장음표시 사용
451쪽
Dbus quibus ipsa fungitur. altera dicitur cognitiua,atcp etiam aliquo modo intelle icti tua, eorum scilicet quae sibi offeruntur a sensibus exterioribus,ta a sensu commini: oc hoc est primum ipsius phantasiae munus. Altera dicitur appetitiua, eius uidelicet quod ab ipsa suerit cognitum, quod est alterum illius munus. ec ista pars appetit tua diuidmir in concupiscibilem, ec irascibilem: quae duae facultates sunt idem re ipsa,separantur tantum ex diuersis muneribus. quatenus enim eadem pars cogno icit, dicitur cognitiva:quatenus uero appetit, nominat appetit tua nec plures meo quidem iudicio dantur ex Aristotelis sententia partes animae sensitiuae interioris,
quicquid dicat Averro es oc Avicenna: nos enim prositemur sequi tantummodo ipsum Aristotelem. Phantasia igitur discurrit super rebus quae ei osteruntur a sensibus exterioribus. ec a sensu communi: θc postquam cocius it quod sibi uidetur, pars appetiuita apperit necessari θ illud quod ipsa conclusit.species uero,& sorinae quae cognitae fuerunt ab illa reponuntur postmodum in ea parte quam diximus uocari memoratiuam: tque ilaec phantasia in hominibus dicitur aliquo modo participare rationem, quia obedit rationi ut dictum est. hunc igitur ordinem ac rationem uidentur habere imter se facultates animae sensitiuae. Anima uero quae proprie est rationalis, primo in duas distribuitur partes, quarum una uocatur pastiua altera activa. Passiua dicitur intellectiis passibilis, activa intellectus agens de quibus quoniam pluribus egimus in superioribus, ad eum locum, ne nimius sim, reiicio leetorem. Facultas uero passiua in duas secatur partes, quae partes sum untur a muneribus,quibus ipsa sungitur. quarum una dicitur intesiectis Da,quia illa facultas passiua, quae dicitur passibilis, intelligit ipsas res, ec cognoscit. altera uero appellatur & ipta appetit tua, quatenus scilicet appetit ea quae conclusa sunt ab intellectiva: appetitus enim est communis sensui di intellectui. atque iste quidem appetitus secatur inuoluntatem 5 electionem, de quibus in sequentibus uerba faciemus. Pars item intellectiva secaturWipsa in duas partes,quarum una
dicitur contemplativa, altera practica siue operativa:quia hoc in loco accipitur nomen practicae communiori uocabulo,ut complectitur etiam factivam, di ita idem signincat quod opera tiua. Pars autem contemplativa est duplex: altera species mur ea quorum principia non possunt aliter se habere, altera contemplamur comtingentia.
,.ribis. Nam ad ea,inquit Aristoteles,qus sunt alia genere,ut pars animi,alia genere,quae aQ.:. ad utrunq; apta est,siquidem secundum similitudinem oc proprietate quandam nois titia illis existat. Vocetur autem altera scientisca altera ratiocinatiua: nam consulere &ratiocinari idem est. Quare perspicuum est, Alistotelem diuerstatem rerum quae percipiuntur ab intellectu, quarum aliae sunt necessari aliae contingentes, posuisse partes intellectus esse speciei diuersas,licet re ipsa sit idem intellectus qui dicitur contemplativus,& praeticus.
Atq; haec quidem de parte animi nassiua quae dicitur intellectus passibilis. De
intellectu autem agente satis abunde diximus in superioribus,& quod ad eius substantiam, εc quod ad eius opera & assectiones attinet. Quod uero tot sint pote states animi quot exposuimus, cum ex multis locis Atistotelis, ec ex eis quae dicta sunt intelligi potest tum etiam ex his quae dicentur perspicuum erit. Sed statim contra ita diceret aliquis: Diuisio intellectus in speculat suum Sc pra-Hicum,seu consultatiuum, quam attulisti uidetur discrepare ab Aristotelis sentem sis an . tia in tertio de Anima tex. s .ubi inquit: Quod quidem igitur omnis potentia mo
trat. r. ue quae uocatur appetitus manifestum est. Diuidentibus autem animae partes, si
is se undum potentias dividant&separent ualde multa fiunt, vegetabile, sensibile, ,, apeetitiuum, intellectitium, consultatiuum . haec enim plus disserunt ab inuicem is quam concupiscibile Ec irascibile. Quibus uerbis plane signiscat, eam partem animi quae uocatur intellectiva, se paratam csse ab ea quae dicitur consultativa. ex quo sequitur intellectum non pollediuidi in speculatinium oc consultatiuum, seu practicum. non enim consultatiuum Poneretur ut pars seiunicta ab ipso intellectu, neq; plus distarent inter se quam disterunt concupiscibile di irascibile. Tuam ergo diuitionem non consentire cumue
bis Aristotelis perspicue patet. Ad
452쪽
Ad hane quaestionem respondemus , Aristotelem somnibi accepisse intello
'um non generali quadam comprehensione,sed solum quatenus significat intelle quin speculatiuum: consultatiuum uero quatenus est idciri quod practicum. necphoc repugnat eius consuetudini ut norunt ij qui in eius lectione uersati sunt.
