장음표시 사용
621쪽
esse quod diserunt ratione. quia nondum demonstratum fuerat,an re seiungerenitur, hoe enim percipi non poterit, nisi postquam ostensum erit, intellectum non esse mixtum cum corpore sicut sensitiuum,quia utitur organo corporatuquod quidem hoc modo perspici pol se arbitror .Etenim dixerat Aristoteles, uideri intelle elum esse aliud genus animo ec uideri separari ab M as partibus animi, sicut perpetuum a corruptibili. Aliquis potuisset dubitare de aliis partibus animae, an ellent hoc modo separabiles inter se.respondet ipse, manifestum esse ex his , reliquas partes animae no separabiles esse inter se, sicut supple perpetuu a corruptibili. sed manifestum ess quod separantur ratione , sicut etiam manifestum est quod separatur
sensitiuum ab opinatiuo ratione . ita etiam manifestum est ipsas inter se elle separabiles ratione sicut sensitiuum ab opinativo, sed no ut perpetuum a corruptibili. NM hoc innuit, cum inquit:Similiter autem di aliorum unumquod , quae sunt inter sera differentia ratione,sicut sensitiuum differt ab opinatiuo ratione. quia sentire differt ratione ab opinari:cum hoc tamen stat,quod differat re.sed hoc nondu erat oste emi sum: opinio enim attinet ad intellectum,ut patet 6.Et hic. cap.Α.& in aliis locis . uerha enim Aristotelis in eam sentetiam, quam diximus, uidentur trahenda alioquin in rem non conuenirenti non enim putandum esset arbitror,ipsum uoluisse dicere, manifestum esse reliquas partes animae no esse separabiles inter se: quonia die iam est ipsas esse separabiles,divisibiles enim sunt. Dixerat enim,uegetatiuam S sensi
titiam in plantis in entomis decisis esse separabiles.Est etiam salsum Huod sit manifestum ipsas non esse separabiles inter se: quia vegetatiua separatur a sensitiva, dc sensitiva ab intelle stiva. restat igitur,ut intelligat eam separationem, qua intellexerat cum dixit: Et hoc solum contingere separari,sicut perpetuu a corruptibili. n. sentit enim ration ut uerba illa reseratur ad proximiora,ut diximus. non enim albter conuenirent in eum locum. separari enim multis modis di crin ηs locis perspicuum esse arbitror: ex quibus omnibus dilucidum eri arbitror,omnia quae dicuntur ab hoe homine,ut defendat tex. D. non innuere animi immortalitatem, no comentire uerbis Aristotelis.nem ueritati, ipsum* frustra tam longe digrestum eme. Missum & facio ipsum cum sua ipsius opinione pugnare,cum dicat: Sed de intelis lectu speeulativo, quo modo a caeteris animae partibus secernatur ,nondum explois catum est . non enim dicere possiumus, ipsum loco di subiecto separari: duoniamia nullum subiectiam informat, neq; est aliqua eorporis particula. Quoia sitscilicet quod n5 insormet aliquod subiectum, ergo est incorruptibilemo enim ex corpore corrumpi poterit: quod est suam ipsius sententiam omnino couellere. Item eum diciti ia nec ratione diuidi asseredum est cum non communicet nesis cum actione corporis, nec uersetur circa sensibilia, sed circa aeterna &uniuersalia. Quod si non utitur instrumento corporeo,sequitur, quod non sit mixtum ess cor Dore. ex quo sequitur, ipsum esse incorruptibilem. hoc enim perspicuum est ex eis quae ducta sunt a nobis in superioribus: oc patet, quia formae coelestes dicuntur incorruptibiles, solum quia non sunt mixtae cum corpore, quia no educuntur expotentia corporis. Item intelligit uniuersalia,ergo est abstractus a materia. Hoc enim perspicuum est,erno incorruptibilis: ergo pumat homo iste cum sua ipsius sententia, quod ex omnibus est absurdissimum. Falsem item est, quod dicit Aristoteles, dixisse ipsum separari ab aliis partibus,sicut perpetusi a corruptibili quia hoc multis uideatu quia huius rei attulit demonstratione in o.tex.tertii de Anima,ut ostendimus. non ergo dicendam,ipsum loquutum esse in hoc lex ex uulgata li ominum
Estat testu ut uerba Aristotelis apertissime indicent animi nostri immortalia I tate. sicut nos in superioribus ostendimus. neq; quod dicit,potest esse uerum
de intellecstu allente, ut uidetur assentiti Alexandro: quia nondum Peripicuum est, an detur iste intellectus agens. Item loquitur de intellectu quem sentimus eri in nobis, ec quod ponitur pars animae cum vegetativa Ac sensitiva, re quo uiuimus,licet sit alterius naturae. diloquitur de intelle fila quo intelligimus, etenim t. le Anae . in texu.inquit: Si autem oportet dicere quid unum quod p ipsorum, ut quid intel
tex 33. lectivum dc sensitivum,aut uegetatiuum: prius adhuc dicendu quid sit intelligere,
622쪽
LIBER XXX v. εο ec quid sentire priores enim potent ijs actus di operationes sunt secundum ratio
neni. patet ergo ipsum loqui de potentia,quanos intelligimus cum ex ipso intelis Uligere uult inuestigare ipsius naturam. non ergo de intellectu agente,quia ipso nihil intelligimus,licet sit principium activum intelligendi: oc non discurrimus, suis
Peruacaneus enim esset intellectus possibilis. Perspicuum igitur ex his mihi uidetur hos homines qui mortalitate intellectus ex sententia Aristotelis uolunt tueri, cum ad uerborum Aristotelis quibus indicat immortalitate explicationem deueniunt ridicula 5c inania dicere.etenim nesciui, quo se uertere debent: ita ut nos putare possimus,eos sententia illam asserere,quia
