장음표시 사용
81쪽
tiem Se ordinationem. Quemadmodum exempli gratia Br- Causa exma lapidis aut ligni per χ mouet lignum i isam aut lapidem α.deor sum. Ad talem enim effectum est secundum naturam determinata,atque ob hoc ipsa est causa per se motus talis dein sum.Caeterum, si cadens lignum in ignem corrumpatur, de inflammetur ,per accidens fit talis effectus. Non enim intendebatur a forma deorsum mouente rei corruptio,sed accidit hoc praeter inclinationem naturae,item si cadens lapis traxat vas terreum,per accidens hoc euenit. Item cum proin pter sanitatem recuperandam quis deasnbulat,hoc iptu in intendens,ipsa ambulatio causa per se est sanitatis,ad quam ordinatur ex ratione & propciato ambulatuis.Caeterum, si inter ambulandum contingat pedem Offendere aut aurum reperire invia aut simile aliquid praeter intentionem , effectus eiusmodi per accidens est. E sunt praeterea causae quaedam --
matiuum illuminatiuum .Et significant huiusmodi plςrxinaue λά- habitus siue potentias.Aliae attirales,ut qdificans,creans, nu- gens, fabricans,instammans illuminans,& ita in aliis, Quae actum significant vel actionem ipsi' efficientis, quemadmoda priora habitus vel potentias. CAP. XII. Coe causa materiali,& duplici relatione nominis materia.
Vantiim autem ad causam materialem atque for-I Q malem attinet,aduertendum est non prorsus eodem modo hic accipi materiam & formam . quo in libro priore diximus significare.Latius enim hic sumitur causa materialis & formalis,quam ibi forma & materia . Unde hic etiam materia artis,quae secunda solet nominari,eo quod ex alia priori componitur,est causa materialis, ut ex toto ii
nno fit idolum, & ipsa forma idoli hic formalis causa dicitur sum illic nec lignum admittatur materia idoli,neque .cloli species forma,quemadmodum latius fuit praecedenti libro declaralsi. Praeterea quod ad nomitus materiae rationE attinet, sciendum est, materiam dupliciter posse Μ prixo, d larinam quamcaque quam respir, linlab . qAtque ita solet vocari materia in qua vel materia subleuiua . Nam haec est materiae conditio ormam iPsam tu
82쪽
Forma substanti sis artificialis Zc acciden
stantialem de alias omnes accidentales recipere, atque in se. quodammodo sustinere.Secundo comparatur ad rem quam componit,vel naturalem vel artificialem. Atque hac comparatione nominatur materia ex qua. e similiter & de forma dicen in m. Potest enim primo referri ad materiam cui inest, siue quam informat,quomodo dicitur haec anima esse huius corporis,quasi ipsum inforn.ans. Secundo, ad rem quam coponit, quomodo dicitur haec anima huius esse hominis, eo quod hunc hominem constituar GIuxta primam considerationem,materia & forma sunt ad inuicem relativa, & ad inuicem referuntur. Est enim materia, formae materia, tanquam informantis eam:& vicissim sorma, est materiae forma, quasi ab ea informatae. Et est relatio secundum superpositionem , eo quod dignius sit formam esse quam materiam. Iuxta vero secundam considerationem,& materia & forma referuntur ad rem naturalem,ut quae ex ipsa de per ipsam coponatur.Nomen tamen naturae,non nisi coa, positum respiciti Nunquam enim dicitur forma esse natura materiae, aut econtrario sed utraque & forma & materia,sunt naturae co-
C A P. XIIIo De triplici causa formali.
