장음표시 사용
461쪽
Ad M. tὀ Tullium qui uidetur eos qui iacile percipiunt & retinent, ingenissos appellare dicimus, ipsum non proprie uti eo loco nomine ingenii. Quod si
quis contendat eum proprie loquutum esse,non repugnabimus sed dicemus, nos in istis no sequi eius sententi sed Aristotelis, quam rationi consentire opinamur.
EXplicatis iam partibus animi,cosequens est ut ostendamus, quanta quidem per nos fieri poterit, in qua animi parte sita sit libertas nostra. hoc enim est
quod demonstrare instituimus. Dicimus ergo,omnem libertatem nostram consistere,ec sitam esse in ea animi parte quae dicitur intellectus:&nullo modo reperiri,neq; in uoluntate,neo in electione, ne* ut uno uerbo me expediam in appetitu. Id p dictum intelligi uolumus ex sententia Aristotelis, naturaliter loquentis: non ex ipsa Christiana ueritate,ex qua nunc propositum non est nobis. Hoc uera
licet ex eis quae dicta sunt de natura, & officio ipsius intellectus ec uoluntatis, satis concludi posse uideatur: tamen ut clarius sit, non dubitabimus alias afferre o. tiones ad id ipsum confirmandum. Ac primo statuamus libertatem nostram necetario esse uel in intellectu, uel in appetit Rut perspicuum est:quandoquidem non potest esse in alia parte. Deinde hac ipsam libertatem nihil aliud esse, quam facultatem utramlibet contradictionis partem accipiendi. oditem uidetur esse clarissimum quiano dicitur liber,qui non potest nisi unam contradictionis partem accipere:ut ignis, quia non potest nisi calefacere, non dicitur liber esse naturaliter; θ serui non dicuntur liberi, quia non possunt agere nisi id quod iusserit dominus. His positis argumentamur primo ex definitione uoluntatis, ad hunc modu: Voluntas est appetitus boni cum ratione, ut dictum est: ergo fieri non potest ut sit libera. Antecedens perspicuum est ex uerbis Aristotelis eo in loco, ubi ait: Nemo enim uult nisi quod putauerit esse bonum: Ex quo sequitur,ut qui uult, non uelit nisi bonum, Voluntas ergo erit appetitus boni. Est praeterea cum ratione,quia sequitur discursum intellectus . no tamen efficitur ex hoc ut sit necessari3
cum uera ratione: quia,ut supra ostendimus, potest esse etiam sine uera ratione ut
cum uolumus ea qus nullo modo fieri possunt, ut immortalitatem:& quae no sunt in potestate nostra, ut esse Reges, di huiusmodi alia. Consequentia uero sic ostenditur. Voluntas semper appetit bonum : ergo non potest appetere quod non est bonum: igitur non potest appetere malum: non est ergo libera ut patet ex definitione libertatis,quam posuimus: quandoquidem non potest appetere nisi unam partem contradit ilonis. non enim potest uelle malum quatenus malum est.
Item Q ascunq; agunt homines sponte,uel sunt bona,vel apparentia bona,vel sucunda uel apparentia iucunda:ergo fieri non potest ut uoluntas sit libera. Antecedens est ipsius Aristotelis, atq; ipsum per se perspicuum est. Patet item conse quentia. Quia si uoluntas esset libera posset agere sponte quς non essent bona uel iucunda,uel quae non apparerent bona uel iucunda. posset enim utramlibet con tradictionis partem accipere. od cum non polsit, ut asseramus ipsam non esse liberam necessie est. Praeterea fieri non potest, ut quis bonum uideat, εc malum sequatur. etenim nemo sponte mala cognoscens eligit. ergo libertas non est in electione, uel in appetitu. Probatur Consequentia: quia si esset in electione, uel in appetitu, posset si quis eligere mala cognoscens ut patet quod est falsum. item,omnis ars,omnis methodus, omnis aictio similiter re electio, appetit bonum:ergo non potest appetere malum,ergo non potest agere mala, quatenus malum est.electio igitur no potest esse libera: quia si hoc daretur, posset appetere malum, quatenus est malum.
Item, omnia bonum appetunt, ergo non potest ulla res appetere malum: quia esset falsum,omnia bonum appetere,etenim malum etiam appeteretur. Sed hoc a veritate & a sententia Aristotelis abhorret ergo uerum est, omnia bonum appe tere: ergo appetitus non potest esse mali ergo non potest este liber: non enim potest esse uitiussin partis centradictionis. Item
462쪽
re malum: ergo si appetit malum, appetit sub ratione boni: igitur non potest appetere lum,ut malum: ergo appetitus non est liber:quia non possumus appeterem lum,ucut possumus opinari Sintelligere malum, quatenus malum est.
