장음표시 사용
581쪽
Lin ER αππIi L speculatiuum 5c practicum: paulo post autem uidetur per intellectum intellexisse Phantasiam ipsam,ob rationes allatas. cum uestet enim declarare de quo sensit intel , Iigeret: Horum autem inquit oportet habere sensum.& dixit hunc ipsium sensiti melle intelle lium, id est pliantasiam: quae in comparatione caeterarum potentiarum sensitivarum,uidetur habere rationem intellectus. quare paucis uerbis accepit Aristoteles,ut diximus, intellectum tribus modis, S ita nihil ille tex. opinioni nostrae
Ad id uero quod postremo loco addebatur,ut nostra conuelleretur sententia: dicimus talium est intellecium est e materialem. Ad probationem aut sumptam ex uerbis Aristotelis, respondetes, ut melius percipiatur solutio, altius incipiemus. Ital dicimus, quod cum Aristoteles ostendisset principia intelle 'us practici ecipserum agibilium,esse id, cuius causa agebantur, quam rem in sexto cap. ciusdem se xii attigerat ijs uerbis: Principia quidem rerum agibilium sunt, ius causa sunt agitabilia. quia aliquis potuisset quaerere, quonam modo fieret in nobis huiusmodi principia respondit, Quod uniuersale fiebat ex singularibus, intelligens per uniuersale
Principium rerum agendarum, quod erat uniue Sale: aliter enim non sitisset princi pium agendi. Quod autem uniuersiale huiusmodi sit principium, colligere possumus ex eis quae dixit Aristoteles in secundo Post. cap. ultimo ad hunc modum, P R. quae uerba supra quoq; ob aliam occasionem citauimus: Ex sensu igitur fit mento, ria, quemadmodum dicimus: ex memoria uero sepius eiusdem fac ia experientia 'nascitur. Plures enim memoriae numero una experientia est expericlia uero aut
omni uniuersali quitem iam in animo consequuto, quod est unum praeter multa, 'quo di in omnibus illis unum inest, idemq; principium artis di scientiae pullulat: ar 'tis,si sit circa generationem scientiae, si est circa id quod elim Nam quod sit experientia Sc sensu id ait esse principium artis di scientiae: titii ut circa generarionem,quod est id quod uolebamus. per artem uero quin hoc loco intellexerit omnes habitus qui ad opus dirigunt in dubium uenire non potest.etenim habitus aeuiri, ut prudentia, sunt circa generationem, ut indicanitipi in sexto Ethici cap. decismoquinto: Praeterea mancus 5c mutilatus suisset, nisi declarasset etiam principia rerum agibilium mare nisi per uniuersale intellii geret principium, non conuenin K-DHe. set in rem postquam dixerat principia esse, ius causa res agends agebantur dice DF re ex singularibus fieri uniuersale, & quum dixisset ex singularibus fieri uniuersa ici quoniam aliquis potuisset credere intelle fium practiculo, qui percipiebat illud uniue ale, percipere etiam singularia. ne aliquis hoc errore detineretur, qui esset grauissimus addidit: Horum igitur oportet habere sensum id est,antequam fiat uniueuale ex illis singularibus, oportet nos habere sensum ipsorum singularium: quia non intellectus praeticus qui percipit illud uniuersale, percipit singularia, sed sen sius deinde uero ex illo sensu oportet nos beneficio intellectius agentis conficere, niuersale quod est principium illorum a binium, quia est circa generationem,sicut diximus in superioribus.Et ita haec uerba nostrae fauent opinioni. & quoniam potuisset quispia dubitare de quo sensu intelligeret plures enim sunt sensus) addidit, ut hanc ambiscitatem tolleret, huc sensum esse illum qui dicitur etiam intelle 'us, id est phantasia. Sed postquam ostendit principia rerum agibilium,&ita intelle Gum practicum 5c prudentiam,ec perspicacitatem &sententiam fieri ex singula mi,us & per id quod necessario sequitur,ex experientia, cum uellet reddere causam quare haec uideantur naturalia,ut magis confirmaret illa seri ex singularibus, ec ex sensu & experieti inquit:quapropter, id est propter causas dictas naturalia uidentur esse haec.sed nemo sapiens uidetur esse a natura,sed habere sententiam,& perspicaciam, di intellectium practicum uidetur natura . cuius quidem rei hoc aites Ieuntium,quia putamus has faequi aetates. Etenim dicimus quod aetas habet mentem ex sentetiam quasi causa ex natura sit. non dicimus autem sic aetates habere sapientiam,quia ipsa sequatur aetate vi dicimus homines aetate prouectiores habere intellectium practicum,& habere sententia,& prudentiam, di perspicaciam,quia haec sunt ipserum singularium,quae nota sunt experieti quam experienta facit longit irdo tempotis.Dixit enim in cap.nono,Multitudo teporis facit experientiam. uia tan'.