ips ita sentiunt non quod putent Aristotelem ita sensisse. sed diret se loqui ex sententia Aristotelis, ne poenas sitae stultitiae darent. Prosequitur cap. is. deinde homo iste, interpretando illa uerba Aristotelis, quae scripta reliquit 3.de Anima tex. r.& 3. quae uerba quonia a nobis explicata fuerunt 3. O Antis. in superioribus ne nimii simus,omittemus. ex illa enim explicatione facile erit in rex. a. et 3.telligentia conse qui huius hominis sententiam omnino a lententia Aristotelis ab horrere. etenim perspicuum est, Aristotelem uoluisse in illis tex. intestem esse impat Iibilem corruptiue: quia erat susceptiuus speciei, re non habebat species acii urre ita se habebat ad intelligibilia,sietit sensus ad sensibilia. ia sicut sensus caret senis sibilibus ita intellectus carebat intelligibilibus. od quidem probauit postmodum in . tex. eiusdem tertii ut nos diximus. Ex qua re ostendebat postea intelleo ictum non habere organnm corporale,quia erat susceptiuus specierum, ad quasein ita. . rat in potentia sicut sensus ad sensibilia. ex quo itebat,ut non esset natatus cum corpore.ex quo deinde sequebatur, ut esset impassibilis corruptiue, & quod non erat similis impassibilitas sensus oc intellectus, quia sensitiva patiebatur corruptione, - , etenim non erat sine corpore: intellectus asst non patiebatur, quia erat a te
corpore. Et ita perspicuum est,quod licet intelligere sit pati sicut sentiis tamen e-
rat alterii quid huiusmodi.&ita probata sunt omnia quae dicit in tex. r.ec 3. demon tex. t H;. strationibus. ex quibus sequebatur,intellectum esse impassibile corrupitiae. Non de Amm.
ergo redie sentit iste,cum dicit Aristotelem uoluisse dicere, intellectu esse impassi-hile,quatenus est facultas cognoscedi:& sensum etiam esse impassibile hoc modo. non em hoc Aristoteles fgnificat:sed probat intellectu esse impassibilem corruptive,ut ostendimus:quia non erat mixtus cum corpore, quod sensui nequat conti-gebat. Tex. uer5 η s.ec s. ostendunt hanc nostram explicationem consentire, atq; omnino quadrare uerbis Aristotelis. Nem est uerum,quod si ex iis uerbis concludamus facultate intelligendi esse immortalem,cogamur fateri facultatem sentiendi esse immortalei quia Aristoteles i. de Anima ostendit,intellectum esse impasti ii ληία bilem quia sensus est impassibilis. nam eo argumento probauit Aristoteles intelle rex. 61.ctum non esse pallibile per se, quia neq; etiam sensus est impassibilis per se, sed peraceides ut ostendimus in superioribus. Ostedit tamen Aristoteles i.de Anima sensum esse passibilem per accidens,quia no est sine corpore: intellectu uero necp perse,neq; per accidens esse passibilem quia erat separatus a corpore. Nihil ergo dicit homo iste.non sequitur igitur si intellectus, eo quod impassibilis est aeternus sit,ut . etiam sensus si sit impassibilis sit aeternus. sed solum est impassibilis per se, ratione tamen organi patitur ec corrumpitur, ut ostensum est. quod n5 accidit intellectust ipse enim sensus est passibilis corruptiue,licet corrumpatur ad corruptionem corporis:intellectus tam e est impassibilis omnino,quia non patitur corruptione nem per se, ne* per accis dens , sed est aeternus. ri Nis LIBRI TRIGEst MI a v I N T I
623쪽
IS explieatis ueniendum est ad alia que subsequutus est homo iste, qui
minore admiratione non uidebantur afferre. quae quidem sunt, cum dis ... . . iis cit: uim cognoscendi ec sentiendi,ut sunt facultates cognoscendi, sto' λψ- telem in libro de Anima asseruiise impassibiles: quia dixit aperte iacultatem sentiendi esse mixtam cum corpore,cum utatur organo corporali,&pauatur
ad passionem organi quia non est fine corpore:ec intellectum non pati,cumst se, δε antis. Parabilis a corpore. Et persipicuam est,ipsum primo de Anim quum dixit ipsumtex.6s. sensum non pati,nolutile illud significare, quam ipsum non pati per se pati tamen ratione organi ut uisio in sene non patitur ratione siti,sed ratione organc& hoc diis cit Aristoteles, quod ipsemet Portius testatur, quum inquit: Ut sunt facultates a- is nimae informates subiectum corruptibile, abolentur non quidem a contrario,sed is quia subiectum cuius anima erat actus,marcessitiati iccirco omnes facultates peis tire. Fatetur ergo ipse,sensum corrumpi ratione organi. ec quando dicit Aristo- ψε in teles, sensum non pati, in primo de Anima: ipsum loquutum eta de facultate se sitiua, ut informat subiectu corruptibile, ut patet. etenim loquitur ibi de substantia intellectus di sensus, ut informat eorpus: ut ex eis quae diximus in superioribus, Am ' dum explicaremus illum tex. 6s.primi de Anima, perspicui patere potest. Etenim 'illi propositum scit in eo loco declarare, intellectum non moueri per se, nec per se
corrumpi. & inquit: Intellectus autem uidetur in heri substantia quaedam in exis' stens,&non corrumpi. maxime autem corrumperetur ab ea quae est in senio debi litate. & hoc probatur hoc signo: quia neque sensus per se corrumpitur. Et hoc ostendit ex eis operibus,quia ex intellectione ec ex uisione.no enim inquit Aristo, teles,quod quatenus sunt facultates cognoscendi,non corrupantur: sed ostendit, quod non corrumpuntur perse,ex hoc ligno,quod in senectute ex seipsis non corrumpuntur sed ratione organi. Hoc autem cognoscitur ex intellectione,&exsentire quae sunt eorum operationes.quare concludit, in senio non pati animam, sed pati organu:ut in ebrietatibus et infirmitatibus. Perperam ergo interpretatus est lex allatum. Necp uerum dicit, quod intellectus, ut est facultas animae informantis corpus corruptibile, aboleatur,quia subiectum, cuius est actus, marcescat:quiat
pia non est mixta cum subiecto,sed separatur ab ipso.
