장음표시 사용
571쪽
LIBER TYTIL Uytur et propositum esse declarare, hoc idem reperiri in mathematicis. quare inquit: Rursus enim in eis quae dicuntur ex abstractione, id est in mathematicis: ita enim solet quentissime nuncupare res ipsas mathematicas. cuius rei causa est perspicua. in eis ergo, inquit, reeium est ueluti simum. reeium dicitur esse in materia, si cui simum quod est in materi quia est in naso. Deinde probat hoc dicens: Cum continuo enim est. quasi argumentetur:Illud quod est cum continuo, est eum rei a teria: rectum est cum continuo,hanc ponit ergo rectum est cum materia Prima propositio perspicua est ex multis Aristotelis locis, sed maxime ex lepti, mo ec undecimo Meta. quibus in locis duplicem dicit esse materiam, unam sen- a. sibilem, alteram intelligibilem, quam ait ipsorum mathematicorum esse. etenim uire.
Materia uero Der se estisnota: atauemate. I bacta.
in septimo tum reliquit: Elateria uero per se est ignotae atque male Nescria alia sensibilis alia intelligibilis. sensibilis, ut aes,ligr
hilis: intelligibilis, quae in ipsis sensibilibus inest, non ut sensibilia sunt, ut ipsae res iamathe. Qithus uerbis aperte utina es mathematicas materiam habere . inare, inquit si quod quid erat esse est alterum esse recto,& ipsum rectum:id est si diue sum est tectum quoad suam essentiam atque ipsum rectum:id est, s ratio esse recti, eiusque essentia est alia a recto,sicut ratio carnis:necessitas cogit ut qui cognoscit essentiam recti,& ipsum redium,percipiat ea alio re alio principio. Sit ergo dualitassupple ratio ipsa*uniuersalis, diuersa ab hac dualitate singit Iari cognoscens percipiet dualitatis rationem alio principio, aliter se habente a principio quo percipiet hac dualitatem: quia percipiet ipsam dualitatis rationem intellectu quo percipit abstracta a materia, qui intelleictus ex diuerstate ipsorum abstracstorum quae percipit, percipiet ea alio modo se habens. etenim cum perci piet speculativa, sese ut linea circumflexe habebit: cum uero percipiet operativa, is habebit ut linea extensa, quia scilicet eius cogitatio se extendit ad opus extra ipsum.iniare dixit Aristoteles, intellectum speculatiuu differre a practico,tae: quia finis speculatiui est tantum scire, activi autem opus. Et omnino igitur. Iis uerbis concludit Aristoteles, prout res sunt separatae a ma κtria, sic esse ec quae sunt circa intellectum: id est, ut res sunt separatae a materia,
ripioinuam quo percipit hanc carnem, re hoc rectum, quod quidem principium
est intelle Rus. Ita quidem explanadum uidetur,alioquin ista ultima uerba in rem non conuenirent. Tantum igitur meo quidem iudicio abest, ut Aristoteles in ii, rex. dicat intellectium intelligere singularia reflexe, ut omnino contrarium afferere uideatur. Vuult enim, sensitivo ipsum intelligere calidum ec frigidum, intellectivo autem esse ipsius carnis, id est carnem uniuersalem, quippe quae est sor ma carnis abstraeia a materia. Non solum ergo tex. ii sententiam nostram non inirin ere uidentur, uerum etiam maxime confirmare atque stabilire. Non mel tet tamen, hos tex. uario modo a multis, & illis quidem doctissimis philosophi explanatos scissci. sed eorum explanationes mihi non uidentur probandae, ut quae
nec in rem uideantur conuenire, neque ueritati consentire: quas tamen non re
sellimus separatim, tum quia ex eis quae dicta sunt satis clare perspici potest quam eum uerbis Aristotelis quadrent, tum quia hic non est locus omnia refellendi. fa eemur tame hos tex. esse omnino explanatu difficiles, di indigere Delio ut aiunt
s EcTIO SEπT . QVare reuertentes ad amumenti di talutionem, euius musa hum digredi si sumus, dicimus, intellectium non posse comparare uniuersale ad singula. re,nedostendere interesse inter uniuersale & singulare: quia fieri non potest ut in tellectus percipiat aliquo modo ipsum singulare, neque item sensum polle facere hanc comparationem propterea quod ipse proprie non percipit uniuersale. aliter enim opus non esset intellecitu agente multa alia sequerentur absurda. sed est
572쪽
homo qui cognoscit ista duobus principiis diuersis,intelle ctu uidelicet imi uersale, ec sensu singulare, Se ita cognoscit ea differre maxime ut tex. explicati indicarunt. Dicimus item Allogismum facium ex altera propositione uniuersali, &altera stimnulari non fieri ab intellectu solo,sed ab intellectu ec a sensu: ab eodem tamen homine qui habet utrumq; hoc principium, id quod uidetur declarasse Aristoteles
ι.post. multis in locis,quorum nonnullos proseram. Inquit ergo in primo Post. Fit au-- M tem ut cognoscamus quaedam prius cognoscentes, quorundam autem simul accipientes cognitionem,ueluti quaecunΦ sunt sub uniuersali,quorum habetur cogni., tio. nam omnem triangulum tres angulos duobus rectis aequales habere,antea sci, , uimus. at id quod est in semicirculo,triangula esse,simul inducentes cognouimus. is Hoc enim pacto nonnullas addiscimus uerum, oc non per medium extremum cois gnoscimus quaecunq; iam singulares sunt,& de nullo praedicantur subiecio. Quibus uerbis aperte ostendit, singularem triangulum percipi a sensu: oc cum non sit dubium, quin altera propositio qua na-- .a est, opus sit intellectus, in controuersiam mea quidem sententia uenire non potest, quin ad eiusmodi rationem conficiendam concurrant sensus ec intellectus. Non ergo iste syllogismus fit ab intellectu tantum, sed ab intellectu et a sensu. Inductionem enim fieri ab intes lectu ec a sensu, ita perspicuum est,ut nihil sit magis perspicuum. Concludit enimi .pril. uniuersale,ut inquit Aristoteles, per id quod manu ruinii est singulare. Deinde cap. i. addit Est autem demonstratio quidem ex uniuersalibus , induetio aute ex ijs quae sunt secundum partem. impossiuile autem uniuersalia speculari et no perinductiori nem. Et paulo pὀsi inducere autem non habens sensum impossibile est. singilis latium enim sensus est, non enim cpnus 3it accipere eoru scientiam: neq; enim ex is uniuersalibus fine inductione, net per inductione, sine sensu. Perspicue i itur
