장음표시 사용
71쪽
pler quam, finalem. Ex quibus facile colligi possunt singularum specieriam harum definitiones.
Causa enim materialis est, id ex quo
Id est, principium naturale vel artificiale ex quo res naturalis vel artificialis fir, ita ut in ipsa maneat. Siquide ex materia cu forma,res omnis componitur,res sin quam siue naturie, siue artis.Vt ex ligni materia sum forma ignis in eam in troducta,fit ignis.Ex auro,per formam idoli infusam,fit idolum. Per quam, causam formalem respicit. Per eam enim Scsecundum eam, res dicitur esse substantialiter quod est,& in suo item peculiari esse per eam res conseruatur, Ut per anima. rationalem homo est homo, & per forma idoli, apias aliquod dicitur idolii. Quod si for ira aufertur, oportet & homini &. idolo esse simili er. auferri, ut non amplius sit homo vetidotu, quod prius erat, donec inexisteret forma. Propter quod, ab Aristotele dicitur. Forma est species, exemptu,& ratio quid ditatis id est,cssentiae rei ira es alis. Sic enim ille solet essentia rei et primere. pecies quidem, quia per eam res in certa spe ciem costituitur,atque arctatur, quemadmodum in priore libro latius tractauimus .Exemplum. Quoniam secundum formam, res sibi similia efficiunt quemadmodum ignis per sui sarma generat ignem alium sibi similena. Ratio autem dicitur, quoniam essentiam rei constituit, & secundum eam res accipit suae essentiae rationem,& secunda eam etiam res de nitur. quemadmodum homo definitur esse animal rationale,& animal corpus animatum sensibile, ubi rationale de sensibile, animam rationale Sc animam sensitiva ex quibus essentia hominis ac bruti est) respiciunt. ΓTertia autem disiunctionis particula, nempe a qua, ad causam efficientem spectat. Ab ea enim primum fit motio exterior, ut opus fiat, &ia materiam ipsa habet suo motu & actione formam introducere: idque tam in rebus artis, quam naturae,licet primus motus interior a causa finali procedat. Quemadmodum in domo construenda. quae est opus artis, non seipsos lapides cornponunt,sed est domi ficans, qui manum admolitur operi, quique suo motu & actione materia coponens, de debito in
72쪽
M coaptas, forma domus efficit. Ite no seipsum ignis glaro
neque materia seipsam accedit,sed ab alio agente succenamum meta a ad forma ignis. Desinitur aut ab Aristot. hoc pacto.
Causa efficiens est id unde primu principium mutationis & quietis.
cuius est hic sensus,causa efficiens principalis, est primum principiu a quo motus de quies,exterius procedit, vel effect post mus aut privativus producitur,quod tam ad artem ci ad natura applicari potest. EVltima vero particula ipser qua vel cuius gratia fine signat, qui mente quide conceptus, tacite intrinsecus essiciente mouet causam, & geluti in exterius op mittit, quemadmodum P pter inhabitatione, hominis domos aedificant Ppter defensione & tutela ab hostili incursibus .ciis ues muros, alla, turres, aliaque fortalicia construunt. Mouet enim mente finis iste coceptus.& ad opus pcedere facit exterius.iu naturalibus vero agentibus,in quibus non est ratio. i. . ii ' rils ipse Vt naturaIiter intentus de desideratus hoc est quaten' res ages ad finie naturaliter inclinatur ac fertur, mouet re ad operadu effectu tali fini cogrita. Que admodu forma lapidis mouet ipsum deorsum, Ppter fine ad que naturaliter inclinatur .i: propter quietem in loco naturali. Definitur hoc modo.
Causa finalis est cuius gratia ola fiut.
Id est .finis est principia ad quod diriguntur de destinantur
omnia media,eidem congruentia,veluti in scopu quendam.
