장음표시 사용
441쪽
dem distantia sibi appositum, quod tame esset moriturus in medio pabuli. Prosecto qui id afferunt , naturam appetitus.& ςstimatius virtutis non recte cognoscunt. Et qui hoc ita afferunt ne cogantur in animali deliberationem ponere aut electionem, aut facultatem liberi arbitrij,ij sane timore timent, ubi timor no est sola enim ut dixi mus conuersio maior atque attentio , defixioque phantasiae in alterum obiecta propositum,efficere potest, ut altero relicto in hoc mouea-rur. Relinquitur ergo appetitum naturaliter moueri ab ipso obiecto appetibili , ita secundum rationem appetibilis prO- positi per aestimatiuam. Neque quicquam refert, siue dicas appetitum moueri ab obietto appetibili sub ea ratisne sub qua appetibile est, siue ipsam aestimatiuam proponentem appetibile , sub ratione appetibilis. Non enim ipsum obiectum per se movet appetitum eo modo quo obiectum sensus exterioris agit in sensum ut videlicet per se aliquid im-Primat obiecturn exterius in appetitum γ sed tantii in quatenus per aestimatiuam proponitur: ad cuius iudicium ipsius
appetitus passio consequitur.Vocantur enim omnes ipsius appetitus inclinationes siue motus vulgato nomine passiones,
eo quod appetitus ab obiecto pertrahitur ad concupiscendum vel odiendum,&c. propter quod ab obiecto quodammodo pati dicitur. C A P. IIII. De varijs passionibus in appetitu sensitivo T quia ut diximus appetitus mouetur ab obiecto E per aestimatiuam secundum rationem appetibilis proposito, hinc fit ut multiplex passio & Variu P Ambe petendi modus possit in appetitu sensitivo inueniri secundu 'quod obiectum sub diuersis rationibus potest per aestimati
iam proponi. Cum enim proponit obiectum aestimatiua sub ratione conuenientis,appetitus statim mouetur & inclinatur ad illud,effici. r que in ipso passio quae appellatur arnor vel concupiscentia talis rei: per quam videlicet inclinatur ad talem rem sub ratione conuenientis propositam . Et
hic est prima passio quae in appetitu exoritur. Est vero prς sentetur hoc idem obiectu tanqua conueniens dc tanqui potens acquiri,ac tanqna propinqua ad habendu ,ita ut nullum Prosequia iudicetur obstaculum, quin possit illud cosequi, ita fit pro- tio.
fretas appetitus ab amore nudo ad prosequutionem. Incipit Prosequiisitio
442쪽
enim prosequi & iam tendere ad illud quod prius amabat Nam amor est quasi prima inclinatio ad rem propositam,
prosequutio autem velut tendentia in rem amatam. Vnde
manifestum est, prosequutionem istam nas i ex amore. quasi ex radice. Nihil enim prosequitur appetitus,nisi quod amat S concupiscit. Cum vero obieruim ia in aestimat ur ut prς-
Voluptas sens & consequutum, fit in appetitu passio itiniae, vel gaudii
siue voluptatis per quam,in re primum amata,& per prosequutionem postmodum consequuta tandem conquiescit. Et
non refert ad passionem gaudii in appetitu faciendam, traiam actu sit praesens obiectum,vel propinquum,& certum . quod iamiam habebitur. Quod enim prope est iuxta Ari-Ariit.* stotelis vulgatam sententia nihil distare videtur.Vnde gau-hKPhy, etiam est de ijs quae propinqua sunt . & iamia ventura, quasi pro praesentibiis existimantur. EEt hςc passo ma- . nifeste , prioribus distinguitur , tanquam quies ab inclinatione & tendentia:& ad priores duas conse intur,amoremque & prosequutionem praesupponit. Prius enim est rem amare,post modum prosequi, postmodum laetari. Vt Qetbi gratia) brutum animal videns pabulum conuenius assicitur illi, & inclinatur ad illud pabulum ipsumq; amat :& si assequi potest , prosequitur , ac tendit ad ipsum consequendum. Vbi autem fuerit allequutum quod amauit & prosequutum est,tum demum oblectatur & conquiescit in eo. IAt vero amor solus esse potest absque posterioribus. Cum enim obiectum conueniens proponitur a spe t iii. sed non ut possibile adipisci, non sit adhuc prosequutio Veluti cum cani cibuι conueniens proponitur, sed astat iuxta cibum qui baculum ad verbera eleuatum tenet,illic sane amor est ad cibum quem tam conuenientem aestimat. sed quoniam non proponitur ut acquisibilis, neque ut propinquiri baberi, propter astans
malum, amorem non sequitur prosequutio. Nonnunqtia vero
prosequutio est,& non subsequitur laestria quoniam videlicet non contingit assequi rem amata & prosequuta. Nonnii quam etia res iam acquisita no talis inuenitur,qualis ante iudicabitur secunda aestunatiua,atque ideo no cosequitur ga dium in ea iam habita & adepta.Frequenter enim aestimatiuar ' . , decipitur iudicas esse coueniens,quod vere n5 est coueniens.