is Videtiam magis ridiculum est, quam quod dicit ad hunc modum: Cum auis te aduersarius instat, Si intellectus desinit igitur patituri dicas, inquit, quodno patitur ut facultas cognoscendised anima,cuius dianoetica est pars. quia si patitur in substantia patitur etiam facultas cognoscendi:quia pateretur, ut est. ut cognoscimus,quia sensus,ut est facultas cognoscitiua patitur ex passione ipsius organi, in quo cognoscit. ne* uerum est,quod quum anima sit corporis corruptibilis actus ob id omnes facultates cocidantiqui a solum illae facultates quae praeter hoc quod sunt actus corporis talis, sunt ita aetas,ut sint mixtae cu corpore, oc non sunt separabiles a eorpore. Sed illa facultas animς que est actus corporis corruptibilis. α est separabilis ab ipso, ec non est mixta cum eo nullo modo cum corpore interii re fatendum est. etenim se at coelestes sunt actus corporis, non tamen sunt cor ruptibiles quia non sunt mixtae cum corpore illo,neo eductitur ex potentia materiae necd hoe illis euenit quia informent materia incorruptibile,& corpus incoma pubile:etenim etia tormae elementotu informant prima materia,quae est ingenerabilis ec incorruptibilis ec time intereul. hoc enim solu euenit quia no educunt Poteria materiς nes extedungad extesone corporis illius. o quo sequitur, quodno diuidui ad diuisione illius. Ex quibus omni b. perspicuu est,i idicula eua esse, atis
624쪽
atq; a sentenis a Aristotelis aliena illa quae statim subiunxit in fine illius . capit. ad
hunc modum: Proinde sub hac ratione Aristoteles partem animae qu/Nognosciis mus,non tractauit, quoniam sensu homine corrumpi patebat: atq; ita omnia quae cum homine, quales sunt partes hominis oriebantur, cum homine quom aboleri necessarium erat. quandoquidem luce clarius Aristoteles in principio s. sibii pro. A Q. tulerit: De parte autem animae, qua cognoscit oc sapit anima, considerandum. 5c
quomodo disteri, Ac fit ipsum intellistere. Nihil ergo ma gis absurdum potui it et
aiserere hic homo, quam dicere Aristotele no tractasse partem animae qua cognoscimus sub hac ratione: in in lib 3. de Anima nihil magis contineatur, quam sera Ide Animmode parte anims qua cognoscimus oc intelligimus,sub hae ratione.etenim egit, quomodo sit intelligere: Ergo de anima, ut intelliginerso ut cognoscit. imo ex
hoe quod cognostit ocintelligit, ipse cognoscit quam disteretiam haberet ab aliis Partibus animae: quia ipsa in eius opere quod est intelligere, perspexit ipsam non
uti instrumento corporali ex quo percepit ipsam non esse mixtam cum corpore: ex quo sequebatur, interesse inter ipsam & alias partes animae, q'ia eram mixtae cum corpore, etenim utebantur instrumento corporali. Falsum item est, quod ipsa oriatur cum homine id est cum singularibus hominibus:praeterea quod declaratum est in superioribus ipsam praeoluere,ci extrinsecus accedere. ex quo sequitur,esse a veritate alienum,ut sit necessarium ipsam aboleri cum homine,id est cum
indiuiduo hominis. etenim si periret species humana, ec ipsa periret, ec uniuersus
orbis, ex fundamentis naturae.
Restat ergo, quod Aristoteles in textu 1. 1. de Anima cum dixit, impassibile er- r . e te . oportet eise,uoluerit significare intellectunare mortalem: sicut ostendimus. tere,. idem enim significare in illis locis immortale 8c impassibile, est ita in promptu, ut nulla ratione indigere uidentur. Etenim demonstratio Aristotelis hoc ostendit. quae uero dicit in cap. i s. dum uult interpretari tex. ix tertii de Anima, ex quo ae r de A n mex eius solutione colligitur animum nostrum esse immortalem, inania esse oc a ian t co . tentia Aristotelis abhorrere, ex eis quae diximus in superioribus, cum tex. illum itauerimus patere arbitramur. selum illud ponemus, quod in fine eius capituli subsequutus est: Quibus hic explicatis,loan. Gramaticus non habet,quod tota mete ripatebat,diam ceticam esse aeterna per l,sc uerba Aristotelis. sed solum intellectum ias, eculatiuum esse separatum a materia.Quae uerba pugnant cum sua ipsius senten ..tia ut totiens dictum est: quia si intellectus speculatiuus est separatus a materia iecesse est ut sit aetemus . hoc enim conspicuum est ex eis quae diximus in supei foribus, ec ex hoc etiam,quia non haberemus uiam cognoscendi latinas coelestes esse aeternas. quod quidem patet ex eis quae ex octauo Physic. ia. Meta. scripta g rb, O reliquit Aristoteles ad quos locos me reiicio. Quae uero dicit interpretando ten ii 1-t . ec is. 3. de Anima, quantua sententia Aristotelis aliena sint in sequentibus no, ostensuros cum illos rex. explicabimus,arbitramur. satis enim sqquae nunc de haere in medium attulimus.