CAP. Ita l. Q Quomodo & eausa efficiens de finalis utraque dici possit
eausarum prima. X quibus patet, utramque causam, nempe & essi- E cientem & finalem, recte dici posse causarum primam.led differenter, aliaque & alia ratione. Finis enim est prima causa secundum intentionem,quatenus agentas virtutem essectivam in rationalibus per rationem intentus siue in naturalibus per naturalem inclinationem desideratus atque naturalitet propositus solicitat interius, ad operationem exteriorem cuiust bet essectus. Quemadmoda aues,tempore coitus di procreationis, ipsa suae speciei mu
73쪽
tiplicatio & conseruatio cri naturaliter interea atque desydorata) extimulat de mouet ad coeundum,nidos construenda, di quecunque sunt opportuna tali fini operandum.Cperum. efficiens, primum est in exteriori operatione,& motione materiae. EVnde sicut finis semper est intentione prior efficiente,interius mouendo & sollicitando efficiesrita Notrario efficiens secundu tempus prior est fine.Queadmoda sanitas ipsa atq; sanatio,tepore est posterior ipsa potione siue balneatione,ad sanitatε ordinatis tanquam ad finem,& operatio bona Deo dignae conuersationis,antecedere debet sternet felicitatis retributioM.que est illius siussu hic sit illa inretione priori CAP. V. - EDe effectus definitione de diuisione per oppositu ad causa. Vae autem de causa dicta sunt. eadem effectui possunt omnia per oppofitum aptari. Sunt enim causa & effectus relativa quemadmodu pater 8c filius. Vnde ea suprapositis causae definitionib' essectus potest hoc modo definiri.
Effectus est, id quod sequitur ad esse s Es
Hoc est, quod quoquo modo ab alio accipit,vi sit, hoe est, quod ex aliquo est aut per aliquid, aut ab aliquo, aut propter aliquid. Est autem effectus nomen generale, n qu dem oppositum rebatiue causae efficienti in particulari que- adi nodum ex nominis ratione videri poterat, eo quod i ter efficiens & effectum secundum nominationem & termia nationem videatur interuenire relatio) sed generaliter ca se opponitur secundum relationem. Vnde quemadmodum superi' causa quadruplex distincta fuit, sic ex opposito quadruplex item essectus venit distinguendus. seZquia propria nomina non habentur, idcirco adiecta causarum distinctione necesse est circunloqui .Est enim effectus causae materialix, est effectus causae sor malis,est effectus causae essicientis est effectus causae finalis.
Effectus causae materialis est, quod est
74쪽
Vt homo hoc modo est essectus suae materiae, quonia et sua materia componitur,& idolum,effectus auri vel argenti est.
Essectus causae formalis est, quod pex aliquid est.
Vt homo per formam. quapropter homo respectu suae formae, Jc idolum respectu suae formae artificialis,effectus dici
Effectus autem causae efficientis, qui fit ab aliqua.
Vt domus a domi sicante ignis genitu s ab igne ipsum generate, situs a suo patre.Vnde domus, ignis genitus, & filius, respectu domificantis, ignis generantis, & patris gignentis,eia seditis dicuntur causae effcientis.
Effectus deinde causae finalis est quod est aut fit propter aliquid, siue alicuius
Vt ambulatio quae sit propter sanitatem consequendam, Mbona operatio quae exercetur propter vitam aeternam. Et Iegulariter medium ipsum quod ad finem ordinatur, de quoad fine peruenitur,effectus dicitur,causae finalis, respectu ei ad quod ordinatur,& ad quod perducit quemadmodum bona operatio ad aeterne vitae cosecutione ordinatur, dc ad ipsam perducit operanter similiter Sc ambulatio,ad sanitatem. Videtur tame difficile hoc intelligere,quemadmodum ine-disi causae finalis siue ad fine dicatur effectus illius. eo quod pigrumque ut post latius declarabitur, sit verum efficiens illius.sed facile vitatur difficultas, si attendatur,effectu gene rate esse vocabulum,& in unoquoque causalitans genere causet relative opponi. Unde consequitur manifeste, si sanitas respectu ambulationis sit finalis causa, Gotrario quoque ambulationem e rictum esse causae finalis respectu sanitatis, similiter & de bona operatione,respectu felicitatis. . CAP. VI.
I Quemadmodu eiusdem rei possint esse plures causP
75쪽
lent caularum conditiones. Quarum prima est.
Eiusde rei plures po stunt esse cauta.