Item in omni actione Zc ese stione finis est bonum,&huius gratia omnes agunt reliqua: ergo eleistio re appetitus no possunt esse libera:quia si essient libera, possent homines appetere, eligere,oc agere quod non esset bonum. Consequens est falsum:quia est contra sententiam Aristotelis, 5 ueritatem: ergo id unde fluxit,falsum
esse neceue est. Item,omnis prauus ignorat quae oporteat facere, a quibus oporteat abstinere: &Propter talem errorem multi praui di omnino iniusti fiunt: erno appetitus uel uoluntas uel Ele 'io non potest esse libera. Antecedens est Aris telis. Consequentia probatur: quia si uoluntas esset libera, uel clei Tio,ves appetitus,homines possenta re praua,non ignorantes,sed scientes esse praua. etenim possent utramlibet par te cotradi stionis tequi: sed no possunt agere praua scientes: ergo no possunt utramlibet parte contradi stionis sequi: ergo uolutas 5c appetitus no possunt esse libera. Praeterea quod caeteris in consultatione parserimus, id eligibile est: ergo uoluntas uel electio no est libera.Probatur consequentia: quia si ese filo es Iet libera, eligi posset illud qlincosultatione no prs fertur: oc ita Heictio no sequeretur iudiciu intellectus eligibile no esset illud quod praesertur in cosultatione, quod falsum est. Item, si ipsium eligibile est consultabile appetibile,ex his quae in nostra sum pol state:ergo oc ipsa electio erit deliberativa appetitio eorum quae in nostra sunt pote
uate.nam iudicantes ex consultatione appetimus secundum ipsam cosultationem:
ergo appetitus non est liber: quia si elΩ'm si non appeteremus quae iudicata iussent ex consultatione:possemus enim appetere eorum contrarium. Item,uoluntatis obiectum est uel bonum uerum,uel apparens bonum: ergo Doluntas no potest esse liberaequia si esset libera posset uelle malum, ut malum: & siectus obieeium non esset uel bonum uerum,uel apparens bonum: quia malu etiam et eius obiee um. Auetoritas aut est Aristotelis lib.tertio Ethic. cap. septimo. Item, multis uidetur fieri deceptio propter uoluptatem, quae eum non sit bonum 'I' apparet esse bonum: eligunt ergo isti iucundum tant bonum, dolorem aut e tanta malum fugiunt:ergo libertas non est in uoluntate,quia si esset in uoluntate possent eligere malum,ut malum,ec hoc modo non deciperentur. sed hoc est salium: ero id unde ortum est,a ueritate abhorrere necesse est. Item nemo uult quod non putat esse bonum: ergo libertas non est in uoluntate.
quia si esset in uoluntate, posset aliquis uelle quod non putat esse bonum, haberet enim potestatem ad opposita. at non habet:ergo necesse est uoluntas no sit libera. Item quod est in mente inirmatio uel negatio, hoc in appetitu est persequutio ό tib ... oes suga:ergo appetitus non est liber:quia si esset liber non persequeretur uel suge. νῆι 2. xet id quod assirmaret ues negaret intelle 'us:etenim quod sequitur in operatione sua necessario id quod alterum operatur, nullam habet libertatem ut patet. si uero appetitus non sequeretur necessario iudicium intellecstus, fusum esset, quod est in mente assirmatio uel negatio,id esse in appetitu prosequutionem uel suum: liberistas ergo est in inteste 'tu,non in uoluntate. Itein si haec sunt uera quae dicit Aristotcles si quis naturaliter inspiciat causam, a- ωlia est uniuersalis scientia alia singularium rerum quibus sensus iam dominatur. CUaut ex tillis sit una necesse est ut coclusioni huic quidem assentiatur animus, Scin his taquae saeiu requirunt, statim a t.ueluti si omne dulce flare oportet, hoc aut dulce istan* unu ex ungula M. necellarium, qui potest nee prohibetur simul ex hoc agere. tibi haec inquam uera sunt,sequitur ut appetitus no sit libermecesse enim est ut appetat id quod conclusum est ab intelle sivi quod enim pendet ab alio,id liberu non
es plane constat. Item,si omnes agunt omnia causa apparentis boni :ergo uoluntas non est libera. i pose non enim potest agere malum sed cogitur sequi apparens bonum. e. iItem si sentire quidem simile est ipsi dicere solii oc intestigere: cum aut deles isti- 3GA-ιe eit,auit stabile aut affirmans aut negans,prosequitur aut fugit: ergo uoluntas via.2r.no potest esse libera. sequitur enim assiimationem uel negatione intellectus, quod
463쪽
ouidem nihil aliud est quam sequi iudici si intellectus.Ex quo apparet,steri no posae ut sit libera.quod enim ab alio pendet in sua operatione,quin id careat libertate, a li ' urit lectiliae animae hintasmata, uisensibilia sunt, es autem bonum aut
nephantasmate nihil intelligit anima:ergo uoluntas uel appetitus non est liber,
. . in ' uetu, si zinanima phantasmatibus ut intellectibus, randi dir u de hi iocinatu'& deliberat,& cosentit futura θc praesentia ut cum dixerit ubi
