturaliter inspexerit causam.Cδm ditasset Aristo
teles incontinenter agere quae non oportet, scientes in potetia,non in actu,quia sunt in perturbationibus sicut ebrii ec surentes in hac parte uult declarare modum, Quo ueniat in iurore illum ut agant cotra scientia quam habet, quod egi agere in continenter.hoc enim potuisset in dubium uenire, et ab aliquo quaeri no enim latis est ad hanc rem persecte cognoscedam, ire incontinete facere,quod dixit Et uo
lens hoc declarare, inprimis facit syllogismum naturalem, id est quo naturaliter adapedum sine impedimento,ut melius cognoscamus,quando no sequimur illum uerum sed alium falsum. Quare inquit: Praeterea poterit qui sipiam inspicere caulam eius uod diximus naturaliter, id est ex naturali syllogismo& ratione,qua uti ex natura solemus ad agendum. quae quidem ratio constat,ut dictum est, ex duabus opi est ex duabus propositionibus quas Opinam quar nquit, una est inniersalis,altera singularis cuius sensus est dominus. praesidet enim sensius
ei ipsamin percipit. echoc dicit, quia intellectus non percipit singularem propolis' 'H positi deelarat Aristotelea modum, quo naturaliter assentimur coclusoniabus in speculativis,ec operamur in activis ex istis duabus spositionibus.&inquita Cum una conclusio fit ex ipsis duabus propositionibus . necessie est concluti emillam hic id est in speculativis animam affirmare, oc illi assentiri, in activi sueto ita tim sacere. 5c dat exemplum in activis: si habeamus,inquit, hane, omne dulce necessario est pustandum:ec habeamus etiam hanc Hoc est dulce, quae est una ex uno sularibus,sequitur necessiario,ut ille qui potest ec non prohibetur, gustet illud dulce.haec enim fiunt naturaliter. 8c ex hoc modo,quo procedimus naturaliter,cu non prohibemur, perspicere possumus modum Ec causam quare incontinentes ope rentur. quia uidelicet ab incontinentia prohibentur facere, quod naturaliter se quitur ex propositionibus ueris, quae impellunt ad operandum. Quasi diceret: Si uolumus perspicere modum ec causam quare incontinentes agant inconti nenter, oportet ut nobis fingamus cogitatione, ipsos incontinentes habere dias propositiones in anima, quarum una sit ista, Nullum dulce est gustandum: altera uero, Omne dulce est suave. idi necessarium est in omni actione praua.
deinde sit ista singularis, Hoc est dulce : si poneremus hane simgularem, Hoe
est dulce, sub hoc uniuersali, Nullum dulce est gusta dum, quae prohibet guttare:
472쪽
illa uuae erat uera uniuersalis,in exemplo nostro,Nullum dulce est gusta ndum: sed sub a.duae erat salsa, omne dulce est suavemropterea gustamus. S ita incontinenteroperamur contra uniuersalem ueram.& iste est modus, quo incontineter homi nes operamur. At in inest cupiditas. Postutiam ostendit modum quo incontinentes agunt incontinenter, qui erat,
ouod ponebant singulare propositione sub falsa uniuersali,non sub uera: in hac parte propositum est ei declarare causam,quare hoc faciat,& inquiti Atm inest cupidi ta, suopte causa ut ponant incontinentes singulare propositione sub talia uniuersali Quia opositio uniuersalis uera dicit fugi eda esse dulcia, cupiditas uero ducit nos ad standum dulcia,potestem mouere singulas partes. Ita P mouentur ab illa adponendum singularem propositionem sub uniuersali Disa:quia sensus percipit hoe esse dulce di statim iudicat esse suaue: incontinentes uero habent pro eo tcmpore illam propositionem falsam, Omne dulce est suave, oc appetunt illam: atque ita o
oniuersalis propositionis contrariae, Nullum dulce est 4 --ilosam pro eo tempore.causa ergo huius deceptionis est cupiditas. Quare continetit, ex ratione aliquo modo, ec eκ opinione incontinenter a .
