장음표시 사용
111쪽
eso, Marinatio, atque id genus alia, motum vel actionem Triplex si
aut Passionem significare solita . Si enim motus significant. gnificatio mora collocantur sub actione vel passione. Si vero actiones de uictionuPactiones cum motu coexistentes signi ncant, sub actione aut mortis de- passione constituentur. Est enim generatio, corruptio, aug- signantiu . mentatio diminutio, dealbatio,doctrinatio quaedam adima, id est, actio : quaedam passiua, id est passio,quaedam neutra id est, motus ipse, qui neque actio neque passio est,sed interutrumque mediat. Vocabula autem illa quae motus signi- Quadruscant aut actiones passionesve immanentes animae cuiuia plex siouimodi sunt intellectio, visio, volitio, auditio,ac similia) prae- ficatio. ter supradictas tres acceptiones, accipiunt etiam quartam. Est enim visio activa qua obiectum agit in sensum 1 est visio passiua, qua sensus ab obiecto patitur: est visio motus id est alteratio ipsa visus: de est visio quarta,quaedam neutra,qualitas ut dici solet tertiae speciei qualitatis,quq motus visionis solet assignari terminis,soletque ad disiunctionem,actus videndi seu visio neutra nominari. De bis vero latius pertractar non arbitror: praesentis esse negoci,
CAP. X. Em motus continuitate, & quid ad eam requiratur.
Is vero praemissis, consequenti ordine de quibusda Tractatur H motui accidentibus est determinandu a. Et primum ista ab δε- quidem,de motus ipsius continuitate, ad sciendum, ris .f.Lb. quis motus continuus sit aut non continuus. Est ergo aduer- phy sicci tendum, quod ad motum continuum requiruntur, continua formae acquisitio veI deperditio, mobile continuum, & tem poris continuatio, ita ut nulla sit in motu temporis interruptio : quod si horum aliquod defuerit, non potest esse motus concinuus. CNon autem requiritur mouentis continuitas,quia succedentibus absque interruptione temporis diuersis mouen:ibus eiusdem rationis, continuus effectus producitur.Neque item requiritur continuitas termini a quo,quo .niam continuo motu prius a ςalore, post a tempore. ad frigus mouetur mobile. Medium quoque non oportet esse continuu. Vnus enim motus secundum locum est, qui per contigua tama fit. No tamen sufficiunt cosequenter se habenti
112쪽
CEst enim disserentia inter continua,contigua,& conseque-ier se habentia. Vnde cotinua sunt,qtiorum ultima sunt unum : ita ut quod est finis unius,sit alterius verum initium. Cotigua sun quo- ' rum ultima non sunt quidem unum, sunt tamen sinuit. Simul ' autem sunt, quae se inuicem tangunt: ut duae lineae diiu-sae, quae se inuicem tangunt in finientibus punctis,sunt contiguae & non continuar. Similiter duo ligna diuisa, se triuicem in extremitatibus proxime tangentia, contigua sunt,n5 continua . Continua vero sunt, duae partes integrales unius lineae, adinvicem proximae, & unius totius integralis, lignii duae medietates sibi inuicem proximae. CCOnsequenter vel ro se habent, quorum ultima non sunt unum,neque etiam si i mul: inter quae tamen nullum medium cst aliud eiusdem rationis. Vt duae domus inter quas est 'acium intermedium. nulla tamen alia domus, consequenter se habent quas tamen manifestum est neque continuas esse, neque contiguas. Coi tinuae autem domus essent , si unum haberent eundemque parietem, qui huius esset finis & illius principium. Contiguae vero, si diuersos quidem parietes, tamen se inuicem comtingentes.
De motus tarditate,velocitate,atque frequentia, deque causa tarditatis aut velocitatis in motibus. Ardus motus est, quo maiori tempore minus acqui T ritur vel deperditur. ut tarde calefit aqua, si magno tempore parum caloris acquirat:tarde augmc- tatur siue crestit arbor, si in prolixo tempore parum acquirat maioris quantitatis: tarde discit discipulus, si in multo tempore, scientiae atque doctrinae paulum assequitur: velox motus est, qui minori tempore multum acquirit aut perdite quemadmodum in aqna breui tempore vehementer calefacta. & in discipulo indit strio ac diligenti breui tempore multam scientia affecuto.Vbi diligenter attendeda est disseretia, quae est inter motum velocem & motum frequentem. Frequentia enim interruptionem & discontinuitatem fgmfica: motus: Onget vero alius,velocitas.