AEterum duoniam cognitio huius rei est magni momenti in doc Trina Aristo telis, plurimunam facit ad multorum eius locorum sententiam recte percipiendam, atque intelligendam: non alienum fore arbitramur, si antequam ad alia proin mediamur more nostro, nonnullas quaestiones in medium attulerimus, aduertius ea Aristotelis uerba quibus uisus est assierere has animi partes inter se specie dimese In primis igitur quaereret aliquis, quanam ratione potuerit Aristoteles seiugere eam parte animae rationem habentis,quae dicitur scietifica ec speculatim ab ea qus dicitur consultativa propterea quod illa percipiat necessaria, haec uero contingentia:cum etiam pars scientifica percipiat contingentia, ut in pluribus quae non sunt necessaria. Etenim Aristoteles multis in locis seriptum reliquit, contingentium ut in pluribus eme scientiam inter quos satis erit si proseramus hunc: Omnis enim scientia,inquit,eius est me quod est semper a
Mquit,eius eis Iane quoia cIt semper,aut plerumptat accidens in neutro est horum. In dubium igitur uenire aperte uidetur, quonam modo uerba Arii totelis inter se consentiant,ac non omnino pugnet x . rAlia item ratione instant nonnulli, exius qui interiores etiam ec reconditas scru tantur literas,negantes ex diuersitate rerum quae ab anima ratione habente percipiantur inserit possie eius partes esse speciei diuersas quoniam aperte itidemus eunde sensum contrariorum esse, ut albi oc nigriuisum,& eorum colorum qui inter hos medii sunt aloe interieeti: Item auditum acuti ec grauis soni,& reliquorum quaecunque plus uel minus ad hos accedunt, aut ab ipsis recedunt,qui tame lenius non propter hoc in species diuersas distrahuntur. . Harum quaestionum priori respondemus, Aristotelem noluisse per illa quorum principia inon possunt aliter se habere, intelligere ea quae uere aliter nullo modo se habere possitan tum quiano potulisset ob rationes allatas ex hoc inferre partes ani me rationalis inter se specie seu genere differre: is quia pars sipeculativa apprehendit etia illa quae spectant ad diuersa genera, ut ad dece prsdicamenta,& ea quae pertinent ad tres scientias genere diuersias atm distinctas: ec tamen nullas in partes distribuit,sed duntaxat est una quae dicitur conleplativa ec scientifica sed arbitramur eum per necessaria intellexisse omnia quaecun* sunt a natura quo rin principia sunt aeterna uel ut in pluribus quatenus inuestigantur solum modo ut sciatur: quae ideo mincupauit necessaria, quoniam partim sunt uere necessaria, partim ut in pluribus. Quae quide si comparetur cum illis quae sunt in paucioribus uel cum iis quae sunt ad utrumlibet, uidentur semper esse sicut dixit Aristoteles in Poetica: Multos inquit enim uideri tanq; omnes,omnes pro multis,secundum metaphoram dicuntur. Vt igitur uocat Aristoteles multos, omnes: ita uidetur dixissie, quod ut in pluribus euenit semper euenire.nihil ei absurdi ex hoc sequi arbitramur. quan* alio modo etiam posuimus intelligere ea quae saepe suis per esse. 5 per id quod necessiario soquitur,esse necessaria,ut dicemus. per co tingentia uero putamus Aristotele intellextile ea qus proluiscutura nobis,quae plane sunt *pter Nus,ut patet de mathematicis di de coelo, quod cosideratur ab Astrologia ut refert ad 'pus:&hreuiter principia omnia facultatum,quarum finis est opus cum sumatur a scientiis ut nos in nostra Apologia declarauimus,maiori ex parte sunt necessaria: quae postmodu applicata ad opus,respectu illius operis possunt aliter se habere, oc ob hoc uidentur dici cotingentia. quod quide ex eo etiam intelligi potest,quonia Aristoteles constituit differentia habituum: dc per id quod sequitur ipsius intellectus,ex finium,no ex materierum diuersitate.etenim s. de Anim. Intellec tus aut, inquit, qui propter aliquid ratiocinatur di qui practicus est differt a speculativo fine. Propterea quod primo Ethicaoco superius etiam citato ait: Etenim faber ec geometra differeter quaerunt rectum hic quide in quantum est utilis ad opus,hic aute quid est, uel quale quod: speculator enim ueritati . P
453쪽
Patet igitur intereste ex Aristotelis sententia inter hos habitus ratione finis quia
unius finis est scire,alterius operari.non enim re Ri cb aliorum maior est ratio.Hanc s.fit bis. item rem confirmarem amrest,cum dixit quem locum citauimus etiam in superi
Ot.1. ribus ob aliam occasione: Quoniam praesens negotiu non est caua speculationis,o.Ethi ra quemadmodum aliaemon enim ut sciamus quid sit uirtus conderamus, sed ut bonipue . fiamus. Innuit enim hoc intereste inter habitus,quod alius sit propter scire,alius is propter Operari. Item 6. Ethic. cap. s. Ne penim, inquit actio est piletao.ne' esseis ctio actio. Deinde in eodem cap. Quoniam alius est iis actionis & effectionis.
is Et paulo post: Eliectionis enim finis est alterum,supple ab Issectione. Aetionis auis tem non: est enim ipsa b ona actio finis. .inta. Uidetur hoc idem corroborare primo Metaphystin.ubi cum ostenderet prima lex. ι - philosophiam non esse effectivam, post multa subiunxit: mare si quidem ut suge, ,, rem ignorationem philosophati sunt manifestum est quod propter scire ipsum, sciis reProsequuti sunt & noli usus alicuius.