Concludit Aristoteles ex eis quae dicta sunt, incontinentem incontineter agere ex ration id est habentem aliquo modo rationem,id est uniuersialem propositionem ueram. ec dixit Aliquo modo, qui non habet ipsam actu,sed in potentia 5 ex opi nione id est ex singulari propositione.non enim uult dicere Aristotes ,sequi ex ratione illa & ex opinione, ipsum incontinent E agere incontinenter quia huiusmodi actio no sequitur ex illa ratione,sed potius prohibetur ab illa sed significat id quoadiximus quod uidelicet incontines ponit singulare proposinonem sub alia uniuersali propositione illae tam e duae propositiones ratio oc opinio: id est uniuersalis propositio uera,& pngularis non sunt contrariae per se. quia haesi Nullum dulce eu guhandum:5 haec Hoc est dulce non sunt per se contrariae: quia simpliciter lingula tis illa non repugnat ipsi uniuersali potest enim poni sub illa: sed acccidit ei, ut repa et pro eo tempore, quia cupiditas a qua ducit ipsa singularis propositio repapnat illi rationi, id est uniuersali propositioni, quam uocat Aristoteles rationem, ouia est uera propositio. ipsa uero singularis propositio, qua appellat opinionem, a non rationem. quia non est uniuersalis propositio,non est inquit) contraria --- rationi id est uniuedali propositioni uerae, quae dicitur secta,quia erat uera,et duce hat ad rectam S uera operationem,uidelicet ad non gustandum illud dulce: hse autem sequuntur posito quod aliquis ita sit affectus,ut dulcia sint ei mortem uel maximum nocumentum allatura.Etenim eo tempore propositio illa, Nullum dulce est oustandum erit bona,& sic uera,quatenus ad ipsum attinet:altera uero uniuersalis, uidelicet omne dulce est suave, nerit bona: &ideo quatenus ad illum attinet,dieetur salsa. non tamen simpliciter est sal moest uera, ut perspicuum est: dulcia emquin simpliciter suauia sint,nemini modo si sanus dubium esse potest. eausa ergo
Vare 5c propter hoc belluae.Quia concluserat Aristoteles incontinente agere incontinenter, habetem ratione, id est uniuersalem propositionem:infert exhac conclusione aliam conclusonem,dicens,Sequi ex dictis,heslua non elle in continentes quia incontinens dicitur ille qui habet propositiones uniuersales:bel tuae uero non habent existimationem,uel propositiones uniuersales. cuius ratio haheri potest o eis que diximus de intellectu ergo no sunt incontinetes. ct quia dixerat Bestuasno habere propositiones uniuersales,aliquis potuisi et quaerere, quas naicit haberet propositiones respondet, habere antasia di memoriam lingularist. Quod quide est signum animam ipsaru interire, quia educituro potentia materiae item ex eo sequitur,ipsis no indigere intellectu agete,quia est rpter uniuersalia: dc animii no educi ex potetia materiae,qa 5c ipse no haberet uniuersalia. sed ciam mansimu sit quod habet uniueisalia,fieri non potest ut sit mortalis. omodo aut solui
473쪽
Ev sING. e ERT Amtur ignoratio.Hae in parte tacitae hominum cogitationi respondere uidetur stoteles,qua aliquis potuisset ex eis quae dicta sunt quaerere,Tu dixisti incontinentem agere scientem habitu,ignorantem uero astu propositione illam uniuersalem,conistra quam agit:& hoc euenire,quia est in illo affecta constitutus.ego uelle scire,quomodo soluetur illa ignoratio,& fiet actu sciens id est, quonam modo ex sciente inpotentia,& actu ignoranti, possit heri actu sciens quia tuc erit solutus ab illa igno, ratione cum factus fuerit actu sciens. Respondet igit Aristoteles dicens: Quaeris supple,quomodo soluetur ignoratio illa incontinentis,ita ut rursus fiat actu sciens. scut erat antequa in illo affectu et Iet costitutus.respondeo supple, di dico eandem esse ratione quae est de ebrio,& de dormiente,cum reuertuntur ad scientia proprie quae est scientia actu. similiter enim reuertuntur ad scientiam incontinetes, ut ebrii redormientes:etenim ista ratio non est propria huius perturbationis.
Et quia aliquis potuisset adhuc instare,di quaerere, qui sit iste modusnespondet. oportere hunc modum,uel hanc rationem audire ab ipsis philosophis naturalibus. quia in libro de Somno re uigilia de hac re pluribus agitur. reiicit autem se ad philosophos naturales: quia ista facultas est subalternata philosophiae naturali, re infra cultatibus subalternantibus nisi adsit aliquod impedimentum, uberius & fusius tractatur de eis rebus quas petunt ab ipsis substernatae quam in ipsis substernatis. attinent enim huiusmodi res ad ipsas simpliciter di absolute. Sciendum est autem breuiter ipsas continentes fieri actu scientes quum desinit illa affectio, id est quum non sunt amplius in eo affectu: quod fit, ubi cupiditas illa recesserit: sicut euenit Ohrijs quum cessauit ebrietas, di dormientes quum expergiscuntur.etenim geome tra dormiens, tunc dissoluitur ab ignoratione cum e somno expergiscitur. Quare sicut ebrietas ct somnus impediebat animam,ut non posset cogitare illas propositiones quas habebat ita etiam passio illa affert idem impedimentum ipsi animo. Quocirca incontinens,dissoluto illo affectu anima, rursus fiet actu sciens eccogitam,tacut ebrius,ut perspicuum est.
Quomodo uero ista dissolutio fiat, reiiciamus nos ad philosophos naturales,mcut reiecit se Ai istoteles satis eiu est in praesentia nosse ebrios θc dormietes,qui scio bant anteq; facti eissient ebrii 5c dormientes aliquas propositiones,quas in ebrietate di in somno non cogitabat dissoluta ebrietate oc somno reuerti ad illascogitandas. Cum autem ultima propositio rei sit sensibilis opinatio at actuu domina. Pomquam declarauit Aristoteles, incontinentes dum in affectibus constituti sunt, age 'V rescientes,&quomodo scientes in potentia: ostenditq; causam quare agerent contra scientia quam habebat actu,quia uidelicet cupiditas impellebat ipsos ad ponenda singulare propositionem uniuersali salia,quod necessariu ad agendu incontinenter: actio enim necessario orie ex duabus propositionibus,ut dictu est: in hoc textu
tur verv. nam cum dictum sit, incontinente ponere ipsam singularem propositio nem sub uniuersali falsa: uidetur necessarium esse ut cognoscat ipsam. Respodet ergo Aristoteles, incon ente cum est in affectu,uelmo habere ipsam singulare quia n5 utitur ipsa:uel sic habere ut hoc non sit scire sed vicere et temulentoru more carmina Empedoclis profernendi ait euenire quia ultima propositio, uae est minor propositio est opinatio rei sensibilis et est domina actionu:ergo necesse est ut ipsam non habeat,aut sic habeat ut hoc no sit scire,sed dicere:quia si eam sciret, cum ut domina actionum,non ageret incontinenter, quia poneret ips m sub uniuersali uera. Ex quo colligendum est, ita dicendum de singulari propositione sicut de uniuersa li,quod uidelicet sciat ipsam in potentia,non actu.