Ciendum autem est , praeter formas substantia lens quae propriisti in e causa: sor males dicuntur, item dc
praeter formas artificiales,quae minus proprie, car-tera etiam accidentia quae qualecunque esse accidentarium donant rei cui insunt nonnunquam causas formales nominari,quemadmodum albedo & scientia atque virtutes , formae quaedam sunt,& quaedam formales causae eorum in quibus sunt,eo quod esse quoddam eis dare videamur: Dat enim homini albedo ,ut sit albus dat scientia , ut sciens sit ac doctus: virtus, vi bonus sit ac probus. C sed cum forma, propria & vera definitione dicatur, quae rei dat esse,videtiir s la forma substantialis proprie atque simpliciter dicenda forma siue causa formalis cum ipsa sola det esse simpliciter rei
quam compriait. Caterum, neque attificialis forma neque
alia quaelibet accidentaria,ulli rei proprie de simpliciter esse donat sed tantum aliqualiter esse,ut puta accidentariu,nem-
83쪽
pe esse album, vel nigrum bonum aut malum. Vnde nec simpliciter formales causae,neque proprie dicendae sunt,sed tantum impropriae,& cum diminutione quaedam forinales causae, quatenus esse quoddam secunda diminutionem loquendo donant non autem esse simpliciter . e Relinquitur ergo, solas substantiales formas proprie atque simpliciter causas formales nominandas caeteras aute, non simpliciter, sed cum di minutione adiiciendo accidentales vel artificiales. . .
Est autem forma accidentalis,quae subiecto donat esse qua- llecunque accidentarium,id est,esse aliquale. cidentalis Forma vero artificialis,quae donat esse artificiale,id est, quae kψ δ' .esse quippiam facit opus artis.Quemadmodii forma idoli se rizor, ut idola dicatur,dc facit lecticae forma vilestiea sit quod bci liri
ex materia facit artifex ,atque ita in caeteris. Aut artificialis forma dicatur ab artifice,nimirum quod artificis operatione,secundam eius artem introducatur in materiam.
CAP. XIIII. CDe causa iniciente principali do minus principali produ
Nier efficientes causas, sunt quaedam coadiuuante Causarum I tantum & disponentes sua actione fiue operatione, suntque ministeriales & minus principales causae. iae laquaedam autem sunt principales,quae serinam in matς iam prineio, introducunt,etiam si minus videantur operari exterius, aut lioperi atque materiae exteriori ininus insudare. Nam constat minii, uti multo amplius in agendo res naturales sollicitari circa esse . Uctum quam Deum,qui tamen principalissimus in omnia essi hciendo est, non nis qui vicinius formam in materiam indu cit,& esse donat.Sic & de architecto dicendum est,qui in e siciendo rem ipsam artis praecipua est efficiens causa,tametsi plerunque ministri inferiores, operi ipsi exteriori, atque praeparandae materiae & disponendae ad formam artis, muti Causa proto amplius insudent. Est quodue & illud in proposito loco ad ducens, c5
uertendum per efficientem causam non solum intelligi seruatu Meam quae rem aliquam producit aut esse facit. Causa enim es corrrum ἀficiens sub se habet causam producentem,conseruantem , dc peus.
corrumpentem.Nam Jc accidentia formae conuenientia,que ipsam in materia conseruant, eius quaedam efficientia sunt.
Vt in igne calor,siccitas, aritas leuitas,quamuis formam na. D
84쪽
produxeriω,tamε seruando progenitu,quodamodo es ciui.Agetia quoq; naturalia cu sua virtute aliquid corrupti eatenus in ipposito efficientia sunt. Vt ignis corrsipit aqui ac destruit,efficies est corruptionis illius,& aquae desti uctio, effect' est virtutis ignis agentis. C A P. XV.CDe causa duplici,secundum esse & secundum fieti , O Nni autem diligentia est attendenda, quae sequitur ii ter efficientia siue effectus distinctio.
