장음표시 사용
481쪽
I Ed adhuc instaret aliquis, negans in rebus eontingentiam reperiri, uti uidetur sentire Aristoteles,& experientia ipsa coprobari: quandoqui. Idem cogamur Dieri nisi impij et se uelimus) Deum omnia cognoscere
quae cura sunt, fuerunt, di futura sunt. Hoc aut concesso contingentia ed omnis libertas nostra ex natura tollatur quod sic ostendi uidetur.
Si Deus ab aeterno cognouisset me hodie scripturum ea quae nunc scribo, seri non poterat quin ego haec scriberem:alioquin Deus, uel non cognouisset ab aeterno me hodie scripturum, uel salsum cognouisset,ac deceptus suis letiqueequidem nefas est de Deo asserere Dicimus nos, si naturaliter loquamur maxima in dissicultate uersari, ut iam Fcontradictionis parte acceperimus nam si dicamus Deum omnia cognoscere,pi sterita praesentia,& sutura: necessitate sequi uidetur id quod diximus,ut si Deus ab aetemo cognouit me hodie haec scripturum, necessario haec hodie scripserim. etem si haec non scripsissem, Deus suisset deceptus. Neq; satis tutum uidetur esse illud perfugiu quo nonulli,ec illi quidem celeberrimi philosophi utuntur,asteremtes Deum cognoscere res suturas tanqua praesentes: ec hoc modo nullam costitui necessitatem in rebus, quandoquide naturaliter loquendo, nihil magis insulse ecmagis inepte dici possit. constat enim ex fundamentis philosophiae naturalis, altorum duoru omnino' fatendum esse. aut Deum res cognoscere eo modo quo sunt,
aut decipi.Etenim si cognosceret Caesarem diei atore,qui suit abhinc mille re quingentis annis nuc bellum gerere aduersus Gallos, intelligeret res aliter quam sunt: ergo salsum intelligeret, ec crederet igitur deciperetur. Pari ratione dico de futuris . nam si cognoscat nue Deus id quod non est in rerii
natura, ec suturu est esse in reru natura quis neget eum decipi certe nemo loquor aut ut dixi secundum nariiralem rationem & sensum, quibus tota innititur philosophia etenim si quod non est.cognoscerer,tanquam esset,quomodo non deciperetur dicant quaeso. ecpuerὁ poi sunt dicere, futum esse id quod nunc ei praesens est,quemadmoda ego sum : ac multo minus illud, Deum hoc temporis momento' non esse in rerum natura, di non cognoscere. Si ergo hoc ipso temporis momento Deus est. 5 cognoscit omnia saciamus uerbi gratia Socratem suturii post decem annos,necessse est ut cognoscat Socratem futurum,& non esse in rerum natura pro hoc temporis momet alioquin deciperetur ut diximus. ex quo deinde efficitur,
ut sociates neeessario sit suturus.&ita de reliquis, quae futura sunt .lsios igiturnon euitate sua illa dissolutione uini rationis allatae, nemo est, ut ego quidem arbitror,
qui non uideat. ιLreratri Euerteretur praeterea omnes rationes quibus Aristoteles primo Periherm. conclusit, in suturis contingentibus non esse determinatam ueritatem.
Concedentes igitur, Deum omnia cognoscere,nisi uelimus eum in sua ipsus cognitione decipi cogimur dicere, quod cognoscit praterita ut praeterita .&sutura ut sutura,& prae sentia ut praesentia. nam si Deus semper est, uere p cognoscit, qui tandem fieri possit ut me,qui hoc ipso temporis puncto fiam, S scribo, cognoscat suisse abhinc centum annos,uel suturum esse,neq; decipiatur: Qiod erilo dicit, Deum nosse praeterita Sc sutura,tanqua praesentia habet meo quidem iudicio hanc sententi ut intelligat, Deum ita cognoscere praeterita oc sutura quemadmodii cognoscit praesentia. sui a lepus non affert ei obliuionem rera, . scut nobis. cognoscit enim praeterita re sutura sicut praesentia, sed cognoscit prae terita ut praeterita, ct sutura,ut sutura,& prssentia ut praesentia. ac licet sit supra te Pus cognoscit tame ipsum tempus. Et cum praesens N praeteritu Ac suturii diiseretitiae iant temporis ut has ipsas differetias cognoscat necesseest.alioquin no cognosceret ipsum tempus nem omnia Non ergo uidetur illo perfugio quod dieium ei huitari,quin posita Dei cognitione sequatur rerum omnium necessitas. QMare ui deant isti quid agant,qui eiusmodi opinione in Aristotele coserunt ex naturae sunclamentis, quam omnino eius sententiae repugnare liquido apparet. . Seque
482쪽
LtBER π π v I . ιμSequerentur item hane Dei cognitionem ex natura loqu7do absurdassa:atomi id in primis, Deum ex natura sua imperfectum esse, quia cognitio eorum quae
extrinsecus existunt,a natura rebus tribuitur,ut persectiores fiant alioquin laustra tribueretur.in dubium enim uenire non potest, quin res intellecta, quatenus intellecta est,sit intelligete persectiosita perliciat ipsum:agens enim, in eo quod ages, nobilius est atqi praestantius patiente. alioquin ea conuelleretur demonstratio, qua probauit Aristoteles in tertio de Anima loco superius citato 5c explicato. In 3. 8 pniri. tellectum agentem esse simplicem 5c immixtum, impossibile. At rationi omnino i .ip. repugnat res ilias mortales oc caducas Deo qui omnis perfectionis fons est 5 auctor, quicquam persectionis addere posse. go fieri no potest, ut Deus intelligat
Deinde sequeretur Deum singulis diebus , imo singulis horis, atqi adeo tem
Poris momentis immutari: siquidem continue alii nascantur,alij intereant. Quare in cotinuo motu uetiaretur modὀ intelligendo Socratem esse, modo non esse, echuiusmodi. atq; haec quidem intellectio, ut insta ostendimus in Aristotele, labo riosa esset ipsi: in quem nullus tamen labor nulla defatigatio cadere potest. . Praeterea sequeretur, Deum esse in potentia ad eas res intelligendas quae sutu rae sunt. quia hoc temporis puncto quo no sunt actu, eas non intelligeret actu existentes,sed post cum iam essent actu: ergo prius esset in potentia, ad intelligendas eas actu existentes.Sed hoc repugnat philosophiae naturali:quippe quae ponit ut diximus in superioribus Deum esse actum ita purum, ut nulla omnino potentia
possit ei admisceri .ergo fissum est, Deum ex Philosophia naturali posse intellige
Tollerentur item omnia ouae in superioribus dicta sunt ex sentetia Ariste telist, de substantiis abstractis: quod uidelicet no intelligant aliquid extra se: & quod intelligens in eis, Sc quod intelligitur,sint idem .ad quem locum me reiicio.
