장음표시 사용
101쪽
alla vel 5 deperditionis ratione,ut generans generatum, producens productum,generabile generatiuum,corrsipens corruptum,corruptibile corruptiuunt.Quarta diuisio est haec.
Id quod mutatur, aut in substatia, aut in quantitate, aut qualitate,aut in loco semper mutatur.
Cuius hic est sensus motuum vel eorum quae mouentur, aliud tendit ad substantia laqua terminum ad quem, aliud ad quantitate,aliud ad qualitate aliud ad loca. Quinta est haec.
Motuum siue ad 1ubstatiam sit, siue ad quantitatem, siue ad qualitatem,siue ad locun1, alius est perfectus, altu imperfectus.
ille perfectus est qui ad forma perfectiore tendit. Vt generatio Eois persectior est generatione equi,& haec generati ne arboris,& hqc generatione herbi.imperfect' est,et ad forma imperfecta est,aut priuatiua, ut denigratio dealbation ει corruptio generatione imperfectior est,ic sic de caeteris. CAP. I. QDe definitione motus.
Difinit Aristoteles,motum hoc modo,
Motus est actus entis in potentia yt est tale. Item alibi, Motus actus est
Hoc est,quatenus in potentia est.Qua definitione significatur,motum esse accidentariam quandam rei mobilis forma, per quam veluti viam,res quae mouetur ad aliquid continuo acquirendia vel deperdendum tendi liquasi ad terminum.Motus enim est,quo mobilis potentia ad actum deducitur. Quemadmodum cum ex ligno generatur ignis , per i tum hunc generationiqcontinuo forma ignis in materia ligni introducitur,& per corruptionis motu , cotinuo extra lignum
102쪽
pellitur praeinexiliens forma. CVnde statim euidentissisime
patet motum,non nisi iis conuenire quae potentiam , habent admixtam , & a deo esse quam longissi trium Caeteiae vero creaturae quo plus habent polentiae, amplius ssint moti s subiectae. Spirituales enim substantiae sensibilibus non in uentur motibus,eo quod ad formas sensibiles potentiam non habent. Hatellectualibus tamen mutationibus subiacent, quoniam potentiam habent ad intellectiones & affectiones,ad esse,ite ii & non esse. Coelestia vero corpora , quia ad locum sensibile ii potentia sunt, secundum suas partes diuersa loca habere apta iccirco mouentur motu locali. Alterationes vero horum instriorum alterationibus similes, non recipiunuquoniam ad similes qualitates potentiam non habent.
De motu instantaneo liabito,& successitio . Otanditin vero est,quod quidam sunt motus instanta-N Mi,qui in momento temporis vel in non tempore perficiuntur: ut aeris illuminatio piae tota simul uno instanti completur, secundum omnes aeris partes. Hocque ideo quia lumen in aere contrarium nullum habet, sed latum sunt in eo tenebrae,priuatio luminis,quae nullam faciunt resistet tiam soli illusi manti .atque hic motus,nullas habet successi nis par tes. E Alius est motus subitus,qui in instanti nou complet ur,tamen in i in perceptibili fit tempore. Vt cum calefaciens primum caloris gradum in subiectum inducit,in instanti hoc facere non potest,ob resistentiam aliqualem contrarii. tamen in impercepti bili tempore & indeterminato hoc facit ita ut illius teoeporis non possit adaequatum assignari momentum,iniiciens aut finiens. Q Successivus vero motus & sensibilis est:quando aperta est in motu successio,ita ut monstrari possit,quae pars formet qua temporis parte sit per motuin introducta aut e T pulsa. Quemadmodum est in motu calefactionis aut frigefactionis:qtioniam calor totus,aut frig' totum, non m instanti neque subito,sed cum te a poris successione in subiectum introducitur,ita ut sectinisum successionem,una pars prius,altera
posterius in subiecto habeatur . e Et de huiusmodi mota plerunque intelligimus,cum de motu loquimur rerum natu
103쪽