Sed urgeret aliquis dices, uideri falsum esse,quod dicit Aristoteles, quia inconunes qui habet istas propositiones,Nullii dulce est gustadum,omne dulce est suaue: etsi collocci singularem propositione sub uniuersali mi, tame no intestigere perse
474쪽
P da si enim intelligerent, collocarent ipsam cum ea,quia ergo non faciunt hoc non uidentur perseeie intelligere ipsam, licet eam dieant cum ponui sub uniuersali salsa. Equidem non uideo ad quod aliud praesidium c5fugiamus, si uolumus sitote Berba tueri contra rationem allatam.aliorum tamen sit iudicium. Et propter hoc Cum dixisset Aristoteles,extremam propositionem esse opi- enionem rei sensibilis,& dominam actionum: in hoc loco uidetur alteri etiam tacibiae hominum cogitationi respondere,quare uidelicet non appellauerit illam scientiam, ec dominam scientiae,sicut appellauit opinionem, S dominam actionum.&uidetur hac causam reddere,quia terminus extremus, id est singularis propositio, non est uniuersalis, nec ita ut uniuersalis scientia efficere uidetur.non ergo erit mi rum, inquit, si diximus ipsam esse opinionem rei sensibilis, & dominam actionsi, non scientiae:quia sensibilium ipsorum non potest esse scientia sed opinio. Et id accidere uidetur. Videtur in hac parte ostendere ex die is,sententiam So racratis posse in aliquo sensu esse ueram.dictum enim fuit in principio cap. interesse utrum quispia ageret quae no oportet is a Miscientiam, ec non conderans an habens ec considerans: quia primu fieri poterat,alterii no poterat, ut ostensum est. Ex his ergo inserens id quod diximus, Videtur inquit contingere quod quae rebat Socrates, quippe qui dicebat incontinentiam non reperiri in rerum natura, Propterea quod nemo uere cognoscens agebat contra optimum . quia loquendo de scientia proprie,idest de scientia in actu, est veru, quia nemo sciens oc cogitans posset agere contra optimum. ut faciunt incontinentes.nam cum ea quae proprie uidetur scientia id est quae est actu scientia, est praesens,non fit pallio,necp ipsa tua hitur a passione. quantum igitur ad hocati et, concedimus, inquit, uerum dicere Socratem, quonia propositio sensitiva est illa quae trahitur est actionis domina,quia est singularis: ideos dicimus incontinentes agere quae non oportet, non cognoscentes proprie id est non cognoscentes actu. In eo autem decipiebatur Socrates,quod negabat dari incontinentiam:quia agere incontinenter, non requirit ut agat quispiam contra scientiam actu, sed contra scientiam in potentia, & in ii hi tundo euenit, quia singularis propositio tracta a patrione, impellit incontinentem ut agat contra optimum, quia facit ut uel obliviscatur, uel non intelligat uni uersalem ueram,quam antequam esset in illo asseeiu intelligebat: Ac hoc modo uerum est dicere incontinentem agere scientem,seu cognoscentem,& non agere scientem ec cognoscentem:quia agit cognoscens in potentia, non actu. etenim pro positionem illam,quam nouerat actu antequam emet in affectu constitutus no cognoscit amplius,etiam si ipsam proserat. Ex his perspicuu uidetur, Aristotelem non dixisse ex animi sui sententia illud incontinentes agere habentes duas propositiones praeter scientiam,viendo uniuersali,5 non singulari: quia fieri non potest ut quisquam praesente scientia proprie, agat incontinenter.ideo* tradidit Aristoteles alium modum sciendi, quo incontinenter agerent incontinenter: per quem dissoluitur c5moderatio, tuae e medio tollebat incocinentiam. In ultima parte epilogo breuiter colligit dicta,re inquit:Tot dicta sint de sciente,& no sciente, ec
quo modo contingat scientem incontinenter agere. Etenim dictu est incontinen Miem agere scientem in habitu, 5c potentia,no aetu:qui se , ii quod sequitur ex ijs quae declarauit in principio cap. cum dixit,Scire dici dupliciter , 5c de eo qui habet scietiam, sed non utitur ea ne in cogitat,ut geometra dormiens: ec de eo qui habet scientia,
di utitur,& cogitat. are iam diuoluta est quaestio illa,quae uidebatur tollere im
De hac item re disputauimus in secundo lib. de Honore,ubi si quid aliter quam r.M de hic dixisse videmur, huius rei culpam omnem sustinet is qui imprvisit illud exem- Honore. plar ut diximus quod non plane fuerat a nobis emendatum, neq; id erat quod in
IIs explicatis ueniendum est ad dissolutionem quaestionum, quae omnino liber. tatem ab intellectu auferre uidebatur: quas quidem facile erit ostendere,ex eis quae dicta sunt,inanes esse atq; nullius momenti.