Conuellerentur etiam quae ille docuit in duodecimo Meta. tex. 3 . quo in loco ira mprobauit, Deum nihil penit in extra se intelligere. quem text. quia dissicilis est .ec ad rem de qua agitur accommodatus,non erit alienum ab instituto nostro, quam maxime poterimus explanare.
sacrio set curio A. Vin igitur Aristoteles in superioribus t .eius libri ostedisset quid sent rent
antiqui de rebus diuinis: in hoc textu instituit loqui de prima mente, ius est Deus: θ quaerit quo modo se habeat in intelligendo: id est, umim nihil intelligat, an aliquid. ec si intelligat aliquid, quid 'nam hoc sit. inquit ergo Ea quae attinent ad mentem,id est ad Deum,quem per excellentiam simpliciter appellat nomine mentis. habent quasdam dubitationes . cuius rei causam reddit: Videtur enim', inquit, esse eorum quae appareat diuinissima. oc cum sit talis,id est diuinisiima, quomodo se habeat supple in natura, habet quasdam dissicultates:quae oriuntur ex hoc, ut dictum est, quia est diuinissima.Etenim uel non intelligit uel intelligit. Si ponamus ipsam non intelligere cum sit talis,sequuntur absurda, ec ea quidem non negligenda:sin autem ponamus eam ituestigere,sequuntur item alia absurda. Ostendita tem primum absurda quae sequuntur,si ponamus ipsam non intelligere, di inquiti Si nihil mens ipsa intelligit, quomodo erit,quid uenerandum et interrogative qui dem. irasi dicat nihil erit cur ueneranda sit, atque honoranda. quod cane abluris dum est,cum positum sit ipsam esse diuinissimam. Quod autem, si nihil intelligoret,non esset ueneranda,ex hoe dicit colligi: qucd se haberet ut dormiens, 5c nihil agens nullo autem honore est dignumquod plane ociosum est,&mhil agi quod tanquam absurdisiimum relinctuit. Si uero intelligit,uel aliud est causa huius intellectionis uel non est causa.in hae parte ponit quid sequas, si mens intelligat,&huius intellectionis aliud sit eausa, nempe obiectu quod ipsam moueat ad intelligendum.iniare inquit:Siponamus hoc, sequetur certe, ipse m intellectionem non esse id quod est iubstantia ipsius mentis: id est,intellectio non erit substantia ipsius mentis intelligentis, id est non
erit idem intelligens ec in testectum, di intellectio.quia obiectum quod movebit
483쪽
mente non erit idem quod mens ipsa intelligens.non enim moueret ipsam ad intelligendum. Δ tune mens erit potentia: quia quod mouetur ad actum, est potentia sx quo deinde sequetur, mentem non esse purum adtiam.quod si mens illa non erit adiu,sed potentiamon erit optima substanti quia per intellectionem a quireretur ei honorec persectio. Quod autem perficitur, non est optimu . si ergo esset in potenti perficeretur per intellectionem , inpatet. igitur non est optima substantia. Sed positum est, ipsam esse optimam substantiam: ergo perfici non, o intellectionem ,ergo non potest esse in potentia ad intelligedum: ergotio erit substantia ipsius mentis,quia erit aetas:ergo non poterit mens im rapo potest per intellectionem,
intellectio erit substantia iH a
telligere, ita ut aliud sit causa di essiciens ipsius intellectionis. Amplius aut si aut mens substantia ipsius. Hie ostendit quid sequatur limens
intelligat,& non sit aliud causa et essiciens eius intellecitionis: sed mens ipse sit substantia sui ipsius, nutaritellectio. 8c inquit: Praeterea si mens sit sui ipsius substatia, siue intellectio:id est,si mens intelligens,& ipsa intellectio,sint idem se enim no
erit aliud causa intellectionis tum quaerit quid mens intelligetiues enim intelliget seipsam, uel intelliget altera quid ab ipsaeerit altera quid, uel ide semper,uel aliud. antequa uerθ tollat hic membra.& cocludat id quod sibi proposita est cocluderere alterum
quid a se ipsa siue sit ide semper,sive aliud:ec per cosequens, iplam esse idem quod est eius intellectio.iniare inquit: Mani sinu est mente intelligere quidda diuinitam di honoratissimRec non mutati. Ex quo sequis, ipsam non posse intelligere
aliquid extra se,quia mutaretur. iste enim transitus estet motus quida.sed non potest moueri, ergo non potest intelingere aliquid extra se. od aut non possit moueri probat. quia si mutaret in intelligendo, mutaretur in peius.sed no potest mutari in peius emceretur enim impersectior quia absurda