113쪽
σprocedit autem haec tarditas in motu, aliquando ex dese- Vnde tariactii virtutis molienti R Ignis enim modicus, nequit velociter ditas in calefacere: & doctor piger atque ineptus, nequit discipulos motu. cito ad doctrinain adducere. Nonnunquam vero, ex resit stentia contrarij. Nequit enim etiam magnus & validus ignis hominem multum frigidum cito calefacere: neque praeceptor industrius & diligens, hebetem & obtusu in pigramque
discipulum,cito,inscientia erudire, aut petulantem cito mo-
ribus probis instituere, Aliquando,ex resistentia medii. Lai pis eni in licet grauis non potest cito per aquam moueri, sit cui per aerem: nec pluuia potest velociter descendere, ob resistentiam aeris. CIn voluntariis autem,praeter causas supra dictas, voluntas etiam sua libertate causa esse potest tardita i iis aut velocitatis motus .Homo enim nullum habens i n pei dimetitumvelociter vel tarde mouendiosiue agendi quippiami potest tamen pro sua voluntate vel tarde vel velociter agere. Et primum mouens,quod est super omnia mouentia deus ini secula benedictus,cum neque virtute deficiat, neque ulla re- sstentia aut inconuenientia impediri possit, quaedam tamen, velocius,quaedam tardius msaet,pro suo beneplacito, cui sine resistentia atque contradictione obediunt uniuersa.
CAP. XII. i e De uniformitate & difformitate motus.
Ttenditur autem etiam uniformitas vel 'difformitas Moueri Λ in motu: secundu in considerationem partium lipsius uniformi mobilis. Illud mobile quod iuxta omnes partes suas ter & di Maequaliter atque similiter secundum velocitatem aut tardita- formiter.
tem mouetur,ut totus homo aeque velociter in omnibus mebris calefactus moueri dicitur uniformiter. Illud vero quod non secundum omnes partes aequaliter,sed secundum diuersas partes diuersimode mouetur , secundum aliam velocius, secundum aliam tardius ut homo citius in manibus quam in i pedibus calefactus, aut in eisdem membris non aequaliteri calefactus difformiter moueri dicitur. prouenit autem haec difformitas in motu, aliquando ex: parte virtutis ipsius agentis,quae tam vicina non est uni par-
sicuti alteri. Aliquando ex Parte mobilis,quia nimirum una
114쪽
pars est magis indisposita ad susceptionem activitatis , qua itialia. Notandum autem est, quod secundum locum dimot-nater mouetur omne corpus circulariter motum, etiam coelestes orbes.semper enim velocius mouentur partes supremae,quam quae sunt circa centrum aut medium t quoniam illae longius distantes magnum spacium pertranseunt,cum istς proximiores in aequali tempore, minima circulationem absoluat. Id quod in rota figuli manifeste demonstrari potest: ubi partes quae axi proximae sunt , prorsus aequali tempora
suam minimam circulationem complent, quo Partes extremae a medio longissime distantes, suum illum multo mai rem absoluunt aniblisi. Ita que non aequaliter secundum o nanes partes accipiunt incrementum, difformiter augeri dicuntur. Et modo quodam etiam illi qui non secundum corpus S animam aequaliter proficiunt utpote qui corpore crescunt,& animae profectum nullum in virtutibus aut moribus accipiunt dici possunt aifformiter proficere atque augescere: quanqua non est poliremus iste sermo proprius, eo quod ex partibus integrantibus mobilis non essentialibus proprie
fieti debeat consideratio uniformitatis aut difformitatis C A P. XIII. De π otii regulari di irregulari.