475쪽
Ad primam igitur quaestionem respondentes, negamus consequentiam. Ad Aprobationem concedimus:eos qui eligunt,cognoscere qu*t eligunt, q- habent sin Potentiam quae cognosci quam potentiam necessario sequi ur electio. negamua tame ex hoc sequi,ipsam electionem cognoscere,sed tantum supponere cognitio. nem. At Eligimus errores,di peccata : ergo electio co*noscit hoc non ἀ--λα,-- sed dicimus, prauos scire di cognoscere quae eligunt, uerum decipi. Etenim mala iudicant bona, ec eligunt ea tanquam bona, quae deceptio non est in electione, sed est in intellectu, qui decipitur in iudicando. rare dicitur prauus ignorare principia recte agedi quomodo autem decipiatur,dictum est supra. patet igitur, non sequi, appetitum cognoscere, di non esse coecu, ec non semper appetere bo
num,uel uerum,uel apparens,uctoritates
Ad Aristotesis auctoritatem concedimus, non esse idem eligere optima,& opsἔinctae nonnullos opinari melius, ec propter prauitatem eligere 'uae no oportet: negamus tamen sequi ex hoc , electionem esse liberam: quia electio ista sequitur iudicium partis quae cognoscit. Quare non sequitur, ipsam electionem cognoscere malu,propterea quod eligat ipsimi etenim dictu est in superioribus, ex Arist telis sententia, ec ex eo quod experimur, nos scire propositiones ueras, quae di cunt nos ad bonum: tamen eligere malum propter cupiditatem dc prauitatem, quae ducit nos ad collocandum propositiones singulares sub uniuersalibus salsis, ex quibus sequitur appetitus di electio erroris,quo quidem tempore sic aisecti sumus, ut non cogitemus id quo dirigebat propositio uniue salis uera: Sita non
intelligamus eam uere licet proferamus,sed habemus tantum in potentia. ut uer
hi gratia,cognoscebamus, nullum dulce esse gustandum, nihilominus gustamus aliquid dulce quod quidem eo modo quo diximus est malis.& hoc accidit . quia Ponimus propositionem singularem, quae est domina actionis uidelicet. Hoc est dulce, sub hac propositione lalla. Vnde dulce est suave. no enim impelli possumus ad agendum,nisi ex syllogismo.Causa autem quare ita facimus est cupiditas nostra,ut dictum est. Concedimus ergo nos opinari, seu scire optima, cide enim est quantum ad hanc rem attinet di mala eligeremihil tamen quod sententia Aristotelis euertat arbitramur.
Ad alteram quaestionem concedimus ,electionem esse spotaneam: negamus tamen esse liberam,quia dicit ut spontanea propterea quod sequitur intellectum, qui non cogitur,sed liber est. Erat alia quaestio,ad quam respondent ea concedimus, uoluntate uelle ea quae fieri non pomini: negamus tamen consequentiam, uidelicet ipsam ob hoc esse li. heram. Ad probatione dicimus, falsum ene ieri non posse, ut intellectus 5c ratio ostendat ipla uoluntati, res quae fieri non possimi esse appetendas: quonia animi nostri saeuitates talem inter te ordine natura consequutae sunt, ut no possint eum mutare. intellectus autem munus di officium est,ut ex eis, quae dicta sunt perspiscuum est,ratiocinari ociudicare,ipsius uerὸ appetitus exequi, quandoquidem sit ille qui operatur. iniare si uoluntas immortalitatem, quae haberi non potest, u iit ac appeta hoc fit quia intellectus conclusit immortalitate esse bona: ec in constet omne bonum esse appetendu,necessario uoluntas appetit immortalitatem, Intellectus tantu in hac coclusione decipitur,quia propositiones quae no sunt uerae simpliciter,ut simpliciter ueras accipit.Etenim ista propositio, omne bona est appetendo,non uidetur simpliciter uera: quia non est uere appetendu illud bonum quod non potest haberi inanis enim est appetitus, quippe qui plane naturae repugnet: est tamen illa propositio uera ex aliqua parte. ut si dicamus,omne bo num quod potest haberi ec a nobis aequiri. est appetendum: ec tunc minor pro. Politio erit fallarbonum quod possit a nobis haberi 5c acquiri: ec ita non sequitur conclusio, quod immortalitas sit appetenda. iniare huius deceptionis c ausa est intellectus, qui non recte iudicauit immortalitatem esse appetendam. Etenim sῖ
intellectus recta ratione ratiocinaretur, nunquam iudicaret immortalitatem esse
appetendam nee eam uoluntas uellet:sed quia saepe decipitur, ex hac deceptione uoluntas vult ea quae fieri non post uni. Ad aliam auctoritatem, concedimus. incontinente iacere quod non putat esse claru
476쪽
faciendum,eo modo,quo diximus.negamus tamen sequi,ipsum sacere contra iudicium intellectus: quia sequitur iudicium intellectus, quodiudicium non fuit rectum. idi accidit propter prauitatem de cupiditate, ut ostendimus.&salsum est, ipsam uoluntatem non esse appetitum boni: quia si appetit malum, non appetit ut malum,sed ut honum: quae deceptio oritur ab intellectu,ut dictum est. Concedimus item,eum qui insidiatus est,non ignorare: quia antequam insidiaretur,non ignorabat. negamus tamen, eum non ignorare, tum cum insidiaretur. nam qui inlidiatur,agit ignorans,at non per ignorationem sicut cocedimus, geometram ebrium non ignorare antequam esset in ebrietate. eum uero est in ebrietate,dicimus ipsum ignorare, quia pro eo tempore ignorat actu principia geometri di propositiones ueras. are non sequitur,falsum esse,omnem prauum esse ignorantem: quia propositio illa intelligitur de prauo, cum praue agit, quia eo tepore nescit actu principia bene agendi, ut declarauimus in superioribus. Ad aliam item auctoritatem,quae sequebatur, concedimus, in continentem scientem praua sacere per passionem: quia omnis incontinens, quatenus est incontinens,agit ignorans,non per ignorationem:negamus tame tequi,falsium esse,om- nem prauum esse ignorantem,quia incontinens est prauus, di est actu ignorans, quamuis potentia sit sciens ut qui reuerti potest ad scientiam. 5c dicit sciens, quia antequam esset in illo assectu erat scies:sicut principium demonstrationis dicitur definitio, quia antequam esset principium demonstrationis,erat definitio. Ad id uero quod addebatur, Aristotelem redarguere Socrate, qui incontinentiam e medio tolleretinegamus fieri posse ut aliquis sciens, praua ageret, sed omnia praua nasci ex ignoratione . ita necessariὰ sequi, ipsum Aristotelem opinari incontinentem agere non ignorantem.dico Aristotelem concedere, incontinentem agere praua ignorantem:quia eo tempore, quo agit praua, ignorat principia hene agendi ,sed non per ignorationem: quia antequam esset in illo affectu, scie-hat praua illa no esse agenda: sed cum agit,no cogitat, ne* intelligit ea quae ostendum eiusmodi agi non oportere. itam concedit Aristoteles incolinentem habentem actu scientiam, quae prohibet praua agere, eamq; uere considerantem & in telligentem,nunqua agere contra scientiam illam. Sed instat, posse illum quili het scientiam,siquando agere contra ipsam,cum uidelicet ipsam non cogitat, re non intelligit:quia tunc non habet actu scientiam,sed potetia. Quod autem ali
quis possit habere scientiam di non cogitare,di non uti ipsa, ex eis qus dicta sunt in dubium uenire non potest. ex quibus dictis non sequitur,uoluntatem esse liberam ut ratio ostendere uidebatur.