Quanquam ex eis suae diximus in luperioribus de intellectu possibili 5 aget colligi posse perspicue patere arbitror, quantia ueritati repuniret 8c Aristotelis sententiae ea quae dicuntur ab ipso inro. cap.de possibili intellectu, ec zaente: tamen nonulla ad hunc modum. inquit em:Haec seciis quam intellectu is Potentia,cum omnia intelligat recipiat ipsum esse immixtum,impassibiae,5c sepa- iarabilem, rationi consonum est:ato eo magis,quo agens est nobilius pasto. MDicimus er ,a ueritate abhorrere,intellectum agentem recipere omnis,&intelligere omnia: tum quia superuacaneus es Iet intellectus possibilis. etenim quum non consentiat naturae,ut dentur duae partes animae quae recipiant. Item fieri non Pollet, ut ostenderemus intellectum agentem dari, si fieri posset ut eadem natura esset receptura Nactiva sicut eueniret necessario, si intellectus agens illo modo quo dicit,se haberet,ut uidelicet reciperet omnia, de ageret omnia. His igitur uero his uidetur homo iste pace ipsius dixerim praeses erre ignorationem demonstrationis,qua usus est Aristoteles, ad demonstrandum, necessarium esse ut detur intelIectus agens: quam ideo relinquimus, quia in superioribus longum de ipsa sermonem habuimus.
625쪽
Item intellectus agens non esset purus actus:non enim minus esset potentia, si intelligat omnia,& omnia recipiat,quam intellectus pollibilis. quod enim recipit, intelligit,esseipotetia neminem latere potes ob hoc intellectus possibilis dicitur potentia, ec possibilis. Consequens autem sententiam Aristotelis euertere, nemini qui primam etiam uerborum Aristotelis faciem intuetur potest esse dubi- se Amri um. etenim inter alia protulit Aristoteles cum loqueretur a.de Anima tex. t . de in μη ' t lectu agente haee uerba: Idem autem est secundum actum scientiaret, id est sciaens,ec quod scitur. Item uidetur uelle, Aristotelem probare ex una parte intellectum agemtem esse immixtum , impassibilem, oc separabilem, quia recipiat omnia, di i telligat omnia: quod quidem penitus indicat etiam ignorationem demonstrintionis Aristotelis, qua probauit intellectum agentem esse separabilem, impassia hile N immixtum: quae quidem fuit, quia agens est honorabilius patiente, ec, principium materia: ideo intellectus agens eu honorabilius patiente, quia est agens &sors ipsius possibilis. 5c possibilis est immixtus, di impassibilis ergo gens est huiusmodi,& magis propter causas dictas.lta est demonstratio,qua usus est Aristoteles ad conclusionem dictam probandam, ut patet ex eius uerbis: ecnulla alia potest esse si diligenter attendamus: ciuia non apparet operatio intellectus agentis. ergo cum illa non utatur demonstratione, uidetur illius ignorati nem praeseserre. snc TIO TERTIA.D Einde tangit iste homo danonstrationem dictam tanquam secundam rati
onem:quia inquit. Et eo magis, quo agens est semper nobilius passo. quae se cunda demonstratio primam euertit: quia si est agens ita ut sit nobilius passo, ergo non potest recipere omnia, Sc intelli ere omnia: quia si sic se haberet, pateretur, ocita non esset nobilius,neq; acta.nem fieri potest ut dicatur. quod patitur ec agitistenim diceremus idem de intellectu possibili,quod pateretur di ageret, quale frustra ostendisset Aristotcles intellectum agentem dari, di meret illa ipsius demo
Item uidetur etiam praeseserre ignorationem demonstrationis Aristotclis, quae erat quia intellectus possibilis intelligit omnia, ergo est immixtus. ipse em uidetur intellexisse per immixtu a materia,ec impassibile,& separatu: quod quide a ratione abhorrere,pl nu fecisse arbitramur,cum tex. illu quartu explicaremus.nam per hoc quod intellectus intelligit omnia, diximus ipsum Aristotele solum probasse,ipsum intellectu esse immixtin ipsis speciebus:& ostedimus illud mediu nonposse probare immixtionem a materia, non recte igitur,neque hoc dicit homo iste:in tex. tamen ly. ubi dicit Et hic intellectus separabilis,ex. impastibilis,& immixtus quia possibialis est huiusmodi: per immixtum intelligit non mixtum corpori. Et hoc est, quod dixit s. tex. quia non conuenit hic in rem, dicere intellectum agentem esse immis xtum speciebus,quum positum sit actu puro .sed quod diximus,est quod ipse per peram loquitur,quum inquit: intellectus possibilis intelligit omnia,ergo est immixtus a materia: quia illud medium non ostendit hoc. Quod uero ita interpretab tur tex. io. de intellectu agente, quum dixit Aristoteles separatu autem est solum . . hoc,quod quidem est ex hoc solum immortale: a sensentia stotelis alienum, edis ni ueritate, ex eis etiam quae dicta sunt perspicue patere arbitror. etenim ibi loquia' tur de intellectu,qui intelligit,& est in potentia. Intellectus autem agens est actu, non potentia ut ipsemet asseris. quam explic ationem multis rationvius nos comis probasse arbitramur,ad quem locum nos reti cimas.' Sed cum dicit intellectum possibilem esse separatum fecitndum rat Ion em,intellectum uero agentem esse separatum essentia di esse: ex ipso esset quaeredum, qua ratione usus sit ad hoc ostendenda Aristoteles Si dicat per illa ratione quia intelligit omnia ec recipiat omnia,cum illaratio conueniat etiam intellectui possibili, exi cocessis ab ipso: ergo si probat illa ratio intellectit agente esse separabile essentia et esse: probabit etiam intellectum possibilem esse separatum essentia, ec esse: quod est euertere sententiam 'propriam, quod plane turpissimum ae maxime sagitiosum ducimus. Si autem se tueatur, dicens non illam esse rationem ad illud quod diximus