patet,singulare percipi i struiuidi uniuersalς ab intellechi: inducitio igitur sit a duo
bus principiis. -PHi, Hoc item declarauit Aristoteles in secundo Post.eap. ultimo iis uerbis:Ex sensu
t igitur sit memoria sicut diximus: ex memoria autem multotiens lacta, experimen D tum. multae enim memoriar experimentum numero unum sunt. experientia uerora aut ex omni uniuersali, quietein iam in anima consequuto, quod est unum praeter
multa, quodi in omnibus illis unum inest, idem p principium artis at* scientiae εν pullulat artis,si circa generationem:scientiae,si circa id quod est. . . Vult ergo Aristoteles quod uniuersale fiat ex singularibus quae a sensu percipi untur licet ipsi im uniuersale percipiatur ab intelleetu: quia cum multa sunt singularia similia in phantasia intellectus agens abstrahit ab illis uniuersale, quod subinde movet intellectum: oc concluditur necessatio illud uniuersale ab homine, qiu sentit similitudinem in multis sinsularibus. ac dum percipit uniuersale, phantasia1.Post. sentit illia singularia. quae habuit a sensu exteriori, ut patet ex primo Post . cap. is. U. Non enim uniue salis,inquit, est sensus, sed ex consideratione multotiens accidenis te uniuersale uenantes. demonstrationem habemus :oc ex singularibus pluribus D uniuersale est.manifestum.
Perspicuum igitur est,indu stionem fieri a sensu Scintelle 'la: & hominem esse, qui sensu cognoscit singularia, intellectu autem uniuersalia: item l syllogismum cuius una propositio est uniue salis,altera singularis.fieri ab homine duobus principijs, intellectu uidelicet, & sensu. Ne obstat quod in secundo Poster. dixerit 2. Post. Aristoteles. Stante enim uno indisserentium primum quidem in anima uniuersa in t le est, est namque sentire quide singulare: sensus autem uniue salis est, ut hominis, is non Calliae hominis. His enim uerbis Aristoteles significat sensum esse uniuersalis id est singularis. ex quo sumitur uniuersale,quod declarat exemplo ut hominis:id est,sensus est hominis id est singularis a quo sumitur homo: non Calliae hominis,a quo iid semitur homo, ut est Callias homo: quia est singulare u i singulare est, a quo non sumitur
uniuersale. nisi enim ita interpretaremur haec uerba,inter se sic pugnarent,ut nullo modo defendi possent. In quam sententia uidetur uenisse aliquo modo Linco.ex planator eorum librorum no negligendus. nihil ergo tex.illum sententiae nostrae repugnare arbitramur.
573쪽
L ER παπ uer sestent sillo imis ex maiori uniuersali, Sc minori singulari stat ab Intelle ctu re a sensu, luce clarius uidetur ostendisse Aristoteles in septimo Et hic. capiterat . h i'Vprς π δd δ' iud propositum allatis: Praeterea sic naturaliter risis.
2quis inspiceret causam.alia enim est uniuersalis opinio, alia autem est singulari. Op. .um,quorum sensius est dominus quando autem una fuerit facta ex ipsis, neces Iari uiri est sic quidem affirmare animam: in activis enim agere statim, ut si oporteret omne dulce Rustare. Hoc autem est dulce, tanquam unum aliquod ipsorum stirpis x rarium.necelsarium autem est potentem, ec non prohibitum, simul hoc & iacere. μquando autem alia fuerit propositio uniuersalis,inerit prohibens gustare haec au-.M. du. est; autem dulce ipsa operatu fuerit autem concu is piscentia exiliens. haec igitur dicit fugiendum hoc concupiscentia aut educit: mo εEt paulo ultima Mni . M paulo poli: Doniam ii propositio est opinio sensus, & domina actionum , uel ipsam non habet qui
pastione:uel ita habet,ut illud habere non sit scire, sed dicere,ut ebrius uersus pedoclis intillam est in essus Em- - , 5, Η UPU Hem,tuo uniuertati talia.sed cum uniuersia,
lis sit ab intelle tu, in dubium uenire non potest, quin duo sint principia, quibus homo utitur ad conficiendum syllogismum, euius prior propositio sit uniuersalis - i ix colligitur aperte ex multis locis libri de Motu in eo in v A M.,
sebbbato ἀφ 'μφ V RQ V Q in superioribus citauimus, ad aliud tamen tu istari
SEd quid est quod dubitemus asserere, singulare di uniuersale percipi ab homine alio di alio principio,cu ex eis quae ducta fiunt perspicue liqueat, uniuersale
te abstrahutura singularitate, Ac postmodum percipiuntur ab intellectu nossibili necessias igitare cogit, ut in hoc ordine homo cognostat singulare, alioquin non
si ς . . . 2ς ψ ψω ς enim necesse est ut homo cognoscat singularia illa
esse multa A non esse uniuersalia lioquin deciperetur: N ut cognoscat in alio in stanti uniuersalia, antequam reflectatur, etia si fieri posset ista re exio. Ereto in eonstant percipiet singulare phantasia cognoscet ipsum non esse uniuersale re
Cum ergo dicitur, si anima rationalis sit immortalis fieri non posse ut eomnaremus uniuersale ad singulare,di ponamus disserentiam inter uniuersale di sin illa re,consequentiam nuamus. V. Ad probatione uero cum dicis in nobis esse anima rationalem quae abstracta essa materia,ergo non poterit intelligere singulare, re est phantasia quae non poterie intelligere uniuersale: ista concedimus, ergo non poterimus ipsa comparare: hoc est quod negamus, quia homo duobus principiis ut dictum est potest hoe eiscere.sed reflectimus argumentum, quia etiam si esset immersa materiae, non posset acere istam comparationem: non posset enim percipere uniuersale Ad probationem autem, cum dicis neces Ne esse ut qui ponit differentiam inter aliqua duo cognoscat utrums sub propria ratione:concedo.at nego oportere,ut cognoscat ambo eodem principio quia dc rationes allatae,5c tex.Aristotelis citati ostendunt alio oc alio principio cognosci singulare & uniuersale.