Ex fine igitur probauit,prima philosophiam non esse effectivam no quia ipsa contemplaretur ea quoru principia non pollunt aliter se habere: Effectiva autem uer saretur circa ea quae possunt aliter se habere: id* secit, quia finis est substantia rei v. s. reoram. Quod item differat speculativus ab operativo ostedit ex diuersitate finis, ijs uer 3.de Aia. his: At uero ne* rationatiua, di uocatur intellectus, est mouens, sipeculatiuus qui
ια. s. dem nihil speculatur agibile, neq; dicit de sugibili aut de prosequibili, semper autemotus aut sugientis aut prosequentis aliquid est. sed neq; cum speculatus fuerit ali' quid huiusmodi, iam praecipit aut persequi,aut fugere.puta multoties intelligit te V rabile aliquid,aut delectabile, non iubet autem timere. si autem delectabile, aliqua
r. meti. Stabilire etiam uidetur hanc eandem sententiam, ubi ait: Recte enim se habet ae p.=. uocare philosophiam summam ueritatis contemplatrice, quoniam finis speculatiis uae est ueritas activae aut opus. Etenim si quomodo res sese habet actores ipsi consiis derasinon tame eius causam per se,nem per se perpetuo talis est,sed ut ad aliud at is ut nunc contemplatur. talibus uerbis aperte duo sgnificat,unii quod habitus omnes ex fine sunt inter se distincti alterum, quod habitus operativi possunt consido ε.Eibi. rare causas quae sunt etiam nec ellariae, licet non considerent per se, sed ad aliquid, p 3- id est in ordine ad aliquod opus. Sed quid plura nonne ostendit Aristoteles interis is esse inter parte animae speculativam ac activam,& factivam:q uoniam finis di opus is mentis speculatiuae erat ueritas simpliciter: activae aut, uel factivae ueritas non sim-- pliciter, sed ueritas practica. Quare si distinguuntur ex fine, non distinguentur ex materia. Ex quibus omnibus videmur non sine optima ratione dixiste, eam fuisse Aristotelis sententiam quam ostedimus. Nem obstat quod uisus suerit,illas paries seiungi ratione rerum: per res intellexit ea quae si int propter scire, & quae sunt propter operari,quae genere differunt. ex quo sequitur, ut anima apprehcdens illa,dua. hus partibus genere diuersis apprehendat. Sexto asit Metaph.5c multis aliis locis LMeia' ostedit scientias inter se differre materia: quia cum conueniant in forma omnes em 3 .a. sunt propter scire necesse est ut differant materia. Finis enim proprius ipsorum habituu et reliquarum rerum est sorma ut patet ex primo Oeconomicorum, sicut diaximus. Et hoc modo intelligendo dissoluitur prima, di altera etiam quaestior quia uerum est, nam potentiam ut una est posse percipere res specie distinctas:ut uisus Percipit album & nigrum .Haee uero diximus, quia dissolutio eorti qui attulerunt illam quaestionem a nobis non probatur:quam tamen omittimus tum quia facile est cognoscere quantam uim habeat,tum etiam quia in hac re logiores esse noluimus.
SEd contra adhuc posset quispiam afferre locum sexti Metaph. ubi uidetur A,
stoteles ostendere stientiam naturalem non esse activam. lad contemplativam 3 ex materia ipsa non ex fine propter quὀd sic ait: intoniam autem Ac naturalis sti entia est existes circa genus aliquod entis est enim circa talem substantiam, in qua
principium motus di quietis est in ipsa manifestum,quod non est activa, neq; est
454쪽
π π P. Tua quoniam effectivae principium est in eSciente, uel menn est,ueI ars uel iaculo istas quaedam,activarum autem in agente .lectio. Ex quo deinde infersicum om- canis mens sit uel activa,vel effectiua uel contemplativa philosephiam esse contemplativam:propterea δεῆ inaeva stiua,neo ei sectiva. quod item confirmauit undecimo Metaph. tex. 25.quem tex. citauimus insuperioribus etiam. unde perspicue patet, Aristotelem non constituisse hanc differentiam ex fine, sed ex materia, de ex
Huic quaestioni,comotus rationibus dictis, respondeo: Aristotele in illis quoque tex.posuisse differentia a sine sumptam: quoniam cita dixit naturale scientiam eii e circa talem substantiam, in qua principiu motus ec quietis repetitu circumscripsit
les, dicens philosophiam naturalem non esse activam, neq; effectivam,significare
quod erat propter scire, non propter operari. Et ita nihil repumare sententiae nostrae uidentur illi textus. Item cum probat naturale philosophiam esse cotemplativam, necesse est ut hoe probet ex eo quia sit propter scire quoniam si non esset propter scire,no esset con templativa sicut ostendit locus secundi Ethici quem supra citauimus. quo in loco negauit Aristoteles illud negotium esse contemplamiu: quia no erat propter scire. 8 . concedimus tamen ipsum multis in locis nuncupasse habitus enecti uos re activo, ρ ' i' nomine scienctae,inc Poster. cap. a.& 6. Metaph .cap. 2. ac rursus speculationes ha oci bitus nomine artis,ut ex uerbis ipsius in quarto Apologiae nostrae lib. ostendimus, eo. Q. ad quem locum me restrio. Neq; dici potest, quod conclusiones artium, quatenus cl. ML. concluduntur per syllogismum, sint scientiae: quatenuS enim ita concludunni diis cap. 2.riguntur ad opus .ac ipsemet Aristoteles in lib. de Communi motu animaliu de la-rauit coclusiones eiusmodi esse etiam assitiones,cum dixit: Quod autem conclusio sit actio manifestum est. Demonstrationes enim ex quibus concluduntur ipsae actiones non proprie,st d hi de corieomuniori uocabulo dicuntur demonstrationes. Quid asit intersit inter cientiam, minimoruprudentiam, perspicuu est ex Aristotele, ut nos ostedimus in loco citato Dimi Conclusio autem demonstrationis inquit Aristoteles lib. de Motu communi, est speculatio practici autem Silogismi est actio. Ex quo sequitur, ut nullo modoponsi esse scientia. Cogimur ergo,nisi uelimus Aristotelem sibi psi repuunare. dicere id quod dictum est. V E
G Xpositis iam ijs animi partibus quae cognoscunt, reliquum est ut exponamus , eas quae non cognoscunt,ut ostendemus: A quae sequuntur illas, quze cognoscunt.Ita enim facile intelligetur, qua in parte animi sita sit proprie libertas nostra.