626쪽
LiBER πππvl. όuddiimus probandum, sed hanc, quia agens est nobilius passo: tunc etiam sibi instrepugnare uidebitur qui asserunt, quod diximus. Tum etiam quaeremus ex in quonam modo ratio illa uim habere possit. Etenim ualere non potest quod aetens intellectra sitammixtus separabilis N impassibilis nisi quia positilis sit immixtus, bilis,&'parabilis, ut dictum est. Sed tunc quaero, nunquid intellectus iste possibilis qui est immixtus, impassibilis, re separabilis, intelligatur tantum secundum rationem huiusmodi esse, an secundum ess nitam & esset Si intelli datur se- fieri non potest ut ex eo uod ipse sit huiusmodi securi lectum agentem est. separabilem, immixtum, mhane sententiam . quod quidem est ita absurdum de Aristotele, ex uia naturati l
di psi metrii dixim gentem non esse partem animae rationa, nim pura potentia sine forma constare non potellitia est o a' & iieti, quem dixit este siti im
quin ista non conuenirent in rem . ex quo sequitur, quod possibilis sit ino, otia: quia serma non est actus iarm sed purae potentiae. est ergo in anima latinam materia: Ereto est composita ex materia & serma. eruo istae sum ocis h. Σαμmateria di serma sunt partes eorum quae constituun . etenim hoe tristi '' '' re non potest: neque Quod Aristotele, eo ri, , in dubium umi
te non potest: neque quod Aristoteles comparauerit ipsum arti quia ars ecus in aliud mira cum agit, impedit, quin intellectus sit pars animae, utrationes
denturied comparauit ipsum atti propterea quod 'potest recipere formas,neque moueri ad larmas ex se nisi adsit artisexuu eas dii eat ex sui potentia cum ipsa sit pura potentia: ita intellectus possibilis duum sit nura potentia non poterat recipere species intelligibiles, neque mouetio ad illain nisi elset efiiciens aliquod, quod educeret ipsas expotctialiatiosius intellectilemo,
sibilis. qui intellectus possibilis licet sit incliuisibili est tamen notentia oerio. ct cies intelligibiles:alioquin produces illas sipecies in intellectu ortet in Iesu, gnatura abirorret.sunt tame indivisibiles illae species duia eduod '
. t si re diuersis,ut est materia & larina in natura: quia possibilis non tabe st; isti '- μδ η ςβ RPQ xyR,Risirim agente esset vinctus &nodo, test seipsum mouere ob eandem causam, quam plane pluribus etiam in funeri rihus explicauimus. Me indiget mouet Goc efficiete ipsum Cc pol a vites m actu
627쪽
έis E VERM 3IN s. e ERTA M. actu intelligens. Et quia imid efficiens omni ex parte non erat, sicut eSciens arti 3δε Am m. ficialia in tex. i . declarauit, quomodo erat essiciens.& inquit, quod erat efiiciens
3. sicut habitus quidam, di sicut lumen: quia sicut lumen quodammodo facit potentia existentes colores actu colores,non quod reuera colores existant tantii potentia sine lumine in rebus, quia existant actu, sed quia facit istos uideri illustrando medium, &mouere uisum:ob hoc dicitur lumen evicere potetia existentes colores,actu colores, quin essicit ipsos mouere uisum, cum sine lumine non uidere tiariquod plane erat, ae si non existerent, ut ex eis quae iam dicta sunt perspicuum esse arbitramur. Ita intellectus agens illustrando phantasmata,quae illustratio nihil aliud uidetur esse quam abstractio phantasmatum a materia, quae phantasmata abstracta mouet postmodum actu intellectum possibilem, cum antequa illustrarem' eur,mouebant in potentia a --,quia erant singularia.ob hoc dicitur essiciens intellectionem: quia facit quod phantasmata, quae non poterant mouere intellecta antequam illustrarentur,possint mouere actu intellectum,quia ita se habent, quantum ad hoc attinet,phatasmata ad intellectum, sicut colores ad uirtutem uisiuam. nam conueniunt,quod utram mouent uirtutem illam,a qua possint percipi: ec in alio etiam, quod nem colores esse sine auxilio alterius non pollunt mouere uiremtem uisivam, neq; phantasmata sine auxilio alterius possunt mouere intellectum, licet omni ex parte non conueniant:conueniunt tam e in eis quae diximus. θc pro iter propriam huiusmodi conuenientiam dixit Aristoteles, ea quae diximus ueris a. differt tamen agens intellectus a lumine: quia lumen extrinsecus accedit respectu uisus: intellectus agens non extrinsecus accedit, sed est pars animae rationalis, quae conflatur at* eonficitur ex intellectu possibili,de agete,sunt coniuncta ut sorma materialis eum materia prima ut insuperioribus ostensum esse arbitramur. Et ut melius percipiatur similitudo ec disserentia dicti luminis 5c intellectus agentis, statuamns uisus colores,& lumen intellectum possibilem,phantasmata,& intelle cium agentem,quae quidem omnia habent similitudinem dictam: disterre tamen uidentur praeter differentiam dictam, quia