' - ε-- , si iste hie iustit aut mutatur, re omnino in aetione.est autem uerum di ta sum in eodem genere um bono & malo sed in eo quod simpliciter differt:& quo ' dam Ergo appetitus non est liber: quod enim in operatione sua sequitur actionem UbG tur ex eis quae dixit Aristoteles in lib.de Communi motu animal ubi inquit: Adali
8c ciuod eoo sim homo statim ego deambulabo:& quando dicet num homine de
' spieu nos imam no consideremus:ut mepli grati si sit liormibonu deambue non cosiderabo me esse homine, quia res ita in promptu est,udioere uidear Quare res quas sine ratiocinatione essicimus,ulico emcimus,ut s speis algere uiaeax MV ΤΝ Η . . .-nere uideatur. eocupiscetia,inquit
464쪽
LIBER ππV. Item,esset progressus in infinitu in intellecti Bus,in appetitibus, di in uolutatius, ut diximus etia supra.Consequens falsum est: ergo & id unde deducitur salsum sinecesse est. Probatur consequentia: quia si appetitus cognosceret,diuideretur in intes,le 'iu ec in appetitu. tune quaera de hoc appetitu,utru cognosceret,necne. li no co gnosceret,ergo nem primus appetitus cognoscere deberenet enim no maior ra. tio unius ae alterius sin aut cognosceret ergo diuideretur in intellectu ocin appeti- tu. quia appeteret di intelligeret.litie enimiunt actiones seiunctae.& quatenus intelligeres,diceretur intellectus:quatenus uero appeterei,diceretur a P titus. licui di esum est partem animae quae uisua est rationalis,secari in intellectu rem uoluntate, ex diuersis ipsius actionibus,cu sit una ta eadem res. Tunc etiam licebit qucerere de alio appetitu di ne ibitur in infinitum: quod quidem a natura abhorrere conitati Ne gare igitur non possumus appetitum eme caecum,nem eo posse hom d digitavit appetere Intellectu uerὁ esse quo intelli simus atl cognoscimus Sex centa sunt alia Aristotelis loca ex quibus colligi potest libertatem no essem intellectu, di non in appetitu. Sed ea quae attulimus, satis uidentur idonea ad eam Quam proposuimus conclusionem confirmandam at* stabiliendam. REstat iam ut excutiantur illa quae uidentiar hanc sententiam labefactare alm in seingere ut intelligatur quid tandem de hac re sentienda sit: etenim multorum mentes inibu t opinio haee.qζod libertas sita sit in uoluntate,& mmutuno in tellectu Quare auctoritates dirationes,quae pro illa facere uidentur,in medium amerendae sunt,ac tollendae ut firma ac stabilis,ec non errans uagaq; conclusionis propo
spote iacimu s, non omnia eligimus: quae aut Eligimus,omnia cognoscimus. Ex quio Rhus uerbis plane sequitur,ut si eligamus peccata electio cognoscat ipsa,aa no ea elioeretereo appetitus cognosce 5 no erit cacus, ne semper appetet bonssuerum ei andarem. quo deinde essicitur,non Omnem praua esse ignorante quia prauus praue agit ex electione: et qui agit ex electione,cognoscit rogo prauus, praue agen' id ast ter fili te. cap. quinto: Videntur aut non eadem esse ante eligere optia 3.EALina Nopinari:sed nonnulli opinant quide melius,ypter prauitate eligunt ciuoportet unde sequit,ipsam electionem cognoscere mesu,sula es sit illud Ete omne prausi esse ioc
Otanea. r. Ethie. Item uoluntatem elle rerum quae neri non Ponia CR 'luo WHiania , ML 11t libera.
Probatur consequentia: quia fieri non potest,ut intellectus ocratio ostendant volun y .iat an petenda ei se illa quae fieri non Ponunt Item cap. decimoquarto eiusdem libri inquit:Incontinens,quod non Put x ςis . . fiuὰ
ciendum, acit:ergo tacit contra iudicium intellectus. idm,quoniam ita vult: uolun eas ergo est libera: est enim appetitus non solum boni,sed etiam mali. Quare sequi tur etiam non omnem prauum esse ignorantem. Item quinto Et hic.ait Qui fuit udiatata nprauu esse ignorantem:c 'NInquit septimo Ethi Incontines sciens praua' esse,iacit per passionem: conti diribitanens asit sciens quod praue sint cupiditates,no sequitur, propter rationes: ergo non euila;. omnis prauus est ignorans. Incontinentem enim prauu esse constat : ergo uoluntas
iam non omnem prauum esse ignorantem m Quinto Et hic.ait: Qui striciaci datara,non ignorat.Falsum est ergo, omnem , visi a esse ignorantem:quia insidians est prauus,ec tamen non ignorat:ergo uolun- ὸ pii ia inquit septirno Et hic. Incontines sciens praua esse,iacit per passionem: conuin dinens asit sciens quod praus sint cupiditates, no sequitur, opter rationes: ergo non ei omnis prauus est ignorans. Incontinentem enim prauu esse constat: ergo uoluntasic appetitus sunt libera,quia possunt appetere malum,quatenus man . a Quid uero nonne Aristoteles eodem loco Socratem redargu qui rationibus νηs quae ostendunt libertatem si tam esse in intellectu,& uoluntate esse caecam - p Ihatur probusinuaum reperiri incontinentem:quandoquidem ille dicatur inconti.
465쪽
Eur L SING. CERTA .nens,qui sciens praua agit:neminem autem aiebat esse, qui sciens praua ageret. Cilmigitur Aristoteles resellat hanc opinionem,cogimur faterheu cuticere rationes quae pro illa uidentur facere:& confiteri incontinentem Praua agere, non ignorantem, sed scientem,& volu ntatem nostram esse liberam.