Concedimus item,quod addebatur, incontinentem agere quod no putat esse agendum,supple antequam si in illo affectu: negamus tamen, ob hoc appetitum non sequi iudicium intellectus. Eodem modo respondendu est ad ea Aristotelis uerba, quibus asserebat, non nullos timiditate deterreri quo minus faciant ea quae sibi optima uideretur: quia
timiditas erat causa ut deciperenturCA eo temporis puncto decipiebantur, uten-tes propositione salia,quae erat, non esse lacienda ea quae uiderentur nocitura: ecnon cogitabat ueram propositione illa honesta simpliciter esse facienda. ita soquitur,omnem malum esse ignorant .Etenim dum praua agit pro eo tempore ignorat actu principia bene agendi,quae sunt propositiones uniuersales, quae do.
Erat alia quaestio sumpta ex nono primae philosophiae libro,quae asserebat po- p.Meintentiarum alias unam duntaxat patetem contradictionis efficet e posse, alias uero tex. y.
opposita: 8c addebat fieri non posse ut nos,qui habemus huiusmodi potentias, efficiamus aliquid quia contraria simul agi no possunt) nisi adsit alia potestas quae sit domina, quae nos ad agendum hoc,& non illud, impellat: quae potestas, inquit Aristoteles, est appetitus ec electio: ergo hae duae potestates sunt dominae,
quia imperant ec sunt liberae quia possunt utramlibet contradiinionis partem enficere:quod quidem nihil aliud est,ut ex superioribus patet, quam esse liberas,no caecas,neq; eoactas, sed potius eiusmodi ut ipsae ad cogendum ualeant.
Huic quaestioni, quae multorum, ec eorum quidem doctissimorum hominivri
477쪽
ingenia non parimi exercuit, reseondentes dicimus, potestates illas rationalis aniniae posse opposita non tamen simul.& concedimus fieri non poste, ut homines. quibus natura huiusmodi potestates tributae sunt,agant, altera oppositionis paristem,ad quam sunt in potetia,nisi adsit saeuitas, quae ut domina, quael eos impeliat ad agendum hanc contradictionis partem,ec non illam, quam potestatem sa-temur, eise appetitum,ec electionem: negamus tamen ex hoc sequi, appetitum Nelectionem eaee potentias liberas. quia sunt dominae agendi unius partis co traductionis iubenti illam fieri. non alteram, non ut sua, sed quia intellectus prius ita iudicauit. ipsae enim ut dictu est exequuntur quod conclusum suit ab intellectu,
tamen non posset sine ipsis esse actio. quia ita natura compararum est, ut ipsae mo ueant unumquodq; membrum, postquam intellectus hanc partem, non illa esse agendam iudicauit. sunt enim in natura, uelut in actionibus ad ius pertinentibus ipsi ministri, qui iudicis mandata exequuntur. iudicat enim iudex hune esse in carcerem detrudendum uel necandum:ministrorum uero partes sunt, eum detrudere in carcere uel necare nihil aliud ex ipso iudice quaerentes. non enim ad ip sos attinet cognoscere aliquid sed tantummodo exequi perinde ac si no haberet intellectum. Ad hunc modum se habent meo quidem iudicio, electio, ec uniuersaliter appetitus ad intellectum.Etenim intellectus iudicat hoc esse saciendum: appeti tus ec electio exequuntur, mouentes membra ad illud essiciendum. sunt ergo es minae quia aliis potestatibus quae sunt sub ipsis imperant. non sunt tame dominae simpliciter oc absolute, quia intellectus est ille qui simpliciter 8c absolute est dominus. etenim nihil ipsae possunt eiscere sine intellectu. Quod si eo in loco hoc non expressit Aristoteles exprellit multis aliis in locis, ut ex eius uerbis perspicua est. Qitare appetitus,5c electio non sunt potentiae liberae quia possint edicere uir uis contradictionis partem:hoc enim ex intellectus libertate proficiscitur,non ex ipsarum ui di facultate:quae omnia facile perspiciuntur ex eis quae in superioribus declarata sunt . Nihil ergo uerba Aristotelis allata faciunt aduersus intellectus libera eatem,quam posuimus.