h. qm AustψxG seindide Anim ,&bb de Somno, uigilia respon- r. se Ati. - ω A AN lv 0 λ me uid niur urgere tamen quona & ratione, i serra. uidentur omnino concludere singulare dc uniuersale ab QI P p diuersis pri cipiis :cogimur putare tex. illos non esse steneraliter iM RQ P mi ni sequerentur incommoda sed in ea senis P ut id quod cum intelligatur in eis quae sunt eiusdem gera : rex ςnsibili. quorum si oporteat cognoscere differentiam,opusiit ob
eas rationes quas meis locis attulit Aristoteles, ut fiat eorum comparatio ab uno
574쪽
313 EvΕ IING. c Omprincipio nempe sensu. perspicue enim loquitur Aristotele, de ipsis sensi,sib. eteis nim inquit: Quoniam autem di album & dulce, & unum quod sensibilium. ad B unum quod P comparando discernimus, ec sentimus, quia disserunt: necesse est igitur sensu, sensibilia enim sunt. Non ergo mirum alicui uideri debet, si nos eos tex. trahamus dire stringamus ad sententiam dic iam . Etenim ratio non potest sic seri de uniuersali &singulari, quae nem pollunt dici sensibilia neu intelligibilia: singularia enim sunt tantum sei 3 δε ε sibilia di uniuersalia intelligibilia. imo Aristoteles tex. citato, ex tertio de Anima, ex eo quia aliud erat singulare quod erat sensibile aliud uniuersale id est abstra fiua materia, intelligibile, conclusit oportere cognoscentem cognoscere uniuersale principio quod aliud esset a sensu uel aliter se haberet. rare cogimur dicere illa absurda quae dicit Aristoteles sequi, si ponamus disserentiam inter album Sc dulce ob eam causam euenire quod album di dulce sunt eiusdem generis. quod si essent diuersi generis, sicut singulare, & uniuersale, tanta
abesset ut necessarium esset ipsa cognolci ab eodem principio, ut oporteret omnino percipi diuersis principijs, ut ex eis qus dicta sunt ab Aristotele, di a nobis luce
clarius colligi polle arbitramur. ra Cum igitur, inquit, Aristoteles, intod quidem igitur non possibile separatis iuis dicare separata palam: ita intelligendum esse opinamur, ut signiscet fieri non posse, ut separatis principijs res separatae quae sunt eiusdem generis iudicentur uerbi gratia, quo modo sunt sensibilia,no possint iudicari diuersa a separatis sensibus requae sunt intelligibilia a diuersis intelle stibus, sed ab uno duntaxat sensit uel intellectu. QMod si iudicentur aliquando ab uno, id fiat ab uno diuerso modo se habente. Sed dices, Aristotelis rationem probare, etiam de eis quae sunt diuersi generis,cuiusmodi sunt uniuersalia & singularia quorum altera sunt sine materia,N altera cum m ateria. Etenim, inquit, si ita enim se haberet, id est si album esset differa retis a dulci diuersis potentiis iudicaretur se habere perinde, ac si ego dulce sentia γ rem, & tu album. Manifestum enim erit, ipsa esse diuersa inter te: sed oportet me, uerbi gratia, dicere unum, quia est alterum, quia alterum est dulce ab albo. Dicit igitur idem supple, aliud quod album est,aliud a dulci: et ut dicit sic intelligit et sentit. ergo sentio id quod tu sentis,&si ignorem te sentire illud dulce, quod quidem fieri no potest. absurdum ergo quod uidetur sequi ex ratione Aristotelis est ni fallor huiusmodi: quὀd sentiret aliquis, id quod sentiret alius, quamuis igno raret ipsum sentire illud. quod quidem fieri non potest ut uidelicet sentias me sentire, quod nescis me sentire. Quare fieri non potest ut iudicentur separata se par tis principijs. Videtur ergo ista ratio accomodari sensibus: quia uidetur fieri posse, ut unus sensus sentiat alio non sentiente, ut uisus uideat gustu non gustante. itaq;
uidetur etiam illud euertere, quὀd uniuersale di singulare possint iudicati diuersis principiis. Dicerem hanc rationem non posse accomodari uniuersali & singulari, quandoquidem fieri no possit ut uniuersale intellisatur nisi singulare sentiatur propterea quod . ut dictum suit supra, necessarium est intelligentem simul phantasmata spe culari. asare non uidetur sequi illud absurdum, ut uidelicet cum unus intelligat uniuersale alius singulare tamen possit ab uno intelligi uniuersale, alio non intellegente singulare: quia necessitas cogit, ut cum uniuersale intelligitur,simul singulare sentia tur. Quare unus idem diuersis principijs uidetur posse ponere disserentisam inter uniuersale ec singulare, quia intelligens uniuersale intelligit ipsum esse in pluribus: di sentiens singulare sentit ipsum esse in uno. Itam potest cognoscere mniuersale non esse singulare, & plura comprehendere quam singulare: id cppropterea fieri potest, quia semper cum quis intelligit uniuersale, sentit idem singulare. Absurdum uero quod dicit Aristoteles de duobus hominibus,quorum unus semtiat dulce, alter album ualet si certum ponatur, quod ille qui sentit dulce, i gnoret illum qui sentit album sentire album quia ille qui sentit album, potest album sentire, etia si ille qui sentit dulce nesciat ipsum sentire album: sicut fieri potest, ut idem homo uideat album, & non gustet dulce. quod non potest euenire uniuersali re
singulati: quandoquide necesse sit, ut qui intelligit uniuersale, simul sentiat nece: solo
575쪽
L BER πππIi I. vysitio singulare t idustum est insuperioribus. Quare apparet ratio diuersitatis: nishil igitur hoc prohibere uidetur. animam esse abstractam a materia,&fieri posse ut nos comparemus singulare ad uniuersale.