Partes initur animae quae non cognoscunt,&necessario sequuntur eas quae coognoscunt,sunt appetitus, concupiscenti ira,voluntas,di electio,de quibus insuperioribus uerba secimus. In his aut numerauimus appetitum, intelligetes de appetitu animali,non de appetitu naturali,qui reru natura sequitur, non quatenus cognoscit,sed quatenus talis natura est qui quidem nihil aliud est cJ propensio di inclinatio quam habet singulae res ad alique finem: ut ignis ad astendendii, ec teria ad dostendendum, qui appetitus inest omnibus rebus naturalibus,nec minus inanimatis quam animatis, eo*mouetur una quaeq; res naturalis perinde quasi cognosceret. quibus aut appetitus inest qui sequitur cognitionem, qui reperitur duntaxat in animalibus,tisc omnia habet etiam appetitum naturalem:ita enim uidetur ratio posta lare. at no retro commea ut quae habet appetitum naturalem,habeant illum etiam qui sequitur cognitionemcuti perspicuum est.non enim omnes res antimo sunt prscitaeaam uero desinitione explicandum est, quid sit unaquaq; harum partium. Appetitus simpliciter sumptus pars est animi quae sequitur, uel fugit assii mationem ues negatione intellectus. Ponimus enim in praesentia phantasiam sicut intelligentiam quandam.ut indicauit Aristoteles de Anima his vobis: Videtur autem dii αῖ haec duo mouentia, aut appetitus, aut intellectus, si quis phantasiam posuerit sicut rex. 43.
455쪽
intes gentiam quandam. Quae uerba citauimus etiam in superioribus ob aliam oe Mezom casionem: Et in lib. de Communi motu animalium ubi dixi DPhantasiam &sensum λγ. referri ad intellectum, propterea quod ambo sunt iudicati . t ' i , ,2 At h. ec quidem uidetur idonea ipsius appetitus aμ--ias, quae sumitur ex ter Eo c tio & se to Ethiclibro,oc ex tertio de Anima texue .ubi inquit Aristoteles: Etenim ι. t hiri quod uero est in mente sentire oc dimentire, idem in appetitu sequi re uitare. 4. Quod ipsum uidetur signiscare etiam in t .rs.&3o.his uerbis: Intellectivae a mxia Aia. rem animae phantasmata,ut sensibilia sunt, cum autem bonum aut malum affirma tex. ue . aut negat, git aut persequitur. QIIare nequa ii sine hantasmate intelligit anima. . 3. ct Aia. Quae ane appetitus eriplicatio non uidetur illi repugnare, quam attigit in tex. t .ay. s . cum dixit: Et appetitus mouens quidem est uel aetio. o Atm iste appetitus complexu suo continet concupiscentiam,iram,u luntatem,
Assi re electionei omnia enim ista sunt appetitus. Nec obstant illa uerba: Nunc autem - hi: intellectus non uidetur mouens sine appetitu. uoluntas enim appetitus est quado i ita , . enim mouetur secundum rationem, secundum uoluntatem mouetur: appetitus o
Q ubus uerbis uidetur innuere appetitum non complecti uoluntatem ec electionem quae sequuntur rationem. nam ipse seipsum explicauit, statim subiunges: is Concupiscentia enim appetitus est. lndicauit enim se loquutuli Te de appetita generaliter sumpto,sed de eo appetitu qui dicitur concupiscentia: quae quidem est
in ea parte animi quae ratione caret, ut ipse multis in locis scriptu reliquit, quorumi. 5 t. satis erit in medium afferre illum primi Rhet.ubi inquit: Quaecunq; autem per se acet. x. gunt,quorum ipsi sunt causa,alia quidem per consuetudinem,alia autem perappe is titum, alia uero per rationalem appetitum est autem uoluntas appetitus boni cumis ratione . nullus enim uult, nisi quod putauerit ei Ie bonum. Irrationales autem v is Petitus,tra, oc concupiscentia.
ibus uerbis duo indicat Aristoteles:quorum unum est, ipsum appetitii continere concupiscentiam,iram,uoluntatem,ec electionem alterum est, concupiscentiam 5c iram esse appetitus irrationales. cuius rei haec est ratio, quia sunt appetitus
animi carentis ratione,ut diximus.
3. Tibi Praeterea inquit Aristoteles: Cuius cupiditas inest, omnem iucundum. nam euopiditas est appetitus iucundi. tertio Et hic. cap.quinto. Voluntatem uero esse apis 3 'm' petitum rationale ex eis quae allata sunt in superioribus,& ex tertio de Anima texti φ' so, perspicuum est svcrio QII INTRQ Ed contra id quod de eo piscentia di tum est ex uerbis Aristotelis, uidelicet, uti eam appetitum ei te irrationale, statim afferet aliquis eiusdem uerba, quae paulo .io. Post eodem loco subiunxit: Concupiscentiarum,siae quide sunt irrationales, aliae autem cum ratione. Quibus plane contrari si assiciere uidetur. ponit enim aliquam esse concupiscentiam cum ratione Itam uidetur prorsus a seipso diisdere. Verum hanc ipse repugnantiam sustulit,opinor, cum statim explicans quid peris rationales icirrationales cupiditates intelligeret, addidit: irrationales dico quas m eX nulla cogitatione cupiunt quales sunt quae natura esse dicuntur ut quae sunt peris corpus: ueluti alimenti sitis ec fames, oc in singulis etiam alimenti speciebus cupidiis tas:&in gusitabilibus atl uenereis,oc uniuersaliter in tangibilibus,ut in olfactu odori iis,& in auditu visu. Rationales hiero,cum quaedam persuaderi cupiuntinam multari expectare & pollidere cupiunt, cum audierint, persuasis fuerint. Quibus uerbis uidetur admonere,se dixisse aliqua esse concupiscentiam cum ratione, non quia sit appetitus sequens rationem manifeste enim id euerteret quod loco citato oc multis aliis in locis tradidit sed quia est cum cognitione 5c cum qu dam persuasone, siue bona siue mala: idi in comparatione ad cupiditates natim rates, quae sine ulla omnino cogitatione cupiunt. 5c sic interpretando, tantum 'meo quidem iudicio abest ut Aristoteles eo loco pugnet cum sua ipsius sententia, ut pulcherrimam cupiditatis diuisionem tradi Jerit. Quare diligenter ubi que animaduertenda sunt eius uerba , neque putandum est primuin omnium Magistrum pugnantia inter se atque contraria allarere, Praesertim tam paucis in uerbis,