mribis. Item septimo cap. eiusdem libri:Incontinens, inquit,quod non putat qusdem, pro p W7- sellitur:ergo non sequitur appetitus iudicium intellectus.'.zibio Item nono Et hic. cap.quinto ait Hirursus propter timiditatem 5 ineptiam abstis nent facere ea quae sibi jpsts optima tridentur: ergo non omnis malus est ignorans.' t liem nono Metaphysostendit aliquas esse potestates,quae possimi unam dunta- ' xat parte contradictionis enicere,ut ignis,& alia huiusmodi:aliquas uero, quae ponsiunt eiscere opposita,ut Medicina.Et addi nihil a nobis seri posse, nisi adiit pote stas, quae nos ad alterum oppositoru agendu impellat.non enim contraria simul agere possumus:exempli causi habemus potestatem fanandi, 5c non sinandi. si no adinset potentia,quae nos impelleret ad sanandum,nunS sanaremus sed ista potentia est electio oc appetitus: electio igitur re appetitus pollunt facere eam partem contradi 'ionis,quam appetunt: ergo sunt libera:quia libertas,ut dictum est, est ad utrumlia, Des oppositorum: non ergo appetitus est caecus,sed liberi. Preterea primo Rhet. cap. decimo,ita scriptum reliquit Aristoteles:Quare necest satium est omnia quaecunq; agunt homines,propter causas septem agere per sortinam, ec uiolentiam,per naturam,per consuetudinem,per rationem, Per iram,per co cupincentiam. Illa uero quae agunt per fortunam,dc per uiolentiam,non uidentur apis Petere bonum: non ergo illud erit uerum, omnia honum appetere.
in Item tertio de Anima tex.s . Propter quod inquit, deliberatiuum non habet ap- 'se petitum: uincit autem aliquando mouet deliberationem: si appetimus, uincit delibe. . D rationem ergo non sequitur deliberationem: ergo est liber.
Item tm eiushem libri dicit: Amplius θc praecipiente intellectu,& dicente in
telligentia sugere aliquid,aut persequi non mouetur:sed secundum concupiscenti Σ' agit, ut incontinens .Ergo appetitus no sequitur intellectum, quia agit praeter iudiacium intelle 'us: est ergo liber.
Item in problem.sed . o. probi. u.quaerit Aristoteles,e homo maxime aliud imlligat, aliud faciat ergo uoluntas non sequitur intellectu ergo est libera. Hi sunt Aristotelis loci,qui uidentur euerti,si statuatur,uoluntatem nostram 8 appetitiones esse caecas,neq; ullam habere cognitionem eclibertatem. Qiram opinionem repugnare etia rationi atq; experientiae,quae reliqua erat consequentiae dedietae pars sic ostenditur. ui sunt fures qui adulteri,qui sacrilegi,qui scarii qui partiacidae,& suiusmodi, haec faciunt scientes se praua agere:non enim consentaneum est rationi,quenquam esse qui nesciat haec esse praua: ergo falsium est, quae agunt homi nes,omnia agere causa boni ueri,uel apparentis boni. ec ita uoluntatis obiectum este bonum uerum,uel apparens bonum: oc omnes qui praui sun esse ignorantes. Praeterea si homines praua agerent ignorantes,no essent propter illa puniendi. Consequens est falsum:ergo id unde emana alsum esse neceitie est.Probatur consoquentia,'uia leges nolunt eos puniri qui peccant ignorantes,quandoquidem decia Piuntur a malo quod ipsis apparet bonum. Quid autem essicere possunt ipsi, si nomo malu truit, ae unusquiis gratia illius quod apparet sibi bona agit, quicquid agit.ec nemo est causa illius apparentiae, uidelicet quod malum sibi bonum uideatur. Iam uero nonne experimur in nobismetipsis nos cognoscere bonum,& uelle malum. unde est illud peruulgatum: - Video meliora, robo ,Deteriora sequor.-Praeterea aduersatur haec opinio sanctissims religioni nostrς ergo penitus re abolenda,& exterminanda. Probatur id quod antecedit: quia religio nostra tradit,peccata ideo esse peceata, quia sunt uoluntaria, & cum electione. item aduersatur philosophiae morali, quae docet uirtutem moralem esse habitum intellectivum.Sequitur enim ex hac ipsa opinione,nos ob virtutes non posse laud ri,nel ob uitia uituperari propterea quod electio cogitur, sc non cognoscit. Quae omnia eum sint absurdissima illa etiam ex quibus fluunt,repudiati debent. opimo ergo ista detestanda esst,atq; omnino relinquenda.