582쪽
igitur longitudo temporis facit experientiam, re experientia Dest prudentiam fecitem iam . re perspicaciam intellecti una practicum ideo dicimus has facultates sequirtates,quia logitudo temporis facit aetates, in qua longitudine sit experientiam oti quod reuera hae sequantur states ex ratione statis,& ita oriantur ex complexione. Etem multi habent longas states, 5 sunt senes,& tamen non dicuntur trabere ne psententia, neq; prudentiam, ne p intellectum practicum, neq; perspicaciam, quia tempus ex natura sua non efiicit has: sed dicitur tempus uel aetas has et sicere, quia accidit multas experientias fieri in longo tempore, ex quibus nascuntur huiusmo di facultates. Cuin igitur principia rerum agibilium sint ex fine ipsorum agitilium & concludatur concluso agibilis ex illis principiis, quia ex illis hi demonstratio, di intellectus practicus dicitur ex illis: concludit Aristoteles intellectum practicum esse principi uni di finem rerum agibilium. esi enim finis,quia principia rerum agibilium sunt cuius causa aguntur: & principium, quia ex illis principiis, de de illis principiis fiunt
demonstrationes, ex quibus concluduntur aeriones. est ergo principium finis ago bilium intellectus practicus. Accepi aut Aristoteles hoc in loco nomen demostrationis, ut ego quidem arbitor, communiori uocabulo: quia syllogismus practicus non proprie dicitur demostrativus,cum demostratio proprie iaciat scire,no agere. Deinde quia dixerat principia rerum agibilium esse id cuius gratia aguntur, quae principia dixit oriri ex sensibus, di per id quod necessario sequitur, ex experientia: et ideo uideri esse naturalia, prudet iam perspicacitatem, S intellerium practicii , quia putamus ipsa sequi aetates: & hoc propter experientiam, quae fit in aetatibus: haec enim propter experientiam insert ex dictis Aristoteles, oportere nos non nitinus mentem pho nunciationibus siue sententius, & opinionibus expertorum S antiquorum non quorumcunc sed prudentisi,sine demonstratione, quam demonstrationibus ipsis. α reddit rationem,quia isti intuentur principia agendi, ut Pote qui habent oculum ex experientia, qua illustrati sunt , at lex tenebris ereptucta ut possint intueri principia uera agendi ex quibus posit modu recte agunt. Cum igitur experientia in agibilibus tantu ualeat ut homines dicamur prudentes, och here intellectum: non minus erit fides habenda eis quae isti pronunciat qui praediti
sunt usu rerum S experientia quam demonstrationibus id est, non minus credendum est sententiis senum prudentum de aliqua re quam si eius ipsius rei demonstrationes haberemus. sententis enim seniorum prudentum debent in rebus agibilibus obtinere locum demonstrationum. nam debemus illis perinde acquiescere,atu ipsa demonstrationibus. His ita declaratis respondemus, Aristotelem noluisse dicere intellectum sequi states, ita ut substantia intelle eius sequatur elates sed intellectum practi cuna: id est, intellectu habentem principia agendi sequi aetate quia homines senes & prudentes sunt magis apri ad res agendas quam qui tales non sunt .sunt enim ij magis pridentes, quia expergefacti sunt ex ipia experientia, ea* redditi sunt ad agendum magis idonei quam iuuenes. Et haec nos etiam eoncedimus loquimur enim de bstantia intellectus, non de intellectu ut est practicus. Quare nihil nobis cocludere uide eur ratio allata, quod sententiam nostram labefactet atet infringat. nihil igituri in Pedire uidetur quin asseramus, intellectum non posse coparare uniuersale cum sngulari. nccp econtrario fieri tamen posse ut nos ipsi hςc inter se comparemus. quod est id quod in praesentia nobis erat propositum.