456쪽
rimus,inueniemus eum semper aliquid reconditi docere. Licet etiam tartalia dicere, aliquam cupiditatem uocari rationalem,no ui sita, sed quia in homine rationi aliquando est obteperans: sicut anima sensitiva in homine dicitur rationalis, quia obedit aliquando rationi, licet ui sua sit irrationalis. inrare uidetur Aristoteles dixisti in tertio de Anima tex. i. Etenim sensitiva, quatiem sicut irrationabilem, neq; sicut rationem habentem, ponet quis utim facile. oncupiscentia uero est appetitus iucundi, uel ueri, uel apparentiis, ut dictum est: quia fieri potest,ut ea pars animi quae cognoscit, qua sequitur necessario conscupiscentia, decipiatur: quae quidem concupiscentia sine alio appetitu, qui conueniat animalibus, reperitur solii in animalibus imperfectis, quia laaec habent solum sensium tactus: sicut ostreae ec spongiae qus cum aliquid iucundi sentiunt, dila in tum cum uero aliquid molesti, contrahuntur. at: huius quidem rei illa uide ξ esse causa, quod una quod m animal quod habet phantasiam, habet etia appetitu: di ahabet phantasia imperiecta habet etia appetitu impersecto. animalia uero pei locta quae mouens pluribus motibus,cosequuta sunt cocupiscentiam de ira:& quia hos habet appetitus, diculas sponte agere.sed ira est appetitus uindictae apparetis eu dolore, quia est propter apparente immerito uel in se uel in suos contemptum. Volsitas est appetitus boni cum ratione, ital primo de Anima tex. r. inquit Aristoteles: Adlisca sit appetit tua, quae Sc ratione re potentia altera uidee, quando pab omnibus, ocinco ueniens utim hac sequi natura: in ratiocinatiua uoluntas fit in irrationabili cecupiscentia 5c irae si aut fit in anima in unoquos erit intellectus. Electio uero est appetitus intellectivus uel intellectus appetit iuu . Intellectus
enim dicit appetitiuus,quia ipsum sequi P appetitus. Et hoc quod dictu est, uide e Aristoteles dixisse, quia electio est appetitus rei agibilis iae est aut agibile, quod
cligibile. Ex Quo equitur ut sit rei attinentis ad intellei iurat uel dicitur ei iniel e 's, quia eir rei pertinentis ad intellectu. hoc enim uides sequi ex eo loco ec appetitiuus,quia no est absolute rei intellectae .sed rei quae attinet ad intellectu. QUAE tenus intellectus est appetitiuus. Vel sequit ut sit appetitus intellecti ius quia est appetitus: ut est ille appetitus qui est rei agibilis quae pertinet ad intellectusti consultatiuu ut dixit in tertio Et hic. cap. sexto: Cu igitur eligibile nihil aliud si quam consultabile appetibile eoru quae in nobis sunt, ec electio quom eoru quae in no hi sunt consultativa appetitio erit: quia iudicantes ex conlaetatione, appetimus secundum consultationem. Et paulo ante dixerat: id igitur aut quale est ele
o quonia nihil eo in quae dicta sunt, spontaneu sane esse quoddam uidetur: noomne aut spontanesi eligibile est,sed id quod est prsconsultatu: quippeesi electio seu propositu cum ratione ac excogitatione extat. id quod significare etia nomen ipsum uidetur quasi id quod eligit praeponatur aliis, ec legas, ponatur ue ante alia. Videtur enim ita dici oportere si uolumus inserre id quod propo sit si est Aristoteli. de quibus tamen uerbis fusius aetemus in explicatione eius cap. si Deo placobi t. iod postmodum idem est acti diceret, ipsum esse appetitum qui sequitur consi illationem, quae consultatio est duntaxat circa agibilia. Intellectus enim dicitur appetiimus, quia ad ipsum sequitur appetitus etenim intellectus proprie dici non potest appetere, quandoquidem ut iam ante patuit)Intellectus & appetitus sunt facultates ratione diuersae, sunt diuersa actionum principia, Etenim pars animi ratione praedita quatenus intelligit aliquid, dicitur intellectus: quatenus uero id appetit quod iam intellexit, dicitur appetitus: tamen quoniam appetitus sequitur intellesum non enim appetimus nisi id quod iam cognitum habemus, at y perceptu ea parte animi quae cognoscit, intellectus dici potest appetitiuus, quonia ad ipsum immediate sequitur appetitus. Et hoc ut clarius esset uidebatur enim habere difficultate subiunxit Aristoteles, electione esse appetitum intellecti uin quia no est quilibet appetitus,sed ille tantu qui sequis intellectus deliberatione. Et ide est per uerba transposita quae postmodu idem signiscat. Ex his ergo efficit, ut electio sit appetitus cosultativus, quia sequis consultatione intellectus. Sed quaerat aliquis, o modo electio pollit esse appetitus cosultativus, cum in lib. de Comuni motu animalium dicat Aristoteles ipsam esse communem intel- lactulo appetitui. inquit enim: Vidimus autem mouentia animal, mente & phan
457쪽
M tasiam,& appetitum, di Electionem,&uoluntatem, & eon coepiscentiam. omnia is autem haec rediguntur ad mentem, & appetitum. Etenim phantasia ec sensus habent huc eundem locum cum mente, omnia enim sunt iudicatiua: differunt aut secundu dietas in alijs differentias. Voluntas aut di ira,&concupiscentia, omnia
sunt appetitus: sed eleetio est commune quid intellectui,& appetitui. Videri igitur eleectionem multo magis dissinienda ruisse per intellectum, per appetitum.