Qusda sui cauta suoru effectuu secudum esse, quida tantu secundum fieri
duet se- Quaeda enim,rerum tantummodo dum fiunt causae sunt, vequuntur doci ificans causa est domus quandiu domus fit,& ignis cau- vota q di- sa est caloris quandiu calor ipse fit in subiecto. Vin vero do-hgentissi- musiam facta est,&calor introductus in subiectum, & in me. suo esse sunt effectus coimpleti,cessant esse effectus,neque vi-Quid caii tra accipiunt esse ab illis a quibus primitus eis dato est.Quosa secundu re nec illae causae ultra sunt nominandae. Domus enim postquam facta est.& semel ut domus sic accepit,non opus habet Perpetua e scientia aut conseruatione domificantis. Manet enim semel extructa domus, moriente domi ficatore. quemadmodum dc filius,patre moriente non moritur . Sic est de omni effectu, tui permanet absque causae conseruatione.
Quid ' Quaeda vero causae rem quandiu est efficiunt, siue producausa cendosue c5seruado,ut lucidu causa est luminis, non solum sociinda ut fiat,sed etia vicoseruetur atq; ut sit. Mox enim subtractaeae. luce, aut corpore lucem habete, lumen deficit,nec absque sua
causa habere potest esse subsistes. IIlli ergo essectus qui qua
diu sunt causam habent sui esse,effectus secundum suum esse dicuntur,& ea a quibus fiunt,causae eoru m efficientes secundum esse nuncupantur.Quae vero tantum dum sunt causam Iiaben ,effectus in fieri vel dum fiunt nominantur, & eorum causae,causae in fieri, siue secundum fieri possunt appellari,Ee priori quidem modo causalitatis, constat Deum esse causamnisomo - secundum esse creatorem omnium,& coelestia corpora om-do Deli, nium corporalium. Non enim Deus est causa rerum solum
est omnia dum sunt , vel ut fiam,quasi postquam factae fuerint ipsius Eausa. c.' salit te vltra non habeant opus,sed que admodu da fiunt
85쪽
ipsis esse primitus ab eo datur, ita ut sint utque in suo quoa acceperunt esse permaneant conserit mone Perpetua opus bent. Si enim vel ad momentu, se subtraheret manus omnipotentis A virtus est cientiae eius quam rebus in conuersando impendit in nihilum stibito confiderent uniuersa , neque ulla omnino vel nobilissima permaneret subsistens creatura. neque humana neque angelica.
CAP. XV i. GEx causa secundum ego ponitur ni anuductio,& ad intelligendam aeternam personarum in diuinis processionem. Si autem causalitas ista rerum secundum esse, dili-E geliter attendenda,& poenitissime conruenda. Valetent in ad intelligenda n eam quae in diuinis est personarum processionein,aeternam dico verbi generationem.& spiritus sancti aeternam spirationem seu processionem. Per comparationem enim eorum quae In creaturis videmus a suis causis semper esse accipere, & semper effici. utcunque innotescere poterit diligenter attendentibus,quemadmodum& in diuinis credatur filius a patre semper gigni. & spiritus ab utroque semper procedere atque spirari. GAd hanc alitem declarationem,congrinim videbitur solis assumere considerationem,qui lumen similiter & ardoris siue caloris vim semper gignit,donec existit.Priusquam tamen comparationem hanc faciamus, expedit Praelinittamus quo - , . .