uomodocunq; dicatur, licet argumentum reflectere aduersus ponentes animam eductam ex potentia materiae: quia si sit materialis, igitur non pote rit com arare uniuersale ad singulare. Etenim non poterit intelligere uniuersale quod est abstractum a materia: quia si sit immersa materiae inerit ei organum,ut patet ex uerbis Aristotelis superius citatis. itaque non poterit intelligere L niuersale. aicquid istitur dicendum sit de tex. Aristotelis citato, non magis sequitur idem absurdum si sit immortalis, quam si sit mortalis . nihil ergo contra nosirm sentemtiam probat ratio allata. Et Nis LiBRi TRIGE sinis v c v N D IEuersionis singularis certaminis.
sd quanquam ea quae dicta sunt in superiori libro, uideantur Aristotelis sententiae oc ueritati consentire:tame ut res ista, quae est difficillima, clarior fiat, non dubitabimus nonnulla etiam afferre, quae illa uideno
-ntellectum non intelligere singularia omnino, nihil aliud uideri, quam couellere ea quae scripta reliquit Aristoteles in sexto Et hic. cap. octavo. etenim inquit: Neq; prudentia est uniuersalium solum, uerum 6. Effici etiam singularia oportet cognoscere. nam aditu a quidem est, actio autem in singu- ωῖα laribus uersatur. Q ribus uel bis uidetur luce clarius innuere, prudentiam, quae est uirtus intellectiva,no solum esse uniuersalium uerum etiam singularium: quod si detur, in dubium uenire non potest . quin uelimus nolimus, fateri cogamur in-
tellectium percipere ipsa singularia: etenim prudentia est uirtus, ut diximus, in us: quae si est singularium, necessitas cogit ut intellectus sit ipsorum snguisiarium. etenim intellectius est eorum, quorum est sua uirtus, alioquin non esset uir tellectus: tus ipsius. Confirmatur etiam prudentiam esse singularium ex eis quae dixit Aristoteles in eodem libro cap.nono: iniod aut prudentia non sit scientia, manifestum est enim ι .rthici ipsus extremi, quemadmodum dictum est. etenim hoc extremum esse singulare p. iis quae addidit, inita agibile est tale, agibile enim esse singulare,est ita in promptu ex sententia Aristotelis, ut nihil sit in eius doctrina clarius. Corroboratur ite magis haec sententia, ex eis quae in decimotertio cap. eiusdem έ.tibi lib.inquit: Sunt autem omnes hi habitus sn idem tendentes. Dicimus enim semen rap. 13. tiam perspicaciam, prudentiam,&intellectum, in eosdem reserentes: sententiam ει habere & intellectum.& prudentes 5c perspicaces. omnes enim hae facultates ipsis Mextremorum sunt, oc singula tu. rid enim apertius significare potuit his uerbis, quam intellectum esse iptorumsngularium Hoc idem ostendit in decimo quarto cap.ubi ait: Et intellectus ad utra extre- έ. εὐω. morum . per extrema enim se intelligere singularia indicauit paulo ante in fine de- ωμι agibilia sint singularia,necesse est ut extrema snt singularia. Praeterea hanc eandem sient etiam uidetur asseruisse in eodem eap. decimoquarto cum iis usus est uerbis: Ex singularibus enim uniuersale, horum igitur oportet habere sensum,ipse autem est intellectus,intellectus ergo singularium. iiij Plaeto
576쪽
Praeterea intellectus est materialis,ergo potest intelligere singularia.Cosequentia liquet. Probatur id quod antecedit ex uerbis Aristotelis,quippe qui post uerbaeis paulo ante citata statim addidit: Iapropter physica uidentur esse haec, εc naturari sapiens quidem nullus sentetiam autem habere, ecfagacitatem,S intellectum. stiis gnum autem, quia re ipsas aetates sequi opinamur, di iam aetas intellectum habet, is re sententiam, tanquam natura sit causa, quapropter ec principium ec finis intello is eius: ex is enim demonstrationes, ecderis. Nam si intellectus sequitur aetatem, ergo sequitur temperamentum corporum, ergo est materialis:ergo non repugnabit ei,intelligere singularia.Haec sunt quae uidentur omnino labefactare atin conuellere nostram sententiam. sed quoniam domonstrationem Aristotelis, qua probauit intellectum no esse mixtum cum corpore,arbitramur esse ita firmam,ut nullo modo possi infringi.Faciendum neces Iario uidetur ut uerba Aristotelis allata recta interpretatione explanentur,alioquin pugnaret Aristoteles cum seripsius