lume nihil in coloribus emcisini si me, dium praeparans.Intellectus uero agens iacit aliquid in phantasmatibus, quia ab strahit ea a materia. licet ergo non omni ex parte,ut diximus,essent similes: quanis tum tamen attinebat ad percipiedum naturam intellectus agentis, satis erat quod conuenirent in similitudinibus dictis. Habebat etiam similitudinem aliquam cum artifice,ratione artis. etenim licet ipse intellectus agens non moueat intellectum possibilem, extrahendo ex illo illas species,sicut facit artifex ex sua materia: tamen quia erat causia quod phantasmata mouerent intellectum possibilem, ec extrahohant species intelligibiles ex potentia ipsius, dicebatur efficies respectu intellectionis,sicut artifex formarum quas educit. etenim quod est causa causae est causa ipsus effectus. Differt etiam in alio ab artifice:quia artifex est seiunctus ab illa materia, ex qua educit formas: intellectus uero agens est coniunctus. sed fatis erat Aristoteli, quod haberet aliquam similitudinem cum artifice: ista enim omnia aperte colluuntur ex ratione,μα eis uerbis Aristotelis quae allata sint in superioribus:
quae si fuerint considerata mea quidem sententia futurum esse confido, ut ne mo ex huiusmodi similitudinibus possit colligere intellectum agentem extrinse cus existere:praesertim cum haec sententia quadret demostrationi ec uerbis Aristotelis. Deinde nihil impedire uidetur,quin habeat similitudines dictas 5c eum lumine,& cum artifice: 8c tamen sit coniunctus ut forma eu possibili. quod est id quod nos probare apposueramus.quod patuit quia coparauit ipsum habitui: quia habitus non potest intelligere nisi sormam, cum dixerit ipsum esse principium. etenimi se An . non dicitur principium, nisi quia est forma. nam dicebat Aristoteles a. de Ansema. tex. 3.Causa enim ipsius esse omnibus species est.
Est ergo intellectus agens, ut patet ex tex. ly. sese habens duobus modis erga intellectum possibilem: quorum primus est secundum naturam, quod est se a ipsius possibilis, dans ei eme actu, sicut forma materialis datesse materiae primae. Quod enim est puta potentia ex se, non potest esse actu: neque ab aliquo potest esse nisi a serma: quia forma est principium essendi & cognoscendi materiam. 7MM. ut Patet septimo Meta. Allier uero est, quia est causa quod intelligat, eo modo
628쪽
uersia in substantia a possibili, licet sit re coniunctus, sicut forma ipsi materiae: quia idem re non potest ei se serina 5c materia, agens oc patiens. Ex quibus omnibus satis perspicue patere arbitror, omnia inania esse quae homo iste dicit de intellectu agente re possibili,in cap.:ο.cum reddidit causam, quare comparauerit ipsum cum lumine re cum arte, re quare appellauerit ipsum habitum. sunt enim somnia: et eis nim non uidentur digna philosopho, sed potius eis conuenire qui sibi quodvis cogitatione fingunt. Haec enim aperte ostendere uerba Aristotelis ni fallor luce clarius mihi uidenξ.etenim ea,quae dicit de causa intellectus agentis, sunt somnia:no enim conuertiunt cum causa,qua reddit Aristoteles,neq; cum ratione. etenim Aristoteles probauit intellectu agentem esse necessarium, quia in omni natura est alia quod, hoc quidem materia unicuit generi, hoc aut est potetia omnia illaealterum asit causa est sacthium,quod in faciedo omnia,ut ars ad materiam sustinuit: necessere in anima has esse differentias.Ista ergo est alia causa ab illa, quas uaticinando posuit iste homo: ex qua causa ut ego quidem opinor colligitur, si recte considero
tur, portentum esse ponere intellectum agentem Deum. de his tamen in superiori hus longum habuimus sermone ad quem locum lectores delegamus. Ad dissoluendam quaestione quae est eotra Aristotelem, vaticinia sunt, cum 5c Aristoteli ecrationi repugnent. Etenim quaerimus Primum ex ipso,quis fioc sibi dixit. Turpe
enim est philolopho somniare, quod detur illa uirtus quam uocat Aristoteles subis stantiam actu,& quam Deus elargit: etenim no poterit dicere, Aristotele sibi hoe dixisse,neq; alique qui rationi naturali nitatur. no enim apparet sensui. quod detur ista uirtus Ananis etiam est, quia sine illa uirtute potest poni intellectio. Praeterea quaeritu nunquid ista uirtus aliquid sit,uel nihil . Nihil esse, dici non potest nillil enim faceret,ec frustra ac sine causa esset.Si est aliquid uel est ipsemet Deus, uel aliquid a Deo. non est Deus, ex sententia sua . tum quia Deus est in suo orbe ex opiis
mone Aristotelis, re ex ratione naturali. neq; extra orbem potest existere: est enim forma sui orbis. Si uero dicas,ut dicit, esse aliquid a Deo productum: ergo erit uel substantia uel accidens. non est accidens ex sua opinione, quia ponit ipsum subsstantiam actu:ex sententia etiam Aristotelis, si substantia,& est a Deo, ergo est siubstantia creata quia non est educta ex aliquo subiecto, in quo esset in potentia. oc est spiritualis consequentia perspicua . seu siem n potest ut detur ista creatio uia naturali: ergo salsum est, quod si substantia a Deo producta. Item si est substantia a Deo producta, profecto non est Deus: quod est euerte re sententiam Alexandri.