pacto sita sensibilibus ad terna transeundum.Oportet enim . Q xς volentes ascendere anagogicis huiusmodi excessibus, in ipso gVi-m py 'ascensu quicquid est corporale,quicquid materiale. quicquid 'ΠδgQgx imperfectum separare atque abnegare,sicque intellectus acu 2 ς ςς mine & fidei limpiditate sensuum crassitiem viriliter superare. Alioqui periculum fuerit,ne crassius quid de Deo sentiamus,aut inhaereses incidamus . Id quod pluribus eiicnit, qui aut nescierunt aut noluerunt, spiritu metis sensuum procacitatem captiuare. Eauo rite praemisso ad aeternam que in diuinis est processione traseuntes dicimus, quod sicut lux in lucido sole causa est essiciens Iu ven, semper quandiu est ipsun continuo producens. & rursum a solis luce Sc diffiisci lumine vis pariter ardoris efficitur, & si semper est solis lux semper lumen efficeret,pariterq; dc lux & lume consequent ε
86쪽
Nanu du- ardorem etacerent,i ta pater coelestis'aeternus,lux aeterna m- ictio ad co qtie foecundissima,filium suum unigenitum,verbum inuasib ggnitionem te,non causat, non efficit,non facit,non creat, non produci euMutatis. haec enim corporalia sunt 3c crassitiem secum ferunt seclinodo inaestimabili atque incomprehensbili,qui est supra omnem sensum quique intellectus Sc angelici de humani capacitatem excedit, gignit atque dicit filium sibi coaeter nimide consubstantialem, pro omnia penitus aequalem:ipteque filius gignitur,dicitur, atque procedit aut est a patre. Et sicut aeternaliter est pater cum filio, ita etiam aeternaliter a patre gignitur filius,& qternaliter, ut sit filius accipit a patre. Nec est lituus processionis aut initium aut finem inuenire.
CRursu ni a patre & filio spiritussanctus procedit aeternaliter,&a patre dc a filio: sicut lux & itan .el, temporaliter Pr ducunt ardoris vim.in hoc tamen sit periss processio perlonarun, processionem luminis & ardoris, quoniam non una est
Iuminis lucis de ardoris substantia. una est autem patris , filii de spiritussancti substantia, una essentia simique virum ens summu in atque perfectissimum.
C Λ P. XVII. e Consurrectio ex praecedentibus in beatisismae
Igitur lux beata trinitas de principalis unita, iatra
O nos sol iste igneus suis nos rotis sursum vectos coram te constituit in coelestibus. Tibi vero omnis gratiae parer,defixis in terram genibus gratias agi Mus humiliata tibi ceruice vota persoluimus,qui nobis indignis famulis tuis secretisiima secreta diuini laus tuae, per plendentem solem declarare dignatus es quae olim a filio tuo nobis secundum carnem assignato doctore,per fidem dicimus. Quam multis olim sol iste,dominator potentissime,suit in laqueum
captionem de scandalum : qui nimium creaturae ornatum attendentes tuum illi honorem vane impenderunt, tuae lucis altissimam gloriam in hanc corpoream lucem commutantes.
Nobis autem, magistrum eum dedisti veritatis: de sicut olimnesia magos ad pueri tui Iesu noui regis duxit humile prae . sepiit,ita nos vere sol iste radias ad tui duxit magnifici throni sempiterna gloriam. Coram te ergo,o beata trinitas,toto corde ipsi rati,ecce iacemus pauperculae creaturae tuae. Te
87쪽
ad ramis,in unitate substantiae trinum personaliter,& in p- sonarum trinitate unum substantialiter e Te o lux immensa, lux ncti de luce, lux foecundissima,pater ingenite: te Ofill,lux de luce, lumen de lumine, splendor de splendore, verbum patris aeter num,de patris substantia aeternaliter genitum : te osancte sprritus ardor inaestimabilis, ab aeterno patre & filio aeternus aeternaliter spiratus atque procedensae inquam v-num Deum, unsi dominum, unum creatorem omniti adoramus solsi: quonia praeter te non est Deus alius, neque fuit,rieque erit,neque potuit esse aliquando absque te,domine Deus noster,haec est nobis vita dulcissime domine, te solu Desii veru agnoscere: nunc quidem per fidem dum in tenebris hilius mundi subsistimus , tunc vero tunc o utinam nunc facie ad faciem te conspecturi, in aeternum & vltra, Amen
De finis diuisione in ultimatum & non vltimatum. Ostquam de tribus causarum generibus supra de- Duplex P terminatum est, superest nunc, ut de finali causa etiam specialius determinetur.