Ad id uerὁ quod contra asserebatur ex descriptione boni simpliciter εc ex priama propositione primi Ethie.dicimus,propositionem illam esse ad hunc mola mici dum intelligendam: uidelicet omnes actiones nostras quae sunt spontaneae, oc apio. nobis proficiscuntur bonum appetere, uel uerum,ues apparens: quia appetunt fi 3. ει his, nem,qui est bonus uel apparet bonus. Aristoteles enim per illam propolitionem. V Omnis ars omnis methodus, similiter actio dc electio appetunt quodda bonum: nihil aliud uolunt significare,quam omnia illa appetere quendam finem, qui finis habet semper rationem boni uel ueri,uel apparentis. etenim Aristoteli opus erat in eo loco hae propositione, quὀd omnes nostrae actiones appeteret sinem, ut semlicet haberet istam minorem propositionem in actionibus humanis esse finem aliquem:ex qua deinde cocludit,in actionibus humanis dari id quod est optimum,
L bet ac summum honum. Ea uero quae sunt a sortuna, θc per vim, re per naturam, non V, o. proficisci a nobis fatis clare indieat Aristoteles cum inquit: omnes autem agunt m omnia, partim quidem non ex scipsi partim uero ex seipsis. eorii autem quae non ,, ex seipsis partim quidem per sortunam agili parum aut onecessitate. eorum ue,, ro quae sunt ex necessitate alia quidem uioletia,ec alia natura. mare omnia quγει cunq; non ex seipsis agunt, alia quidem a fortuna, alia natura, alia uiolentia. Cum igitur ea quae fiunt ex fortuna,& ex uiolentia,ec natura, non proficiscan tur a nobis si haec non appetant bonum, tamen non euertitur propositio illa Aristotelis,quippe quae eo quo diximus modo interpretada est: Quinqua fieri posis uidetur ut aliqua etiam quae fiunt per uiolentiam, sani causa boni: ut si tyrannus aliquis iuberet nos sacere quippiam quod non esset honestum, ut patrem intermore, ec mortem nisi illum interficeremus minaretur,si interficimus patrem, ioesicimus quia iudieamus melius esse uiuere,quam patrem no interficere: licet hae in re decipiamur. nam sunt quaedam, ut docuit Aristoteles ad quae peragenda non 3 tibin, eos Iumus honeste permittere nos impelli, ne ob eam quide causam ut uitam no--- stram tueamur ae defendamus sed potius moriendum est,quam illa perpet*nda. Descii
478쪽
Descriptio asit illa boni quod uidelicet bonum sit quod omnia appetunt, intel i. stiret.
ligitur ut eam declarauit Aristoteles, de omnibus quae uel habent mente: uel si haberet appeteret. nihil ergo facit illa descriptio ad intellectus libertate tollendam. . Ad auctoritatem uer5 4 .lex.tertii de Anima prolatam, concedimus, Praecipiente intellecti di dicente intelligetia, aliquid esse sugiendu,aut persequendum, 'ε non moueri hominem supple ad illud agendum sed agere ex ipsa concupiscentia, ut incontinentes negamus tamen ex hoc effici, appetitum non sequi intellectum. qui N li non sequatur uerum intellectum idest intellectum uere ratiocinantem, re habentem pro Positionem ueram quae prohibet aliquid efficere sequitur tamen intellectum no uere ratiocinantem,sed habentem salsam propositionem.cuius rei causia est concupiscenti aqua ita impelluntur homines,ut cogantur ponere pro positionem singularem, quae actionis est domina sub propositione uniuersali fabs, non sub vera.ital agit incontinens praeter intellectum, non illum quide ue rum sed tamen intelleetiam. Etenim non possumus dicere ipsum agere praeter in telle tum simpliciter,cum omnis actio fiat ex syllogismo .qui saltem conficitur ex una propositione uniuersali, quae plane non poteit esse sine intellectu: alioquin Belluae possent incontinenter agere, quod Aristo telis sententiae plane repugnat, ut ex eis quae dicta sunt patet. ioci uero haec fuerit in eo tex Aristotelis sentetia ex eo colligi potest, quod:d eam rem declarandam usus est exemplo incontinentis. quem quidem sequi intellectum ex eis quae diximus perspicuum est. . . .
In eandem sententiam accipiendus est Tex. v. eiusdem terii j de Anima, ut ei erit perspicuum qui illum diligenter considerabit.