CNihil autem resert ad Passionu Earum eSctionem impro
443쪽
titu. an res vere talis sit, an non. Non enim obiectum appetibile secundum seipsum vel secundum quod in se est mouet appetitum sed secundum quod in phantasia proponitur: siue itast in re siue aliter res habeat.Vnde cum aestimatiua dicepta iudicat hanc rem esse conuenientem quae secundum veritate non est conueniens,nihilo minus fit in appetitu amor & prosequutio quam si secundum veritatem talis esset. Cum vero iam habita praesens fuerit,etiam gaudi um de re praesenti habetur, donec deceptio aestimatiuae non fuerit deprehensa. At Vpro mox ubi per sensum exteriorem aestimatiua perceperit se errore delusam in nidicando de re absente , cessat passio gaudii,cessante nimirum aestimatione conuenientis. Deponit enim errorem,quo se comperit fuisse illusam. uaque tres istae passiones amor vel concupiscentia,prosequutio e et de-0derium , voluptas siue laetitia sunt,quibus asscituri circa.
Is vero tribus passionibus praedictis correspondent odium
H tres aliae quae sunt circa obiectum cotrarium,id est, circa obiectum disconueniens:odiu videlicet, fuga, di tristitia vel dolor. Cum enim primum appetitui praesentatur obiectum disconueniens mouetur appetitus displicentia.& quadam velut auersione opposita conuersioni concupiscetiae vel amoris.Nam sicut obiectum appetibile essicit in ap- Petitu primo coluiersionein quandam & inclinationem ad ipsum .sic obiectu disconueniens aversione quanda& retractionem. Et haec passio odium nominatur,estque amori opposita. Et sunt duae istae radices omnisi aliarum passionu. C Cavero disconueniens illud malum aestimatiua P ponit ut ia immines animali,& tali propinquit ut veniat.alia passio gignitur in appetitu per qua quetrit elongari ab illo malo ipsumq; . euadere & effugere. Et naec passio appellatur fuga.& est quasi recesso quedam ab obiecto malo immineti vel propinquo per quam animal mouetur ad fugiendum quod est disconueniens sicut prosequutio cui opponitur tendetia quςdam est
ad conueniens. sed cu obiectum disconueniens ia praesens .
