장음표시 사용
351쪽
LIBER X. Mogna admiratione suspiciunt,propterea quod abscondita sint
ab oculis hominum,& paucissimis vel tenuiter cognita. Post exactam ergo praecedenti libro exteriorum determinationem. voluimus suo nunc ordine ad omnipotentis omnium exteriorum pariter atque interiorum conditoris gloriam, de
his quoque interioribus sentiendi viribus nonnulla dicere, quantum tenuitas nostri ingenii vel ab aliis tradita capere, et diligent i con*deratione examinata potuerit per uestigare.Postremo loco quaedam de somno M vigilia pro loci oportunitate annexuri,cum somnum a natura in sentientibus omnibus ad virium sensitivarum reparationem a Deo cernamus
institutum. Nihil autem est operum domini ,quod non omni sit con*deratione dignissimum. C A P. I. De sensu communi,& eius loco atque ossiciis.
Vnt autem sensus interiores seΚS sus communis, imaginatiua, phalasa, aestimativa, memoria, & reminiscentia.
Inter quas potentias primo loco constituitur potentia quaedam locum habens in anteriori parte cerebri, ad quam
ex omnibus sensibus exterioribus species transmittuntur, Omnium illorum quaecunque per sensus externos fuerint apprehensa.Quam ob causam, notissimo nomine sensus communis tam apud Philosophos quam apud Medicos appellaturmi intrum quod omnibus exterioribus sensibus aequest communis,quod aequaliter species omnium erteriorum osensuum suscipiat. Propter quod ab Aristotele comparatur ςdu3: cocentro circuli,ad quod tendunt omnes linet 1 superficie ciria muni. culi protractae.sic enim omnes sensus exteriores 1 sensu cornum interiori tanquam a centro egrediuntur,& sensatorum suorum simulacra singuli ad eundem reducunt, per neruos qui , singulis eorti aci ipsum proficiscuntur. Ab oculo eni neruus dirigitur ad anteriore partem cerebri,iteq; ab aure, lingua ab organo olfactus,& a nemo tactivo: qui oes in parte
cerebri aliteri ori ubi sic sensus situs est quasi ad centrum
352쪽
umim cenueniunt. Estque sensus communis iste velut fons, a quo occulto miraculo sensus exteriores profluum atque procedunt,recipientes videlicet ab eo spiritus sensitivos,per quos suas exerceam in suis organis operationes. Ac rursum quasi finis est eorundem sensuum externorum utpote ad quε velut ad commune consistortu sua quisque sensata infallibiliter statim deferunt atque transmittunt.
QAd hunc sensum spect at,primum quidem sensibilia priurdiuisim exterioribus sensibus percepta , pariter velut unite apprehendere, sicque diuersorum sensuum obiecta adinvicem comparare,vel componendo, vel diuidendo: Vtpote iudicando hoc esse colorem.istud inuin, illud odorem: vel hoc esse coloratum,velalbum,vel nigrum,illud odoriferum istud calidum.&c.Item de Ieadis re potest hic sensus iudicare quod sit alba dulais,calida,humida, orifera de lapida Cum enim in lacte visus inuenerit albedinem, gustus dulaedinem, tactus caliditatem, odoratus honum odorem sensus communis acceptis singulorum sensuum particularib ' iudiciis;iisque in unosmul coir per tis & adinvicem collati iudicat lac imita esse aibum .calidum, dulce,& odoriferum. GDeinde per eundem huc sensum iudicat homo se videre,audire,gustare, tangere. odorare & sic de ominibus actibus omnium sensuum exteriorvin. Haec enim sunt duo sensus huius communis ossicia vide ic5- licet sensibilia exteriora sensibus exterioribus divisim pers ossi cepta una apprehensione cognoscere,& de actibus sensuum ipsorum iudicare.