Ationes autem illae quibus probatur, animam non Histere, sed esse hominiam substantiam nihil uidentur demonstrare. est enim meo iudicios entum, a
sistentia tala quam nonnulli putauerunt. Rationes etiam quae asseruntur a M. Antonio T-ο ut hac ipsam opinionem tueretur,non uidentur mea quidem sententia cogere. etenim concedimus homi Dem esse hominem per duas formas, & duas substan tias actu existetes: nem hoc est absurdum, sed est summe necellari .im, ut rationes in superioribus allatae indicare nobis uidentur. natura enim no poterat trant ire ab extremo ad extremum ine me
583쪽
LIBER XXXIII. se dio esset absurdum,si ambae essent eiusdem generis ext ederentur m ambae ad extensionem materiae. sed cum perspicuum sit esse diuersi generis, unanim extendi ad extensionem materiae,alterum non extendimon sane mirum uideri debet, si duae substantiae ad hunc modum reperiantur in eodem subiecto. nihil enim inde absurdi sequitur. quandoquidem non sequitur ut una alteram impediat, et sequitur ut altera ipsarum sit superuacanea. Quod autem attinet ad phantast siue imaginatiuam:dico,ipsam ponere homi ne in specie diuersia a formis brutom: ec quantum etia ad ipsam attinet homine esse persectiore caeteris animalibus. Quare magis ponit in esse specie,quam formae alio rui quia ponit persectiorem speciem. sed non ponit tamen ipsum hominem in specie diuina, 5c in esse perfecto hominis: quia homo ut perfectus est continet etiam νanimam rationalemmess ponit illum ut lit sine anima rationali id eit,in subiecto, in quo non sit etiam anima rationalis. est enim eius per se 'ionis, ut sit apta nata obedire rationi,quod inter formas materiales maximam arguit perfectionem. Quod si non fuisset coniuncta in subiecto cum anima rationali, frustra natura ei dedisset illam aptitudinem. Quare natura uoluit ipsam semper esse coniuncta in eodem subiecto cum anima rationali:&hoc modo feci in diam quandam naturam inter sese se mas corruptibiles simpliciter,& incorruptibiles,quae ellet partim corruptibilis,partim incorruptibilis,dediti ipsi phantasiae maiore perfectionem,quam caeteris formis materialibus ut inseruire posset animae rationali, quod non possent sacere ansemae brutorum.Nihil ergo incommodi,mea quidem sententia, uidetur sequi sententiam nostram, qui posuimus duas animas in homine. Erat aliud absurdum, quod uidelicet sequeretur ut intellectus esset accidens hominis: ad quod respondentes,negamus consequentiam, Ad probationem aut Equae erat,quod adueniret enti in actu: dico falsum esse, ipsium aduenire enti in adia omnino. nam licet aliquo modo sit in actu, non habet tamen illum actum, quem oporteret habere,ut infra dicemus. uerbi gratia,si ponamus anima intellectivam ad uenite homini, postquam est homo per animam sensitivam: tamen quia non est in actu perfecto ipsius hominis,per quem homo uere est homo, ideo potest aduenireta non erit accidens: quia etsi est in rerum natura, ut homo aliquo modo non est ta in rerum natura,ut perfectus homo. ad quam persectionem postquam habuit etiam phantasiam, est aliquo modo in potentia. anima ergo rationalis dat homini
esse persectum hominem,ec ita dat esse substantiam persectam. Et hoc modo nihil absurdi sequitur,quia non aduenit enti existeti in actu persecto ec in actu eo quem oportet ipsum habere sed existenti in potentia ad actu persectum: Δ dat esse in re eum natura persecte. 5c hoc dicimus,sive anima intellectiva adiuratur homini post
phantasiam,sue eodem temporis momento: de qua re paulo post uerba faciemus. nihil enim refert, luantum attinet ad id quod diximus. no enim si est actu,sequitur ut ex duobus entibus in actu fiat unum per se actu: quia adueniente anima intelleo dilua homo nondum est,ut dicemus, actu uerus homo, sed est tantum inpotentia. Deinde corpus oc anima sensitiva sunt ueluti materia animae rationalis.sECTIO TERTIA.SEd quaeret aliquis, nunquid ex sententia Aristotelis anima sensitim psius tem
pore adiungatur homini,quam in ellectiva an eodem temporis momentor 7 potis.
Ad quam quaestionem uidetur respondere ipsemet Aristo teles, in septimo Politi Um ijs uerbis: Deinde quoniam anima εc corpus duo sunt, sic uiden iis duas partes ipsius ani- μmae:aliam enim irrationalem,& aliam rationalem. habit autem harum duo secuti dum numerum,quorum alius quidem est appetitus alius intellectus. sed quemad- modum corpus prius est generatione ipsa anima,ita irrationale est prius habete ra- tionem. manifestum autem Sc hoc:ira enim,& uoluntas, 5c concupiscentia, insunt statim factis pueris.ratio enim ec mens procedentibus aetate innasci nata est. Quibus uerbis luce clarius uidetur mihi asserere animam senstitiam generatio ne prscedere intellectivam:& per id quod necessario sequitur, prius tepore. itemsi
ipsam intellectivam non adiungi pueris,nisi postquam habent siensitivam. Ex quo
584쪽