est ac uile intelligere quaedam ut dictum est sed non potest seri imperfectior, est enim diuinissima echonoratissima,ec intelligit diuinissima di honoransiima: ergo non potest intelligere aliquid extra se,stue lusit idem semper siue alias aliud. is Primum quidem. Postquam indicauit Aristoteles, quid sequatur si mens sit sui intellectio:in hae parte uidetur ostendere, quid rurius sequatur, si no sit sui intelloebo Bc inquilasimens non est sui intellectio,sed potentia choc enim sequitur ex dictis Si no sit intellectio sui' rationabile est,continua intellectionem ipsi mentit Mhor osam esse. od plane sic uidet ut insemeia rod intelligit aliquid, quod no est substantia ipsius, necesse est ut laboret, quia necesse est ut ab eo moueatur. Quod .phse. autem mouetur ab alto,id laborare, declaratum est octauo Phys. Si ergo mens in telligeret aliquid quod non esset sua substantiastaboraret: sed mens non potest laborare,quia est diuinissima, ideoq; optima: ergo non intelligit aliquid diuersum a seipsa, quod non sit sibi intellectio. Deinde subiungit aliud absurdu,quod sequitur ex hae opinione, & ait 'Postea praeter id quod di fili est,manifestu est, quod dabit aliud ipsa mente honorabilius. Consequens est salsum:ergo antecedens. Probatur Conllaquetia: quia intellecta erit honorabilius ipsa mente intelligente, quia intellectu movet 5c perficit intelli gens. quod aut mouet ec perficit aliquid, ut patet ex eis quae insuperioribus ducta 3.ti Anta. lunt ex tertio de Anima,est honorabilius ipso moto.sed hoc fieri non potest, quia p. mes ipsa est diuinissima,& honoratissima:ergo necν id ex quo emanat fieri potest. is Etenim intelligere dc intellectio. Videtur hicostendere,ide sequi absurdu si ponamus mente non esse sui intellectione. quod sequebatur omnino, mente esse in tellectionem, Ac intelligere aliquid extra se ec inquit: Etenim praeter ea quae dicti sunt absurda,sequetur etia ex eadem positione,ut intelligere, ec intelle filo sipe L sima ipsi menti intelligenti. Probatur consequetia Atria intelliget deteriora, quae melius est n5 intelligere,quoniam mentem reddut impersectiore: sicut melius est non uidere quaedam,quam uidere.Erit ergo intelligere, ec intellectio menti pessima. Sed hoc est absurdum, ec fugiendum, quia intellectio eius non esset optimarerit
484쪽
tam igitur intestigit siquidem est optimum &est intellectionis intellectio. Seipsum igitur intelligit. Cum ostendisset Aristoteles prima mentem aliquid . intelligere quia cum sit diuinissima necesse est ut aliquid intelligat. non enim esset honoranda quia se haberet ut dormiens. re si intelligit, quia necesse est ut uel intelligat seipsam uel aliquid aliud extra seipsim, postquam demonstrauit fieri non posse, ut intelligat aliquid aliud extra seipsam, in hae parte eversis membrisdictis concludit,mentem seipsam intelligere quasi dicens ii intelligit, ec non potest intelligere aliquid aliud extra seipsam: igitur necesse est ut intelligat se ipsam. Et breuiter repetit fundamentum conclusionis, dicens hoe euenire: quia ipsa est optima, ec intellectio est intellectionis intellectio:ergo non potest intelligere albud a se. quia si intelligere esset aliquid aliud re sic non esset optima substantia: eo set enim in potentia. oc eius intellestio no esset intellemonis intellectio, quandoquidem intellectum esset aliud ab intelligente. iare meo quidem iudicio minime probanda uidetur esse interpretatio illo
rum,qui negant Aristotelem in tex.citato, ea ratione quae dicta est auferre ab ipsis Deo cognitionem eorum quae sunt extra ipsum: quia hoc perspicue patet ex eius uerbis,ut explicauimus. mrod si dicam Aristotelem eo in loco sensist Deum non intelligere quae sunt extra ipsum, ita ut moueatur ab ipsis,sicut nos movemur ab iis quae intelligimus,sed per essentiam suam intelligere ea quae sunt extra: nevsibi tamen ullum reperirent exitum: cogentur enim ei attribuere impersectionem
re potentiam: quandoquidem 5c si id sit uerum, non tamen consentit Aristoteles sententiae in eo loco: ubi ratione naturali usus est. Etenim absurda illa quae ibi ostEdit sequi siue Deus res quae sunt extra intelligat pet elliantia, siue ponatur aliquis auctor eius intellectionis sequentur opinionem istorum. nam, ut diximus, mens ipsa non esset optima,siue intelligeret ide, siue plura: oc intellectio non esset eius substantia ta mutaretur in peius.sequetur etiam, ipsam Deum no intelligeremulota subito,nem intelligere omnia uniuersaliter,ne particularite ob easdem ratio
Item,e ratione allanum est, Aristotelem textu dicto dedueere ad absurda pro habiliter.uidetur enim ex ijsqus dicit aperte dedueere ad absurdum necessarium,
ex fundamentis tamen naturae non simpliciter.