CEst igitur finium quidem ultimatus. ad quem propter se Quid G
tanquam melius & perfectius, alius ordinatur minus bonu nis vIti α perfectum ut omnium quae in hoc sensibili mundo sunt,est mainta homo finis ultimatus. Sunt enim cstera omnia propter hOminem facta, & ad hominem quasi persectissimum eorum quae in hoc mundo sunt, referuntur uniuerta similiter nutrimentum est, propter vitam conseruandam: generans, pro Pter speciem multiplicandam & conseruadam. fides, propter visionem, spes propter adeptionem & possessionem. Atque hic finis letalio nomine vocari, finis gratia cuius, vel P pter quem. De hoc fine intelligitur, quod vulgo solet dici Finis melior est iis quae sunt ad finem,siquidem Deus sic reraordinem disposuit, ut sint imperfectiora simpliciter propter persectiora. LAlius est finis non vltimatus, quippe qui per se sinis ratio nem non habet. sed solum est via vel modus quo medium ad ιfinem suu pertingit vel tendit: propter quod, etiam finis quo ultima- solet nominari. Verbi gratia, Deus est finis ultimatus rerum tu, seu omnium,atque peculiariter natur α humanae. cognἰtio vero fini. olim
Dei, est suis quo pertingimus ad consecutionem finis illius. η
88쪽
la elligendo enim & amando Deum, finem hunc nostrum ita Ribeinus atque possidemus. sic medicina est propter sa-nizatem, nutrimentum propter nutritionem, cibus propter comestionem. Et uniuersaliter omnis usus rei est finis quida eius,quo ad finem ultimatum cuius est usus pertingit, ut equitatio usus equi est, quo pertingit equus ad finem, scilicet homin seruiendo ipsi. Sic enim equus ad hominem ordinatur ut illi seritiat in ipsum serendo, in agris arandis, in vehemendis frugibus, aliisque huiusmodi ad hominis utilitatem oportuitis. De hoc autem fine non est intelligendum quod dici solet.sine esse nobiliore eo quod ad sinςm est. Nam medicina quae est substantia, persectior est atque in se nobilior sanitate,qitic est accidens granum, persectius actu nutritionis: pater, persectior filio, propter quem generet,quemque in generatione intendit: & id cuius est usus, usu suo est nobilius. Ex quibus patet. aliud esse finem ultimuin, & finem ultimatMm. Vincus est enim finis ultimus, Deus. Fines vero ultimati sunt plures. diem admodum omnia,non solum voluntaria verumetia naturalia agant propter finem.
N voluntariis & rationalibus, nulli dubiu est quo-I modo haec propter finem praescitum & praecognitum aganton illis potissimum actibus qui secunda
rationem & deliberationem fiunt. Quomodo autem agetianaturalia agant propter finem,larsitan minus patet. Cu enim. fine nullum cognoscere valeant, videntur sinailiter non pos
pter hunc seruum ad Opus mittit nescietitem tamen finem peris sui. Quemadmodu isitur seruus ille no temere sed propter fine certu agit,que tame nescia ipse,& nouit qui eu dirigitdns:ita agentia naturalia nesciui quide neque intelligui finis liti ratione,& tamen propter fine agunt ordinatissime omnia
non secus acsi fine ipsa agnoscerent. Quod patet maxime iis CAP. XIX.
89쪽
Brmis animalibus: qui sic ordinate quaedam faciunt ut prorsus videantur fine agnoscere ut est videre in tela araneae, &nidis auium cum tamen fit certissimum, ea suum finem non cognoscere.Similiter δc agentia quae neque sensum ullum habent, H ntque prorsus insensibilia & inanimata, suas natura-Ies actiones conspiciuntur ordinatissime semper exequi,cum tamen suae actionis finem non agnoscant. Esed est in coelis prouidissimus Deus disponens omnia suauiter, qui sic natu-xalia dirigit ad finem quem ipse eis praeuidet Sc praestituit,vilicuique rei ad suum finem dans cogruas modo mirabili inclinationes atque propensiones,qui singula disponit, & diri- sap. git ordinatissime, usque adeo, ut etiam si singulis agentibus singuli dij essent, melius ordinatiusque ipsa dirigit aut gubernari non possent. Ex quibus liquet creaturas omnes preter hominem agi potius a deo ad suos fines,quam agere seipsas. que admodum sagitta a sagittante emissa, Oc seruus emissus a domino aguntur ab iis a quibus emittuntur ad opus.Sola autem aereatura rationalis in actibus voluntariis seipsam agit, eo Usuum finem habeat cognitum.