quidem aperte uidetur sequi ex eius sententia,immortalitas animari quia non iudetur posse deduci ex potentia materiae. Iam enim cum aduenit, puer,est inesse pueri: uenit ergo extrinsecus,est igitur immortalis. Ire 3 o. Sed AriItoteles in 3 o. sectione problematam prob. . uidetur contrarium asserere: cuius uerba, quoniam in superioribus ad aliud propositum recitata sunt, no erit m is opus hic Omnia referre sed haec tantum proseremus: Vt igitur manu non iam inde is ab ortu naturae uti possumus, sed cum eam natura absoluit, perfecitet procedenteis namV aetate manus sumia opus perficere potest ita etiam mens, quaeres naturalis is est, non protinussed in senectute maxime nobis contingit. Ex quibus plane sequi uidetur, ut quemadmodum habemus manum antequam ipsa utamur, ita mentem
habemus, antequam ipsa utarnutas ct Gree. At rursus huic sententiae repugnare uidetur Aristoteles in secundo de Genera 'A- ι tione animalium, cap.quarto iis uerbis: Palpebra etiam talis pars est. sed cum natuis ra nihil superuacuum nihil frustra facere soleat, constat nem prius, ne* posterius, i, quam usus exigat ab ea estici quicquam. sic enim quod rufia esi frustra, aut super is uacaneum fuerit. liam palpebras simul 5 distingui et poste moueri necesse est. Nam si ratio Aristotelis uera imandu est: necessitas cogere uidetur ut anima ratioalis nem prilis,neq; posterius homini adueniat, quam usus exigat: quia sic quod laetum est, frustra aut superuacaneum fuerit. Hanc eandem opinionem corroborare uidetur in eodem lib. cap. tertio.cum ait: is Conceptus non habent animam vegetalem ac tu, nisi postquam faciunt opus talis animae: sic enim neq; anima rationalis erit ponenda in homine, nisi postquam facis at opus huius anima .eadem enim est omnino ratio. sed cum pueri no iaciant opus huius animae necesssitas emit ut ipsis pueris si sunt uera quae citauimus ex Arium tele, de conceptu non sit anima rationalis.Quod uero pueri non faciant opus ansemae ratio iratiS, praeterquam quod ex se perspicuum est, cognosci meo quidem iudi . Libic. cio potest ex eis quae scripta reliquit Aristoteles in primo Et hic. p.decimo tertio, , ad hunc modum: Nes puer inquit est scelix.nondum enim est activus talium, si mole actionum propter aetatem. quare sequitur, ut non habeat intelledium.quia si haeret intellecRum,e:Iet adiiuus. posset enim habere prudet iam 5c rectam rationem asibilium. sed non potest agere ergo non habet intellectium. Consentit etiam ministe textus eis quae die a sunt in lib. Polit. Cogimur igitur dicere ex his sundamen iis falsis tamen ut religio nostra ostendit non prius nobis aduenire animam in tes Iecstiuam, quam eo tempore quo possumus uti ipsa. Ex quibus postmodum sequi tu cogamur ad bonum sensum redigere uerba Aristotelis,quae contrariam sementia uidetur asserere,ne ipse negantia loquatur:quod ex omnibus est absurdissima. iniare dicendum uidetur,per similitudinem manus uoluisse ostendereAristotelem, mentem nobis contingere eo tempore quo fit manus: uel etiam eo momento quo sumus,mentem in nobis magis uigere in senectute, cst eo tempore quo nobis innascitur quod uidens ostedere adverbia Maxime & Potissimum. na inquit Mens ν, enim non protinus sed in senectute maxime nobis contingit, at in tune potis limum perficitur at absoluitur. Non dicit autem,quo illa tempore nobis adueniat. Quam item sententiam uidentur confirmare uerba, qtas statim addidit: Mens uero posterior quam manuum facultas accedit,quoniam instrumenta etiam mentis posteriora sunt. Non ergo ui dentur uerba Aristotelis sententiae nostrae repugnare. Missum etiam facio, auctoritates ex Problematibus sumptas plersi esse magis Probabiles,quam necessaDas, aut ueras. quae enim in Problematibus dicit Aristoteles,maiori ex parte dicit - communi modo loquendi ipsorum hominum, uel ex alicuius magni uiri sententia. quod quide ita esse ex eo deprehendi facile potest, si ea quae ibi dicit, repugnarem eis quae alibi tradidit, dum loquitur ex sua ipsius sententia se' ita loqui uelle profitetur. Sed statim contra sic instaret aliquis: Esto ut Aristoteles id uoluerit significarem Problematibus quod dixisti: tamen nihil hoc ad tuam sententia tuendam prodest. Propterea
585쪽
propterea quod negari non potest, quin multa infini in nobis priusquam possint