. . Nmper poni solet in motu regularitas Se irregulati Quis mo Ι tas quae non attenduntur secundum partes mobilis, rus regula sed magis secundum tempus in quo fit motus. Si e-πs cc irre nim mobile toto tempore moueatur similiter siue aequaliter, Sulari . secundum velocitatem & tarditatem in principio medio de fine dicitur motus regularis. Vnde coelum regulariter licet dissori ter, et ouetur.Sic qui nunc velox est in disciplinarum aut virtutum profectu, cras tardior, irregulariter proscit, quoniam non similiter continuat. C Procedit autem haec ir-Aricq .li. regularitas poussimum ex virtute mouente,quae augetur vel psysico. minuitur.Quod enim mouetur naturaliter in ipso motus sui initio tardius,in medio velocius,in fine velocissime mouetur
Propῖer continuo aduenientem impetum, qui formam su stantialem adiuuat in mouendo, atque etiam ob loci naturalis approri rationem.Quemadmoduni enim unaquaeque res
ad suum locum naturalem desiderat,vbicunque cura ipsuiu
115쪽
sae in posita,ita quo fuerit ei vicinior,magis naturaliter desiderat,atque ad ipsum sertur ,tenditque vehementius. In iis autem quae mouentur violenter ab extrinseco motus in prilicipio praeceps est & velocior , sed continno fit remissior virtute impressa continuo debilitata. UIn motibus vero qui secundum sensum iunt,aut etiam nonnunquam secundum rationem,ut in motu progressivo& similibus , principium est quidem utcunque velox,medium velocius, finis tardior atq; deficiens.Quod ex parte instrumentorum est quae in principio nondum sunt satis disposita ad expedite motum peragedum sed per continuum exercitationem rectius disponuntur:quemadmodum de vocis prolatione euidenter docet experientia. Tandem tamen,propter debilitatem si diutius petduret continuus motus,instrumenta motus flaccescunt, & veluti deficiunt: quema d modum in vocalibus instrumentis experimur post longam locutionem,utae cantationem prolixiorein inque crurib & neruis,post diuturnam ambulationem. Notandum vero est,quod primum agens ac mouens, ta-rnetsi totam coelorum machinam difformiter admodum moueat faciens sphetras difforinibus atque diuersis motibus aliam quidem citius aliam velocius statim cursu n abGluere, mouet tamen eam ab initio usque ad finem, motu regulari sitio & ordinatissimo,eandem semper in motu regulam seruans atque custodiens.Neque enim ab initio seculi. citius aliquando aut tardius primum mobile morum est, aut mouebitur unquam,quam nunc moueatur meque item aliorum orbium quisquam,siue motus proprios, siue raptus ipsius'm tum consideremus EEt est id quidem supra modum admirabile in tanta difformitate motuum corporum coelastiuur. perpetuo regularitatem huiusmodi seritari posset,etiisque palam attestatur gloriam,qui in ea sapientia secundum quam condidit uniuersa regit etiam mouet,atque gubernat,qui est
in secula benedict us, Amen. CΛP. XIIII. De motu naturali & violento,& quomodo in singulis motuum generibus haec inueniatur.
Otuu insuper quidam sunt rebus naturales,quidam. M violenti. Est autem motus ille rei naturalis, qui est secundum Attens Q
116쪽
naturam rei 3c ei est conueniens: ut igni, moueri sursum , de rarefieri,nisi forte condensari ipsum amplius quam conuenit
contingat. Hi enim motus conueniunt naturae vel formae ignis.
Oui, vi Motiis violentus vel contra naturam est,qui rei secundumolatuit, suam naturam non conuenit, neque est secundum naturam. rei,sed ab extrinseco mouente imprimitur, serma contra ni- .. tente. Vt motus ignis deorsum,& eius condensatio vel come pressio: motus lapidis sursu aut aquae siue terrae nimia ra-' re factio.Reptignat siquidem naturae ign s.& forniae eius motus deorsum S ninua condensatio: quemadmodum aquae de terrae, motus sursum aut nimia rarefactio,atque ita in caetem. Vbi notandum est,materia sicut est ad on nem formam indeterminata,ita & ad omnes accidentales dispositiones esse indisserentem,si in sua generalitate consideretur.Verum quatenus per formam limitatum esse participat, illa ei etiam diactantur secundum naturam , quae ipsi conueniunt sub forma Arist. in. s. quam habet. Et illa dicuntur ei esse contra naturam,etiam exbb.phy. parte materiae,quae ipsam a lacesse quod habet participorum nata sunt repellere. CNotandum vero,in omnibus motuum generibus imienseri motus aliquos naturales,alios violentos. Generationes enim quaedam naturales sunt, ut fiorum in state,& corruptiones eorum in hyeme.Quaedam violentae, ut generationes florum vel foliorum in hyeme, ab aliquo accidente: S corruptiones subitae florum in et state ante desectum naturalem,obvehementem aestum solis aut aliud quodlibet accidens malum superueniens. Ita fiant partus tempestiui & partus abortivi.lta quaedam naturaliter fit augmentatio, quaedam vi lenter: ut augmentatio subita vel nimia puerit vel tritici intempestiua augn entatio,cb abundantiam pluuia. Ita in diminutione virium,ita & in alterationibus dicendum . Imo quaedam sanatio est naturalis,quaedam violentam quae sit ab aliquo extrinseco,per violentiam ratione cuiusliat accide tis. Quanquam enim sanitas semper sit naturae conueniens. potest tamen motus per quem ipsa introducitur esse viole tus quando non per media naturae conuenientia , sed magis per accidens introducitur um violentia agentis, forma conuanitente.