466쪽
Actenus attulisse mihi uideor Aristotelis uerba &rationes,quae primo inatuitu uidentur labefactare atu euertere conclusionem quam posuimus: uidelicet libertatem nostram sitam esse in intellectu ita ut omnis prauitas nos stra,omnasi error consistat in ipso intest ectu, nihili peccet uoluntas uel appetitus, propterea quod cogitur id appetere dc sequi, quod iudicauit intellectus:
accipiendo nomen intellectus,quatenus complectitur eam Partem sensus qua cognoscimus. Sed quoniam arbitramur hanc conclusionem esse ueram,ac peripateticae doctrina maxime consentire,praeter rationes iam allatas conabimur alijs item rationibus eam confirmare aestabiliredeinde ad ea quae in contrariam partem sunt allata reis spondebimus. Prima igitur ratio est talis. In ea parte animi in qua est ratiocinatio est libertas Ted in intellectu est ratiocina
tio,ut per se patet, ec ex iis quae dicta sunt in superioribus:ergo in intellectu est liberotas.Maior probatur:quia ratiocinatio sit,ut uideamus quid sentiendum sit de aliquare uel quid agendum, aut fugiendum:datam est ratiocinatio illi parti quae posset a cipere utramlibet partem contradictionis,uerum uel falsum in speculati uis: bonum ues malum,in operat suis,ne deciperetur.etenim si ratiocinatio recte est adhibita,ue rum iudicatur uel bonum: sin minus,falsum uel malum: Quare danda est in primis
Item,si libertas esset in uoluntate, esset in potestate nostra opinari, & credere quγεunm uellemus. Consequentia perspicua est quia uoluntas pos et imperare, ut croderemus quaecunt uesteq&statim sine ratione ei fidem haberemus. Consequens euertit Aristotelis uerba:ergo &id quod antecedit rojciendum est. Consequens autem repugnare iis quae dicit Aristotcles ostenditur, quia is ita scriptum reliquit Phantasia autem alterum est a sensu re ab intellectu: εchaee non fit m Mne sensu. Quod autem non est eadem phantasia ec opinio manifestum est. Haec qui dem passio est in nobis, cum uolumus.prae oculis enim est tacere,sicut ec in recordo Miluis positi:&idolum sunt iacientes.opinari autem non est in nobis necesse enim tasum aut uerum dicere .non est ergo in nostra Potestate,opinari quod uolumus: quia uneeesse est ut opinemur id esse uerum uel falsum,quod nobis sic apparet: ut uero apis pareat uerum uel falsum,no est in potestate nostra,sed habetur ex ratiocinatioe:quae
sumitur ex ipsis rebus. quae si erit recte adhibita, ut dictum est, opinabimur uerum id esse,quod re ipsa sic erit: sin minus,opinabimur falsum esse uerum, & malum esse honum,& ita decipiemur.Cuius quidem deceptionis causa erit ues ignoratio uel res dissicultas,uel praua consuetudo:ues quia non erimus sic affecti natura, ut percipere queamus res ipsas eo modo quo sunt: sed quocu* modo se res habeat,satis est quod opinari non est in potestate nostra:ergo ne p etiam credere:quia ad opinari sequitur fidem habere,ut declarauit Aristoteles secundo de Anima loco in superioribus cita 2.is imto.Fide aut habere nihil aliud est,cli credere:credere ergo no est in potestate nostra. t
Quod plane ex hoe intestigi potest.nam si quis pollicereturnobis se daturum mille aureos, si uellemus credereRege alique,qui longe abesset, nuc sedere uerbo quia dem possemus assimare, id nos credere,re aut ipsa no crederemus.illud enim no euitaremus, quin statim nobis ueniret in mentem,lieri posse,ut hoc ipso tepore ille Rex ambularet: quare non crederemus omnino,ipsum sedere.
Ne p uidetur seri polle, ut tantummodo sponte nostra credamus alicui religioni loquimur aut nunc ex fundamentis naturae salua semper incolumi* ueritate Chri stiana ut saepe iam diximus sed necesse est habere auxilio praepotentis Dei rationes quasdam ec signa,quibus appareat illam esse ueram,sicut accidit sanctissimae religio ni nostrae, cui iure optimo maximam habemus fidem, propterea quod iudicamus, ae pro explorato 5c comperto habemus illam esse uera ex sacris scripturis, quae nem alli ne fallere pollunt, ec ex innumerabilibus miraculis,aim ex praeceptis eius, ct institutis, quae non nisi diuinitus excogitari ac tradi posse uidentur.
467쪽
Ev- sLNα c RTA M. Cum i ii inopinari & credere, ut ostendimus, non sit in potestate nostra: fieri non potest ut libertas sit in uoluntate: erit ergo in intellectu.
SEd cum dixerimus,necesse esse ut quod opinamur appareat nobis ita esse, id est
veru uel falsum bonum uel malui causam aut huius apparentiae estquel ignorationem,uel prauam consuetudinem,uel rei dissicultatem,uel quia non simus natura apti nati. Contra instabit aliquis,arguens,hinc sequi ut uitia dc uirtutes non siit in nostra potestate: propterea quod agimus quod nobis apparet bona, di no sumus ipsi causa huius apparentiae sed est uel ignoratio uel praua consuetudo, uel rei dissicultas,uel natura. etenim cum nascamur expertes omnis habitus speculativi di operati ui,quid nos prsstare possumus hi contingat ut nascamur in iis locis, in quibus non sint morum es bonarum literarum magistri:uel ex parentibus qui ignorent quomo do liberi sitit instituendi,uel qui propter inopiam ec euestate non possint eos ut par est educare.si item nascimur in ea ciuitate, quae malis moribus sic imbuta, ita ut ne cella fit cum prauis hominibus dies & noctes uitam degere. lam uero quid est quod postuletur a nobis,si nascimur hebeti ingenio,ita ut ne ratiocinari quidem possimus ec salsum a uero,malum a bono distinguere accusanda enim est ipsa natura,non lis mines qui ita nascuntur. Quid etiam si res ita dissiciles sint, ut decipi facile possimus
non erit ergo uerum,nos esse liberos.