ossicio suo iungi: ut caput di crura, oc manus etiam . quod quidem ipse declarauit paulo ante in eodem secundo lib. de Generatione animalium, cum inquit: Pueri etiam longo tempore nequeunt continere caput prae pondere cerebri, nec secus partes quas mouere oportet. Principium enim mouendi sero superioribus domi natur, di postremum iis quorum motus non iungitur cum principio, ut cruribus. Dictum igitur illud Aristotelis,quod uidelicet natura nec prius ne* posterius, quam usus exigat, aliquid efficiar,uidet a ueritate abhorrere: quia natura fecit omisnia illa quae diximus,antequam usus exigeret. Dicerem lisc uerba Aristotelis esse intelligenda ad hunc modum, naturam no facere aliquid prius aut posterius, nisi cum utius exigit, in rebus 4s,in quibus non cogit:sed in quibus cogitur prius facit. in eis aut quae dictae sunt,cogituri cogitur em facere oc manus,oc oculos,& pedes, antequa exercere possint sua munera: propterea quod nisi ea faceret in utero in tris, non posset amplius sacere. At eum non cogitur, nihil unquam iacit nisi eo tempore, quo id possit ossicio suo sensi. etenim si prius faceret, cum nulla necessitate cogeretur, frustra & superuacanee faceret . quod non accidit animae intellectivae:
etenim nulla necessitas cogit ipsam animam natura uenire in corpus, antequam suo munere fungi possit: net enim extenditur ad extensionem corporis, ne p au
getur, neq; diminuitur,neque nutritur: ec nihil prohibet ipsam ingredi in corpus, postquam in eo est anima sensitiva: sola enim dat esse perseelum ipsi humano cor pori.quod quidem est aliud esse,quam quod dabat anima sensitiva. illud enim erat
esse hominem hoc autem esse diuinum: ut declarauit Aristoteses in decimo Ethi. ι o. Ethie. cum loqueretur deoperatione intellectus,qs uerbis,superius quot citatis: Talis re autem uita erit melior, quam secundum hominem. non enim quatenus homo est, Mne uiuet,sed quatenus in ipso est aliquid diuinum. Quantum autem differt hoc a composito,tantum huius operatio ab operatione alterius uirtutis: si sane mens est in diuinum ad hominem,& uita secundum hanc erit diuina ad hominis uitam. ιι Ex quibus perspicue patet, phantasiam dare esse homini, quatenus homo est:&ita ponere ipsum in specie humana, quae etiam excellit persectione caeteris omniabus animalium speciebus. animam uero intellectivam tribuere ipsi homini esse diis uinum. Ouare non erit accidem,sicut etiam diximus: homo enim est maxime hosmo per animam intellectivam quia est quiddam diuinum. Q iod paulo post in eodem loco luce clarius ostendit,cum ait:Et quod prius di iaximus,nunc congruet. proprium enim cuiq3 natura optimu ec iucundissimum, ec iahomini: igitur ea uita quae est secundum mentem,siquide maxime hoc est homo. re Haec uita ergo beatissima, secundario autem illa quae est per aliam uirtutem. ianam operationes secundam illam humanae sunt. iusta igitur,ec tortia, quae sunt so iacundum uirtutes, inuicem agimus. in commerciis, re aliis expeditionisus , ξc ua, iariis rebus in affectibus quoq; decorum imicuiss seruamus. Haec autem omnia ui, is dentur humana. Ex his enim uerbis, in dubium uenire non potest quin latendum sit, animam sensitivam ponere hominem in specie humana: d non persecte. quia homine,quatenus homo est, duas partes ob causas in superioribus allatas habere necesse est: quarum una ipsum reddit hominem, quia reddit mortalem: altera reddit persectissimum, quia reddit immortalem: di per id quod necessarid sequit, diuinum. Quod quum ita sit, nihil mihi prohibere uidetur, quo minus asseram, animam intellectivam ingredi corpus, postquam est formatum anima sensitiva
propria ipsi homini: quod est id,quod uisus est Aristoteles dicere in septimo Po
iit. loco superius citato. Fortasse etiam possumus dicere, quod natura dans caput,cerebrum,manus,&pedes pueris,non dat tamen omnino superuacanee: quia licet non utantur eis persecte,utuntur tamen aliquo modo,ut uiuat, ec bene alantur: quia sine ipsis uel non Pollent uiuere,vel non bene ali. quod non accideret intellectui, si pueris statim natis tribueretur quia non eis usui esset,neq; ad uiuendum,nem ad hoc ut bene alerentur.
586쪽
Ed quaerat aliquis: Si Otelleimo, quo tempQ ς pi' ' ς du id C hoes eriptum reliquisse:
eate aduenire minubuk,dsit annis:sane dissicile est,hoc intellectiva quia na x QPς δ forma substatialis: ita
a educitur ex Poteria m seri omnino sequi debemus,quiano potest fallere. Verum
Christiana, eoneremur sequi rationem 'δ ' forma, siquidis Erit aliud a dum,quod uid ii ς hQm0 tantum abelle ut elui substantia constat ex duabus se '''. ' ω,hespii di uniuscuius hoe sit absurdu, ut sit omnino necessoriu n-ς dς zzP u, bE res substantia. necessitas cogit ut quaecunq; sunt de subitalia ,
587쪽
i stiliter ciuam esset Quod ab ossicio ipsius definitionis longe abem . ne minem latere arbitror. sit ergo in substantia hominis sunt duae formae, cesse est ut
y's azes Amos rid.gnitione hominis dii edia tis quae ipsi conue
oersoicue oatet esse absurdum nam definimus hominem esse '' - md ouaedui se existunatur uera definitio,non tamen uidetur explianimal tatio sqq-qq ihi ossium indesinitione homini ,spe iactati definitio necessirii accipi ut refert animam in se habentem rationem et al
nitum autem, secund noscibile quale quid . sed quum tum: infinitum auxς si x-Σ tabit id ii 8 secundi im speciem imp me I Ees es eta aetnt ex ijs. sic enim scire compositum opinamur, quando scie
' Miam Mosii, iiinu, set e quid sit homo ut omnes eius causas, ex