a alium.Res quippe naturales,non multum mouent neque momentur instantanee, partim ob defectum virtutis activae,paraim ob conrrariorum resistentiam. vel mobili in dispositione. Subitus vero motus, plerumque perficitur successive, dc in illum finitur.Aqua enim licet incipiat subito calefieri secun dum primum caloris gradum quantum tamen ad totam caloris 1ormam, successive debet calefieri. CAP. III. EDe disserentia rerum successivarum,1 rebus Permanentibus. Ro pleniori autem motus intelligentia aduerten- P dum est, quo pacto distinguan ur ab inuicem res permanentes & successitiae. Illa namque permanentia sunt, quae omnes sitas partes simul habent, aut habere nata sunt. ita ut nulla opus sit eis successione. Alioqui & qualitates sensibiles plerumque successione secundu partes suas absoluuntur, sed non hoc requirit earum naturalis conditio, verum ex motus natura contingit eis sic per accidens successiue fieri. Quemadm dum exempli gratia) calor,res Perma Mens est,quia tametsi ratione motus per quem habet acqui-τi, successive fiat atque in subiectu introducatur, tamen quantum ex tuae naturae conditione, nulla opus habet successione. Potest enim partes suas omnes simul habere neque in ullo saxu consistit. Cillae autem res sunt proprie dicendae successivae, quae ex naturali conditione partes suas habent in me cessione, ita ut simul ea habere non possint. Citiusmodi sunt motus se tempus. Partium enim motus udi temporis adueniens inera alteram abigit :& hac abet uite, succedit iterum alia tertia, quod in horarum qu xituis apertissi insi est. Eporvo,quod in permanentibus rebus positio. hoc in succedentib' est successio. Sicut enim ligni paries positionem certa habent adinvicem, ut haec non possit esse simul secundu locist cu illa: sed separatim haec pars lite est, illa illic, ista istic ita similiter quando prima hora est non est issida, quado secuda non est prima neque tertia,sed successione cotinuatur adinvice: quia nunc est prima,post ea subsequitur secunda, post quam euestigio succedit tertia.Vnde patet sicut certa positione quantitares permanentes tum cotinuaepta lepus,huiusmodi successione esse continuum. Dividitur enim qualitas continua in Per-
104쪽
manentem de successivam. Permanentes sunt, linea, superficies, dc corpus. Tempus autem,quantitas continua & successiva.
CAP. IIII. CMotum non esse quantitatem,neque ullo stringi
praedicamento. Vanquam autem motus succedentes habere partes Mot' va- secundum successionem intelligatiir, non tamen adgatur per quantitatis praedicamentu debet stringi, cum nihiloia praedi ab ipse denominetur quantum sed sicut facile potuit aduerti amenta. ςx dictis; a tempore. quod motum sequitiir, ut post dicetur.
Vagatur enim motus ad omnia praedicam cta quasi reductus, iuxta eius termini ad quem est,diuersitatem. Nam generati & corruptio, ad substantiam augmentatio & diminutio, ad i. quantitatem: alteratio,ad qualitatem: loci mutatio,ad ubi siue esse in loco,reducuntur. Et quanquam ita per omnia secunda reductionem motus vagatur,nullo tamen praedicam ali Ox dine conitringitur,neque concluditur
CAP. V. Quomodo motus aliquis etiam in partes extensionis di
Raeter motus diuisionem, qua diuidituri paries sucP cedentes, quae copulantur per indiu: sibile motus, aristoteles correspondens instanti praesenti, quod solet vocari Vi tib Phy mutatum esse, est etiam quandoque diuisibilis in partea e
scorum tensionis. Sicut enim totii ccelsi habet totu motum quo mouetur,ua cuilibet parti coeli respondet aliqua pars illius to-
, eius motus. Non omnem tamen motum necesse est sic diuis bilem esse.Quandoque enim totum mouetur. & milli parti motus conuenit: veluti cum terminus ipsius motus induusibister sic est in toto, ut in nulla tamen subiecti parte, vel secudum se vel secundum partem inueniatur. Vnde constat hanc divisibilitatem competere motui per accidens ratione te mini ad quem est motus secundum eius extensionem. Cauterum, nullus motus partes vllas habet aut habere potest se- Μ' ' λ IJ cundum intensionem: cum non contingat plures partes. e
PQxςst in iusdem motus esse simul in eadem parte subiecti. Vel enimsbi inuicem succedunt, vel secundum extensionem in diuex se subiecti Paxtibus existunt.
105쪽
Duertendum autem, ad motum necessam quinque retionibus.