sententia. ex illa enim demonstratione apertisti me sequi uidetur,intellectum nullo modo poste neq; directe neq; indirecte intelligere singularia. etenim materiale ec diuisibile no polia mouere indivisibile oc ab stractum est ita clarum ex doctrina Aristotelis, ut nihil sit clarius. Adde etiam,quod intellectus agens no esset necessarius, si singulare aliquo modo posset percipi ab intellectu,ut in superioribus probauimus: ad quem locum te diores revoco.Consequens aperte repugnat Aristoteli: ergo & id unde fluxit a ueritate abhorrere necesse est. Cum igitur ista sint manifeste absurda, necessitas eo git, ut uerba Aristotelis allata alium habeant sensum ab eo quem uidentur prae se ferre. Respondetes ergo ad primam rationem dicimus, intellectum nostrum, eum sit Immaterialis,nullo modo intelligere singularia: idque Aristotelis doctrinae undo quaq; consentire. Ad probationem autem sumptam ex uerbis Aristotelis, dies mus prudentiam persedc proprie esse tantummodo uniuersalium . quod si etiam c.Elle. dicatur esse singularium,ut dixit Aristoteles in cap. nono sexti lib.Et hic ideo dici, -p.'. tur,quia dirigit singulares actiones. propterea quod est ipsius uniuersalis, quod in
syllogismo praelico est maior propositio, cui minor subiicitur, quae est singulari quae est actionis domina.concluditur enim eocluso singularis quae est actio: quandoquidem fieri non potest ut agamus aliquid, nisi beneficio & opportunitate syllogitat practici,ut perspicuum est ex eis quae dicta sunt in lib. de Communi motutico. mo. animaliti,& in septimo Ethic. cap. s. asia ergo prudentiae munus est at officium tu An . dirigere actiones quae sunt sinsulares,licet proprie sit ipsius uniuersalis, tame dixit .Etis. Aristoteles eam non solum eae uniuersalium,sed oportere etiam singularia cogno
p I. scere: quia scilicet necesse est, ut prudens siquid sit acturus, sub uniuersali subiiciat singularem propositionem. Ita* prudentia dicitur praetica, quia est principiti uerum agendi 8c recta ratio.non potest enim uere fieri syllogismus practicus, nisi ex
ratione recte agendi,id est prudentia: nihilss possumus agere sine sillogismo praetico ut dictum est. Hoc uero quod diximus esse proprium ipsus prudentiae, indicauit Aristoteles
ι vibis. multis in locis,& maxime in quinto cap.sexti Ethic. iis uerbis: Signit autem, quod Op s. ta dicimus prudentes circa aliquod quando recte discurrunt ad finem aliquem bois num eortim quorum non est ars. Nam si prudentes bene discurrunt. ergo prudentia erit discursus bonus: ex quo concludemus, aliquem finem eorum quorum non est ars quae quidem sunt singulares actiones. discursus autem rectus agendi, no potest esse nisi syllogismus practicus, etenim sine illo non sit actio. Sed statim
se urgeret aliquis: iniod dixisti prudentiam esse rectam rationem, hoc plane ut detur a ueritate abhorrere. etenim euertit definitione prudeliae, qua prudelia dicit esse habitus activus cu ratione uera circa humana bona: na si prudelia est habitus ratione ueri Sc recta. ide enim est ratio uera, quod recta: etenim no potest esse ε. Estic ratio recta.nisi sit uera 5ccotra.ut patet ex illis sexti Ethici uel bis: Cosensio aut senis. 13. tentia est iudicativa recta aequi ec boni uiri:at recta ea est quae est ueracis) sentetiauit recta est vera.si prudelia inqua est cu ratione recta ergo no erit recta ratio etenim differre utru aliquid sit ratio recta.ansit cu ratione recta, ostendit Aristoteles
577쪽
'uoa autem putauit omnes uirtutes esse prudentias, peccauit:cum uero dixit non is sine prudentia,recte dixit. Osare necessitas cogit, ut ex sententia Aristotelis co iacludamus differre utrum dicatur prudentia esse ratio recta, an cum ratione recta:
alioquin idem fuist et dicere uirtutes esse prudentias, ec uirtutes non esse sine prudentia , eadem enim est ratio: quod tamen dici non potest ex sententia Aristote telis. hoc igitur posito, cum Aristoteles definiens prudentiam, dixerit eam emecum ratione recta, non potuit sentire ipsam esse rationem rectam . perperam igiatur dixisti prudentiam este rectam rationem: quare nihil conclusisti, quod sententiam tuam muniret.