Nem i. Problema,sec 3o. aliquid cotra nostram sententia sacere uidetur propterea quod nos etiam concedimus hominem aliud intelligere aliud agere: quia in P l. v. telligit bonu .ec facit mala, ob eas quas in superioribus attulimus causas .loquetes de ipso incontinente. hoc enim modo in praesentia respondendum esse arbitror,
quicquid eo in loco responderit Aristoteles ad illud problema :nunc enim id non
agimus. Ad eas uero que desnceps afferebantur rationes, satemur illarum propositionesiomnino ueritati consentire,uidelicet omnia, qtas agunt homine esse bona, uel apparentia bona ues uera, uel apparentia uera .nihil enim quantu attinet ad praesens tem locum,refert,quo modo dicatur. 5c concedimus obiectum uoluntatis esse bo
num uerum,uel apparens,ec Omnem malum elle ignorantem : concedimus item,
seres, echominu interfectores,dc adulteros, sacrilegos,parricidas, se ipsos spem , dentes, mala illa patrare,cognoscentes illa est e mala, antequam Patraret .negamus tamen ipsos nonagere illa sub ratione boni, dii uersantur in huiusmodi actione: . eo enim tempore ignorant illa esse mala. itaq; concedimus, res,antequam aliena serentur scire hanc ueram propositionem, non esse furandum: nihilominus cum res alienae ipsis obiiciuntur,eas surantur,quia ex cupiditate ponunt singularem il-
. Iam propositionem sub hae uniuersali sals6,bonum esse ec utile furari, ad uitam eo mode degendam. Irare surantur iudicantes ex illa salsa propositione, illud egei maius bonum:atq; eo ipso tempore non intelligunt, ut diximus, propositionem. uniuersalem uerammon enim habent ipsam actu,sed potentia tantum. cc quamuis
illam proferant, non tamen intelligunt, sed ita se hahent quemadmodum ebria. illa enim cupiditas habedi,eos pro illo tempore tanquam ebrios reddit. Eo de modo dicendu est de eis qui caedem faciunt. illa enim caedes occurrit ipsis sub specie ma x ioris boni existiman tibus tunc se bene agere. nam di si sciunt neminem essetnt r. ficiendum sciunt etiam hae propositionem, uindiciam esse sumendam de eis lyi' iniuriam intulerunt, uel alia huiusmodi: quare cum ipsis obuia sunt ij a quibus iniuria sunt allecti, ponunt singularem propositionem sub illa uniuersali salsa, ut ita dicamus pro hoc tempore, disic ad illos occidendos impelluntur: qui error est in intellectu qui illa cupiditate uelut obcaecatus anteponit uniuersale falsam,uniuersali uerae. ec ita qui interficit,dicitur ignorare principia reete agendi: quia ignorat illam propositionem ueram esse anteponendam propc stioni falsae. Illi etiam qui sibi mortem conciscunt id agunt putantes hoc esse maius bom τ . iη -
479쪽
& ita ignorantes agunt licet antequam essent in illo asseela, ec animi perturbati
S. Et bis, ne, scirent non licere alicui seipsum interficere . quare istos uituperat Ariistoteles, p ', cum ait: Mortem uero sibi inferre ob fugiendam paupertatem aut amorem, aut
M aliud quidquam graue, no sortis est,sed magis timidi: est enim mollities quaedam, o laboriosa sugere. ec non quia decorum sit mortem fugit, sed quia malum deuitat. Ex quibus perspicuu est,eos qui sibi ipsis manus afferunt,id agere, quia putant longe melius este mori quam perpeti aliquid quod ipsis uides graue,ut pauperi
te uel amore,uel aliquid huiusmodi. ac patet etia,eos hoc agere ignorates quae nocere. a quibus abstinere oporteat θc propter huiusmodi errore iniustos fieri ac maloa: etenim ignorat eo tempore,mortem non esse appet edam nisi honesti gratia.
are uituperandus uidetur esse Cato ille Uticensis, di non laudandus quod seipsum interfeceritino enim uidetur honesti gratia hoc fecisse,sed ut sugeret contumelias,& poenas,quas a Caesare dc ab alijs quos iniuria affecerat, ne sibi lassius
Iod uero dictum est de furibus de hominum interfectoribus, εc de eis qui seipsos necant,pari ratione dicendum esse constat de adulteris, de sacrilegis,& bre uiter de omnibus illis quos praua ec ea quae uituperatione sunt digna quotidie patrare conspicimus: qui quidem,& si antequam essent in illis affectibus, scirent illa
praua esse, ec non esse agenda,tamen eo temporis mometo ita commouentur cupiditatibus illis. & obcaecantur, ut propositiones ueras non intelligant, di si eas Proferant. quare agunt scientes in potentia,non actu, ut dictum est. Quamobrem nihil impedire uidetur, quin illud uerum sit: omnes aictiones nostras bonum quoddam appetere siue id ut uerum bonum,sive sit apparens, ec uoluntatis obiecta bonum uel apparens: Item in uerum esse,Omnem prauum igno rare,dum praue agit,quae sacere a quibus abstinere oporteat: ecpropter huiusnodi errorem iniustos ac malos fieri homines. Quod uero addebatur, si homines praua agerent ignorantes, non esse ob illa puniendos: negamus consequentiam. Ad probationem dicimus, legum latores nolle puniri eos qui praue agunt ignorantes, ec per ignorationem, euius ignora tionis ipsi nosuerint causa, quod si fuerint ipsi causa illius ignorationis,uolunt eos puniri,ac pro delicti grauitate supplicio affici:ut ex eis quae citata sunt in superiorii.ribie. bus ex tertio Ethic.cap.octavo, oc ex quinto Et hic cap decimo quarto conspicimiam um esse potest, ubi ita scriptum reliquit Aristoteles, quae uerba citauimus etiam G .Ethic. perius in alia oecasionem: Qiiaecvno quidem non solum ignorantes, sed etiam
per ignoratione peccant,sunt uenia digna: quaecun uero no per ignorationem, is sed i norantes per passione, ne naturale,neq; hummanknon sunt uenia digna. Non ualet ergo,Homines praua agunt ignorantes, ideo non sunt puniedi. etenim sunt ipsi causa ut dictum est in superioribus suae deceptionis,& quare malum sibi uideatur bonum:ac falsum est ipsos non esse causam illius apparentiae: Qiiod subiungebatur, experitetae repugnare,quod omnis prauus sit ignorans: hoc non damus. Ad probationem uero cum dicebatur nos bonum cognoscere. α eligere malum iuxta illud peruagarum di illustre dictum, riteo meliora probos, De mriora se .or: Ex eis quae dicta sunt respodetur, quod meliora videmus antequam sumus in affectu, eligimus autem peiora ea sumus in asseictu ex prauitate nostra, eo modo quo diximus. in quo tantum quidem abest ut experientia sententiae nostrae repugnet, ut ipsam maxime confirmat Etenim quid potest esse clarius, quam nos cupiditate 5c affectibus ad ea agenda, quae sciebamus nullo modo esse agenoda commoueri atP impelli cum ea occurrunt, qua ipsam cupiditate di affectus
excitant ac mouent Certe nihil.