Ad hanc sane dissicilem quaestionem respodemus de iis quidem quς uitio naturae
secus apparent nobis ait oportet nos minime esse acculandos, nem increpandos: quia non erat in potestate nostra,fieri aptos natos ad recte discernendu veru uel salis sum bonum uel malu:sed tales sumus quales natura nos generauit. Quare si huius modi homines sempliciter & absolute non possint dici liberi id tamen no euertit omnino sententiam nostram:quippe qui uerba facimus de iis hominibus qui nascuntur apti nati ad iudicandii, ut diximus: hoc enim est per accidens,non per se. Quod aui. diximus homines esse liberos intelleximus hoe esse uerum per se, ec quantum atri net ad naturam ipsorum:ato etiam quia maiori ex parte nascuntur homines natu apti ad comparandos habitus tum spe latiuos,tum practicos. Quod fortasse spo ξε-- ctans Aristoteles secundo Ethici cap.primo, quem locum citauimus etiam in supe- vi e rioribus cum de animi immortalitate disputaremus hare protulit uerba: Non igitua ' ζ natura nem praeter naturia fiunt in nobis uirtutes.sed fiunt in nobis aptis natis adeas susci piendas, sed persectis per consuetudinem. Videtur enim dixisse homines nasci aptos natos ad suscipitaas uire res quia maiori ex parte di per se sic nascututino tamen ei fuit propositu negare,nasci aliquos si ne illa aptitudine:sed quia hoe erat per accidens,nulla eius rei mentione fecit. quod Finiri indicauit primo Ethie.ubi debeatitudine humana loquens dixit: Fieri enim potest m, ut insit omnibus qui non sunt impediti ad uirtutem per quanda disciplinam di emis ram.Sunt ergo aliqui ita natura allecti,ut no possint uirtutes acquirere:qui quidem, quin multo minus apti nati sint ad habitus speculativos comparandos, in dubiu uonire non potest. A tq; huiusmodi sane homines fatemur parua libertate habere, quia maiori ex parte deeipiuntur,non tamen semper: ita enim nullo modo essent liberi. Ωd tanc mancipia di belluae,meritot dicerentur serui natura: quod tamen non est Perse,sed per accidens.& hoc modo nihil impedit, quin sint uera, di quae ab Atist Lele.5 quae a nobis ex eius sententia dicta sunt. Concedimus item ignorationem esse causam apparentiae: negamus tamen. hane tollere libertatem nostram:quia per se erat in potestate nostra, scut dictum est, non ignorare.sed ignoratio di praua consuetudo, mala educatio, oc paupertas, 5c tesdissicultas,eo tantum pertinent,ut intelligamus qui nam suorum errorum ueniam merea tu quiseeus: ocirca per haec non tollitur, quin homines per se ac natura sint liberuid quod nobis propositum suit ad probandum.
SEdueniamus iam ad quaestionum earum quae propostiae sunt dissolutionem Iaprimisi hoc statuamus, aliud esse agere ignorantes, ut declarauimus in superioribus: aliud agere per ignorationem.agunt enim ignorantes,illi qui praue agunt,'
eo modo quo agunt ebrii α iratuqui inebrietate illa ec ira si inteniciat aliquem, non' Mum
468쪽
inunt per senorationem, quia antequa erint in illa ebrietate R irasciebant milviii esse homines interficere loquor de iratis sine electione sed dum uersiantur in illo at
sectu atq; anim pertubatione, agunt pro eo tempore ignorantes: luia non cogitat illam ueram propositionem, quam nouerant, uidelicet neminem esse interficie dum. sed interfectio illa occurrit eis ut bonum, quia habent aliam propolitionem,
uerbi gratia, bonum esse uindictauri simpliciter facere. & hoc modo ignorant pro
eo tempore principia bene δgendi per ignoratione uero dicuntur agere illi,qus praue agunt,nullam habentes prius noticiam illius rei quam agunt: qua de re in superioribus longum habuimus sermonem.& isti aguntςtia ignorantes: quia quicun* agunt per ignoratione, necetiario
agunt etiam ignorantes,ut persipicuum est.non tamen retro commeat,ut qui agunt . ivnorantes agant per ignorationem . nam ebrid 5c irati agunt ignorantes , non in me per ignoriuionem: ut si quem interficiant. sciebant enim,antequam in illa ira iactebrietate essent, neminem ei se interficiendum. mare inquit Aristoteles qmnto Ethic.loco superius etiam citato:Qsaecvncr enim non solii ignorantes,sed per igno- Ethicrationem peccant, sunt digna uenia quaecunque autem non per ignorationem,sed capue i ignorantes quidem per passionem non naturalem, neque humanam,non sunt di- .gna uenia.
tiones syllogiunt, ex quibus emanat illa conclusio,
agendum, di dehortatur a malo. A.
Homo enim prauus scit hanc propostlionem, Homines non es Ie occidendos: nulli enim modo sit sanus,hoc potest esse ignota nihilominus occidit alique quoniam in eo teporis puncto obliuiscitur propositionis uerie, uel non cogitat ipsam, sed recordatur alterius salta,uidelicet bonum esse homines occidere,ut ei radamus superiores uel ut uindictam sumamus.cuius salsς propositionis recordatione commotus hominem inte fecit. 5c ideo dicitur ignoranter hoc fecisse: quia eo tempore uictus ab ira, ec quas obcaecatus, uel ab aliquibus aliis causis,quib. videmus quotidie homines commoueri, ec ad aliquid agendum impelli.non intelligit illam propositionem,Neminem esse occidendum. quia si in eo puncto temporis uel record
retur ipsius uel intelligeret eam, quamuis ore eam proserat, non post ct interii cereali Quem. etenim omnis nostra ac tio appetit bonum. s Ec Tio Q v ARTA.
HI, positis.putamus non inutile futurum, si explanemus tertium capesseptimi Ei hic tib in quo tradit Aristoteles modum,quo di ea quae dicta sunt intelligere di quaestiones propositas dii luere facile poterimus.