Quibus constat cognita habeamus. sed cauta ex quibus costat homo, sunt cauta 2 Hriseeus existentes ergo necessi: est ut ipsas cognoscamus.sed isis sunt nisi etia 2 ma isto necesseestast cognoscamus materiam &sormam. materia aut cim,
2Iptimiolia secunda .alia ell tertia, di reliquEt in seperioribus decia rimii
' citiae eonstituunt homin sed formae quae conlutuut nominem, uris,
s: & intellectiva: quarum una est irrationalis, quia non obe uegetatiu ,α ist0 isti ob. Iii iii ioni, tertia est rationalis, quia habet dit rationi Myς - alii ''orii .si uolumus cognoscere hominem, ut omnς in se rationem g Sui e ohilosophi ut cognoscerent hominem,
postum habeno,qM r, Δ istotelis perspicuum est. quod
588쪽
explicite in desinitione,utpote quae non praedicantur in recto: Sc per id quod noeellario sequitur non possunt ostendere ut ita dicam identitatem ipsius definiti ex nostro modo cognoscendi: non enim est uerum quod homo sit idem quod materia,necp quod anima,quemadmodum exigitur,ut in Institutione nostra in secundum lib. Post. declarauimus:necessitas cogit, ut in definitione quam identitatem
definiti explicare oportet, sit aliquid quod praedicetur in recto quod reprssent et
omnem materiam,oc omnem formam,quae eonstituunt substantiam hominis. hse uero sunt genus ec differentia:quia licet genus sit forma, ponitur tamen in definiatione ut refert materiam ex nostro modo eognoscendi ob causam dictam,& differentia ut refert formam. Ista ergo aecipienda sunt in definitione hominis, ec ita reliquarum specierum,quadam proportione. animal enim refert omnem materi am in homine existentem,ec rationale omnem sormam, alioquin non esset persecta definitio.rationale ergo refert ut animam habentem in se rationem,& animam
carentem ratione, obtemperantem tamen rationi, quae continet uirtute omnes a
has animas priores, quae dicuntur irrationales omnino. Ad hoc ergo ut animal ocrationale, & ita de at is generibus&differentiis,explicent ueram substantiam hominis oportet ut intelligendo animat,intelli,naus materiam primam, cundam, tertiam,& quartam,ec reliquas:intelligedo autem rationale,intelligamus omnem formam existentem in homine.alioquin non sciremus quid esset homo: quia non cognosceremus omnes eius causas,a quibus pendet. sunt enim animal oc rationale tanquam exemplaria,& quae reserunt omnes materias existentes in homine, ex nostro modo cognoscendi: quia aliter exprimere non possumus identitatem ipsius hominis, et lubstantiam. oportet enim,si uolumus scire quid est homo, ut coisgnoscamus ipsum esse id quod est animal rationale. & ob hanc causam genus αdifferentia accipiuntur in concreto, quia in abstracto no explicarent identitatem.
sensus enim definitionis est, quod hoc est hoc, sed pluribus uerbis Jc clarioribus. Quare qui uult perfecte intelligere substantiam hominis, quae eius definitione explicatur quod uidelicet est rationale, cogitur scire primam di naturalem plutoso piliam: alioquin non intelligeret id quod refertur per animal , nem id quod reseratur per rationale,ec ita ignoraret quid erit ho mo . Quare qui dubitat ad quem artificem attineat declarare hominem es Ie animal rationale, oc sic de alijs definitionibus specierum substantiarum, is mihi praeseserre uidetur ignorationem di primae 5c naturalis Philosophiae: quippe quae laborant tantum ut principaliter explicentoc demonstrent sebstantias rerum quae per definitionem explicantur. illae enim saeuitates quae explicant causas constituentes substantialiter aliquid. quin eius sub stantiam declarent in dubium uenire non potest. Constat enim substantia ex ipsis causis. quod quum faciat prima philosophia,quantum attinet ad causas uniuersa les: 5c philosophia naturalis, quantum attinet ad causas particulares:necessitas cogit, ut arbitremur ipsas declarare substantias rerum, Bd definitiones quae sunt sub stantiae id cn per demonstrationes ex posterioribus eosectas.Non tamen aliquem existimare uelim,nos asserere, definitione ec essentiam in eo quod est definitio ab ipsa philosophia demonstrari: hoc enim repugnaret ueritare,& Aristoteli. quia,ue a. declaratum est in 1. Post.non potest rerum essentia haberi per demonstrationem, neque per aliquod aliud instrumentum nisi per definitionem. sed uolumus dico
Instit no/ re, id quod diximus in Institutione nostra in primum Post. lib.quo in loco hse scri
iod si quaerat aliquis, quomodo seri possit, quum indesnitione quae iacit scire quid est, non dicatur aliquid de aliquo: quod autem scitur per definitionem, non possit sciti per demonstrationem. Vnius enim rei, quatenus uona est, non potest esse nist una scientia. Quum item definitio neque uniuer salis sit, neque affirmativa, ut supra dictum est e prima uero figura efficiat sciqentiam ipsus quid est, quae quidem scientia est uniuersalis, de astimatiua: di cimus Primam figuram concludere uerbi gratia animal rationale ineme homini ut praedicatum. cum scilicet ignotu est:quod mox cosiderantibus intelligitur esse