117쪽
Item & sanatio quae fit in diebus criticis naturalis est, quae
vero dies criticos priuenit aut subsequitur innaturalis, ut ait
Aristoteles. C A P. XV. Quomodo adinvicem debeant motus vel comparari
'On est autem quilibet motus cuilibet motui com- Tractae N l parabili ecundia in supra determinatas proprie- haec ArItates vel accidentia.Motus enim rectus& circulata sto. I.lib. ris,secundum velocitatem, vel tarditatem non debent compa pissico. rari. Ut enim in genere quolibet recta sit com p ratio, oportet eam fieri secundum speciem specialissimam. Non enim dicitur unum alio magis coloratum,aut quale, sed magis calidum vel magis album. Oportet item, ut fiat comparatio in aliquo quod utrique comparatorum univoce & secundum eandem rationem conueniat.Non enim dicitur homo magis sapiens, quam brutum, neque brutum melius sentiens quam
lapis,cua. in utraque comparatione,ea quae comparantur,no
conueniant in eo in quo fit comparatio Neque rursum medicina magis sana dicitur,aut minus,quam homo: neque potio ipsa,magis quam urina aut homo. Quamuis enim quodlibet horum sanum dicitur, nempe ho in O potio & urina fit tamen hoc ratione atque consideratione diuersa, homo enim sanus dicitur,ut habens in se sanitatem: urina,vt significativa sanitatis potio ut effectiva eiusdem. Vtergo omnino recta sit comparatio,sumendi sunt duo motus eiusdem speciei, eiusdemque rationis qui secundum aliquod praedictorum accidentium comparentur. Quemadmodum exempli gratia hic motus rectus illo recto est velocior aut tardior, regularior aut irregularior, uniformior aut difformior. & hic circularis,illo: haec alteratio,illa: hic motus localis,illo,atque ita
Otus ex terminis conwariis non sunt necestario essu trarii, ut patet de motu qui est ab albedine ad rii- bedinem,& de nigredine ad eadem rubedin em, qui sunt eiusdem speciei specialissime. , motus Qui autem sunt ad terminos contrarios sunt contrarii etia ν.. si non sint ex contrariis terminis.Ab eodem enim medio ter inhmino motus rursum di deorsum,sunt contrarii. Et dealbatio
118쪽
quae est a rubedine contrariatur denigrationi quae ab eadem tendit rubedine. illi tau en i Otus sunt maxime contrarii, qui sunt a contrariis terminis ad contrarios terminosi ut qui est ab albedine ad nigredinem.illi qui est a nigredine ad alnedinem maxime est contrarius.& magis quam ille qui a media tantum est qualitate. Q Sumitur etiam contrarietas motu uiuaccidentaliter,secundum naturale & violentua :ita ut generatio naturalis dicatur contraria simili generationi in specie violenter .sed haec non est specifica & essentialis contrarietas , cum naturale esse & violentum non varient speciem motus neque etiam caetera supra Polita accidentia. Copponitur praeterea motus etiarn quieti, sumendo quietem te per irotui opposita in . Ut motus a loco aliquo opponitur quieti in loco illo,non aritem motus ad locum aliquem con- trariatur quieti in eodem loco quemadmodum habet Arist. libro pbysicorum.Non est tamen baec oppositio contrariOrum, sed priuatiue oppositor uix .Qu ies enim , nihil aliud est, quam priuatio motus, atque ab eo cessatio, in subiecto apto nato. Quemadmodum autem supra motus quida si dicti su ne naturales aliqui violenti, sic & de quiete possumus distinguere. Lapis enim .in suo loco naturali quiescit quiete naturali extra vero eum,quiescit violenter.