quomodo diuersimode quaedam agunt propter finem. Si autem finis prima causarum, atque adeo causaruE eausa quoniam secundum fine Caetera omnia Ppor ' 1 hi ,-tionari debent verbi gratia, quonii fini ςst dQmu eiusai uiri
familiae inhabitatio 3c domesticarum rerum exercitatione- Plorum autem conuentus tantum fideliam in unum ad oran L lum,ad audiendii verba Dei,non autem ad exercitationes domesticas aut opera exercenda ciuilia,iccireo aliter templa, aliter domus dificatur.Quoniam alius castrorsi finis alius palatior idcirco alij efficientes .alia materia dc alia forma adhibenda his si illis.Longe enim alia est formate pii a forma domus,dc alia pigroque materia.Similiter id alia est forma palatiitriuptialis,alia castri propugnatorij, alij quoque lapides pro trii phali gloria,alij pro fortitudina castri solent exquiri. Et stequeter diuersi ad diuersa huiusmodi opera sunt quetis rendi artifices,cu pi uque is qui in altero praeualet in altero valeat minus.Similiter & cu vestis est facienda perquirendus
est ante ola finis, Et quide si septer domesticu fiat usum tali,
90쪽
longe alia materia ac serma fiet, quam si inhonestum & Fiblicum aut triumphalem usum fieret. Sufficit enim materia rudior ac forma simplicior ad illam, quam ad hanc faciendam. e Simpliciter tamen a forma res habet necessitatem vest,& sua accipit ab ea denominationem: quemadmodum vestis si formam habeat totae militaris, indubie militaris a forma denominari debet: si sormam aliam aliter denominabitur,iuxta quod expostulat sorma. Fiunt tamen res secundum finem, S ipsa forma ab agente secundum finis intentionem debet introduci. quoque & illud assiuertendi ina,qua dam agentia propter finem agere, ad illum ad istendum, acquirendum, quemadmodum bene vivunt homines, ut Deulatim finem apprehendant aliquando, atque, in possessione acquirant: quaedam autem propter finem agunt, diffundendo & comunicando. Memadmodum Deus agit omnia quae agit,non gratia ullius rei acquirendae, neque adipiscendet,sed propter bonitatem suam diffundendam atque communicanda creaturis. Atque hoc modo ignis alium ignem producit,
propter suae speciei propagationem & multiplicationem. CAP. XXI. De casu & fortuna,deque effectib' casualibus & fortuitis. Asus & fortuna quanquam causae sunt efficientes &C sub efficientibus partim dicta sunt, speciale tamαhabent difficultate,eo quod cata' per acci lcs sutrquare & speciale exiguia tractatu . Subiugitur ergo hec diuisio,
Eorum quae sunt, alia semper eodem
modo sunt, alia picrumque: alia fiunt
Cuius hic est sensus. Inter ea quae fiunt, quaedam semper aut ut plurimu a suis causis similiter fiunt, ut pigrumque deambulatio per locum amoeniorem, animi releuationem Opera
tur, atque sanitatem siue producit, siue conseruat: semper forma lapidis, ablato impedimento, lapidem deorsum moueri facit. O inlaedam vero a suis causis neque semper neque ut plurimum sunt, sed raro eueniunt. quemadmodum leuenit, ambulantem & conantem ad rei venereae soli -