QNecessitas ponendi sensum communem distinctum a se
sibus exterioribus. Eutriam autem praedictorum ossiciorum per vl-N lum sensuum exteriorum potest fieri.Impossibi lenamque est,ut sensus aliquis exterior sensib Ita diuersorum sensuum diiudicet comparando adinvicem. Non enim potest sensus aliquis diiudicare distinguere,& co parate aliqua adinvicem nisi utrunque cognoscati quemadmodum non possum inter res duas discernere, nisi utranque cognoscam. Cum ergo sit impossibile, sensum aliquem ex
353쪽
LIBER X. Iriteriorem diuersorum sensuum obiecta apprehendere Nam quisque suum tantum obiectum apprehendit cCnsequitur,neri nequaquam posse ut sensuum exteriorum aliquis inter obiecta diuersorum sensuum discernat. Et tamen id animali Sensus co erat necessarium posse inter sensibilia diuersa discernere. O- munis ne- Portebat ergo talem aliquem communem sensuum poni, qui ςesiit usensibus exterioribus excellentior, de eorum sensatis ferret
iudicium. Alioqui quid opus fuisset diuersis sensibus ad di- itincte percipienda sensibilia si no esset qui potuisset inter ea . discernere 3 Quod si quis dicat pluribus sensibus osse hane fieri sensibilium distinctionem, uno sensu unum obiectum, altero alterum cognoscente. An non id videbitur ad distinctionem posse sufficere Minitiae. Queni admodum enim impossi-hile est duos homines set re de rebus diuersis iudicium , nisi 'trique tota sit causa cognita nisi adinvicem communicantes in commune conferanἰ uterque suam cognitionem neque sufficit.quod hic illius,iste alterius causam probissime norit ad recte disternendum atque diiudicandum .ita nequaquam fur scere potest sensuum diuersitas, ad sensibilium diiudicati nem, nisi unus sit superior tu lex,ad cuius consistorium & cognitione pariter omnes sua sensata adducant. si teria, ossicia illud iudicandi de operatione sensus. ut cum homo apprehendit se videre audire,&c. nequaquam sensui exteriori potest copetere. Non enim potest visus cognoscere se videre, neque auditus cognoscit se audire. Cum enim obiectum visus sit color vel lux,consequitur nihil posse videri aut visu percipi nisi quod color est vel coloratum, aut lux vel lucidum. At vero visio quae est operatio visus neque color est neque colorata neque lux est neque lucida. Quo pacto ergo sensu visus scipietur quo fiet ut possit videri Ita& de aliis semu operationibus in analogia ad suos sensus inportionabiliter est dicendu,
Vnde comunis est regula, quod nul Regulatus exteriorum sensuum super suum zὸ et
Ressecteretur autem super suum proprium actii D,si visus rosiit percipere se videre,vel auditus se audire,&c. Sensus er
354쪽
go comminis ponendus est qui de operationibus singulo rum exteriorum sensuum possit iudicare. Percipimus enim Prr sensum cou munem nos videre, tum ab oculo simulacrii rei visae ad ipsum transit. Ponitur autem hac virtus in anteriora parte cerebri cellulam Iabens satis amplam, in loco v-bi concurrunt nerui sensitivi quinque exteriorum sensuum, o qui locus admodum medullosus & humidus est. Nam humido perficitur eo quod humidum facile sit perceptiuum. Hoc . est autem potentur huius officium,omnium sensibilium formas mox ut exterioribus sensibus fuerit sensata , suscipere. Qua inobrem iuxta huius partis bonam dispositionem, iudicamus homines esse facilis capacitatis S bonae apprehensionis, bonique iudicii unde. physionomi tradunt, & mostrat experientia,facilis apprehensionis esse qui fronte habent cornutan quod Bon dubium est ratione bonae dispositionis cerebra in hac anteriori parte prouenire. Contra vero qui fronte Frons ζψς sunt obtusa & nimium rotunda,in alta iudicantur apprelie num qu sonis quod cerebrum in hac cellula 'non habeant sufficien-le P δ' - ter iij posivim. Denique & in vulgato prouerbio receptum est. x t homines rudes & iudicio carentes dicamus carere seri
CAP. III. CDe virtute imaginatiua,eisisque osscio & loco.