Falsum quoς est ex risdem sandamentis falsis tamen, quod ad hac rem attinet, Deum intelligere aliquid extra se,ec non perfici o hae intellectione: quando qui
dem patet ex hac doetrina,intelligentem intelligere,ut maiorem consequatur persectionem. omnes enim homines natura scire desiderant: propterea quod omnis
ars ec scientia ut declarauit Aristoteles septimo Politi di primo Ethie. plere uult quod deest naturae. alioquin non desideraremus stire, si nobis nihil deesset, seu- sitam id appeteremus, oc frustra sciremus . non potest igitur ex ijssundamentis it Iud aiseri . t tam longe melius existimationi suae, atque hominum utilitati eonsulu. ent uiri illi egregii, ut diximus in superioribus, si dixissent Aristotelem ratione naturali ostendisse, Deum non cognoscere quae sunt extra ipsum.sed rationem iuiam sallam esse,quia non concludit ita sequi nisi ex principiis illis, non simpliciter:
praesertim cum non possimus etiam ex ratione naturali dicere, in mente diuina reperiri eas ideas quas nonnulli asserunt Platonem posuisse: propterea quod falsum esset Deum omnia intelligere. Etenim demonstratum est in superioribus, fieri noposse ut intellectus noster qui dicitur possibilis, sit mixtus cum speciebus, quia
non posset omnia intelligere. Iam uero si ponimus Deum omnia cognostere, sa. teri cogimur eum utram se partem contradictionis intelligere, alioquin esset in tellectu humano longe imperfectior, ec non habere species rerum se m natura. ii ter innatas,ut patet ex eis quae dicta sunt.Denique quicquid dicetur de ista mente dicemus de anima quantum attinet ad uirtutes, ec ad alias species quas recipit non enim est maior ratio unius, quam altetius. Item, non uitarent ea absurda quae
sedui dixit loco superius citato.
485쪽
NEm uidetur fieri posse ex hae uia ut asseramus species rerum esse idem in cibstantia quod Deus: quia cogeremur fateri,ipsius Dei essentiam no esse sim plicem sed uariam, re quasi distinctis imaginibus depictam, quae imagines res di, uersas reserrent, di essent in itae: siquidem praesentia, praeterita, & sutura reprae sentarensiquod quidem conuellit naturae principia.ex quibus luce clarius conclu/ditur ipsum Deum esse actum purum S simplicem,& omni compositione caren
tem.Coguntur item dicere,Deum mutationes infinitas quotidie recipere, ato inessentia mutari: quia mortuo Socrate, species eius quae reserebat ipsum nunc existere,non amplius refert illum nune existere, sed mortuum esse: ergo si ustra erit in mente diuina illa species aeterno tempore, quia nunquam ex hac uia Socrates p
terit reuerti, uel mutabitur Deus in essentia. Et quod de Socrate di istum est de omnibus rebus existemibus pari ratione dicendum esse constati quod quidem est absurdissimum. Item Aristoteles multis in locis clamat, ut nos ex eius uerbis in superioribus palam fecimus in eis quae sunt a materia 5c in esse, ec in operando seiuncta, idem esse intelligens. 5c quod intelligitur. sunt enim puri actus,& omni carent potentia: ne cessitas igitur cogit, ut non solum sateamur Deum nihil extra se cognoscere, sed etiam intelligentias inferiores de quibus intelligentiis in superioribus longum habuimus sermonem, cum ostenderemus nihil eas extra se intelligere: alioquin s aliquid extra intelligerent,quomodocunq; intelligerent,euitare meo iudicio no possemus quin intellectum esset seiunctum & diuersum ab intelligente,& intellectio non esset intellectionis intellectio,quod Aristotelis uerba omnino labefactat almeuertit. etenim si id quod intelligitur ab aliquo. aliud est ab ipso intelligen te , necesse esse ut id quod intelligit, non sit idem at s id quod intelligitur, ita in promptu est,ut qui hoc negare audeat,summae stultitiae damnandum ede.in dubium uenire non possit sequeretur enim,ut patet,contrarium,at positum fuisset, quod plane esset contradictionis implicatio.' ribis. Item septimo Et hic. in fine inquit: Quoniam autem si huius natura est simplex, Gyiat, semper eade actio erit iucundissima. QMare Deus semper una oc simplici gaudetis uoluptate. non enim solum ipsius motus est operati o, sed di immobilitatis. uolira pias enim magis est in quiete, quam in motu. Si ergo Deus ex sentetia Aristotelis naturaliter loquentis, semper gaudet una εc simplici uoluptate quae non potest esse nisi in intelligendo, ut ponit in decimo aethie. Et hic. cap.decimo,plane eis citur ut non positi intelligere plura,& no possit intel Op . ligere ista inseriora: quia si intelligeret plura, gauderet pluribus uoluptatibus, ecnon una Ac simplici uoluptate. ite si intelligeret ista inferiora,non gauderet semper una re simplici uoluptate: quia sunt plura, di intereunt. oniam ergo Deus est simple semper gaudet una ec simplici uoluptate: di quonia gaudet una oc striplici uoluptate quae est in intelligendo,non potest plura, ne* aliud extra se intelligere. Item,si Deus nullam aliam habet operationem nisi contemplationem, o go non possumus dicere ipsum cognoscere ista inferiora: quia si cognosceret ista inferiora nisi frustra ipsa cognosceret haberet aliam operationem, praeter contemplationem: produceret enim ipse,N illis benefaceret.sed eis non benefacit, quia, ut tibis. declara uit Aristoteles decimo Et hic.cap.decimo,nullam habet operationem praecap ter contemplationem ergo non cognoscit ipsa. 7.Polit. Praeterea inquit Aristoteles septimo Politic. ocium enim habet Deus honeste, Np3 5c omnis mundus quibus no sunt externae operationes, praeter proprias ipsorum. Ergo Deus, di intelligentiae non cognoscunt ista inferiora: quia si cognoscerent
Praeter operationes proprias haberent etiam externas: propria enim earum ope
ratio est, sui ipsarum contemplatio. operationes autem quibus intelligerent alias res essent seiunctae ab operationibus quibus intelligunt seipsas: ergo haberet operationes externas, praeter proprias.sed has non habent, ut inquit Aristoteles ,ergo non cognoscunt ista inferiora.