589쪽
L m YYYOL subflantia hominis ut in Apologia nostra disseruimus. Quare prima stgura diciatur emicere scientia ipsius quid est quae quidem scientia est uniuersalis,& assii mauua: quod scilicet huius cognitionis occasionem prsbet,&ex conclusione uniuersiali & affirmativa, non quod re uera eis ciat tale scientiam: & talis scientia sit uniuersalis &assirmativa ob eas suas attulimus rationes. Ita enim demonstratio se habet ad scientiam ipsius quid est, ut sensius ad scientiam. Dicimus ergo ex philosophia naturali nos cocludere, in hominis definitione esse causas omnes, quae ipsum constituunt ex quo postmoda ponimus. loco ipsam genera re differentias, quae sunt formae: quia forma est maxime principium essendi & cognoscendi, ob eausias di dias.& tunc intelligimus homine esse id quod est animal rationale,scientes ex phi. Iosophia animal reterre nanem materiam hominis,&rationale omnem formam. Recte igitur dicitim est a nobis in superioribus tantum abesse ut absurdum sit ho minem definiri per duas formas cum positum sit duas formas ipsum constituere, ut sit omnino necessarium. Neq; erit necessarium ut ponamur in definitione hominis duae differentiae conuertibiles csi homine: quia satis erit una diffrrentia quae reserat omnes formas,ordine tamen quodam: quemadmodum satis est unum geonus,quod reserat omnes materias:genus enim re differentia non siunt proprie sub stantiae specierum, sed ponuntur loco siubstatiarum,propter nostrum modum coisonoscendi,& propter causam allatam: in ὀ qui scit,uerbi gratia animal ec rationa te di ignorat eas causas omnes quae reseruntur ab ipsis,eum omnino ignorare speciei humanae desinitione necesse est. Q rare oporteret ipsum scire philosophiam primam ec secundam alioquin illae essent superuacaneae: quoniam si nos sciremus ex illa sola definitione substantiam hominis 5c aliarum specierum,sici remus causas substantiales ipsius hominis poterimus post modii ex ipsis scire accidentia. super uacanea ergo essent Philosophia prima oc naturalis: que cum sint absurda ut id unde emanant sint absurda necesse est. scc Tio ' VINTA.ERat alia quaestio, quae mea quidem sententia uidet uir maximam dissimitate in alterre: est tamen etiam contra eos, qui ex cententia Aristotelis, naturaliter etiam loquentis tenent, intellectum elle aeternum, &numero multiplicatum ipsa enim huiusmodi est: si intellectus est indivisibilis, ocim partibilis, &ueniet desoris:ergo indivisibile mouebitur.non enim fieri note Lin quo no erat prius nissimoueatur ex loco,in quo erat. consequens est falsum cino id unde sequitur. Cui quaestioni respondentes, consequentia negamus: imo quia est indivisibile α impartibile. sequitur quod ueniat extrinsecus,& non moueatur. Ad probationem dico geri posse ut de nouo ueniat in Socratis eorpus,& tamenon moueaξ ex loco in quo erat, quia ipse non erat inloccinei per accides.sed oportet ut asseramus,ipsam animam eo modo sine motu uenire in corpus quomo
do asemimus in superioribus animam esse praesentem ipsi Socrati existenti in hoe loco, deinde esse praesente Socrati moto in alio loco praeter hoc quod ipsa sit mo- ea nes per se, net per accides:sicut etiam diximus de intellietentia tunc informarite corpus lunare, quod corpus modo est in occidente,modo in oriete, praeter hoe quod intelligentia lunae sit mota . sed quoniam lonsum in eo loco citato de hacte habuimus sermonem, qui potest trahi ad hanc quaestione, ne nim ij simus ad illum
locum nos re cimus. satis enim erit nunc, si alieremus nonnulla uerba Aristotelis ex secudo lib. de Generatione animalium,ex quibus facile erit intelligentia consequi, Aristotelem uoluisse non repugnare ipsi animae rationali, cum sit separabilis extrinsecus uenire. Verba em sunt huiusmodi. Caeterum omnes aut esse impon isibile rationibus iis esse ostendituri quorum enim principiorum amo est corpora Iis,hec sine corpore esse non posse certum est: uerbi gratia, ambulare sine pedibus. Itam di extrinsecus uenire impasibile est: nec enim ipta per se accedere possunt, cum inseperabilia sint. nes cum corpore, semen enim excrementum alimenti mu stati est. εQuibus uerbis uidetur aperte ostendere causam , quare principia, quorum actio est corporalis, non possint per se accedere: quae est, quod stant insepara
brua, ita ut inseparabilitas sit causa, utper se nonpossint accedere. separabilitas ergo
590쪽
3 4 EVERL 1 ING. e ERTAM ergo erit eausa ut posset per se accedere. Itaque concludet, mentem per se extrins eus accedere quia est separabilis. Probat uerὁ ipsam esse separabilem, quia nihil
cum eius actione communicat actio corporalis. necessitas igitur requirit, ut ueniat extrinsecus: et cum non possit accedere per se extrinsecus per motum, quia Oportet .