Ost hunc sensum communem pro zmia est alia quae P dam potentia,Ordinata ad conseruandas species insensu communi a sensibus exterioribus receptas. Sen Imagina - sus enim communis in praesentia oblecti exterius sensati , sper tua. ciem illius recipit,simul ut exteriori sensu percipitur. sed no magina- est eius officii, species istas abscedente obiecto, & exterioritiua, sensu a sua operatione desistente,in sese conseruare: sed ad alcellarium teram i pectat pntentiam sibi proxia a,qua imaginatiua apsensus co- pellamus. hst enim haec imagmatiu i vel ut. cellar tu,specie ruinmunis. a sensu comum praesente obiecto susceptaria cola: enti uu atq; conteruatiuum propter quod, vulgo thelauru formaru eum
appellat. Quemadmodum aulem sensus communis cuius est recipeie perficitur humido,ita hec porctia perficitur siccitate quadam & duritie ad bene conseruan iiij n. Nam si ut humido bene recipit,ita siccum bene coseruat. Et ubi cum humitate moderata fuerit siccitat , non omnino male reci
355쪽
LIBER X. Isipiet neque male seruabit. Cosistit autem Itire viri' simul quidem cum sensu comuni in anteriori parte cerebri,ac.vesut in
prora capitis:estque locus ille cerebri in quo consiliit imaginatiua minus medullosus,minusque humidus, & aliquatenus magis siccus,quam sit pars illa cuius sedes est sensus communis. Non enim talis intelligi debet haec siccitas. quasi in parte ista cerebri omnino debeat dominari. Est enim id contra et a-rionem cerebri,quod de se frigidum & humidii n est ged hoc Lantum volumus. partem illam esse minus hiat nidam S meduliolam,atque ita aliquo modo magis siccam& magis dura quam sit altera pars anterior EEx praedictis ergo patet di
ferentia inter sensimi communem & inter hanc imaginatiuam potentiam. sensus enim communis , praesente exter insobiecto.suscipit suam speciem ab exterioribus sensibus ad seu ansmissa ita ised non conseruat in obiecti absentia. Vnde in hoc cum exterioribus sensibus aliqua ex parte commvn: cat, quod egeat praesentia obiecti. Imaginatiua autem, species αsmulacra rerum sensatarum retinec & conseruat. Unde cum
in absentia rem ipsam statim apprehen8imus,non sensus conuinis,sed huius imaginati uet est operatio. C Quaestio tamen moueri solet,an sensiis communis ad nullam moram possit Quaesu si species susceptas in absentia obiecit in se retinere:quibusda indicentibus,quod omnino non possit nec ad tempus modicum quemadmodum neque sensus exterior. Aliis contraritim sen-rientibus quod ad tempus aliquantum possit speciem lusce piam retinere,& circa ipsam operari, per eam de re semata etiam absente iudicando: maxime donec alia non adueniat, quae ipsam expellat sibique cedere cogat. CAP. IIII. EDe potentia aestimativa.
Ost imagina tuta ista de qua iam dici si est j ponitur Aestimat
P virtus alia, cuius est officium ex speciebus in imagi ua. nativa seruuis elicere intentiones non sensatas. id est nullo sensu alio perceptas, videlicet neq; exterioribus sens bus.neque sensu comuni.Quemadmodum exempli gratia)ouis per sensum exteriorem visus apprehela forma lupi, eam ad sensum commune transmissa, & ad imaginatiuam dedu- ct a. non ibi sistit sed ex specie formae lupi intra imaginatiua Liscepta elicit intentionem de existimationem inimicitiae.