Cum situr Aristoteles proposuisset, quaerendum esse utrum incontinentes agerent scientes necne: oc si agerent scientes,quomodo hoc fieretn hoc autem loco ac einitur nomen scientiae communiori uocabulo, ut significat etiam opinionem: et an hoe non refert ad eam rem de qua agitur.& cum id fecisset Aristotes. quia So crates omnino tollebat incontinentia, negans posse quemqua facere cotra id quod iret esse bonum.sicut uidebat sacere incolinens, sed hoc accidere solum propicri oratione. Cum ergo uellet Aristoteles rem uere huc errore Sc Socratisopinione refellere affert in hoc cap. distatuitisne quaestionu*positarii: quod quide caput in multas distribuit partes,ut erit perspicua. In prima declarat, interesse, ut in isqui agit ea quae non oportet agere, habeat scientiam, sed no utatur, an habeat, intelli. pat se aetere supple quae non oportet .Etem hoc inquit uidetur graue,id est hoc uidetur absurdum. sed non est,supple absiardum quod sciens agat Quae non oportet,.s aetat non contemplans eisset quidem certe absurdum shaberet scientiam, di con templaretur illam, deinde ageret quae non sunt agenda. hoc enim fieri non pollet: quia nemo uere: cognoscens,potest uelle mal si,quatenus malu est: ergo neq; agere: Gad hoc declarandum accipit istam propositionem, uidelicet scire dupliciter dici m. - . - induit Et is qui habet scientia,sed no utitur ipsa diis qui utituripia, dicit roo scire duobus his modis dicitur, necesse est ut intersit inter ea quae d:cta
sun aliter enim scire,& no uti scieti ion esset diuersum ab ipsos iret &uti scietia. Hanc
469쪽
Haneuero distinctione ueram esse patet: quoniam fieri potest ut aliquis geometriae scientiam optime teneat, oc tamen nihil de ipsa geometria cogitetim, exempli causa, cum is dormiti habebit enim habitu geomettiae,& tamen eo tempore non tetur eius scientia.alsus item dicetur scire geometriam, cum habebit habitum geometri ipsam cp contemplabitur:uter* igitur dicitur habere geometria, ec ille qui habet Scnon utitur, & ille qui habet & utitur . ex quo concludit Aristoteles ualde interesse utrum qus sciat ec non cogitet, an sciat ec cogitet. ec ait, hoc uideri absiurdum, quod aliquis silens praue agat:sed negat esse absurdum, nisi is specularetur: quia nemo quidem potestinens se cogitans iacere quae non oportet. 1ed potest
. Prsterea quoniam duo sunt modi propositionum. Postquam ostendit Aristoteles scire uobus modis dici quoniam habens scientiam,et non utens ipsa, dicebatur scire:&habes ec utes. at sex hoc intulissehinteresse inter eum qui scientia haberet. ec non uteretur,agendo ea quae non oporteret: di inter eum qui haberet atqν utere tu dixisset* hoc quidem eme absurdum, quod is qui haberet re uteretur,cogitans scilicet atque contemplans, praue ageret: at non illud, quod qui haberet, ec non uteretur,nihil scilicet cogitans & eonteplans: in hae parte ostendit modum quo in continentes agunt incontinenter. Et inquit, positis istis,praeter ea quae dicta lunt dicimus,fieri pone ut aliquis agat incontineter,habendo duas propositiones, Ec utendo uniuersali,5c non singulari. Praeterea quoniam sunt duo modi propositionaeo quibus,supple impellimur ad agendae etenim declarauimus insuperioribus ex se tentia Aristotelis, fieri non poste ut aliquid agamus,nisi habeamus duas propositiones in actu uel habitu:id est nisi agamus ut syllogismi,quippe qui c5stit ex duabus propositioitibus conclusio em non est pars syllogismi,sed eius effectus, ut ex immus descriptione colligitur ac licet homines rudes ignorent hane ratiocinatione, nihilominus agunt θc ipsi eius ui sunt ergo duae propositiones, ex quibus operamur: quia scilicet operamur ex syllogismo.qui constat ex duabus propositionibus, quarum una est uniuersalis,altera singularis.