ipsam esse indivisibilem, necessitas cogit ut ueniat per se extrinsecus talio modo quam per motum 5c mutationem, sed modo eo cui solum substantiis a materia ti, iunctis conuenire potest: qui modus a nobis aegre percipitur, propterea quod cre ' dimus ita debere accidere de formis a materia seiunctis, sicut contingit formis eda i citis ex potentia materiae. seu hoc longe aliter euenire opus est.sicut enim habent a lium est Endi modum, necessitas cogit ut existimemus etiam eas habere alium mo dum operandi: etenim si scimus ex rationibus allatis, animam non educi ex mate riae potentia, di ipsam esse separabilem a materia, di istas formas neque moueri per se, neque per accidens, & scimus ex uerbis Aristotelis N ex ratione naturali ipsam
mentem extrinsecus accedere: non uideo quare miru uideri debeat, si fateamur ipsam animam rationalem extrinsecus accedere incorpora nostra, alio modo ab eo
qui eonuenit formae diuisibili,5 extenta ad extensionem materiae. Quod si dissi cile est nobis percipere hunc modum,non iccirco sequitur ipsum non reperiri.nam sicut diximus in superioribus. non sequi extra coelum aliquid esse,uel plenu uel ua , cuum etsi maxima cum dissicultate ob causam dictam in superioribus rem hanc in telligentia consequi possiimus: ita etiam homo similiter se habet. etenim si nobis antecedentia sint perspicua, consequentia etiam esse perspicua, nemo sanus in dubiisum trahere potest. Fieri etiam posse uidetur, & nonnulla uerlpa, quae scripta reli io.Etia quit Aristoteles io. Ethic. pite cum deuoluptate sermonem haberet trahamus Op. ad propositum nostrum: illa enim erant huiusmodi: Ex iis autem erit manifestum, o di quod non recte dicunt motum uel generationem esse uoluptatem:no enim haecis de omnibus dicuntur,sed de eis quae partibilia sunt, di non sunt simul tote,neq; emis uisionis est generatio, neq; puncti, ne* unitatis,nely ullus motus, ne* generatio, nem uoluptatis. est enim aliquod totum, etenim dicerent sine nefario scelere arbitramur. irationibus enim allatis ex sententia Aristotelis, perspicuum esse uidetur, mentem nem per motum, nem per generationem extrinsecus accedere. non enim
haec de omnibus dicuntur, sed de eis quae partibilia sunt, εc non sunt simul totae: seut ergo interest inter ea quae sunt partibilia, di ea quae sunt impar tibilia quia ea
quae sunt partibilia,quando veste transeunt, uel per motum, uel per generatio nem transeunt : impar tibilia uero neque per motum transeunt, neque per gene rationem, quod tamen dissicile est intellectu ) ita etiam uidetur intereile inter ea
quae sunt partibilia, ec ea quae sunt in partibilia, quando fiunt in aliquo subiecto. . ' in quo prius non eranti ita quod si partibilia sani per motum, di per generatio.
nem eonsentit rationi ut impar tibilia aliquo modo fiant in aliquo subiecto, sit mo-' N eo ille modus quicunque uelit. Etenim necessitas cogit, ut sicut impartibilia sunt secundum esse spiritualia, quod esse non percipitur a sensu,sed a ratione tantum, N. est esse quod maximam generi humano asteri admirationem: ita putemus modum, quo in corpora accedunt impartibilia, esse spiritualem : spiritualium enim spiritua. lv debent esse actiones et si sensui non subiiciantur. Nonne etiam est diis cile intelligere,uoluptatem fieri in nobis neq; per motum,necd per generationem:& tamen nemo negaret hanc rem, praesertim ex Aristotelis sententia: non enim deterreri debemus eis fidem tribuere naturaliter loquendo quae ex ratione uera, quae etiam sensus innititur, proficiscantur:etsi nobis creditu dissicilia, ac pene incomprehensibilia
Iis igitur explicatis,nobis uidetur rationem dicctam nihil quod sententiae nostrae aduersetur concludere: quia fieri poterit ut intellectus sit indivisibilis, di impartibi
L Iis,ec tamen non moueatur.Quare ad alias quaestiones accedendum est.
Ad aliam autem quaestionem, qua dicitur sequi ut mes sit in pluribus indiuiduis loco distinctis,quod uidetur fieri non poste. Item ad eam quae erat, quod move
hitur ad motum indiuiduorum: quia motis nobis mouentur omnia quae sunt innobis:& hoe sequi,siue ponatur ut forma siue ut assistens operationibus.
Ad has duas quaestiones dedimus responsonem in superioribus, ad quem loca quoniam plutibus dehac re egimus lectorea reqcimus