Quod si de diuersis generibus cautaru intelligatur, etia sensiti est manifest 5.Siquidsi omne agens naturale,causas matα-riale, forin ale efficiente,& finale habet. Si vero in eode genere cause accipiatur,etia sic veru est. Na :dem homo filius existens .cautas efficientes habet, patre, matre,corpora coelestia, α super omnia Deu . Homo enim no generat homine fine cocursu caularii uniuersaliii. i.corporu coelethu, dc cauta: uniuertatissimet qui est Deus. Sic plures esse possunt eiusde rei fines, ut corpus est propter animi, propter homine, propter Deia. Terrae gramina dc herbae, sunt propter iumentoru pastu,propter ipsius terrs ornatu,& Ppter hominu consolationem, atque in Deu ex ornatu illo ipuocatione. Ein genere autem cauta materialis istud absurdu videtur, si de materia totali sermo fiat.Omne enim ens naturale no nisi ex una materia totali coponitur. Et similiter nullu Opus artis v nu, duas totales liabet materias.Neque enim simul eade statua,& tota aurea & tota argetea esse potest. stant tame comisceri aut ii de argentu,sed tunc non nisi pro una totali materia reputabitur. e similiter & de caula formali dicendii, maxime si de forma substantiali de ultima sermo fiat. Quemadmodum enim ex primo libro patet nulla res naturalis plures substantiales formas habere potest. Neque ne res quaecunque artificialis, plures simul totales formas artificiales habere valet. Neqvie enim statua,leonis imaginem habere simul de bouis. Quod si formaria fiat coinixtio, veluti cu humano capiti ceruice equina pictori iungere libuerit,non plures sunt formae artis totales, sed unica tatu.Si tame caulam formale large acciperem', ut etia ad formas accidentarias se extenderet, sic dubiti no esset.plures etia formales cautas simul posse existere. Plurimas
enim accidentarias formas idem simul in se continet homo. CAP. VII. Caulas posse sibi esse inuicem caulati. Secunda conditio est. Secunda
Causae possunt sibi inuicem osso cause. Ita uti
76쪽
mod quidem in diuersis causarum generibus est Indub a-tum. Plcrumque enim quod in genete cauta finalis est eausa,hoc ipsum in genere causae efficientis est effectus t & quod in genere cansae essicientis est effciens, hoc est in genere catasae finalis essemis. Veluti eum non recte quispiam valens. propter acquirendam sanitatem deambulat, aut medicinamhibit amaram, deambulatio ista in genere causae essicientia causa est sanitatis, quae per ipsam & ab ipsa effcitur. Simili- 'o ter & amarae medicinae potio causa est sanitatis quam em cita atque ita ex cosequenti sanitas ipsa admitti debet in hoc cari salitatis genere ipsius ambulationis atque potionis effectus. E contrario autem, in genere causae finalis causa est, sani- , tas ut intenta & desides ata. ipsa enim est, quae non recte valentem mouit ad ambulationem atque amaram potionem. Atque per consequens, in hoc causalitatis genere, ambulatio effecta & potio illa amarioris medicinae propter ianitatem.
admitti debent effectus. Est autem in genere causi finalis effectus,ipsum medium quod est propter finem,& quo ad finem peruenitur, quemadmodum proposito est,de ambulatione de potione respectu sanitatis. Patet ergo quemadmodu in diuer Cause sat 'caularum generibus causae sibi inuicem possint esse ea uis.sbi mu- es Amplius vero. etiam in eode genere causae inuenire possit- tuo caus . inus caiisas esse sibi inuleem causas.Na habitus ex actibus generantur, quemadmoda virtutes habituales ex actibus virtiatum frequenter iteratis, & nihilominus habitua cum generati fuerint amis vicissim faciut. Faciut enim habitus,eos quos. habent secundum i plas operari, & delectabiliter operari.6 . . Tum istud secundu speciem est tantὶNa a ct iis qui pr cedunt habitu eumque essicisit numero diuersi sunt, ab iis qui sequatur & essiciuntur ab eo. Profundius autem cosyderado,inuenire poterimus,ubi causi e de secundsi numerii sibi inuicem snt causae. Eadem enim caliditas quae in manu a calido quod
tenetur manibus producitur vicissim conseruat in ipso quod tenetur manibus, calorem. In eodem aut genere causet ericiε eis sunt,causa producens & causa conseruans. Vtraque enim
causa de producera & conseruans, dicitur essiciens. Similiter etiam dicendum videtur in contemplatione rei iocunda quae gaudium atque laetitiam in animo producit, a qua vicissim conseIuare ipsa rei iucundae contemplatio videtur.