u.Mesa. Sed quid clarius nonne dixit Aristoteles, ut ex superioribus patuit,Deum tan; tummodo seipsum intelligerer At si intelliueret aliquid extra se, quomodocun
486쪽
ia intelligeret, nonne lalsum esset illum tant ummodo seipsum intestigere e Qirare
nihil mihi sane occurrit, quod non aperte ostendit, Aristotele ex landamentis naturie putasse,Deum nihil extra se intelligere simpliciter. Itaq; non sequitur,eius cognitionem rebus quae sunt hicimponere necessitatem. quod est illud quod erat nobis
in hac parte propositum ad probandum.
HActenus uidimus ea absurda quae sequebantur, ponentes Deum cogno sicere ea quae sunt extra ipsum. Nunc alia asserenda sunt, quae uidentur existe re,si ponamus Deum non cognoscere ea quae extra ipsium sunt: quae lon ἰ absurdiis
ora apparent.' iorantem. quod est
eum non cognoscere ea quae extra ipsum sunt: quae longe absurdiis Ac primum quidem ex hac opinione sequitur,Deum esse ignora unum ex omnibus quaeron solum proferri, sed cogitati possunt, in M,A ae enim persectio esset Dei opt. max. si esset ignorans nonne essemus nos, qui simus homunculi, ipso Deo perfectiores et e tum indubiu uenire non potest,quin cognoscens sit non cognoscente perse Rius. item, si Deus non cognosceret ista inseriora, cum negari non possit quin ab eo principaliter producantur sequeretur,ut produceret ipsa per modum natur sicut ignis producit calorem &arbores si stus non cognoscendo hos sisectus. Conseoquentia perspicua est. At consequens est omnium absurdissimum: ergo id ex quo fluxit, absurdissimum esse,neminem latere arbitror. Quis enim,modo sit sanus,nogare audebit,alienum esse prorsus a ratione, asserere causam primam, quae est omnium rerum pretestatissima ac persectissima ita producere 1ffectus suos,quemadmorsam ignis producit caliditatem Certe nemo. Item, si Deus non cognosceret ista, sequeretur, cognoscentem ut cognoscens dum ignis producit caliditatem Certe nemo. Item, si Deus non cognosceret ista, sequeretur, cognoscentem ut cognoscens est producere effectus, quos non cognosceret: quod quidem est non solum pugnantia,uerum etiam quod multo absurdius est negantia asserere. Consequentia nota est: quia Deus ponitur cognoscere: dc dum cognoscit, producit,quia semper producit ista inseriora. Praeterea corpora coelestia habent certum ordinem inter se,ci certam proportiaonem ad ista inseriora, id quod ipso sensu percipitur. etenim si sol esset maior uel minor quam est, ctc si uel propius ad nos accederet uel longius recederet quam si
cit, interiret mundus,propter nimiam caliditatem uel stigiditatem. Item, si alium haberet ordinem quam habet periret mundus: omnis enim uirtus huius mudi, ut dictum est in superioribus, gubernatur a corporibus ccelestibus eo tamen modo quo ostendimus.
His positis, argumentor sic: S i Deus non cognosceret ista inferiora, fieri non posset ut ratio eius ordinis quem habent corpora ccelestia inter se, di proportionis quam habent ad ista inferiora redderetur. Consequens est absurdum: quia si nuuia reddi posset ratio illorum essent a casu.ergo id unde emanat, absurdum sit necesse est. Probatur consequentia: quia si non dicamus ita se habere corpora e estia, propterea quod Deus cognoscens ea sic creauit, nihil a nobis quod ueritati speciem habeat, proferri potest. cogimur igitur fateri, Deum cognoscere ista insoriora.
Nee uero solum rationibus allatis repugnat haec opinio, uerum etiam uerbis A ristotelis quae manifestὀuidetur euertere multis in locis: tuorum nonnullos neni mri simus in haere) proseremus. atque hic erit primus, ubi dixit: Deu compleuisse . , omne faciens continuam generationem, eisq; dedisse persectionem suam, quate nus exigebat eorum natura'. quod quidem illum lacere non potuisse constat, nisi i caesi
ipsorum naturam cognouisset. roo.