Mou ens, mobile, terminum a quo,
Absque his enim non fit motus, di sunt haec in singulis motibus perquirenda. ut in alteratione a vitiis ad virtutes, est moriens Ze operans Deus, atque suo exercitio liberum homi ianis arbitrium: ipse homo, est motum: terminus a quo receditur , vitium est e terminus ad quem acceditur, virtus est rtempus, est visitationis dominicae hora,siue aliud quodcunque aduersitatis aut prosperitatis tempus,in quo se quis a vitiis auertit ad virtutem. Terminus quippe a quo, intelligitur id quod per motum abiicitur . quod aliquando est pura negatio vel priuatio formae quae per motu acquiritur, at qua ido forma eontraria. Vnde clarer, quasdam mutationes esse de contrario in contrarium, Ut ex calido fit fri3idum, ex albo nigrum. Item ex haeretica opinione mala; fit alieratio ad contrariam opinionem: ex carnati amore,conuersio ad amorem spiritualem : a vitio,ad virtutem, Ut a gula ad sobrietatem ex den is, rarum: ex leui, aue.Sub quibus comprehendimus motus qui sunt de medio in alterum extremorum, vel econtratior ut ex rubeo in album aut nigrum,aut econtrario. Et eiusmodi motus proprie vocam motus, eo quod
sunt secundum Aristotelem de subiecto in subiectum i id est, de affirmatione ad affirmationem, vel de forma insit mam r suntque hi motus difficiliores. CQitaedam inermitationes a priuatione tantum, vel negatione, ad oppositum habitum: ut non ex homine Feneratur homo, ex non igne ignis, ex indocto & rudi sit doctus, ex infideli priuatiue,sdelis: quando nuntru is, qtis de dogmatibus fidei catholics neque rectam neque peruersam habet opinionem,in fige docentis opera eruditur,vi recte quemadmodum oportet de eis sentiati ex tenebroId lucidum, atque ita in similibus. Quis itationes faciliores esset constat. Et iuxta Aristotelis - E iiij haec Arist l. lib. phy
106쪽
aristoteles Vi.lib. physieorum Motus no
manentem N successivam. Permanentes sunt, linea, ut perficies, & corpus. Tempus autem,quantitas continua di succes- suas
CAP. IIII. CMotum non esse quantitatem,neque ullo stringi
praedicamento. Vanquam autem motus succedentes habere partes secundum successionem intelligatur, non tamen ad quantitatis praedicamentu debet stringi, cum nihil ab ipsis denominetur quantum sed sicut facile potuit aduerti ex dictis tompore. quod motum sequitur, ut post dicetur. vagatur enim motus ad omnia praedicam cta quasi reductias, iuxta eius termini ad quem est,diuersitatem. Nam generati dc corruptio, ad substantiam augmentatio & diminutio, ad qii amitatem aberatio,ad qualitatem: loci mutatio, ad ubi sitici esse in loco reducuntur. Et ouanquam ita per omnia secundia reductionem motus Vagatur,nullo tamen praedicamcii ali oridine conitringitur,neque concluditur.
CAP. V. Quomodo motus aliquis etiam in partes extensionis di
Raeter motus diuisionem, qua diuiditura paries sucP cedentes, quae copulantur per indivisibile motus, correspondens instanti praesenti, quod solet vocari mutatum esse, est etiam quandoque diuisibilis in paries extensionis. Siςut enim totii ccelsi habet totu motum quo mouetur,ita cuilibet parti coeli respondet aliqua pars illius totius motus. Non omnem tamen motum necesse est sic diuis bilem esse.Quandoque enim totum mouetur. & milli parti motus conuenit: veluti cum terminus ipsius motus mdiuisibiliter sic est in toto, ut in nulla tamen subiecti parte, vel secadum se vel secundum partem inueniatur. Vnde constat hanc diuisibilitatem competere motui per accidens ratione termini ad quem est motuq secundum eius extensionem. Caeterum, nullus motus partes vllas habet aut habere potest secundum in:ensionem: cum non contingat plures partes eiusdem motus esse s mul in eadem parte subiecti. Vel enim sibi inuicem succedunt, vel secundum extensionem in diueriss subiecti Paxtibus existunt.
107쪽
C A P. VI.erm quinque ad motum requisitis & duplicibus muta Tractattionibus. 'LDuertendum autem, ad motum necessaria quinque requirimempe. . sicorum
Mou ens, mobile, terminum a quo terminum ad quem, & tempus.