re habitu fuerit,essicitur in appetitu passio doloris vel tristi- :tiae qua affligitur in pr semia adepti mali,sicut per voluptatem cui opponitur quiescit in praesenti bono. Ita epim canis
444쪽
vides tenentem flagellum ad verbera eleuatu, primo aspectu odit & auertitudi& si ut sibi imminentia haec verbera consi derat,suga mouetur, ad effugiedum imminens & propinquum at . Cum aurem in ipsius corpus flagellum fuerit incussum,& verbera iam suscipit,dolore dc tristitia affligitur: propter quod etiam exclamat, eiulando lamentans. G Contingit Dolata autem interdum quomodo de amore per contrarium diximus ad odium non sequi fugam. Cum enim videt canis tenentem flagellum,odit quidem & auertiturased nisi videat tabi imminere aut sibi propinquum esse malum, non sequitur fuga. ut cum multum distat ab eo qui flagellum tenet. Neque item semper ad odium& fugam sequitur tristitia, vel quia malum illud non sit praesens, vel quia cum praesens fuerit sensuanoi onnunqua monstrat non esse disconueniens,quod secudum aestimaturam errante prius disconueniens iudicabatur.
Nihil enim refert ad odiedum,fu .ieni si,vel tristandum. aures disconueniens existat,modo ab aestimatiua talis iudicetur Vnde videmus homines quosdam morosos tristari pro rebus quae secundum veritatε eis no disconueniunt, neq; in aliquo mala sunt,tantum propter firmam aestimationem quod adistiment sibi disconueniens quod tale non estiquam aestimationem vel nolunt vel non possiant deponere. Atque ad hunc modum tristatur canis aliquo modo, dum irascitur ex hoc solam quod domum quis ingreditur,aut fimarium, in quo ia-ret,non ad mali aliquid faciendum. aut quod per plateam aliquis transeat,cum id ei nullo modo sit disconueniens. CAP. VI.es in appetitu concupiscibili.& irascibili,dc de
passionibus irascibilis. Nueniuntur autem & aliae passiones in appetitu sin I sitiuo diuersi a praedictis,originem tamen ex eis habentes. Pro cuius intellectu sciendum est quod appetitus sensitiuus apud Philosophos tam physicos quam morales diuiditur in duas paries, videlicet in concupiscibilem, de irascibilem.
Appetitus cocupiscibilis dicitur, quo
're res erga obiectu conueniens vel disco-
445쪽
ueniens ,erga bonum vel malum sin- tasatapliciter afficitur,secundnm rationem
iub qua ponitur ab aestimativa.
At i hanc parte spectant passiones illet oes duas supra iam
distinxim': videlicet amor, plequutio & gaudiit, circa obiectum coueniens:odium autem,suga & tristitia , circa obiectum discouenies & matu. Cosyderat eni hς passiones simpliciter bona aut malu secundu simplice aliqua ratione: Ut timor & odiit couenies vel disco uenies nude .ppositu ipsequiatio & fuga, nu vel malum immines: gaudiu de tristitia, iapraesens. nominatur aute hic pars concupiscibilis a primore prςcipuo suo actu,qui est amare vel concupiscere.
Irascibilis vero appetitus dicitur, qui Irastibilis mouetur a bono vel malo proposito,
non simpliciter, sed sub conditione alicuius arduitatis vel difficultat1s.
In hae par te sunt spes & desperatio,audaci a & timor Ze I- . rata qua ut magis manifesta pars ista irascibilis nominatur. Het enim passiones omnes pro obiecto habent arduum.Vnde spes est quasi amor boni ardui, audacia est quasi prosequutio boni ardui.Desperatio est quasi odiuin & auersio aedui, propter arduitatem.Timor est quasi fuga ardui mali &ira. quasi tristitia mali ardui cum iam prisens fuerit. vara passionum ab inuice distinctio,non parum ad cognitionem appetitus sensitivi conducet. Passio naque spei in appetitu Spes.