77쪽
Copseruat enim cotemplationis acta absque fastidio,& pma
Eandem posse esse causam contrariorum essemuim. rQTettiam conditionem causaruinponunt, hanc.
Quod quide a&oculsi pr5ptum est videre in solis actione qui unus δc idem mediante calore, quaedam facit liquescere, alia indurans. Ceram erum & butyrum, glaciem, atque si milia liquefacit. Lutum vero dc lutea vasa hisque similia facit indurescere. Et eadem potio in quibusdam efficit sanitate, in aliis aegritudinem, imo etia in eodem successive,Huitis aute ratio est, varia dispositio subsecti in quo recipitur actio. Quemadmodum ea quς pro homine coplexionis sanguineae bona est potio. 3c sanitatis essectiva, fieri potest ut homini co . Plexionis contrariae nernpe melancholicae et noxia, atque ς-gritudinis essectilia. Et frequenter potio quae distemperata in complexionem,ad temperamentum reducit, eadem distem peramentum facit in eo qui recta est valitudine.ESic eade pretinisset in uno generant scientiam, in alio generant tantum opinionem,iuxta quod vel circa praemissas vel circa cosequentiae rectitudinem varie fuerint assecti. Ita seculi scientia aliquomodo perficit intellectilin, quoi ila omnis veritatis cognitio. luantum ex se est intellectum perficit. Imperficit tamen asseium,eo quod inflatum reddat. Et quidem in rebus naturalibi is haec contrariorum causalitas prouenit. ut diximus ex parte variae dispositionis subiecti, in quo sit actio. In voluntariis autem,ex varia dispositione agentis pro sua libertate. Idem enim homo & vult de non vult, non solum ratione rei mutatae sed pro sua ei iam libertate,absque rei ulla mutatione. CAP. IX. CDe causae diuisione in uniuersalem εc particularem, Pr pinquam & remotam. E solent quoque de causis nonnullae assignari diuisiones, Tertia P
78쪽
Causarum enim quaedam sunt unitaec sales, quaedam particulares, quaed a re motae, quaedam prosin quae .
Causa viai Et considerantur harursum, vel secundum nomination uersalis δc vel secundu rem. Secundum nominationem quidem, quando particula- causa S effectus nomine uniuersali vel particii lari assignan-ria. tur,ut c si dico Bonii est finis reria. Ex materia, fit res: Fonma, facit esse rem: Res est per forma-Artifer,essicit opus: Finis moliat operante. In his,& cauta & effectus uniliet saliter nominantur seu generaliter.C si aute dico ex auro facta est haec statua, particularis causa & effectus exprimuntur. Ite cia dico
artifice fecisse hanc domit,aut uiuen: e alique esse patrem huius pueri, nominatione causas remotas ab effecti by dico. Carisas enim nomine uniuersali designas, effectu particulare demonstro. C si vero huius pueri hunc hominem dico esse pars
tem, aut hunc ari: fice causam huius rei, aut domiscatore di mus esse causam, δι statuariu statuae . propinquius nomino de exprimo causalitate. Interdii vero iasi cupanxiis causas uniuersales vcl particulares secundu rem, ob rei generale videlicet aut particularem,remota vel Opinquam causalitatena. Hoc aut pacto causa uniuersalis dicitur, vel Senerdus, quae plurimos habet diuersbru generum effectus,quemadmodum sol,& coelestia corpora, di super omnia deus benedictus. Habent enim effect ' plurimos diuersorii generu,cu Omnis,creatura corporalis sine illorsi cocursu no essiciatur. Non est aute necesse ad hoc ut causae dicantur uniuersales seu generales, ut prorsus nul Ius sit effectus cuius ipsae non sint caus Sic enim sol de coelestia corpora no dicerentur causae uniuersales,oim non sint causae spirituum, neque spiritualium rerue
sed sussicit quod multos valde habeant diuersorum generum& diuersarum rationum effectiis. Quanquam deus super o Deus cau mnia benedict' ob hoc uniuersalissima & generalissima cauia est unis sa per superlationem recte dicitur, quod prorsus nihil neque uer salissi- corporale neque spirituale eius causalitati sit subtractum. Vima. detur etiam homo secunda genus causae finalis esse causa uniuςrsalis, eo quod plurimos videatur habere diuersarum ra-