Absque his enim non fit motus, di sunt haec in singillis motibus perquirenda. ut in alteratione a vitiis ad virtutes, est moriens δι operans Deus, atque suo exercitio liberum hominis arbitrium: ipse homo, est motum: terminus a quo receditur , vitium est: terminus ad quem acceditur, virtus est rtempus, est visitationis dominicae hora,sive aliud quodcunque aduersitatis aut prosperitatis tempus,in quo se quis a vi tris auertit ad virtutem. Terminus quippe a quin intelligi-t ousatur id quod per motum abiicitur . quod aliquando est pura ter viiii negatio vel priuatio formae quae per motu acquiritur, aliqua a quo
do forma eontraria. Vnde claret, quasdam mutationes esse de contrario in contrarium, Ut ex calido fit frigidum, ex aliabo nigrum. Item ex haeretica Opinione mala, fit alieratio ad contrariam opinionem: ex carnati amore,conuersio ad amorem spiritualem : a vitio, d virtutem, ut a gula ad sobrietatem ex den is, rarum: ex leui, aue. Sub quibus comprehendimus motus qui sunt de medio in alterum extremorum, vel econtratio r ut ex rubeo in album aut nigrum, aut econtra- mo. Et eiusmodi motus proprie vocantus motus, eo quod
sunt secundum Aristotelem de subiecto in subiectum: id est, de affirmatione ad affirmationem, vel de forma indotivam t suntque hi motus difficiliores. es Quaedam inem utationes a priuatione tantum, vel negatione, ad oppositum habitum : ut non ex homine Peneratur homo, ex non igne ignis, exin Jocto & rudi si doctus, ex insdeli priuatiue, fidelis: quando nuntru is,qui de dogmatibus fidei catholicet neque rectam neque peruersam habet opinionem in fide docentis opera eruditur,ut recte quemadmodum oportet de eis sentiati ex tenebroIo lucidum, atque ita in similibus. Quis mutationes faciliores esse constat. Et iuxta Aristotelis
108쪽
sententiam motus proprie non sunt, sed mutationes tantum quia sunt de non se Diecto in subiectum : id est de priuatione vel negatione quae per no subieci a intelligit) ad assimationem ' aut e contrario de subiecto ad non subiectum, id est. de affirmatione ad negationem vel priuationem. Huiusmodi autem sunt generatio, quae est a non esse ad esse:& corri Ptio,quae est au esse ad non esse.
C A P. VII. De termino ad quem, & a quo:& quomodo secundum eos
motus distinguantur vel non distinguantur.
Erminus vero ad quem, illud dicitur ad quod mo-Quid ' T bile siue id quod mouetur tendit siue sit affirmatio
termin ' sue negatio i ut terminus ad quem gener ationi, est
-d qu forma rei quae acquiritur per generationem, dc esse rei qiis
acquiritur per generationem, siue esse rei generatae. Ad hoc enim tendit generatio, ut forma substantialis insit in materiaμ res substantialiter existat. Terminus corruptionis ad quem, est priuatio formae praeeristentis & non esse rei pr . existentis. Quippe ad hoc tendit corruptio. ut materia pri- Termi- uetur forma quae inerat, & res quae praeerat suum esse pernus ad dat.Terminus augmentationis ad quem,est maior quantitas. que, est ' Diminutionis, minor quantitas. Alterationis vero terminus, dignior est qualitas secundum quam res alteratur loci mutationis. termino ipsum ubi, siue ut crassius dicamus) locus secundum quem a quo. res variatur. Est autem termiuus ad quem,dignior & prinVnde dis- cipalior in con*deratione motuum, termino a quo: quo- tinctio ge niam de ab ipso motuum denominatio sumitur: ut alteratio, octicam o ad albedinem dealbatio, ad nigredinem denigratio vocatur. tus, Quodque amplius est, etiam distinctio generica atque specifica ex ipso accipitur. Secundum enim terminos ad quos sum, distinguntur ut supra declaratum est generatio, cor-τuptio, augmentatio, diminutio, alteratio, atque loci mutatio. Ite generationes viventium & inanimatorum distinguntur genere propter formas duiersorum gener u. Generationes hominum & brutorum distinguntur specie, ob formas ad quas sunt specie differentes Generationes diuersorum hominum, numero distinguntur, ob formarum ad quas sunt numeralem tantum distinctionem. Ita similiter in aliis mo-
tuuim generibus est dicendum. Non solum tamen ex di-
109쪽
Dersitate termini ad quem motus distinguuntur: sed accipitur