356쪽
do aestimatiua intentiones est-cit non senlatas.
propter quod etia mouetur ad fugiendum a conspectu eius. Haec aulem intentio siue existimatio inimicitiae 1 sensu alio percepta non fuit.Nam visus non videt amicitiam, aut inimicitiam .neque etiam sensus communὶs: cum sensus communis non nisi ea qua ' per sensus exteriores sunt sensata comprehendat Imaginatalia vero noui nihil fabricat,neque nouas elicit intentiones sed ea tantum quae sibi a communi sensu transmittuntur seruanda custodit. Oportet ergo, praeter hactenus enumeratas potentias aliam esse posteriore in praedicta imagina tua a,quae ex speciebiis in ea seIuatis non sensatas intentio nes iuxta specierum naturam & conditionem possit elicere. Per eandem hanc potentiam ouis audiens vocem nati
sui ii iserabiliter balantis,ex specie vocis intra imaginatiuam suscepta , elicit intentione ni & existimationem detectus pabulitatque ita mouetur ad praebendum ubera: qui quidem pabuli defeetiis nullo sensu fuit ab ove perceptus. Sic pulli gallinae audientes matris vocem, eliciunt intentionem congregationis sui, alas, ad quas proinde confugiunt. Ita canis videns praebentem sibi ali mesita aut blande colludentem, elicit inreationem amicitiae,& cauda applaudit. Videns autem subsar, nantem aut sentiens percutientem, licit intentionem 'inimicitiae contractisque naribus hostiliter aduersus illum latrat. aut etiam si potens est ferociter insurgit.Ita odore percipiens cibum bonum,ex ipsa odoris specie elicit intentionem co Mementiae, aut disconuenientiae:iudicatis scilicet hunc cibum sibi esse conuenientem aut disconuenientem . Harum autem intentionum aut existimationum nulla, sensu est perceptibilis. Est autem haec potentia, secundum quam animalia bruta ad conuenientes sibi actiones mouentur,mouendo videlicet se secundum locum,aut alia quaelibet operando, secuduni suae naturae conditionem. Per hanc enim prosequuntur quae sibi conuenientia sunt, & ad ea secundum locum se mouent detestantur vero & fugiunt ea quae sibi sunt disconuenientia agunt quoque ea quae per hanc potentiam ex speci bus perceptis eliciunt agenda Quemadmodum in exemplis suprapositis, uis lupum quem inimicum iudicat si giti nato vero quem dilectum dc indigentem iudieat ubera praebet,ad cibum quem conuenientem visu vel olfactu percipit sese movet canis amico applaudit, verbera minantem
357쪽
sequitum alienum vero,& que in inimicum reputat iracundo latratu ,hostiliter insequitum atque ita in caeteris. Quapropter hqc virtus aellimatiua non solum apprehensiva, sed erit m
CAP. V. Duplex est modus aestimauuae potentiae in operando vel
Vnt autem quaedam animaliu operationes, in abuss secundum istam pote am mouentur quidem, sed aliter quam praedicto modo. In exemplis enim suprapositis, per intentiones elicitas a rebus sensatis diximus
animalia moueri ad tales vel tales operationes siue motiones. In quibusdam vero tantum secundum naturae instinctu,& impressionem naturalem aettimatiuae Inditam Operantur atque mouentur di quemadmodum aues secundum naturalem impressionem certo anni tempore ad generationem a natura statuto nidos sibi construunt, formicae congregant per q- statem quod per layemem comedant apes mellificant & structuras mirabile a triuint, aranea terit telam, animalia perfectiora certis temporibus coeut generationis gratia,atque ita