oritur quando ab estimatiua proponitur obiectum aliquod coueniens.tame sub ratione ardui quatenus videlicet dissicultate habet ipsum obiectum in acquiredo. Vt cum proponitur cani cibus coueniens ,sed astat,qui flagellu tenet. atque ita arduitas de difficultas simul opponitur, illo tamen arduo non obstante, adhuc inclinatur canis & mouetur amore ad ipsum cibum coueni Ptε,aestimas arduitate illam se posse superare, Sc propter arduitate no desinit ad rem illam inclinaritaquam sibi possibile adipisci,hic sperare dicitur. Spes enim
446쪽
. est de rebus arduis & difficilibus. Qitae enim arduitatem Sedifficultatem non habent,sperare non dicimur. E contrario autem desperatio est,cu ratione ardui propositi, aut prasentatae disticultatis, appetitus auertitur ac desistit ab obiecto alias appetibili & conuenienti, ut amplius ad ipsum non moueatur, neque inclinetur, utpote non possibile adipisti. Veluti cum canis cibum appetit vehementer sed videt flagellum tam terribile,& tam terribiliter vibrania flagellum qui astae cibo, ut non aestimet se posse arduitatem superare, & verbera talia euadere posse vel perferre, hic certe desperat, quia ab eiusmodi appetitu desinit obiecti conuenientis, propter arduitatem disticultatein,quam aestimat insuperabilem. CRespondent autem spes & desperatio in irascibili, amoriae odio in cocupiscibili: estque spes velut amor quidam boni
ardui,secundum rationem ardui. Nam quatenus bonum obiectum amatur,quatenus vero arduum speratur. Desiperatio autem est.quasi odium ardui secundu rationem ardui: id est aversio ab arduo ut arduum est.'Videntur autem spes de
desperario non solum respicere bonum,sed etiam matu. Spes enim est de bono arduo cosequendo, vel de malo arduo superado.Vnde sperare dicitur,qui bonu aliquod quod amat nodesinit,sed pergit appetere,nibit obstante consyderatione ard ui . Sperat etiam qui amat mali alicuius quod odit euasionem, Sc superationem,tametsi arduitatem habeat adiunctam malum illud evadere vel superare. Irem desperat de bono: arduo consequendo,propter arduitatem,vel de malo euadendo,aut superando propter arduitatem.Vt verbi gratia brarum animal sperat consequi pabulum quodvidet,etiam si aliquid dissicultatis sit adiunctu & sperat effugere periculu sibi imminens etiam si sit arduumad effugiendum. Aut eco trario desperat de consequendo pabulo propter nimiam arduitatem. aut de superando euadendoque periculo,propter nimia arduitatem quam sibi putat insuperabilena.Itaque tam boni consequutionem, quam mali superationem atque euasionem respiciunt spes di desperatio.Atque ita in sequentibus passionibus est dicendum. GAudacia vero & timor differre videatur: sicut prosequutio & fuga. Audacia enim est quasi prosequutio quaedam boni ardui ut arduum est nihil videlicet obstante arduitate. Timor vero iuga est ardui propter ardu
447쪽
ΕΤ VOLUNT AT E LIBER XII. xo s
tatem,cum scilicet arduitas retrahit & fugam facit in appetitii. Et oritur audacia ex spe quemadmodum ex amore oritur prosequutio,& ex desperatione timor , quemadmodum ex odio fuga. Curri enim proposito bono arduo, appetitus propter arduitatem non auertitur ut desiperet,sed manet conuersus ut speror,neque spem abiicit illius boni consequendi, quan I sit arduum ad consequendum, tum deinde mouetur ad ardui illius prosequutionem non obst ante arduitater atq; haec est passio audaciae. Rem cum per desperationem quis a malo superando,auertitur,spe superationis abiecta, propter arduitatem quam aestimat insuperabilem ex hoc consequenter mouetur ad fugiendum hoc ipsi,m propἰer suam arduitatemn est timor oppositus audaciae. Est enim timor fuga a malo arduo propter ipsius arduitatem, vela consequutione boni ardui item propter arduitatem, Quemadmodum enim spem & desperationem diximus esse de bono arduo assequc-do aut non assequendo nihil obli ante arduitate, aut malo sinu liter superando ita audacia prosequitur bonum arduum consequenduitu vel malum arduum ad superandum. Timor
vero deiectio & fuga quaedam est, vel a bono arduo conse quendo, veta malo superando.