etiam distinctio motuum ex medio, quo ad terminum ad quem necessario debet perueniri, ob concatenationem cum termino ad que. Motus enim rectus & circularis genere di ferunt, propter diuersum modum spatii quod pertransitur: item motus rectus & motus curuus ad eundem locum. Item doctrinatio eiusdem conclusionis, iam per demonstrationem iam per verisimile, tantum argumentum , Ob medii diuersitatem variatur . Neque profesto minus apparet h. ec distinctio ipsius motus per se esse, quae sic ex medio uci ratione aut modo aut coditione motus sumitur, quam ea etiam ipsa quae extermino ad quem sumitur. E Ex termino autem a quo, Termin constat nunquam variari speciem motus. Eiusdem enim spe- a quo speciei est dealbatio quae est a nigredine ad albedinem, cum ea ciem m- quae est a rubedine: & eiusdem speciei generatio ignis qui tus no vaest ex stipula,& qui ex ligno. Diuersitatem autem numera- riat. lem facit quodlibet illorum suprapositorum. Qui enim motus vel aliud mouens, vel terminum a quo, vel ad quem alium,vel aliud tempus, vel aliud mobile habent, numero sunt indubie diuersi Facilius ena m est numerum variare in rebuy, quam speciem. inianto enim minor est distinctio, tanto acquiritur facilius. quemadmodum cotrario, maior distinctio
nempe generica vel specifica est difficilior. C A P. VIII.
CAn motus distingatur a suo termino ad quem est. Onest vero dubitandum ulla ratione, quin motus N a termino suo ad quem alius sit, ac distingatur, ut
minimum tecundum rationem dictam motus ratio
nem habeat rei successivae, sitque motus omnis quaten' motus,res successiva, non autem terminus ad qtienarcum sit secudum suum esse res permanens, etiam si siccessitae fiat atque producatur in subiecto. Verum de reali distinctione quastio solet agitari, an motus res aliqua diuersa sit, & realiter secundum statim esse differens a termino ad quem est: quibusdam realem disi inctionem ponentibus, qu:busdam negantibus, & ratione tantum distingui asserentibus. Iuxta quorum sententiam dicendum est, quod substantialis ipsa torma quae iii generatione acquiritur in generato, ut a mo uente in motum producta, quatenus per eam ens Potentia,
110쪽
actust, sit ipsa generatior sorma vero quae deperditur, sic
apta cor ruptio : & maior continuo acquisita quantitast, aligmentatio: inmor diri inutio.Frust ra enim sui ipsi aiunt rerupturalitas absque necessitate ponitur. Neque tamen ad Initi usi in eisdem praedicamentis ponendos esse motus, in quibus termini ponutur, tametsi secundum rem sunt idem quoniam diuersa ratio praedicamentorum ordinis etiam variat.
CAP. IX. De motuum comparatione ad actionem & passionem, &de vocabulis motum significantibus. Imilis quoque de motu & actione & passione qua S sio fieri soler, liuin realis sit ponenda distinctio in
ter altione, passionem & motum, an secundum re coincidere dicenda sint,sola variantia ratione Et huic quoque quaestioni contrariae adhibentur resposiones,alieris priorem,alteris posteriorem sententia approbantibus. Sunt enim qui motum dicunt non nisi secundum rationem dister re ab
actione & passione. CVerum in his atque similibus, ubi doereali distinctione mouetur quaestio, non multum est anxidi perquirendum, cum utraque pars suam pigrumque habeat probabilitate,& suis rationibus ambae sententie pleruque mihiantur.Neque ad vetu Philosophiae finem cui est Deu increaturia cognoscere, agnitumque collaudare huiusmodi rerplexae & steriles quaestione multum admodum videntur havere momenti. e illud autem aduertendum est, quod mo ius non est in mouente, tametsi esticiatur a mouente: sed est, in ipso mobili,sicut S terminus ad quem in mobili tanta est, non in mouente. Neque fingi debet unus motus in mouente quo moueat, & alius in mobili quo ipsum moueatur. Sed quemadmodum iuxta Aristotelem) eadem est via a Thebis ad Athenas, d ab Athenis ad Thebas: sic motus unux est quo agens mouet extrinsece, & intrinsece mouetur mob Ie.Est enim motus,medium quoddam & vetuli quaedam ria inter actionem & passionem. EVbi rursum notandum, ratione huius comunctionis distinguendas esse iuxta significationem omnes voces quae motus significant rutpote e cmpli gratia, generare, corrumpere,generari, corrumpi ,