Ad hanc quaestionem respondentes dicimus,seri non posse ut prudAia sit pro
prie cum recta ratione: quia ea quae sunt cum recta ratione , concluduntur & diri guntur ab illa: ut dicimus de arte, quae est habitus factivus cu recta ratione . ex qua concluditur, sicut scientia concluditur ex demonstratione,quam appellare etiam positamus rationem rectam: sed prudentia ipsa non concluditur ab aliqua ratione recta,est enim ipsa principium concludendi aliquid, ut ostendsmus ex uerbis Almstotelis. igitur prudentia non est cum recta ratione. Oportet igitur ut sit recta ratio : etenim necesse est ut uel sit recta ratio, uel cum recta ratione. est enim princia
pium recte agendi, ut ostendit Aristoteles in M. capite eiusdem sexti Ethic. ubi in c fisci quit: Non est autem idem perspicacia re prudentia. haec quidem prudentia ordiu 'natiua est: quid enim oportet facere, uel non ipsius est finis, perspicacia, iudicati, iaua solum. Pei spicuum igitur est,prudentiam esse illam quae ordinat re praecipit agere est ergo principium oc causia ipsius actionis: non ergo est conclusio, neq; actio, sed principium actionis. Hanc eandem sententia uidetur confirmata in sine textilibri iis uerbis: Et quod γ - . . non erit electio recta sine prudentia, neq; sine uirtute, haec enim finem iacit agere. 'quae paulo ante declarauerat in capite decimosexto, cum dixit: Amplius opus Per eap.16. scitur secundum prudentiam, di secundum moralem uirtutem: uirtus quidem si branem facit rectum, prudentia autem ea quae sinat ad finem, Prudentia igitur facit i. agere: non est ergo actio concius a ex ratione, sed est ipsemet ratio, qua agimus ex uirtutibus. Corroborare hoc idem fortasse possumus ex eo quod Aristoteles aliquando dixit uirtutes non esse sine prudentia aliquando non tine recta ratione:ex quo uide tur innuere,idem eme prudentiam atq; rectam ratione,alioquin perperam dixisset. Deinde probans uirtutes non es le sine prudentia, quia non sunt sine recta ratione. cum dixistet in octauo eiusdem sexti lib. Socratem recte dixisse uirtutes non ε riis. esse sine prudentia: addidit. Signum autem: etenim nune omnes quando defi- ς β niunt uirtutem,addunt habitum dicentes, re ad quae secundum rectam rationem. recta autem ratio, quae secundum prudentiam existit. Videntur igitur, inquit, ua ticinari quodam modo omnes,talem habitum esse uirtutem,qui secudum prudentiam existit. Quibus uerbis uidetur aperte ostendere, illud quod antiqui dixerunt uittinem esse habitum secundum rectam rationem, significare uirtutem esse habitum secundum prudentiam,quia ex illo probauit hoc. uidetur igitur accepisse secundum reociam rationem, pro eodem quod est secundum prudentiam, ex uno enim cones dit alterum.nam si diuersa eslent, non potuisset dicere antiquos fuisse uaticinatos, talem habitum esse uirtutem,qui secundum prudentiam existit.etenim ipsi definientes uirtutem,non addebant secundum prudentiam, sed secundum rectam rationem di cum laudat eos in hac parte tanquam uaticinati suerint hanc ueritatem,n5 absolute,necessitas cogit ut nos concludamus, eum accepisse rectam rationem ut
est idem quod prudentia,quod est id quod uolebamus. Confirmatur etiam prudentiam esse idem quod est recta ratio , ex qs quae ipse
in eodem cap. post illa quae recitata sunt uerba sic addidit: Paulum tamen transeundum est. virtus enim non solum secundum rectam rationem, sed cum recta ratione habitus est. sed recta ratio in talibus prudentia est quare ex quo sequitur uirtutem
578쪽
ssa E sING. CERTA M. non esse sine prudentis,quia non solum est secundum rectam rationem quae est ueluti mensura quae aliquo modo potest separari a re mensurata: sed est cum recta ratione,quae semper est simul cum uirtute: quare necesse est ut uirtus sit semper simul cum prudentia. quod est id in quo laudauit Aristoteles Socratem recte dixisse uiris tutem non esse sine prudentia. Ex quibus uerbis Aristotelis licet hoc colligere, quod non possumus dicere demonstrationes ciuae sunt in scientius, ct rationes quae sunt in artibus,esse cum regi lis logicae, sed esse secundum regulas logicae: quia illae regulae non sunt cum ipsis demonstrationibus. etenim aliud est, aliquid esse di fieri secundum aliquid: aliud est,esse di fieri eum aliquo etenim ostendit Aristoteles, antiquos qui dixerant uir tutem esse habitu secundum recta rationem, non omnino asseruisse id quod opus
erat asserere in definitione uirtutis.nam ex uerbis illorum aliquis potuillet crede re uirtutem posse separari a recta ratione, quod plane a ueritate abhorrebat:quare addidit paululum transeundum esse ab eis quae dixerant antiqui, non quod errauissent dicentes uirtutem esse secundum rectam rationem: quia hoc erat uersi: sed portebat,inquit,addere Cum recta ratione:ut intelligeremus, uirtute nunquam separaria recta ratione. Deinde dixitrectam rationem esse prudentiam,ut concluderet id quod diximus: quare si recta ratio est prudelia, necessitas cogit ut pruden tia sit recta ratio:sicut si animal rationale est homo, necesiitas cogit ut homo sit animal rationale.
Quare cogimur meo quidem iudicio defessionem prudentiae in hune sensum
trahere, ut intelligamus prudentiam esse habitum cum ratione vera,'id est esset tionem ueram, di habitum rationabile uerum. Nem hoc est praeter Aristotelis con .Estic. suetudinem. etenim in secundo Ethie. cum dixisset, Virtus igitur erit mediocritas quaedam existens coiectativa medij:paulo post inquitiEst igitur uirtus habitus electivus in mediocritate existens. are nihil prohibet, eum dixisse aliquando prodentiam esse cum recta ratione, aliquado esse recta rationem: usum fuisse utro loquendi modo, sicut usus est cum definiret uirtutem. uare nihil obstare uidetur quo minus interpretemur definitione prudentiae eo modo quo diximus, cum
ratio ita exigere postularet uideatur. etenim nisi prudentia esset idem quod recta ratio, di uicissὶm sicut homo est idem quod animal rationale, non potuisset Aristo
teles probare uirtutem non esse sineprudentia,quia non erat sine recta ratione,ut iacit. animaduertens enim uerum esse quod diximus aliquado posuit in definitio ε .rt . ne uirtutis prudentiam ut in secundo Etlaic. aliquando rectam rationem, ut in se
to:significas uidelicet nihil interesse, siue ponamus in eius definitione prudentia, siue rectam rationem:sicut si desiniremus risibile, nihil reserret quod ad rem ipsam
attinet,utrum poneremus hominem in eius desinitione an rationale animal,quoa
est eius definitio. sed quod ad nostrum modum cognoscendi pertinet. seri potest ut aliquid intersitiquia fieri potest ut manifestius nobis sit animal rationale dici de tisibili quam homo. sicut etiam uidetur Aristoteles ostendisse, prudentiam poni
in definitione uirtutis,ex eo quia ponebatur recta ratio,ut uidimus, cum lamen re
ipsa si idem. Etenim nisi prudentia esset idem quod recta ratio,sed esset tantum cum recta ra tione, nesciremus quid proprie esset ipsa prudentia, oc quid esset eius substantia.