Quod ira nullam habet passionem
Ε ira vero hoc singulare est quod nullam habeat pasD sionem sibi contrariam ut in praedictis apparuit, sed
est penitus absque coirario. Cuius ratio est,quoniam ira respodet tristitiae,estque tristitia quaedam de malo arduo praesenti, quatenus arduum est ad ferendum vel de boni abla tione, uatenus arduum est de difficile tali bono carere : quae tristitia. propter arduitatem consurgit ad ipsum malum superandum per vindictam. Vnde ira est,quando propter ina Ium arduum illatum,appetitus vehemeter mouetur ad mala illud superandum, per illationem vindictae . Existimat enimii 'c modo malii proprium superare.csi aequale vel maius illiantulerit,a quo accepit malum. Huic aute tristitit de malo
448쪽
Cεtrarium enim tristitiae est gaudis,quod est de bono pro
senti: bonum aute praesens non potest sub ratione ardui cosyderari. Omne enim bonum,quantumcunque ad acquirenda sit arduum,quantumlibet habeat in sui prosequutione & acquisitione dissicultate cum iam habitum fuerat,nullam omnino habet dissicultate. Quapropter, bonum praesens non potest nisi passionem simplicis gaudii in appetitu efficere, amtantum ut praesens bonum mouet appetitum, non iam ultra ut arduum bonum,cum nullum praesens bonum sit arduum bonum Et licet soc experientia doceat,quanto bona aliquod in prosequutione magis arduum fim , tanto gladium vehementius cu iam adeptum fuerit in affectu causari.qu admodum ea quae cum periculo vitae adepti sumus veli ementius diligimus.& gaudio maiori assicimur de illorum pollersone no tame aliud quam gaudium inde enascitur, ex adeptione videlicet talis boni,cum iam praesens ardai rationem Perdit.Quod enim maius gaudium sit ex huius consequutione,non est,quia ut praesens arduum est,sed quia in prosequiatione arduum fuit , S ad cosequendum dissicile. Atq; hac de cauia fit, ut ira in appetitu irascibili no possit habere contrarium:quoniam videlicet obiectum irae quod est malum arduit praesens non potest habere contrarium.Nam bonum arduum praesens & habitum,appetitus nequaqlia respicit: neq; ullum obiectu sub tali colyderatione ipsum mouere est potes. Includit enim reptagnantiam:quia si bonum praesens est. arduum non est:& si bonum arduu est,praesens.no est. Praesentia enim excludit in botio arduitate. Secus est de malinquod simul praesens & arduum esse potest.Secus etiam de bono absente.Nam bonum absens potest esse arduum,priusquahabeatur,secundum quod in acquirendo habet dissicilitat&COmnes ergo passiones quae in appetitu sensitivo mileniu-tur in sex iuga possunt reduci.quorum tria prima perfecta in paritate sua,sunt ipsitis concupiscibilis , concupiscentia Seodium, prosequutio& fuga voluptas N dolor. Tria autem poneriora aliga quorum nouissimn imperfectum est immparitate quod unum deficiat) sunt ipsius irascibilis appetitust videlicet spes & desperatio audacia & timor, dc ira non haben contrari uin.Opponitur tamen ei pritiatiue ipsa irae caretia,quam inir alciniam possimus appellare. Et ad harum
449쪽
rassionum aliquam necesse est reduci omnem passionem senstiui appetitus,sive irascibilis siue concupiscibilis. Einio dautem omnes istie passiones sint appetitus sensitivi, manifestissimum ellex eo quod singulas gideamus etiam in irrationabilibus animantibus, in quibus nullus et intellectiti' appetitus. An vero appetitus irascibilis & concupiscibilis duae sint potentis realiter distin is, an tantum una secuntum rem potentia sed diuersa habens officia, nolumus 1mprisentiara