Item secundo Rhet. Arbitramur, inquit, Deum auxilium ferre iis qui iniuria assi et Rheticiuntur. at hoc fieri non posse sine cognitione neminem latere arbitror: necelle est p . enim,ut Deus cognoscat eum qui instiria fuit affectus, si auxilium ei sit laturus. Eodem lib. ait: latiustum enim quod factum est praeter dignitatem: quare Diis atmbuimus indignari. At si Dii indignantur,ergo necessatio cognoscunt. aliter enim
487쪽
indignati no possent, ut ex definitione indignationis colligi potest: est erum, rebo,
secundis indigne collatis dolere. Item laudat eos qui sunt in potestatibus constituti, qui amant deos.At si dij nonis cognosceret,non ellent illi ob hanc causam laudandi. inquit uel ὀ: Vnus aut sequi is tur melior mos bonae sortunae.quod sunt Dei amatores,G sunt quodam modo ait eis icti erga Deos propter bona iacta ab ipsa fortuna. x. hei. Item haec ait: Multis enim Deus non ex beneuolentia ingentes tribust prospei
cip.23. tates, sed ut illustriores accipiant calamitates.
in poetica. Item in Poetica ita scriptum reliquit Omnia enim attribuimus Deis uidere. .mhici. Item in sexto Ethi. cap. tertio,quem locum citauimus etiam in superioribus, usus .3.-his uerbis: Quare recte dixit Agathon, hoc solo dc Deum priuati,insecta iacereis quae Iacta sunt.
Quibus uerbis cum probet sententiam Agathonis, ostendit se putasse illam esse
ueram. sed ex hac sententia simpliciter,Deum cognoscere Quia non priuaretur illo solo quod dicebat Agathon, ut insecta redderet quae inclita fuissent. ergo lateri cogimur, hac illum sententia suille, ut existimaret,Deu cognoscere quae sunt extra se. Sed quid clarius,quam ea uerba quae ad hunc modum scripta reliquit decimois Ethicorum. Qui secundum mentem operatur,oc eam colit, oc optime dispositum M est, amicissimu D as uidetur et se.nam si Din curam aliquam habent rerum hum ii narum,ut existimatur 5 creditur, rationabile est gaudere optimo oc cognatissimo tale autem huiusmodi mens est 5c amantibus illam , 5c honorantibus fauere tan ,, quam rerum sibi chartismarum curatoribus,& recte ac bene agentibus. Quod alin tem haec omnia sapienti maxime competant non est obscurum: amicissimum ergo Deorum eundem se feliciissimum esse decens est. Ita* ex hoc modo sapiens utique D erit maxime scelix., Quis iam dubitet quin Aristoteles uere senserit,Deum eognoscerebonos,quo dicit ab illo amari ipsis benigne fieri Certe nemo. Periis, iter. Eilii. Postibile em inquit,amicitia quaerit non secundu dignitate.non enim p- η in omnibus euenit, quemadmodii in honoribus, qui sunt erga Deos, ct parentes. A nullus enim ex dignitate potest reddere, ex facultate autem obsequens probus est iis uidetur. Si erilo Diis non pollunt a nobis secundum dignitatem reddi honores:er
go necesse est ut Dij cognoscant quiasi non cognoscerent, frustra eis redderemus honores.
. polit. Item septimo Politic.cum loqueretur de magnitudine ciuitatis haec protulit vercap. . ba: Numerus autem excedens, non potest participare ordinem. hoc enim indi, is uinae potentiae uel si aliquis contineat Onane. Uult ergo, Deum cognoscere: alio quini rustra hoc dixisset, non enim posset ei ordinem attribuere. . polit . . item in eodem lib. sic ait: Oportet autem praegnantem curam habere corporum cap. is . ne pigrescant, neque uti subtili nutrimento. hoc autem legislatori facile est sacer sto praeceperit eas singulis diebus proficisti ad templa Deorum habetium honore prois p ter ipsam generationem: id est, qui praesunt generationi liberorum, ec ob hoc assis ciuntur honoribus.
Ibidem paulo post,quam enumeraret ea sine quibus non potest esse recta ciuitas: Quintum inquit, ec primum,habendam esse curam rerum diuinarum, quam uocat sacerdotium. Ouod si Dij non cognoscerent,srustra hoc praecepisset. s. pelit. item quinto Politiait,existimari non posse homines sine stulticia Deos negliger ergo putat Deos cognoscere ipsos homines. quia si non cognoscerent, pollent sine stulticia negligi. ι . Non. Item primoOeconom.testatam reliquit eandem sententiam his uerbis:Sic enimis diuina prouidelia utriuis natura ordinata est, uiti scilicet 5c mulieris ad facietatem,
is tendunt enim eorum omnia in idem utilitatis,licet contraria uideantur.
z. econ. Et secundo Oeconom .cum dixit : Existimare autem debet mulier bene compori sita,m ores uiri esse lenem suae uitae impositam sibi a Deo per coniunctionem matriis monii a tm consortii. Haec enim lex no potuisset imponi a Deo mulieri, ius cognosceret mulierem&uirum,ut patet.