79쪽
tionum s u dum hoc geniis essectus .id est , plurima adipsum ordinata Cum omnia haec inferiora,imo & coelestia . ad hominem ut finem referantur. CCausa autem particularis dicitur, quae non plurimos habet diuersorum generuit, essectus, ut homo , causa Particularis est respectu filii quem gignit etiam si nulle genuisset numero filios.Oportet enim cauiam uniuersalem siue generalem, multos ad n odum habere effectiis diuersorum generum atque diuersarum rationum. Indiuidia oriatii autem quantuncunque multitudo, non sufficit ad faciendam causa in uniuersalem. Causa vero propinqua secundum rem nominatur,illa que effectui prope est,&per se effectum attingit: quemadmodum pater,causa propinqua eit sui filii quem per seminis decisionem gignit. γCCausa vero remota est,quae ab effect ti est elongata, neque ad effectum nisi alia causa priore mediante attingit,quo modo auus causa est remota nepotis.eo quod ad eius causalitatem non attingit,nisi mediante efficientia filii sui qui est pater nepotis illius & causa propinquior. Magis autem remotae causae sunt proauus,atauus,tritatius, atque ita consequenter. Similiter si ignis aliquis secundum produxerit,atque hic rursum tertium,iste quartum,qui deinde quintum: primus omnitim,causa est propinqua secundi, & secundus tertii, atque ita consequenter,sed omnium aliorum praeterquam secundi est ignis primus causa mediata, & secundus causa mediata est quarti Sc quinti. Esunt Mi i cauta etiam causa: propanque,aeque atque particulares. Sol enim & corpora coelestia .effectibus prope sunt, & secundum cousalitatem effectum attingunt per sese ,non tantum mediantibus aliis particularibus agentibus. In omni enim effectu naturali immediate per se deus concurrit, similiter & corpora coelestia. CAP. X. CDe causa per se & per accidens secundum
IT erum autem diuiditur causa, in causam per se, & causam per acci-
Causae uniuersales sunt propinqua .
80쪽
dens.Idque rursum v et secundum no minationem , vel secundum realena
Causa per ' Esecundum nominationem est causa per se , quando causa -ς lacun exprimitur sub ratione causalitatis,id est,sub ea ratione se-Quin i cundum quam talis ei effectus competit. Quemadmodum climi auo cimus lucidum per se esse causam luminis vel illuminationisu calidum per se esse causam calefactionis, iligulationem esse per se causam interit' summum quoque bonum per se finem: esse omnium. Atque ita cum dicimus lucidum illuminare,calidum calefacere , iugulatum interire vel interisse, summum bonum appeti vel desiderari, causa Per se exprimitur secundum nominationem. Lucidum enim quatenus lucidum Quid ' illuminat,& calidum quatentis calidum calefacit, atque in cetcausa per reris. Per accidens vero dicitur causa secundum nomina- accidens tionem,quando causa non exprimitur secundum ratione rei ex nomi causa luatis,neque sub ea ratione secundum quam ei effectu, natione. talis conuenit,sed sub ratione aliqua extranea & impertinenti.Quemadmoduin exempli gratia γ si quis dixerit calidum causam iii minis,aut lucidum causam caloris, dicatque Iucidum calefacere,& calidum illuminare, percussiim interiisse. omnia creatorem appetere Se desiderare. In his enim ratio caulalitatis non exprimitur,sed aliquid impertines effectui. ., i Non enim lucidum quatenus lucidum calefacit, sed quatenus calidum meque calidum quatenus lucidum calefacit, sed quatenus calidummeque percussum quatenus percussum interiit,sed quatenus iugulatummeque creator quatenus creator, sed quatenus summum bonum & finis omnium ultimus , ab omnibus appetitur ac desideratur quasi ordinatis ad ipsuuia
sedens. C A P. XI. e caiisa per se & per accidens secundum rem. Ecundum realem vero considerationem dicitur cau-s sa per se quae ad effemina aliquem ordinatur, siue secundum naturalem inclinationem, siue secundum r,tionis propositum. Per accidens vero,quae ad certum effectum non ordinatur,sed accidit ei effecius praeter intenti