inuelligare prosun ius. CAP. VIII. Quomodo passiones irascibilis oriantur ex passionibus concupiscibilis. Llud autem notandum est quod passiones irascibilis I oriuntur ex passionibus cocupiscibilis, & terminantur in easdem. Na ex amore alicuius rei conuenientis que est in concupiscibilis,exoriente aliquo quod arduitatem adducit illi rei amatae . consurgit in appetitu irascibili spes ad illam arctitatem superandam,& audacia qua prosequitur superationem talis arduitatis . Et cum per audaciam contigerit arduum superari,ierminatur spes illa & prosequatio in gaudio,quod inde nascitur atque ita in passionem coit cupiscibilis terminantur passiones illae irascibilis. Cita timor de malo imminenti & arduo.cum iam malum ipsum aduenerit de vicerit,ita ut superari non possit,in pura tristitiam terminamir.Non enim est ira, donec mali pr lentis arduitast stimatur per vindictam superabilis: quemadmodum audacia prosequutio est superandi mali ardui imminentis, cuius mali arduitas aestimatur superabilis. At vero,cum aestimatio talis videlicet superandi pr sentis mali defecerit, iam non amplius ira,sed tristitia mera est,quae ex malo arduo praesenti procedit,quem admodum in iis qui rebus desperatis post timorem,tande in illud incidunt quod ante timuerat,nec astis mant mali arduitatem se ulla vindicta posse superare In his enim ira vertitur in pura tristitia. Talis ergo qui ia prcsente malo sic premitur,desinit desperare desinit & timeret & post desperationem ac timorem,finem occupat dolor.Terminantur ergo ut diximus passi ones irascibilis in passiones concupiscibilis. Et licet terminentur,nunc in gaudium nunc in
tristitiam,simpliciter tamen amor in coctipiscibili est prima Amor est
450쪽
radix omnium aliaru passionu: nec potest ulla passio in eo cupiscibili, vel in irascibili oriri nisi ex radice amoris, siue
cupiscentiae. Non enim est aliquod odiit, quod no oriatur ex aliquo primo amore.Quicquid enim Cdit appetitus, ideo odit,quia contrarium est alicui,quod ut bonum & conuenies amat.Vt si amat canis cibum odit quicquid ab huius consequutione prohibet vel impedit,& quicquid hoc quod ut conueniens appetit expellit ac fugat: sic qui amat vitam ac sanitatem,Odit,quaecunque apprehenduntur ut sanitati aut vitae contraria.Nihil enim odit appetitus,nisi sub ratione disconuenientis. Disconueniens autem dicitur disconueniens, in ordine ad aliquid.Indicatur ergo in odio disconuenientis, praeuius amor allexius rei,illius cui hoc est disconueniens nempe vitae & boni ipsius animalis,cuius est appetitus. Est enim appetitui naturaliter insitus quidam amor vitae & boni ipsius animalis cuius est .ex quo amore procedit odium generale disconuenientis,ae deinde particularia odia omnium earum
Terum, quae aestimantur ut contrariae aut repugnantes vitae ac bono ipsius animalis. Sicut econtrario ex uno illo amore, oriuntur particulares amores Omnium earum rerum quaecunque aestimantur,ut conuenientes sitet vel bono animalis. CAP. IX. Gaudium sue voluptatem esse aliarum passionum finem. Rofundius autem considerantes , inuenimus gau- p dium siue voluptatem omnium passionum aliarum esse finem,que appetitus finaliter quaerit,dc ad quem naturaliter omnes aliae passiones ordinanturritavi quemadmodum ex amore omnia proficiscuntur , sic ad gaudium Sc voluptatem omnia ordinentur.Ad hoc enim appetitus concupiscit & prosequitur quod conueniens est,ut cum assequutum fuerit gaudeat in illo: estque gaudium velut fructus. ad quem appetitus concupiscendo & prosequendo tendit.Et sicut Omne odium, & omnis fuga ex amore prosciscitur , ita omne odium,omnisque fuga finaliter tandem ad gaudium ordinatur. Ad hoc enim id quod animali dilconueniens est, odit &fugit appetitus, ut non per aduentum disto uenientis animali
vcniat tristiuasea malo depulso gaudiit acquirat, ves in his