in aliis huiusmodi. Haec autem non videntur ex vilis sensatis per aestimatulam in animalibus elicita.e Qus,d enim auis i sta aestimat siue iudicat, nunc esse aedificandum nidum, & ex tali materia talique forma & ordine, id ex nullius rei sensatae specie elicit. Neque enim dici potest, ita hoc eam agere aut iudicare ex eo quod alias vidit sui speciei aves similia similiter agere. Manifestum naque est, quod ex naturae instinctu id faceret auis, etiam si nunqua in id ab aliis suae speciei ante conspexisset. Et manifestum est non tam disciplinabilia esse volatilia, ut tam artificiosam structuram ad unum conspectu in possint addiscere,quam nec artifex industrius multa consideratione posset asseqtii. Nequaquam ergo ex rei prius sensatae specie istas eliciunt intentiones. Attamen per aestimatiuam hanc potentiam in hisce agendis mouentur , sed alio modo. Est enim in eis naturalis impressio, quae aestimatium naturaliter mouet ad ea sic certo tempore, certo modo,& ex certa materia serageda.Propter
358쪽
quod videmus omnia animalia eiusdem speciei consimiliter
Operari, eodem tempore, eodem modo. 5 ex eadem materia. Natura enim Ha omnibus una est. In iis vero in quibus mouentur secundum proprias intentiones iuxta primum suprapositum modum elicitas, non uno eodemque modo, nerque omni tempore similiter agunt. Videmus enim canem quidum etiarit ad alimentum odore tractus accurrit, postquam saturatus fuerit, nihil cibi odore amplius per moueri,nec viatra accurrere: nimirum quia id quod prius iudicabat conueniens & prosequendum, iam non vltra tale aestimat.
Ob hunc.autem supra dictum duplicem modum mouendi secundum restrinatiuam potentiam, quidam eam diuidunt in aestimatiuam, naturalem, & animalem. Ea praedictis patet manifesta differentia inter aestimati- Damoc imaginatiuam. Ad imaginatiuam enim sola in non sequitur proseqitutio, aut fuga : licet possit sequi delectatio vel tristitia: ut cum homo tantum imaginatur aliquid, videlicet magnificas epulas, amplos honores, multas diuitias,pOrest in eorum sola imaginatione delectari, quemadmodum
econtrario ex sola imaginatione terribilium rerum, ut mor-ris. suspensionis,combustionis, potest contristari. Nunquam auἰem ex sola imaginatioe oritur in animali prosequutio,aut fuga, nisi accedat aestimatiuae potentiae iudacium. Q dic enam est imaginatio nuda, quomodo inspectio alicuius
Picturae, quς quidem si fuerit pulchra, & delectabilis rei re-
Presentatio poterit cffcere delectationern sin autem horribilis fuerit,poterit essicere horrorem . nemo vero ex hoc mouetur.Velini si picta in lance poma aspiciam,non orizur pro sequutio, neque mitto manum ad ea accipienda. Et si conspiciam inferni caminum magno hiatu sammas emittente depictum in tabula, non fugio neque malium retraho. Non est enim illic aestimatio conuenientis, neque hic disconuenientis'propter quod prosequiuio non oritur nec fuga. Pueros vero cernim is subnide paruulas manus ad poma in lace d picta extendere, quod secundum aestiniationein iudicet poma esse manducabilia, quae admodum prosequi intur. Secundum eundem modum, meticulosi homines cu in tenebris.existentes de rebus horribilibus cogitant, frequenter aset excla
man aut iugiunt quod quasi Praesens aliquid terribile sibi
359쪽
existiment, utpote speciem desuncti alicuius, aut cacodemo-
CDe virtute phantasica componente δc diuidenteγpecies.