HAee quaestio, quae peritissimi cuius* philosophi ingenium exercere posset,
fortassie no absurde tolleretur, dicendo: Aristotelem in lib. de Comuni motu ρ animalium acceptile communiori uocabulo nomen electionis, ut suo complexu continet intellectus iudicium ec appetitvi nos asit hoc in loco accipimus electio. nem proprie, quae quide hoc modo sumpta ad appetitu pertinet. sed de la acre plua ιβ O ribus disputauimus in secundo lib. de Honore. Fuit igitur electio recte desinon Q ta per appetitum,non per intellectam: quia proprie est appetitus. improprie auteintelle eius iudicium dicitur, sicut ex ipsius des nitione colligitur. Uel serta fledicere possumus Aristotelem in lib. de Communi motu animal. cum protulit He ictionem esse communem intellectui oc appetitui, uolui ides gnificare idem quodo Et hic, dixit sexto Et late. cap. tertio: Elecstionem uidelicet esse uel intelle fiu appetit iuri uel appetitum intelle 'tuum,& sic ipsam definisse per intellec2um,S appetitum. Qianquam opus est ut eiusmodi descriptiones redigantur ad eum sentium, quem diximus: sed satis nobis erit, Aristotelem ex hoc loco inferre, ele 'ione esse appotitum rei agibilis: Sc sic ipsam electionem esse intellectum appetitiuum, uel appe titum intellectivum. Nam quod de hoc dicitur, idem accommodabimus ad illud quod electito est intellectus appetitiuus, uel appetitus intelle 'tuus. negare enim non possumus, quin sit commune quid intellectui oc appetitui. quod tamein eum sensium accipiendum est, quem supra demonstrauimus. inrare propter quam ratione dixit illud Aristoteles, ob eandem uider hoc etiam dixisse. Quod si haec non satis faciunt ,reuertamur ad responsionem data, quod uidelicet eleelio potest improprie accipi: quemadmodu uides accepta in desinitione ingenii ueri, t. p. octauo Topi. aliter enimno potuit Aristoteles, ob nominu penuria, explicare munus siue substantia ipsius ingeni j, seu iudicii de quibus infra sermone habebimus. Diximus etiam in superioribus, et e Rionem aliquando accipi improprie, ut copleetitur etiam uoluntatem. Sed quaerat ad huc aliquis, quare non dixerit Aristo teles uoluntatem quom esse quid commune intelleel ut eae appetitui, cum utrius gae Antiri si te quemadmodum ostendit ipse tertio de Anima tex. so. ubi inquit: In r rex. - tionali enim uoluntas suit, in irrationali concupiscentia di ira. Item,quare uocauerit concupiscentiam ec iram solum appetitus, & no dixerit esse communes sensui 5c appetitui, sicut dixit electionem elue communem intelle fuit Nappetitui cum tamen uideatur habere eandem proportionem ad sensum, quam habet electio ad intellectum, sunt enim appetitus sensus, sicut ele 'io appetitus intelle eius. Hae sane rationes uideri possint cogere nos sequi priorem explanationem quam item in lib. de Honore sequuti sumus. Praeterea posset quaerere quispia, quare nunq; definiuerit Aristoteles uoluntate esse appetitu intelle Riuis uel intellectu appetit iuu sicut definiuit ipsa ele 'ione: Ad primam quaestione licet fortasse res odere, Aristotele iccirco no dixisse uoluntate esse comunem intellei tui θ appetitui, quoniam acceperit eo loco intellectum pro ea parte rationalis animae quae est praetica, cuius partis uolutas proprieno est appetitus. Etenim uoluntas est eoru etia quae no sunt agibilia a nobis, ut dieiu est insuperioribus. Ele 'io uero est solum agibiliu a nobis quae sunt in nostra 3.rthic potestate,ut in tertio Ethi. declarauit Aristoteles. ergo haec esse uidet ratio, quare 6 in libro de Motu comuni de uolutate no dixerit, quod dixit de elecὶione in sexto Eihi. Cuius rei sortasse etia illa potest afferti causa, quonia dixit aliqua do uoluntate conuenire non solii parti rationali, uerum etia parti irrationali. ita di no est pro prie in testedius practici, licet sit etia eius appetitus Inquit igitur Aristoteles septi
. L mo Politie. Ira enim Sc uoluntas, amplius autem concupiscetia, oc statim natis in cap.xi, esse pueris: ratio uero, oc mens procedentibus apta nata est aduenire uel fieri. ubus uerbis aperte sigruscat,uoluntatem eise in pueris, antequam adsit ani
458쪽
L 3 8 E R π π v. ει ma rationalis uel eius operatio.Itam cogimur dicere,ipsam uoluntatem pertinere etiam ad partem animae irrationalem: prssertim cum tertio Eth. loco paulo ante citato dixerit Aristoteles uoluntatem eise impossibiliu ut immortalitatis: electio 3.ribiti uero est duntaxat partis rationalis, non omnis quidem, sed eius quae est practica ta .