nam cum dicimus prudentiam esse cum recta ratione , signiscamus rectam ratio
nem esse diuersam a prudentia, licet semper esset cum prudentia: sicut recta ratio est diuersa a uirtute, licet sit semper cum uirtute. etenim quod dicitur esse cum alis quo non dicitur esse illud:n5 enim dicimus aliquid esse cum seipso. Quare si ratio recta esset diuersa a prudentia,qusrere possemus quae nam esset substatia propria ipsius prudentiae: sicut uirtus dicitur habere substantiam quandam propriam,quae est habitus in mediocritate consistens, ratione terminata quoad nos praeter illud, dc ut prudens determinaret.sed cum dari no possit alia prudentis substantia quam
recta ratio,necessitas eogit ut prudentia sit recta ratio agibilium in recto, no cum
recta ratione:quod est id quod oppugnabat quaestio postremo loco allata. iare iam reuertamur unde egressi sumus,& dicamus uerba Aristotelis ex sex
579쪽
wEthlc.eap. ocὶauo citata, non probare intelle 'um sntelligere propri singularia: licet dixerit prudentiam non solum esse uniuersalium, uerum etia lingularium, quoniam uerba Aristotelis sunt in eum quem diximus sensum trahenda, alioquin Pugnaret cum sua ipsitus sententia. Dicimus ite ad confirmationem sumptam ex sexto lib. Ethie. cap. nono, Aristo 6 rt telem dixisse in eo loco prudentiam no esse scientiam, ptopterea quod scientia est ' solum uniuersalium, quae nullo modo respiciunt singularia, quia scientiae finis est tantum modo scire illa uniuersalia: prudentia uerῖ non est uniuersialium, ut sciat ipsa uniuersalia sed ut dirigat singularia. oc ob hoc dixit Aristoteles, eam esse ipsius extremi ec este seiunctam a scientia. fines enim sunt diuers, itaq; earum substantia est diuersa. nihil ergo auctoritas illa infringit opinione nostram: quippe qui asseruimus intellectum proprie non apprehendere singularia.
Sed quaeret aliquis,si intellectus proprie no apprehendit singularia,nem prudelia proprie est singularium, quid tandem apprehendit illa singularia quae lunt minores propositiones,& conclusiones syllogismi practici Dico apprehendere illa hominem habentem prudentiam, qui phantasa quae est sensus interior) apprehendit singularia,eacp addit uniuersalibus quom est prudentia:&ita facit syllogismum praeticum,ut diximus in superioribus. iam rem uidetur etiam nobis innuisse Aristoteles in cap. Octauo, cum dixit: Nel enim prii dentia est solum uniuersalium, sed oportet cognoscere ipsa singularia: prudentia enim non cognoscit proprie singularia,sed prudens in cap. decimotertio, ubi ait:Sunt autem omnium singulariuin Sc ultimor uagibilia, 5 oportet prudentem s.Et bis. cognoscere ipsa. perspicuum igitur est quod di imus,uidelicet prudentem esse ii, cap. i3. Ium qui apprehendit singularia: N prudentiam quae habet propositiones uniuer sales,dirigere actiones singulares. Ad corroborationem etiam sumptam ex decim otertio capite eiusdem sexturespondemus. Aristotelem dixisse omnes illas facultates esse extremorum &sngularium: quia sententia, perspicatia,prudentia, di intellectus practicus sunt ordi
nata ad actiones. omnes enim sunt facultates practicae, quare omnes referuntur,d altiones quae sunt singulares. Nideo dicuntur singularium. 5 extremorsi: om nes tamen proprie sunt uirtutes intellectivae,& sunt uniuersalium, sed in comparatione intellechas speculativi,qui selum contemplatur ueritatem rerii re nullo mo do actiones respicit,cu ipsae respiciant solum actiones, & sint ut dirigant actiones, dichae sunt ab Aristotele esse singularium & extremorum. Et in hoc sensu concedimus intellectum, scilicet practicu,esse singularium. sed nihil repugnat sententiae nostrae,ut perspicuum est ex iis quae diximus. Ad aliam autem difficultatem sumptam ex eap. decimo quarto eiusdem sexti, concedimus intellectum esse ad utracp extremorum.sed dicimus intellectus nomine in illo loco Aristotelis intellexisse intellectum, ut complexu suo continet specu s. Et bicita tiuum 5c practicum: ec per extrema intellexisse prima principia,qus etiam dicun cup.i tur extrema quia sunt immediata,nec possum demonstrari per alia priora, sed necesse est in ipsis consistere. 5 dicuntur ab Aristotele termini, quia principia inde monstrabilia cognoscuntur statim cognitis terminis, ut uidetur colligi ex eis quae ipse scripta reliquit in primo Post. p. tertio: Nos autem inquit dicimus ne o in imo nem scientiam demonstrativam esse, sed immediatorum indemonstrabilem esse: p S. A hoc quod necessarium sit manifestum . si enim necessarium est scire prima, di ex o quibus est demonstratio. stant aute aliquando immediata haec in demonstrabilia, Mnecesse est esse. Haec igitur sic dicimus, oc non solum scientiam, sed Oc principium scientiae esse quoddam. Dicimus quatenus terminos cognoscimus, supple illa eo.