CAP. XVII. CDe iis quae mouentur,quomodo quaedam per se,quaedam per accidens moueantur. Vperest nunc,posteaquam de n otiis natura & propries tatibus diximus, Je mouentibuς etiam 5c motis deter minationem subningere,Ac primit qui de est aduertenda. quemadmodum inter ea quae mouentur quaedam tantum secundum partem molientur, ut cum solam manu D agitamus: quaedam vero secundu ui ipsu D totum, vi cu corpus uniuersum agitatur siue saltu, siue ambulatione, siue alio quolibet modo. Rursum,quaedam pςr se mouentur, ut totus ipse hoino ambulans de loco in locum: quaedam vero per accidens mouentur,alteriit grata a,mini ruin quae in eo sunt quod per se movetiir . idque tiarsum dupliciter,uel sicut partes in i to, ut ri anus per accidens ad cotius coi poris motum :& qui naui vehuntur gratia nauis cui insunt pari er n Cuentur, sed
per accidens: vel sicut accidentia,quae in rebus sunt quae mo-
119쪽
uentur,maxime corporalia,quae per accides moueri dictitur ad motu sui subiecti:quEadmodu ei Aristotele vulgo addulci sulet. Motis nobis,mouetur ola quae in nobis sunt. Coplectitur aute Arist.haec unica hac diuitione, quinto playsicorum.
Eorum quae mutantur, aliud per accidens mutatur, aliud ex eo quia ali, quid hui' mutatur, aliud ex eo qui
Cuius sensus,ex praecedentibus & subsequentibus satis patet. Primae partis exempla sunt, sum musicus dicitur ambulare,sanare,&c. Est sinu idem motus deambulationis musicae et traneus & per acciaens,quemddmodum & reliqui. Secundae exemplum est, sum homo dicitur sanari,quia oculus, manus, pes aut caput sanatur . motus enim toti homini attribuitur, qui tantum pa rti conuenit. Tertiae exemplum est, ut homo ambulat,aegrotus sanatur dum ratione totius corporis pristinae valetudini restituitur.hinc & similis diuisio mouentis ab Aristotele colligitur,haec videlicet.
Aliud per accidens mouet, aliud parte, aliud per se primo.
Quae ex praecedente facile patet cum exemplis. si ea quae rei mobili seu motae attributa sunt, mouenti applicentur. Similis quoque diuisio ab Aristotele de termino a quo motus procedit,& ad quem ten si datur.
Terminorum a quo & ad quem alius
est per accidens, alius ratione partis, alius per se primo.
Vt si quis simul ambulet & sanetur loco a quo recedit aut ad quem tendit,impertinens & per accidens est motus ad sanitatem .similiter sanatio febris, pars est si conferatur ad sanitatem in genere respectu vero sanitatis febri oppositae, habet terminu per se primo.Ad huc enim terminu per se primo i
120쪽
tur motus tendit quae est sanatio a febri.
EQuomodo aliter partes integrentes in toto moueantur quam accidentia in sit biectis. N hoc tan .e paries ab accideribus sunt diuersae, quod I corporis pies,totius motus aliquam parte in se habentcui' comparatione quodammodo per se mouentur,sa cui per accidens mouentur comparatione ad motum totius. Quem adinodu enim toἰus motus in toto corpore est, sic partes motus in partibus sunt corporis totius quemadmo iram de aliis corporalibus acciden: ibus est manifestum. Accidentia vero nihil in se motus habent, sed extrinsece proelius admotum subiecti moueri dicuntur. GProinde quae secundo hoc modo per accidens mouentur magis per accidens & magis improprie moueri dicuntur,qua quae u odo priori Namque priori modo per accidens moueri dicuntur, simul etiam per se secundum alium motum moueri possunt: quemadmo- tu is qui in naui an ibulat, ratione ambulationis quam a nauitio habet, per se mouetur.ratione vero vestionis,per accides. Sic cu inter ambulandu quis agitat,manu ,eamque in sublime tollit, manus illa quatenus ambulatione una cu toto corpore de loco fertur in locis,per accidens mouetur secundu vero ilIum agitationis motu,per se recte moueri dicitur. Nunquam vero id in accidentibus usu uenire potest,quae per se moueri
non possunt,sed per accidens S extrinsece tantum. CAP. XIX. Quomodo rerum essentiae nullo modo dicendae sint moueri,neque Deus inexistens omnibus. Ssentiae autem rerum quae ni ouentur, nullo modo E moueri dicendae sunt neque etiam spiritualia accidentia,quae creaturae rationali secundum rationem insunt.Vnde cu'n homo mouetur secundum corpus totum, anima tamen ob hoc moueri non d citur,neque ipsa eius hii manitas,neque ullas interior an inde actus. Ex quo pater, tametsi in omnibus rebus Deus existat, nulla tamen ratione
debere illum dici moueri ad motum rem ii quibus inest.' Carebus ipse insit,non per modum accidentis, neque per modii partis integrantis imo neque per modum partis essentialis