N d liberativa. Quocirca Aristoteles intelligens fortasse de uero intellect a pra,ctico non de eo qui habet locum intellectus, ut phantasia oc sensus, protulit,ele istionem esse communem intellecit ut 5c appetitui: quod quidem dici de uolutate, ex eis quae dicta sunt, non poterat. Ad Aristotelis uerba, qui modo dixit uoluntatem esse partis rationalis, modo irrationalis, responderi potest: eum ita dixisse accipiendo uoluntate no proprie, sed communiori uocabulo, di ex uulgari homina opinione,de qua re in luperioribus uerba fecimus. Nihil tame impedire uidet, quin dicamus,ipsam quocp esse duntaxat in hominibus,*s sit partis irrationalis. quia scilicet est illius partis ire,
tionalis,qus est apta nata obedire rationi, qus no potest couenire nisi hominibus. ita ergo dicendu uidet,si uolumus uerba Aristotelis inter se couenire et colistere. Ad alteram quaestione, quare non dixerit Aristoteles cocupiscentiam quae est appetitus rei suavis,&iram quae est appetitus uindictae, esse c5munem sensus&appetitui,cum uideatur utra habere eandem proportionem ad sensum qua habet electio ad intellectum, ut patet ex ipsarum definitione. Dicerem, alfercns eandem causam quam attuli ad quaestionem de uoluntate: Qiod sicut non dixit uoluntatem esse communem intellectui re appetitui, propterea quod in eo loco accepit intellecta pro ea parte animae rationalis quae est Practi . cuius partis uo luntas proprie non est appetitus: Ita hie etiam non attribuit iram 5c concupiscen
tiam sensui uel phan tasiae, propterea quod ira & cocupiscentia quas dixit reseruad intellectum n5 sunt proprie ipsius intellectus, sicut electio propria est intellectus praetici, quod ut significaret Aristoteles dixit illud de electione,& no de uoluntate,neq; de ira ne* de c5 cupiscentia quonia ipst non haberent eandem propositione ad sensum & intellectu quam habet electio ad intellectum practicum. Cum ergo appareat ratio diuerstatis possumus reddere hac ratione pro causa. ergo enim in praesentia quid aliud dica non habeo. Quod si no n satisfaciat haec responsio poterimus accipere priore responsione,uiuesicet quod Aristoteles sum pserit electionem comuniori uocabulo, ut diximus:alios uero appetitus proprie, quod no est alienu ab eius consuetudine. Costat enim ex tertio lib. Et hic. electio, ; Eiliae. ne esseproprie appetitu cosultatiuum, id est qui sequii consultatione in tellect us. ζ p.7. quare si dicat conuenire ei intellectus . necelle est ut no proprie conueniat: quia quod couenit alicui proprie no potest alteri conuenire proprie. Cur aut ibi acce perit Aristoteles electione comuniori uocabulo no alibi, fortasse dici posset hoe eum fecisse ut indicaret parte animi qua intellectus iudicat unu inter multa posse aliquo modo dici eleistione, quia illud iudicare uidetur esse aliquo modo eligere. electio enim significat appetitum unius rei, quae fuit cum multis collata, ut ex teratio Eihie. cap. tertio colligi potest . at non uidetur sic esse uelle: quia uelle aliquid ι. Tities proprie est sine collatione aliquorum. m. In hane sententiam explanavimus etia in se do libro de Honore tex.Aristote, lis citatum ex lib. de Comum motu animalium quod uidelicet notio eius atq; uis, ut in sequentibus quo ostendemus, latius accepta fuit non contraeicIam declaratu est quid sit elesto,ec quomodo differat ab appetitu. 5 ὀ cocupiscentia &ira. perspicuu est etiam inter ipsam Sc uoluntate interesse:quia uoluntas potest esse eorum quae fieri nullo modo possimi,ut immortalitatis electio uero noestialisi.Item potest esse eoru quae non sunt in potestate nostra: electio uero ut ex superioribus patet est duntaxat eoru quae sunt in nostra potestate. ut reges quideuellemus fieri at non possumus id eligere, quia non est arbitrii nostri: ac uoluntas quidem est ipsius finis electio uero eorum quae resersitur ad finem: uolumus enim
sanitatem eligimus autem medicamenta,quae conducunt ad ipsam. De uoluntate diximus,eam uideri alias este ratione alias sine ratione. quod stuelimus eam esse cum ratione semper, necesse est ut dicamus rationem bisari m secari.in ueram,oc in apparentem rationem: quae diuisio colligi uidetur ex definitione artis,
459쪽
i tib e ne artis, quae desinstur esse habitus sectilius cu uera ratione. etenim ni R esset ratis Oo. . salsa superuacanee diceretur ratio uera. inain etia paulo post definies Aristotel , inertiam quae sere est artis priuatio, dixit esse habitum factivum cum ratione falsi. circa eas res quae possunt aliter esse. Voluntas igitur quae est cum uera ratione, nopotest uelle quae fleri non possunt,&dicitur hac de causa appetitus rationalis quauis aliquando sit cum salsia ratione,propterea quod satis est illi si sit cum ratione id Quod autem huiusmodi potestates animae non cognoscant,ex hoc praeter alia uidetur colligendu: quod frustra esset intellectus,si uoluntas & appetitus cognoccerent ali intelligerent. Frustra enim fit per plura, quod fieri potest per pauciora aeque bene. Si igitur appetitus cognosceret,no indigeret intellectu cognoscete, quod est omnium absurdissimis.Item uoluntas secaret in intellectum di in uolui talem: quod quide esset in infinitum proficisci.
SEd ob ea quae dicta sint,s quoat aliquis,nunquid inteissit inter electionem re
iudicium e uespondeo interesse:quia iudiciu proprie attinet ad partem ani iniqua intelligimus: electio uero ad parte animi qua appetimus. ex quo eiscitur, electionem proprie sequi iudicium ita ut si iudicium sit rectu, electio sit recta: sin autem iudicium non sit rectum, electio ipsa nunquam possit esse recta. Etenim iudicium nihil aliud est quam noticia conclusionum, quae concluduntur ab intel lectu.ut si quaereretur, nunquid bellum suscipiendum esset contra turcas, & comeluderemus per syllogismum,esse suscipiendum: cognitio huius conclusionis, quas. Effie. intellectus iacit, est iudicium. Querare recte dixit Aristoteles: Vnumquem p recte p.3. iudicare quae cognoscit,& esse eorum optimum iudicem. Electio uero est iudicia intellectus, id est eligit statim quod iudicauit intellectus: etenim eum intellectus iudicauit suscipiendum esse illud bellum, electio necessariis id eligit, at* imperat reliquis animae potent ijs,ut moueantur ad illud bellum suscipienaum. At hic contra afferret quispiam communem hominum loquendi consuetudia nem,dicereti ea comprobari, iudicium esse idem quod est electio: quia dicunt ea qui bono iudicio est praeditus, esse etiam praeditum bona electione. Cui quaestioni respondeo, alterum alteri consequens esse,ut qui est bono iudiacio praeditus, sit idem praeditus etiam bona electione. dc e contrario non sequi ex hoc,ut idem si iudicium quod electio: multa enim se uicissim consequuntur,quae
tamen non sunt idem, ut patet.