488쪽
Et paulo post ubi ait: Cita tanta adhibeatur cura pro corporis esca, quid pro li- pς α
beris di matre educatrice nonne protinus omne studium suetit adhibendum. hoc Menim solo hominum conditio mortalis per successionem immortalitatem conse quitur, omniumq; parentum uota huc tendunt. Quamobrem qui ista negligit, di Deos ipsos uidetur negligere. Propter Deosigitur, quibus praesentibus sacra se- cit, Sc uxorem duxit, ac multo magis se post parentes uxori tradidit ad honorem. Nam si Dii non cognoscerent 5 si curi horum inseriorum no haberent,srustra his haberetur honos possient in negligi. negliguntur enim ea quae nO copnoscunt, necddici posset praesentibus Diis sacra tuis te facta, tu ilia, resciret quod ad ipsosDeos attinet matrimonium uiolare.
Item cum haec subiunxit: Uter eorum magis prosecetit in familiae gubernatione, a Peco ac statim scire per fortunam malum,aut per uirtutem bonum, in quibus superauit, maximum praemium a Dijs consequuntur,ut Pindarus inquit: Dulce enim cor, re
spes mortalium sibi multiplicem alit uoluptatem: secundum uero, a filijs educati. Quapropter 5c priuatim de publice decet eum qui uitam gerit, ad omnes Deos homines j respicere multumin ec ad uxorem re ad filios&ad parentes. Non enim il- Iudasseri posset homines a Diis praemia consequi rersi gestarum, nisi Dii ipsorum
hominum cognitionem haberent. Neque oporteret homines ec priuatim S publi ce uitam degentes,ad omnes Deos resipicere. frustra enim hoc facerent,perinde aes arbores ec lapides respicerent. Iam uero potest ne quisquam dubitare, an con iugi, di uiso ex sententia Aristotelis praesit Deus cognoscens et sciens,cum eiusnodi ille praecepta de hac ipsa re tam diligenter tradiderit Item in lib.de Diuinatione per somnium cum uellet ostendere somniis non esse lib.Je Di sdem habendam: Nullam uero inquit rationabile eausam uidere secundum quam uia per hoc fiat,discredere sacit.nam Deum quidem esse mittentem cum alia irrationabili- , o n. eat non optimis re prudentissimis sed quihuslibet mittere inconueniens est. ablata uero quae a Deo caua, nulla aliarum uidetur conueniens esse causa. Quibus uerbis plane ostendit, se credidisse Deum cognoscere haec inferiora:alioquin no reddidisset hane causem,cur ista diuinatio non sit a Deo: quia Deus non mittit illam optimis di prudentissimis, sed quibuslibet.Sed dixisset Deum non mittere,quia Deus non cognoscit ista inseriora. Quod cum non secerit, existimemus cum putasse Deum opi. ma; horum inseriorum cognitionem tenere necesse est. Confirmat hanc eandem sententiam in eodem lib.iis uerbis: Omnino aute quo niam 5c aliorum animalium quaedam somniant a Deo uti missa', non erunt som. Mnia nem facta sunt. Et paulo post cum ait: Ualde enim multi homines praeuidentes
sunt di recte somniantes,tanquam Deo non mittente. MItem cum subiunxit: Et ideo accidit pallio haee quibuslibet, & non prudenti
mis. Indies utio enim serent de sapientibus,si Deus esset mittens. Qtiare concluis dendum est, Aristotelem sensiisse,Deum haec inferiora cognoscere. Sed quid opus est,ad stabiliendam Dei cognitionem rationes ullas, ec uerba Aristotelis afferre r quum nulla gens tam sera,nulla sit tam immanis natio, cuius men tem non imbuerit Dei cognitionis opinio Quare quum omnium consensus vox quaedam naturae si nobis quoque quinaturam sequimur, is uel maxime sequendus
Quod autem omnium de aliqua re consensus probet, declarauit Aristoteles in i. cir inimo Coeli ubi dixit: Quod quidem igitur sempiternum,&non augmentum ha- t .rahens, neque decrementis,sed insenescibile Ac inalterabile,& impassi bile est primum 'corporum, si quis suppositis credit,ex dieiis manifestum est.uidetur autem aeratio Mapparentibus testificari,&apparentia rationi. Udi ergo omnes eandem habent de cognitione Dei opinionem, ex consensu omnium sequitur, Deum ista inferiora cogitoscere: alioquin uniuersum genus huma num deciperetur, semperse deceptum fuisset. Frustra tot laudum genera, tot ceremoniae, tot honores Deo optim.maxim.instituti fuit lenti Frustra tot ei praeces ad
hiberentur, itastra tot templa erecta illi ac dedicatastas lent, frustra tot labores in
489쪽
asserendum, α min. non mod haec instillare contra ea quae prius dicta sunt. ὀzc Tro Q v i N T L. O lata pugnant enim inter se quaerendum est iipi u, Aristoteli, sententia, ex qua hoc in loco RQ QqV P φ aes uiuis senti Muti disi i isto linon edatione naturali loquenti, sed ex ijs quae ut
debatur a Deo harum rerum, quae in hoc mundo inferiori existunt, cognitionem omnino auferrσRespondebimus eum loquutum suisse ex quide concedimus etiam nos N,ut opinor, multi conceduntTheolo fieri noosse ut uere probemus,Deum cognitionem eorum quae in hoc mundo inserio atque etiam ζperiori existunt, habere: quandoquidem hoc sit unum ex eis quaepe fidem habeantur ad quod ut supra diximus) non aspirat ratio naturalis. requiselo lumine naturali ducuntur non est rueritate hui-cise conlaxut taearbitrentur. etenim est una ex illis ueritatibus,quae noni leuibus coniecturis αιν
notis testibus, qualessensu , α Nyiφης tiricita Tusque ad hoc quidem ias non laetit quod etiam in sep ' π 'ὰ risu percipi a
uim & naturam, nos homuncula, qui HV '' eoue beati eo plane comprehenderemus, ac perciperemus. p ,
Neque rationi consentaneum erat, utramim RV m i 'ἡ iis Vngustum deducere ut ad eos duntaxat inctusemus,hanc Dei cognitionem ex iis esse, in quibus uia naturaira Peru iurui. -
490쪽
. LIBER ππV i nitaque nihil meo iudicio impedire uidetur, quin aseramus Aristotelem eredo disse, Deum optimum maximum rerum quae sunt in hoc mundo inseriori persoctissimam cognitionem tenere: licet ea fuerit sententia,ut existimaret rationem nais ruralem contrarium indicare.non enim arbitror locos citatos in eam sententiam aecipi posse, ut Aristoteles significare uoluerit, Deum optimum maximum nullam eorum quae sunt extra ipsam simpliciter cognitionem tenere. Sed tantum in animo habuerit ostendere, quid concluderet ratio naturalis in eis libris,in quibus ipse rorum cognitionem duntaxat ex fundamentis naturae traderet.