Si autem huius aestimatiuae potentiae, non lotum eli- E cere in entiones non sensatas,veru metiam species in imaginatiua seruatas ad inuicem componere diuideret vicum ex compositione specierum montis Zc auri aliquando per se dc divisim sensatorum fingimus nobis inontes aureost de ex specie indiae, e et Arabiae, te qua aliquando loquentes audiuimus, sinini cum praedictis compasita fingimus montes aureos in India vel Arabiasta agit in sensu exteriori pictor. cum exIerius in tabula quam pingit, humano capiti iuxta illud Horatianum ceriticem iungit equinam, dc Warias rerii in tentat coniungere formas, ita Phantasiamur homine fine capite,domum sine tecto,equum sine ventre,& lis. iusmodi. Et in praedictis quidem comparat species diuersas adinvicem. Componit etiam haec virtus res sensatas vel sp cies earum, cum intentionibus elicitis & non sensatis. Vt cum ouis iudicat lupum esse inimicum. Lupi enim habet speciem quem vidit, inimicitiam autem elicuit ex figura . Interdum vero intentiones cum intentionibus coniungit, ut cum iudieat inimicum hunc fugiendum, cum iudicat hunc bene eum sibi pastorem esse assequendum, alienum vero non sequendum sed fugiendum. 4 Quidam autςm hoc Piscium phantas, diuidendi & componendi attribuunt alteri potentiae, quam V μὴ''ab aestimativa putant esse distinctam, appellantes eam peculiari nomine phantasiam. N bos tamen in proposito magis placet, ut phantasiam cum aestim aliua eandem potentia reputemus, quam nihil refert aestimatiuam an phantasiam appellemus. Neque enim ratio sufficiens videtur, ob quam necessario ponenda sit harum virtutum dis inui . Nihil enim prohibet unam esse eandemque potentiam, quae& n
sensatas intentiones ex speciebus rerum sensatarum eliciat& species vel intentiones ad inuicem componat atque diuidat. lino admonendum conuenienter baec. ridentur um couenire potentiae. Ouis enim componendo intentionem amicitio
eum Dima lupi,sic iudicat lupum esset a. cum I fugiendo
360쪽
niuerse ha appellationibus a diuersis nuncupantur .Quidem enim, seciarum piaten dum potentiam suprapositam vocant phantasia, dc hanc var raru ap tutem tertia metomponentem de diuidentem appellant imagipellaLio es. natiuam.Vnde vulgo dicere solent Medici, quod imaginatio faciat casum : quod de phantasia intelligunt Alii vero maluesecundam illam vocare imaginatiuam, δc meo sane iudicio rectius ab imaginibus videlicet & simulachris quae conseruat, hoc est a speciebus rerum sensatarum. Hanc aurem tertiam, rectuis vocant aestunatiuam. ab astrinando siue itidicando. Per hanc enim iudicant animalia dc aestimant quid fugie-diim,quid prosequendum, ad quid accedendum, a quo recedendum, quid amicum,quidve inimicum, ut per huius iudici- um Omnino se regunt atque gubernant animalia. Aristoteles vero plerumque imaginativam dc phantasiam pro eodem videtur coinputare.& nunc qui dein secundam potentiam intelligere, interdum tertiam. Ait enim, animalia per phantasiam vel imaginationem moueri. Manifestum est autem,ad istimariuam buc pertinere. Alibi autem dicit, aestimatiuain ab imaxinatione differre. st quoniam tam diuersa in his appellatio est ut facile possit cofusionem gignere, certius positim lis vires a suis officiis denominari,& secundum officiorum exPrer. sonem distingui,quam secundum alias appellationes. C Λ P. VII. Quod aestimatiua est in homine aliquanto nobilior. Onsyderandum est autem, quod quantum ad for-C mas atque species sensibiles, non est differentia i
ter hominem dc alia animalia, cum similiter ab exterioribus sensibilibus immutentur primum videlicet in sensum exteriorem impressa specie, ac deinde ad sensum communem transmissa, & imaginarina seruata. Sed quantum ad intentiones praedictas inter hominem dc caetera animalia est differentia: quod animalia caetera percipiant huiusmodi intentiones ex quodam naturali instinctu,quemadmodum ouis
ex specie lupi naturaliter fugam elicit,iudicatque sibi fugiendum tali forma apprehensa . Homo vero tales intentiones
elicit per quandam collationem Et ideo illa quae in aliis animalibus dicitur aestimatiua solum,in hominibus aliquanto altiori denominatione cogitauit a recte appellatur, quod per collationem quandam huiusmodi intentiones adinveniat.