sis uerbis inter est era significatione nobis dedisse uider Aristoteles,quare prima principia dicantur primi termini, quia sunt uidelicet principia immediata & ipsis
nulla sunt priora. dicuntur aut termini, quia cognoscunt statim cognitis terminis
no enim uidens dici termini,quia definitiones quae sunt principia dicant termini: na dignitates Sc suppositi oes simpliciter dicunt termini ab Aristotele, ct tameno sinat definitides. colentitigii ration ut omnia principia dicar termini potius ex eo
580쪽
quod conuenit omnibus principiis, quam ex eo quod conuenit uni tantum gene-
' scis euum est etiam ex iisdem uerbis, necesse esse cosistere in eis principiis primis nec esse alia illis priora.Qsare ob id quo dici possunt extrema, quod in ipsis sit necesse consistere,ut ex uerbis Aristotelis patet. Eo cedimus ergo esse ad utra extrema:sed negamus Aristotelem eo in loco per extrema intellexisse solum lingularia, quia intelligit etiam prima principia, quae sint principia demonstrationum,&sunt immediata.Concedimus etiam ipsum in fine cap. decimitertii per extrema intellexisse singularia quia agibilia: d dicimus, in decimoquarto capite eum accepit se extremum latius,quam in decimotertio. quod uidetur indicasse cum addidit: Etenim primorum terminorum,di ultimorum intellectus est,& cuius no est ratio: necesse igitur est, ut prima etiam dicantur extrema, alioquin non conuenirent in rem uerba dicta. Sed magis obtinuit nomen extremi ipsum singulare: quia natura incipit etenerationem ab uniuersalioribus, terminat in singularibus, ut singula ria sunt etenim cum generat Socratem, prius facit eum esse ens,deinde esse substan tiam deinde corpus,deinde corpus mixtu,deinde corpus animatum, deinde animatum anima sensitiva, deinde anima intellectiva: Postremo Socratem , ut Socrates est Itao cum natura terminet suas generationes in singularibus, ut singularia sunt: merito ipsa singularia dicuntur magis proprie extrema. θί quia natura non ascendit supra ens ens quoq; potest dici extremum in ascendendo, sicut lingulare in descendedo. principia quoq; demonstiationum dicuntur extrema,cum lint in mediata: quia consistimus in ipsis,nec possumus ascendere ad alia priora. Et Quod per intellectum in hoc decimo quarto cap. intellexerit Arilioteles in tellectum ut complexu suo continet,ec speculatiuum&pracsticum,indicare inde
tur ipse cum post uerba citata addidit: Hic quidem, supple in demonstrationibus immobilium terminorum, primorum uersatur: id est, hic quidem est circa domonstrationes,quae habent principia prima oc immobilia, id est quae non contii cunt aliter se habere . Atque hune esse intellectum speculatiuum,ex eis colligi po-ι-test quae scripta reliquit in eodem sexto Et hic.capite secundo, quem locum citaui ir. mus etiam in superioribus: Alter qui in activis consistit, ec est proprie extremi, ecis eius quod euenire aliter atin aliter potest,quod quidem hoc est mobilis ec alterius is propositionis,scilicet singularis, re uidetur hoc probare,quia principia haru actio is num sunt cuius causa sunt ipis actiones, quae principia sunt uniueis alia Z facta ex
singularibu , quorum singlularium oportet habere sensurii, ipse autem est intelle ctus. Perspicuum igitur est, Aristotelec
morum intellectus nomine intellexisse intellem speculatiuum 5c practicum quoru unus uersatur circa ea quae no possunt aliter se habere, alter circa ea quae possunt aliter se habere. ec cum dixit intellectum practicu et se ipsius extremi et illius quod cis actiones quae fiunt lingulares, oc extremas quia est causa 5c principium illarum:
non quod reuera intellectus, qui dicitur practicus, qui est idem re quod speculati uus sit proprie ipsorum singularium, quia hoc euerteret sententiam Aristotelis Ad id uero quod addebat ex eode decimoquarto cap. ubi Aristoteles dicebat, Ex singularibus enim uniuersale horum igitur oportet habere sensum, ipse autem est intellectus, ergo intellectus est singularium Dico omissis quae dicuntur a non nullis, Aristotelem in hoc loco per intellectu intellexisse phantasia, quam in lib.
3iAnim. de Communi motu animalium in tertio de Anima tex. ro. nuncupauit intcile *ψ ictu.& hoc uidetur etia innuis e in tertio de Anima tex. s. cum dixit Videnturali
3 se Atyi tem duo haec mouentia, aut appetitus aut intellectus, si quis phantasiam posuerit sicut intelligentiam quandam. Cogimur enim ita explanare,quia sensus non est proprie intellectus,quod tamen hic dicit: & patet Aristotelem per sensum intelle xisse eam potentiam animae,quae percipit singularia. Quare in paucis uerbis, acri pit intellectu tribus modis ut nobis indicaret hoc nomen intellectus uarijs modis accipi nam in fine decimiter iij cap. per intellectu intellexit , intellectu praesita: in Principio uero decimi Marti capitis accepit intellectum, ut complexu suo cini nec