Quaereret item aliquis,Cum positum suerit interesse inter iudicium di electionem, nunquid intersit inter electionem oc ingenium c non enim uideri interesse. t τουν. nam cum dicat Aristoteles octauo Topic. ingentu esse animi facultatem qua poscisp. ii. stimus eligere uerum,& sugere salsum:alterum duorum necessario sequi, uel ut in
genium sit idem quod electio, uel ut sit ipsius electionis species, quippe quod in
Huic quaestioni respondeo: fieri non posse ut ingenium sit idem quod electio, uel eius species quandoquidem est idem quod iudicium iudicium autem seiungi
ab electione,supra ostentum est. mrod autem ingenium sit idem quod iudicium, uidetur ostendi posse ex definitione ipsius iudicii .siquidem nihil aliud est uerum iudicium, ut ex quinto Ethici colligitur,quam facultas animi qua possiimus ex multis rebus propositis recte eligere uerum, sugere falsium: ec ideo qui controuersiis ciuilibus dirimendis praefi, ciuntur,iudices appellantur: quia cognitis utriusq; partis rationibus, iudicant quocum sitius, promisso sententiam serunt. Hoc posito, sic argumentor: illa iacultas animi qua possiimus ex multis rebus propositis eligere uerum, ec sugere falsum,dicitur esse iudicium: praedicatur enim t.6p. definitum de sua desinitione.ingenia est huiusmodi facultas: ergo est iudicium....ia. Minor posita est ab Aristotele in octauo Topic. ec colligitur etiam ex eis quae
se traditeli cum discursu, ex lequatur partem animae naDentem raIlone,uel limplaciter,uel
aliquo modo, ut infra quom dicemus. quod non accidit irae 5c concupissentiae. quia sunt appetitus irrationales .nullam enim,aut paruam admodum cogitatione adiunictam habent.
460쪽
irigentu esse recte rudicare,oc Eligere bonum.διφυίαν enim ponimus est eide quod cap.r. Iatini ingenium dicun ut uidentur sere omnes interpretes uertere.
Sed adhuc instaret aliquis dicens ex definitione allata sequi, iudicium salte esse partem electionis, uel ide quod est electio: siquide ponitur in definitione iudicii Leu ingenii electio.deinde ipsi iudicio conuenire definitionem electionis quae ut in superioribus declaratu est desinitur esse facultas, qua ex duabus rebus propositis alteram accipimus,alteram fugimus.
I espondemus. iudicium omnino seiungi ab electione ut dictum est : quoniam est in parte intellectitia ipse uero electio proprie est in parte appetitura. Ad rationes autem contra allatas dicimus, electionem quae est posita in definitione iudicij seu ingemj,no esse proprie eam de qua nuc loquimur ut insuperiori Bus diximus, quae proprie sequitur cosultationem intellectus. sed significare cum
unum uerum ex multis sumimus: esse enim actionem,quam agit pars intellectiva, cuius loco cum deellet nomen posuit Aristoteles electionem satis tamen impro Prie.ut mos est ipsius:quia electio proprie est appetitus, qui necessario sequitur cosultationem intellectus. 4iod etiam uisus est ipse ostendere in primo Ethi. O i, iquit: Electionem et secum ratione re mente.Subsignate autem id nomen,& uideo eas .f.
turinnuere ipsum ex alijs eligibile esse: quod quidem nihil aliud esse potest, quam appetitus sequens iudiciu intellectus,in us quae sunt in potestate nostra: ut colligi potest ex uerbis Aristotelis quae citauimus in superioribus ex libro de Motum.
communi. ex quo loco plataum est,iudicium attinere ad intellect una.ait enim semsum Sc phantasiam dici intellectum,quia sunt iudicativa. necesse est igitur. ut iudiciu sit ipsus intellectus: oc cum dixit electione esse comunem intellec vi ec appetitui dicimus eu ibi acceptile nome electionis ut eius uis ac notio latissime patet,ut uidelicet c5plexu suo cotinet iudiciu intelleyus oc electione quae est appetitus seques consultatione intellectus di est proprie electio, ut paulo ante explicauimus. Qiiod uero dicebatur,definitionem electionis conuenire ipsi iudicio: hoc negamus,quia electio definitur esse facultas, quae est appetitus: quae propterea dicitur ex duabus rebus propositis unum accipere. Quia sequitur intellectum qui ex duo
bus propositis iudicat unum uerum,alterum salsum: oc quod uerum intellectus iudicat, id postmodum electio eligit. Sed statim aliquis instaret dicens, communem hominum loquendi consuetu dinem repugnare ei quod diximus, ingenium esse idem quod iudicium. Etenim qui facillime aliquid ediscunt. 5c bene retinent,dicuntur esse bono ingenio praedisti. atm ita eos uocat etiam M.Tullius,qui tamen saepenumero dicuntur iudicio ea, tere. Q rare fit, ut ingenium ex communi hominum loquendi consuetudine no nuideatur esse idein quod iudicium.
Respondemus, id quod dictum est comprobari ratione allata, quae quidem iudicio meo uidetur hanc rem plane confirmare: prssertim cum ingenium apud latinos idem significet quod Miniti, apud Graecos,&iudicium idem quod κ me . illud
enim costat,omnes fere eos qui Aristotele ex grςcO in latinum sermone conuerterunt, Ibς υἱ- conuertisse ingenium : idq;, ut mihi quidem uidetur, non sine optima ratione . quandoquidem apud latinos ingenium siqnificare uideatur,naturam uniculo innata & ingenitam quod ite apud Graecos singnificarent; in f,ita in promptu est ut minime necesse sit id ostedere. Ita* nulla uidetur esse uox quae latine magis reddat nupυίαν, quam ingenium. De uoce autem nihil mihi dicendum arbitror. in dubium enim nemini uenire potest quin in lingua latina ei non respondeat iudicium. Ad communem uςroloquendi hominum consuetudinem quς contra nos sacere uidetur,dicimus multa esse probabilia, quae tamen sunt salsa: & sic de ea esse ducendum .ut contra, Multa sunt uera quae no sunt probabilia: quare inquit Aristot. in Poetica: Probabile est multa accidere,praeter probabile. Lt in Elluc.ait: Fama in poctis
quam multi populi celebrant,non esse omni ex parte ueram. 7. Ethi
Si quaeras, quo nomine uocet Aristoteles illam discendi facilitatem, si quidem ιu.i non appellat ingenium: respondeo,nominare