od autem suppositis fundamentis naturalibus ita loquutus sit, colligi posse uidetur ex eis quae scripta reliquit in primo de Coelo ad hunc modum quae uerba in superioribus quoque citauimus ad aliud propositum inquit autem: Quod i. coeli ra. quidem sempitemum, oc neque augumentum habens, neque decrementum, sed tiinsensibile, ec inalterabile, ocimpat ubile est primum corporum, si quis suppositis is
credit ex dictis manifestum est.
Quum ergo dicat ita esse, si credamus suppositis: non sgnificat simpliciterita este, sed ita esse positis principes naturalibus. Eodem igitur modo in proposito
nostro estdicendum.Q rod etiam clarius colligi potest ex eis locis n quibus aperte
uisus est indicare sententiam contrariam. lonse enim melius uidetur ei se ita dicere,
ψ eos imitari qui nullo modo uolunt concedere iesium eredidisse aliquidquod a ratione naturali ostensum non fuerit. 5c ita obstinate ac mordicus hac suam opinione tueri conantur, ut ab illla nullis rationibus se dimoueri patiantes : arbitrantes. siquid Aristoteles de Dei optimi maximi cognitione proserre uisus sit id eum secisse duntaxat ad bene beatem uiuendum, non exanimi sui sententia. in quam illi qui dem sententiam impulsi fortas Ie fuerunt eis uerbis, quae scripta reliquit in secundo primae Philosophiae lib. ad launc modum: Auscultationes secundum consuetudi- . onem contingunt. ut enim sumus co nsueti, sic dignum putamus dici, ec praeter haec i nihil st mile apparet. sed propter inassuetudinem ignotiora,& magis externa puta- -
mus. quod enim consuetum est notius est: quantii autem robur habeat, quod con- suetum est, quam eognoscere de ipsis propter consuetudinem. ν -
Quorum uerborum sensus uidetur esse: homines sidem habere legibus diuinis non quia uerae sint,cum dicat in eis sabulosa 5 Puerilia quaedam eontineri.sed ciuitaxssueti fuerint. Sed fortat se respondere postumus, his illum uerbis intelligere de quibusdam antiquis ac peruetustis religionibus,quae ridicitiae uidebantur,oc fabulosae,sed non de ieligionibus simpliciter: uel etiam loqui de legibus, quae attinent ad iusticiam, Nad alias uirtutes morales. quoniam multae eiusmodi reperiuntur, quae uidentur puerili a continere, ut indicat ipse secundo Polit. cum ait: Probari autem dicet ali quis ex superioribus, antiquas leges nimium simplices uel rudes esse, di barbaras armati quidem incedebant Graeci ,re uxores emebant inuicem: dc quaecuno uetuis sta iura alicubi extant, penitus stulta sunt .ceu apud Cumas lex est,si accusat vi testes ti- inducat ex agnatis proprijs, reum caedis,contra quem probatur. Marc Tio sEπτα SEd statim aliqdis contra hane responsone induceret text. a duodecimi primae se Philosophiae lib. euius haec sunt uerba: Traditum est ab antiquis in figura sa- .f. hulae relicta posterioribus, quod Dei sunt hi, & quod diuinum continet uniueo .. sam naturam, reliqua autem fabulose sunt addita ad persuasionem multorum, α ιι ad usum legum,&eius quod confert. Forma enim humana hos constare,& similes iaesse quibusdain ex atris animalibus dicunt, & ijs altera sequentia, & similia eis quae redicta sunt. a quibus si aliquis separans ipsum, sumat alum primum,quod uidelicet re Deos opinabamur primas substantias ellia, diuine dici arbitraretur, di secundum re uerisimilitudinem saepenumero inuenta, quantum seri potest unaquaeque Sarte M philosophia, Ocrursus corruptis:&has opiniones illorum, ut reliquerunt coim ce