ITem fieri posset ut diceremus istam substantiam esse etiam praesentem animalibus brutis. Consequens est falsum: quia animalibus brutis non tribuitur intelleis cius agens a Deo. Probatur consequentia: quia est agens uniuersale, non magis accomodatum homini quam aliis praesertim cum anima hominis educatur ex potentia materia ex sua etiam opinione.
Perperam etiam,ut ego quidem opinor, interpretatus est illu tex. tertii de Aniatna: Non reminiscimur aut, quia hoc quidem impossibile. etenim interpretatur de is actintellectu agente,&per passivu intellectum intellisit intellectu possibilem: quia Anutia. quaestio illa non coueniret in rem,nisi loquutus sui siet de intellectu recipiente species ec intelligente. nam si uidetur conuenire in rem, necessitas cogeret ut etia insuperioribus declarauimus ut statuamus intellectu possibilem 5c intelligente esse unum N aeternu: quia tunc datur lociis quaestioni. sequitur enim si est unus 5c aeternus ut esto putem me habere intellectu illum quem habebat Aristoteles.Dubium igitur est, quare ego non reminiscar eorum quae sciebat Aristoteles, si habeo eun- . de intellectu quem habebat Aristoteles: quia intellectus est unus di peternus. Vnde respondet ipse seco cedere intellectum illum receptiuum esse impasii bilem: Ocrer id quod necessario sequitur,unum di aeternu.sed nos non reminisci, quia intellectus passivus est corruptibilis, di sine hoc nihil intelligit. Si dicatur, quod intelisiectus agessit aetemus, no sequitur hoc: si etia dicatur quod possibilis est attemus, et non unus, no uenit in controuersiam,quare esto non reminiscar: si etia possibilis
629쪽
esset corruptus, non ueniret in dubium, quare non reminiscatur . Non ergo recte . 3 de Aia. interpretatur homo iste tex. ro. sed probemus etiam, quod per intellectum passi-uum non potest intelligere intellectum possibilem. etenim statuamus illam peruagatam propositionem. Necesse est intelligetem simul phantasmata speculari quae necesse est ut intelligatur de intellectu possibili, cum sit ille quo intelligens intelligit. hoc posito,necessario sequitur, ut per intellectum passivum,sine quo non in telligit intellectus, intellisa tur ipsa pliam asia, quia si intelligitur intellectus possi-hilis, ut dicit iste, intellectus possibilis intelligeret sine phantasinate, quia intelle ictus ille passivus intelligit sine phantasmate: quod est absurdum. Item, per ea quae dicta sunt, daretur aliquis alius intellectus praeter postibilem, quo nos intelligeremus, quod non intelligeret sine phantasnate. quod quidem est ita absurdum quam quod absurdissimum. Probatur consequentia: qiua ille intellectus quem dicit Aristoteles S sine hoe nihil intelligit,uel est intellectus possibilis uel non. si est intellectus possibilis, ergo per illa uerba, ita hoc quidem impassibile intelligit intellectum possibilem. quod euertit eius sententiam .s uero dicat quod non est intellectus possibilis, est tamen intellectus quino intelligit sine passivo: ergo sequitur, quod datur aliquis alius intellectus, quo nos intelligimus, qui no intelligit sine phantasmate, qui non est intellectus possibilis: quod quide repugnare ueritati, & Aristoteli, in dubium uenire non potest. Ex quo sequitur, ut per intellectum impassibilem intelligat in
tellectum possibilem, qui non intelligit sine passivo , di ita quod sit immortalis oca ternus: quod omnem eius doctrinam conuellit.
Item, cum intellectus agens non sit id quo nos intelligamus, licet sit aeternus: non sequebatur ut nos dubitaremus, quare non reminiscatur, quia intellectus pocsibilis ei set corruptibilis ex sui sententia. Quaestio enim non uidetur conueni re in rei nisi ponatur intellectus possibilis aeternus, quia reminiscimur intellectu quo intelligimus. sed cum intellectu agente non intelligamus res, quia superia. neus suill et intellectus possibilis, no sequie si ipse etiam sit aeternus, ut dubitemus quare non reminiscamur. si ergo intellexist et prioribus uerbis tex io. de intellectu agente, superuacanee dixis et non reminiscimur: εc si per impassibile intellexiit et A. . eriam intellectum agentem , frustra dixisset ipsum non intelligere sine intellecta, passivo, ut ostedimus. quia nihil, 'e extra se: quia superuacaneus ut dictu est est et intellectus possibilis. etenim si intelligeret extra se, non indigeremus in
tellectu possibili: frustra enim esset. Item sequeretur, uel quod esset procelliis ita infinitum in agentibus,uel quod idem esset mouens e motum: quod fieri non potest. quare Perperam exponit tex. illum: quam rem in superioribus iustus declarauimus, dum explicaremus tex. illum Σα. sed repetiuimus , ut magis appareret, quam
insulse iste homo interpraelatus sit tex. illum. Et somnia dicit homo iste de istis i
rellectibus, ct loquitur ex uoluntate no ex ratione, quodno decet philosophum. sicut etiam loquitur ex uoluntate, cum respondet ad argumentum, quod factum fuit aduersus Alexandrum, existimantem intellectum agentem esse Deum, quod m quidem tale uidebatur esse: iniicquid Deus ac diuinae mentes insta coelum circa si hunc mundum inferiorem operantur motum ac lumen coeli, id aperte operari prom bauit dicens, hoc ei se intelligendum de sormis ac uirtutibus, quae in materia natuis rati recipiunturi sed uirtutem in ipsis rebus dispersam, qua res fiunt intellectae ma- terialibus ueluti in subiecto non recondit Deus, sed sunt intellecte ab hac uirtute, ut in intellectu potentiae reconduntur. Etenim est et quaerendum ex hoc homine,
unde ipse didicerit hane inter praetationem, ei quaest causa quae impulerit ipsum ad ponendum hanc uirtute dispersam in ipsis rebus, qua res sint intellectae: sed canullanetasitate cogatur, ei nullumst signum huius uirtutis, necessitas cogit ut puremus ipsum somniasse hane rem. intellectio enim potest seruari, posito intelle eici agere Parte animae nostrae, ec positis phantasmatibus: superuacaneu ergo est uelle ponere aliam uirtutem quae nullo signo percipi possit. etenim si intellectus nolles est eductus ex potentia materi ut ipse opinatur nulla necessitate cogimur ponere intellectum agentem ut ex superioribus perspicuum esse opinor: quia non ponimus intellectum agetem, nisi quia inIellectus postibilia est seiunctus a materia.