His ita constitutis,ponit Aristoteles hane eonclusionem: quod eum duae sinthii lusmodi propositiones nihil impedit quin is qui eas habe agat praeter scientia ipsarum.quod ait euenire,quia fieri potest ut conlideret uniuersae & ipsa utatur, singulari aut non utatur. Hoc enim perspicuu est ex eo quod diximus,fieri posse ut aliruis habens inentiam,& non utens,agat ea quae no oportet. 6c hoc non eri absur um:sed eri absurdum, si ageret ea qus non oportet, sciens re cogitans: fieri ergo poterit, ut aliquis habeat singularem propositionem, di noli utatur ipsa, quoniam ut ostensum est) qui habet scientiam,&non coptat,dicitur scire. quare non est mirum si agat contra eam propositionem,quam habebat. Et quia potuisset aliquis negare opus eme nobis singulari propositione ad agendum, ostendit hoc esse falsum,
quia agibilia sunt sinsularia. ergo necesse est syllogisinos qui sunt de abilibusiabere alteram propositionem singularem. is Differt autem. 4roniam dixeratAristoteles fieripossie ut habens duas propositiones agat praeter scientia ipsaru:&declarauerat hoe euenire propterea, quia pose sumus uti uniuersalippositione,& non uti singulari)potuisset aliquis dubitare quomodo hoc fieri posset.nam cum uniuersalis propositio habeat semp er consum'am secum propositionem singulare, non uidetur quis posse habere uniuersalem, ec uti ipse,quin etiam utatur singularchuic tactis dubitationi Oeeurrit mea quide sententia Aristoteles dicens uniuersale differre, id est interesse inter ipsum uniuersale:qua si dicat,uniuersale non simpliciter & uno modo dici. etem aliud est uniuersiale in se ipta aliud in re:id est, aliud est uniuersalequod habet ita coniunctam secli singula rem propositione, ut ipsa prolata intelligatur statim singularis propositio:de quo, supple non loquimur in exemplo nostro. aliud uero est uniue sale in re id est quod non habet coim 'am secu singularem propositione, ita ut prolato ipso uniuersali,stium intelligamus singulare propositionem Schoe uniuersiale facit ad rem nostrae. Prioris uniuersalis dat oeptum,cum inqui Eut quod omni homini conserunt sicca,
di quodiste sit homo posito illo uniueuali & conderato, no possimus facere quin statim eosderemus ec intelligamus singulare propositonem: non enim possumus
eius obliuisci, di non intiligere ipsam Altinua
470쪽
LIBER ππVI. . fis; rate lus autem uniuersalis exemplum potest esse hoc.s sciamus omnia quae puramni choleram, esse sicca:ec nobis ostendatur aliqua herba, qua uel e choleram pur et iunoremus tamen illam herbam purgare choleram: propositio illa uniuertatis, omnia quae purgant cholera sunt sicca,non habebit secta conitinctam singularem propositione, uidelicet Haec herba purgat choleram, ita ut ipsa uniuersali inspectaeonsideretur necelsari Θ,& cognoscatur lingularis. quia potest quispiam habere dc cogitare uniuersalem ignorare uero singularem,quum tamen reuera illa ingularis contineatur sub illa uniuersali: quae propter hanc causam dicitur uniuersale in re, id est uniuersiale quod habet in re singularem propositionem, non in apparentia. cchoc intellexit Aristoteles cum dixit, quod siccum tale: id est, quod omne purgans Ooleram est siccui sed si tale, id est s hoc sit tale, ut purget choleram, uel non habet supple is qui habet uniuersale,id est non intelligit:nescit enim utrum ilia noua, uuae ostenditur sit huiusmodi,ut purget choleram, quamuis habet uniuersiale Pro positionem,quod uidelicet omne purgans choleram est siccum: uel non operatur,ilippie quia non cogitat illam singularem propositionem. libus uerbis admone mur, Aristotelem cum dixit, seri posse ut aliquado qui habet duas propolitiones
Quarum una est uniuersalis, altera singularis, agat praeter conclusionem: quia pollit accidere,ut utatur uniuersali non singulari noc intest exime non generaliter deo in ni uniuersali, non enim de uniuersali quod habet secum connexam manifeste linis , -cipsum considerare, position etiamsi haberemus ipsam.
Aristoteles nihil prohibere eum qui duas haberet propositiones , agere praeter scientiam utendo uniuersali,& non sngulari: potuisset aliquis opinari,pollenoc accidere,etiamsi uteretur ambabus propositionibus, quia non uidetur interet se interisios modos: in hac parte respo det, uix dici poste quantu intei sit inter hos modos: et declarat tantum interesse ut scientem uno modo minime sit absurdum agere qus non oportet:altero uero modo sit absurdum, uidelicet scientem & mentem amba-hus propositionibus. Exes ergo uidetur responderi posse ad quaestionem propositam Incontinentes agere incontinenter scientes uniuersalem propolitionem, α non utentes singulari quod non est absurdum. sed esset absurdum si agerent incontinenter, utentes ambabus propositionibus, ex quibus fit syllogismus qui impellit '' Item habere sententiam. Hoe loco uidetur mihi Aristoteles tradere alium mo-
dum dissoluendi argumentum propositum, quia fortasse modus ille positus non uidebatur tueri incontinentiam,ipiamin persecte declarare. Quare inquit:Etiam habere scientiam alio modo a modis dictis,inesse hominibus contingit: id est,homi nes dici possient haberet scientiam alio modo ab eis qui dicti sunt. & declarat hoe dicens:quia in habere,& non uti videmus habitum differre,ita ut dicere postimus, aliquem aliquo modo habere,& non habere ipsum habitum.& erit,exempli causis, ut Geometra dormiens,uel surens,irci ebrius.is enim dum dormi dici poteli habere habitum scientiae. dicitur non habere, quia non habet actu,non enim cogitat: hais here autem,quia habet potetia.Etenim nullam propositionem syllogismi Geometra eo tempore cogitat. ita,inquit, dispositi sunt,qui sunt in arictibus costituti. Etenim irGec cupiditates Venereae N qusdam huiusmodi manifeste corpus immutar, ac nonnullos etiam in furorem 5 insaniam impellunt. Quod si ita est,illud etiam erit manifestum, incontinentes qui ita sunt: n allecti hus constituti,ssimiliter affectos esse,ato illos qui dormiunt: qui quidem habent scientiam in potentia, non in actu quippe qui nihi1 tunc intelligunt.Sic enim ineontinentes dum uersantur in illis ast edimus,& animi perturbationibus,non adiu intilillunt propositiones quas habent,sed tantum in potentia. Dicere autem sermones. Quoniam dixerat incontinentes non habere scienti. c.
ani actu,sed in potentia quia non intelligunt propossitiones quas habent, di ita in-