Ad illud autem quod haec opinio aduersetur sancti silmae religioni nostrae,quae docet peccata ea ratione esse peccata quia sunt uoluntaria:respondemus,ut in si Penoribus diximus, nos in praesentia loqui ex Aristotelis sententia, naturaliter loquentis .atm id ipsum profitemur: Qsare si quid falsi a nobis dici contingat, non tamen ob id reprehendendi videmur, quippe qui omne nostram disputationem in pretentia non ad religionis nostrae normam ac regulam, sed ad huius philosophi sententiam dirigam .
480쪽
inrod uero addebatur, hae opinionem repugnare philosophiae morat quae fimdamentis naturae innititur, ex quibus nos loqui profitemur,hoc neg/mus. Ad probationem,quid uirtus moralis delinitur esse habitu sis in coce e L Adimus. ec uitia quom esse cum eleelione, hoc item damus. Ex hac aut opinione se- . qui, nos ob virtutes non posse laudari, nec obuitia uituperari: id uero negamus. Nam licet elee io cogar,et non cognoscat tamen nihil impedit quin ex uirtutibus laudemur, ex uitiis uituperemur: quia uirtutes oc uitia sunt in potestate nostra, ut declarauimus. Etenim sumus liberi, ec libertas ista est in intelle stu i ratione cuius laudamur ex uirtutibus,& ex uiti js uituperamur.
At hic contra urgeret quispiam, dices:hoc omnino Aristotelis sentent sae multis in locis repugnare,quibus ostendit prauitatem omne esse & dici prauitatem, si est cum eleetione oc uoluntate sine eleetione uero,non dici prauitate.Inter q uos si satis,enumerasse illu primi mei. quem locum superioribus etiam attulimus. In ele imone est prauitas,&iniuria assicere. Et illum quinti Et hic. ubi ad hunc modum ear.i . scriptum reliquit,quae uerba recitauimus etia in superioribus: iniando aut sciens, s. Ethio sed non ante consulens iniuria ut quaecunoe per iram 8c alias passiones qus sunt ne cap i . cessariae, uel naturales contingunt hominibus, in ijs enim laedentes ic aberrantes iniuria assiciunt,& iniuriae sunt,no tamen ob haec iniusti,neq; praui sunt. non enim propter prauitatem nocumentum fit, quando aut ex eleetione iniustus re prauus. Quare recte ea quae ex ira proiiciscuntur, iudicantur non esse ex prouidentia, di quae sequuntur.
mibus plane uerbis ostedit prauitate ab ele 'ione proficisci nec aliter esse prauitatem: seqimur ergo, ut intelledius non sit errorii causa, oc non sit liber, sed ipsa eleelio, contra quam conclusum est ex Aristotelis sententia. is igitur secum ipse pugnabit: quo quidem nihil esse a lato philosopho alienius, nemo est qui nesciat, qui paulum modo in eius dotctrina uerlatus sit. Ad hane quaestionem dicimus, prauitate attribui ele 'ioni, no quia ipsa eleictiost causa principalis prauitatis: sed quia qui praua agit ex electione,agit cum consultatione re meditatione.eleelio enim sequit consultationem: qui aut agit praua cosulto est prauus,quia non potest agere nisi cum prauitate, quippe qui non impellitur nisi ab ipsa prauitate. a re quae fiunt sine ele stione, non fiunt cum prauitate, quia non fiunt ex cosultatione 5c meditatione . iamobrem qui praua agunt peritam,& per passiones necessarias,uel naturales,no dicuntur iniusti Ac praui, impelluntur enim ad illa agenda,ab ira, di a passionibus illis, sine aliqua cosultatione remeditatione.Ital merito non appellatur iniusti di praui, quandoquidem repente ec inconsulto agunt, quicquid agunti ob idi Lepe sunt digni uenia. Illa uero mala quae ex eleetione fiunt,dicunt fieri cum prauitate, quia sunt cum consultatione ocmeditatione:haec autem quin praue di iniuste fiant,in dubium uenire non potest. Peccata item diculur uoluntaria 6c eleeitua, quia ipsa exequitur uoluntas 5c ele 'iomosm merito punimur ob delicta,quae admittimus ele 'ione di voluntate imperate: quoniam sumus causa ut electio eligat illa, ct uoluntas uelit. Quomodo autem intellectius sit causa omnium quae peccamus, di quae rursus si causa erroris ipsius intelleictus,ex eis quae dicta sunt perspicue liquet. Quam rem pluribus euI -- plicauimus in lib. de Honore:ad quem locum, ne hic nimius sim , mereticio. Ita ergo accipienda sunt uerba Aristotelis allata:alioquin ipse, non solum pugnantia, uerum etiam negantia assereret, re a naturali ueritate prorsus aliena: quae quae de tanto philosopho dicere facinus est, unum ex omnibus meo quidem iudicio
citare si haec quae di ista sunt bene teneamus quae mihi sane ita firma uidentur,
ut nullo modo conuelli possint profecto libertatem nostram non in appetitu sed in intellei tu posita 5c collocatam esse, pro certo at explorato habebimus. Quod
erat illud quod probare institueramus. Intelligimus ergo iam, nos esse liberos : dein qua parte animi sita sit haec libertas.