630쪽
ec est in pura potentia, qui ob has causas non potest moueri a phantasmatibus,nela se ipso, G sit pura potentia, quae sunt materialia. Necesi itas igitur cogebat, ut in anima daretur una uirtus, quae abstraheret ipsa phantasmata a materia, quae abstractae mouerent intellectum possibilem qui erat in pura potentia. quod si in tellectus suisset immerstus materiae, licet suisset etia in pura potetia ad species intelligibiles, nulla necessitate cogeremur ponere intellectum agente: quia phantasmata materialia possent ipsum mouere: sicut non cogimur ponere sensiim agentem, propterea quod sensibilia sine auxilio alicuius pollunt mouere sensum, licet sint materialia: propterea quod &ipsemet sensi is est materialis. etenim est eductus epotentia materiae.ec ista est causa,quare no detur sensus agens: quia sensibilia sunt ex se idonea ad mouendum sensum, non illa quam attulit in hoc eodem capitulo homo iste. sv c Tio snta TA. o Is explicatis ueniamus modo ad eas interpretationes,quas homo iste tradit
I I uerbis Aristotelis,in quibus uidet ponere animi nostri immortalitate. 5c primo explicat ea uerba quae attulit .f. tex. Q. Meta. Vnde inquit,quod quando Ari Q.M M. stoteles dixi Si uero posterius quispia remaneret, considerare oportet,in quibuse lax.ρ. da enim nihil prohibere uideatur: ueluti u anima tale sit non omnis,sed mens ipsa. Mut enim omnis permaneat, fieri fortasse no potest,inquit ergo Aristotele in consu i. o accepisse intellectum, non explicans an de uero intellectu, qui est intellectus in . . actu, uel de intellectu potentia loquatur, quoniam hic non erat aptus locus: A pro repterea dixit esse considerandum, quoniam scilicet nomen intellectus ambiguum ιι
est. lus omnia uidentur omnino a ueritate abhorrere, quia apertissime Aristoteles taloquitur de intellectu qui est forma hominis, alioquin non conueniret in rem. eteo isnim loquitur de sormis. dixit enim: Mouentes igitur causam antecedunt, at haec ιι quae sunt, ut ratio causae simul sunt, cum enim homo est sanus tunc sanitas est. Figii l. φ ΛΔ raetia aeneae ,e ipsa aenea is sunt simul. Accipitur ergo hic intellectus,ut est fari sorma: oc ita pro anima rationali. sed appellatur intellectus, quia operatio ipsius per intellectum possibilem est manifesta. concedamus tameipsum loqui dubitando,non quia nomen intellectus esset ambiguum: sed quia ambiguis erat, an aliqua forma remaneret post. quia uidere hoc, attinebat ad librum de Anima: satis tamen erat, quod ipse innueret se dubitare de inente. qua nisi existimasset immaterialem, non erat locus huic dubitationi. quia dubium non esset de aliqua forma, an rem,neret post, si omnes suissent materiales. iniare tex.iste, quem citauimus in superioribus, maxime fauere tenentibus animi linmortalitatem nemine modo sit sanus latere arbitror. Reiicienda igitur uidetur explicatio huius uiri super tex. illum. Qitae uero dicuntur ab illo cap.ra aduersus Averroem ponente immixtum, imis passibilem, de separatum non posse accommodari nisi substantiae aeternae quia a nobis in superioribus cepe sunt resutata ea ommittenda iudicauimus. Sed dici mus ipsum uideri pugnare cum sua ipsius sententia, cum inquit: Et quanquam in- intellectus agens,ut nobiscum unitur, ec ut dicitur agens in nobis nullam actionem is
habet aeternam: tamen in prima philosophia, oc octauo libro Physicorii. asseritur eius aeternitas ob motum incessabilem ec aeternum. etenim id quod probatur esse phil er s. aeternum in lib. s. Physi. 5c in prima philosophia. Nihil aliud est quam Deus, & in itastelligentiae,ut perspicuum est ibi. s ergo aeternitas intellectus agentis eis in locis assentitur, in dubia uenire non potest, quin intellectus agens sit Deus uel una ex intelligentiis. sed hoc negauit in superioribus ,ergo ut pugnet cum sua ipsus sententia necesse est.
Sed quid dicere potuisset, quod magis cum Aristotele pugnaret quam asserere, re
illa tria praedicata, no proferri ab Aristotele de Anima, ut est subst. uel accides: αsed de facultate animae,ut est potentia cognoscens oc quod hac ratione est immi- rexta, quia cognoscit sine organo: oc est impassibilis per se, quia ab obiecto non pati M